Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 2 lutego 2006 r., I CNP 4/06
Za wypadek wyjątkowy, o którym mowa w art. 4241
§ 2 k.p.c., można
uznać – przykładowo – nieskorzystanie przez stronę z przysługującego jej
środka zaskarżenia z powodu ciężkiej choroby, katastrofy, klęski żywiołowej
lub błędnej informacji udzielonej przez pracownika sądu.
Sędzia SN Tadeusz Wiśniewski
Sąd Najwyższy w sprawie ze skargi Rzecznika Praw Obywatelskich o
stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku Sądu Apelacyjnego w
Rzeszowie z dnia 14 października 2004 r. w sprawie z powództwa Władysława R.
przeciwko Agnieszce R. o zachowek, na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w
dniu 2 lutego 2006 r.,
odrzucił skargę.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 14 października 2004 r. Sąd Apelacyjny w Rzeszowie oddalił
apelację powódki Władysławy R. od wyroku Sądu Okręgowego w Rzeszowie z dnia
24 października 2003 r. oddalającego jej powództwo wytoczone przeciwko
pozwanej Agnieszce R. o zapłatę kwoty 58 750 zł z tytułu zachowku.
W skardze o stwierdzenie niezgodności wymienionego wyroku Sądu drugiej
instancji z prawem Rzecznik Praw Obywatelskich zarzucił naruszenie art. 991 § 2
k.c. przez błędną wykładnię i art. 993 k.c. przez jego niezastosowanie, a także
naruszenie konstytucyjnych praw człowieka i obywatela, w szczególności
wynikającego z art. 64 ust. 1 Konstytucji prawa dziedziczenia, a to w wyniku
pozbawienia powódki możliwości realizacji przysługującego jej roszczenia o
uzupełnienie zachowku.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 4241
§ 1 k.p.c., skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia przysługuje od prawomocnego orzeczenia sądu drugiej
instancji kończącego postępowanie w sprawie, gdy przez jego wydanie stronie
została wyrządzona szkoda, a zmiana lub uchylenie tego orzeczenia w drodze
przysługujących stronie środków prawnych nie było i nie jest możliwe. Przepis ten
wyraża zasadę, że przesłanką dopuszczalności skargi o stwierdzenie niezgodności
z prawem prawomocnego orzeczenia jest wykorzystanie przez stronę
przysługujących jej środków prawnych. Wyjątek od wskazanej zasady przewiduje
art. 4241
§ 2 k.p.c., który w sytuacji, gdy strona nie skorzystała z przysługujących jej
środków prawnych, dopuszczalność skargi uzależnia od kumulatywnego spełnienia
dwóch przesłanek: istnienia wyjątkowego wypadku oraz występowania
niezgodności z prawem o kwalifikowanym charakterze, wynikającej z naruszenia
podstawowych zasad porządku prawnego lub konstytucyjnych wolności albo praw
człowieka i obywatela. W przedmiotowej sprawie wyjątkowy wypadek, o którym
mowa w art. 4241
§ 2 k.p.c., nie występuje.
Poddając analizie okoliczności nieskorzystania przez powódkę z
przysługującego jej środka zaskarżenia w postaci kasacji, należy podkreślić, że
zawiadomienie o terminie rozprawy apelacyjnej, wyznaczonej na dzień 14
października 2004 r., doręczono powódce w dniu 20 września 2004 r. Pismem
wniesionym do Sądu Apelacyjnego dnia 4 października 2004 r. powódka
poinformowała ten Sąd o zamiarze niestawiennictwa na rozprawie, przy czym
powołała się m.in. na trudności finansowe. Na rozprawie dnia 14 października
2004 r., działając w procesie bez pełnomocnika, nie była obecna. Sąd drugiej
instancji wydał wówczas wyrok, który – wobec niezłożenia przez powódkę wniosku
o doręczenie tego wyroku z uzasadnieniem – stał się prawomocny z dniem 22
października 2004 r. Zainteresowanie wynikiem sprawy powódka wyraziła dopiero
po upływie ponad dwóch i pół miesiąca od daty rozprawy, gdyż pismo zawierające
prośbę o udzielenie informacji o stanie jej sprawy wniosła do Sądu Apelacyjnego
dnia 4 stycznia 2005 r. Wyczerpującą informację w tym przedmiocie powódka
otrzymała dnia 7 marca 2005 r., wniosku o przywrócenie jej terminu do złożenia
kasacji jednak nie złożyła. Nie jest to fakt bez znaczenia dla oceny kwestii
dopuszczalności przedmiotowej skargi.
Poza tym uwzględnić należy, że postawa procesowa powódki, występującej
bez profesjonalnego pełnomocnika, na wcześniejszych etapach postępowania
wskazuje na jej świadomość konieczności aktywnego udziału w procesie i skutków
wynikających z braku takiej aktywności. Powódka podejmowała właściwe i
odpowiednio ukierunkowane czynności procesowe, takie jak wnoszenie środków
odwoławczych, m.in. apelacji, czy też złożenie wniosku o zwolnienie od kosztów.
Zaniechanie przez powódkę podjęcia w odpowiednim czasie działań mających na
celu zapoznanie się z treścią wydanego przez Sąd drugiej instancji orzeczenia, a
następnie jego ewentualne zaskarżenie, ocenione być musi jako świadoma
rezygnacja z dalszego prowadzenia procesu. Nieskorzystanie przez powódkę z
przysługującego jej prawa do wniesienia kasacji od orzeczenia Sądu drugiej
instancji nie nastąpiło zatem w okolicznościach, które można by zakwalifikować jako
wyjątkowy wypadek w rozumieniu art. 4241
§ 2 k.p.c. Nie jest rzeczą Sądu
Najwyższego przedstawianie okoliczności, które mogłyby przemawiać za
potraktowaniem sytuacji jako wyjątkowej w rozumieniu powyższego przepisu,
niemniej jednak można przykładowo wskazać, że istnienie takiego wyjątkowego
wypadku może wchodzić w rachubę w sytuacji, w której strona nie skorzystała z
przysługującego jej środka zaskarżenia z powodu ciężkiej choroby, katastrofy,
klęski żywiołowej lub uzyskania błędnej informacji od pracownika sądu. Skarżący
jakiejkolwiek tego typu okoliczności nie wskazał.
Również charakter zarzucanego w skardze naruszenia, które – według
Rzecznika Praw Obywatelskich – doprowadziło do niezgodności z prawem
zaskarżonego orzeczenia, nie przemawia za uznaniem go za wyjątkowe.
Dochodzone przez powódkę roszczenie z tytułu zachowku należy do praw
względnych, których konstrukcja opiera się na istnieniu dłużnika i wierzyciela.
Błędne rozstrzygnięcie co do roszczenia o zachowek wywołuje zatem skutek tylko
pomiędzy stronami. Nie wdając się w rozważania odnośnie do spornej kwestii, czy
roszczenie o zachowek w ogóle mieści się w zakresie konstytucyjnego prawa do
dziedziczenia, należy stwierdzić, że błędne rozstrzygnięcie w przedmiocie
zachowku nie podważa zasady sukcesji generalnej praw majątkowych
spadkodawcy, a tym samym nie godzi w żadnym stopniu w istotę prawa do
dziedziczenia.
W myśl art. 4248
§ 2 in fine k.p.c. skarga podlega odrzuceniu, jeżeli nie
zachodzi wyjątek, o którym mowa w art. 4241
§ 2. Wypełniając dyspozycję tego
przepisu, Sąd Najwyższy postanowił, jak w sentencji.