Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 9 lutego 2006 r.
II PK 160/05
Przewidziana w art. 100 § 2 pkt 4 k.p. „dbałość pracownika o dobro za-
kładu" to dbałość o zakład pracy rozumiany przedmiotowo jako jednostka
organizacyjna będąca miejscem pracy.
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Beata Gudowska, Herbert
Szurgacz (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 9 lutego
2006 r. sprawy z powództwa Jacka M., Danuty M. przeciwko Mariuszowi S. o zapła-
tę, na skutek skargi kasacyjnej pozwanego od wyroku Sądu Apelacyjnego we Wro-
cławiu z dnia 10 lutego 2005 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu we
Wrocławiu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasa-
cyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny we Wrocławiu, po rozpoznaniu sprawy z powództwa Jacka M.
i Danuty M. przeciwko Mariuszowi S., wyrokiem z dnia 10 lutego 2005 r. [...] zmienił
wyrok Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu z
dnia 13 października 2004 r. [...] w ten sposób, że zasądził od pozwanego na rzecz
powodów kwotę 43.301,29 zł, tytułem odszkodowania za wyrządzoną im szkodę
wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 23 grudnia 2002 r.
W motywach tego rozstrzygnięcia Sąd Apelacyjny przejął jako własne ustale-
nia faktyczne poczynione w postępowaniu w pierwszej instancji, nie podzielił jednak
ich prawnej kwalifikacji.
Powodowie prowadzili od 1992 r. działalność gospodarczą polegającą przede
wszystkim na sprzedaży regałów archiwalnych, magazynowych i mebli biurowych
(metalowych). W styczniu 1996 r. zatrudnili pozwanego na stanowisku do spraw
2
handlowych. Do jego obowiązków należało pozyskiwanie klientów i doprowadzanie
do zawierania transakcji. Pozwanemu nie przedstawiono pisemnie tzw. zakresu
czynności. Nie zawarto z nim również umowy o zakazie konkurencji. Z dniem 30
stycznia 1998 r. pozwany zarejestrował własną działalność gospodarczą - między
innymi - w zakresie handlu i sprzedaży detalicznej. Zajmował się również sprzedażą
mebli biurowych, przede wszystkim drewnianych. Podczas zatrudnienia u powodów,
przeprowadził siedemnaście transakcji dotyczących mebli. Prowadzone przeciwko
pozwanemu postępowanie karne w związku rzekomym podejmowaniem względem
powodów nieuczciwej konkurencji zostało umorzone, gdyż nie stwierdzono znamion
przestępstwa opisanego w art. 23 ust. 1 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji
(jednolity tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1503 ze zm.).
W ocenie Sądu Apelacyjnego istotne jest ustalenie, że pozwany w dniu 17
czerwca 1997 r. zobowiązał się do przestrzegania tajemnicy handlowej i nieujawnia-
nia informacji o dostawcach, odbiorcach itp. [...]. W tym świetle podjęcie działalności,
która narusza lub zagraża uzasadnionemu interesowi pracodawcy stoi w sprzeczno-
ści z obowiązkiem dbałości o dobro pracodawcy (art. 100 § 2 pkt 4 k.p.). Stąd też
kwestię odpowiedzialności pozwanego z tego tytułu należy rozpatrywać w kontekście
art. 122 k.p. Jeśli zatem powodowie ponieśli szkodę i jej wysokość określili racjonal-
nie, to przy braku dowodu przeciwnego obowiązek jej wyrównania spoczywa na po-
zwanym. Roszczenie powodów jest zatem uzasadnione.
Skargę kasacyjną od powyższego wyroku złożył pozwany. Zaskarżając go w
całości, zarzucił naruszenie: 1) art. 22 Konstytucji RP, przez niezasadne przyjęcie, że
sam fakt powstania pomiędzy stronami stosunku pracy prowadzi do ograniczenia
jego prawa do prowadzenia działalności gospodarczej; 2) art. 122 k.p., wyrażające
się w przyjęciu, że w sprawie zostały spełnione przesłanki odszkodowawczej odpo-
wiedzialności; 3) art. 291 § 2 k.p., poprzez przyjęcie, że roszczenie powodów nie jest
przedawnione; 4) art. 415 k.c., poprzez niezasadne zastosowanie i przyjęcie, że za-
chowanie pozwanego jest bezprawne; 5) art. 6 k.c., wyrażające się w jego niezasto-
sowaniu; 6) art. 481 k.c., poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że po-
zwany spóźniał się ze spełnieniem świadczenia od dnia 23 grudnia 2002 r., gdy tym-
czasem powództwo nie zostało poprzedzone wezwaniem do zapłaty i zostało rozsze-
rzone z kwoty 40.000 zł do wysokości 43.301,29 zł dopiero w toku postępowania.
Poza tym skarżący wskazywał na naruszenie prawa procesowego: 1) art. 328
§ 2 k.p.c., wyrażające się w sporządzeniu uzasadniania w sposób uchybiający zasa-
3
dom uzasadniania wyroków; 2) art. 233 k.p.c., poprzez dokonanie szeregu ustaleń
niemających oparcia w materiale dowodowym oraz 3) art. 324 § 2 k.p.c. w związku z
art. 326 § 3 k.p.c., poprzez „niewskazanie powodów sporządzenia zdania odręb-
nego”.
W ocenie skarżącego w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne spro-
wadzające się do rozważenia zasad materialnej odpowiedzialności odszkodowaw-
czej na podstawie art. 122 k.p., w sytuacji gdy pracodawca wywodzi swe roszczenia
jedynie z faktu prowadzenia przez pracownika w okresie zatrudnienia własnej dzia-
łalności gospodarczej. Istotne jest zatem zbadanie, czy jej prowadzenie wystarcza do
przyjęcia, że zostały spełnione przesłanki, o których mowa w art. 122 k.p.
Niezależnie od tego zauważenia wymaga, że w aktach sprawy znajduje się
zdanie odrębne sędziego sprawozdawcy, które wyraźnie wskazuje na konieczność
wydania wyroku oddalającego żądanie powodów ze względu na nietrafne przyjęcie,
iż pracownik nie może prowadzić takiej samej działalności gospodarczej jak praco-
dawca i że podjęcie takiej działalności nie prowadzi automatycznie do naruszenia
pracowniczego obowiązku dbałości o dobro pracodawcy i w konsekwencji do odpo-
wiedzialności pracownika na podstawie art. 122 k.p.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną powodowie domagali się jej odrzucenia
lub odmowy przyjęcia do rozpoznania albo oddalenia w całości. Ich zdaniem formu-
łowane zarzuty są bezpodstawne.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nie jest uzasadniony zarzut kasacji naruszenia art. 328 k.p.c. Przepis art. 328
§ 2 k.p.c. określa, co powinno zawierać uzasadnienie orzeczenia. Rację ma skarżący
zarzucając uzasadnieniu uchybienia. Przepisu art. 328 § 2 k.p.c. nie można jednak
rozumieć tak, że niepoprawnie sporządzone uzasadnienie bezpośrednio przekłada
się na wadliwość rozstrzygnięcia. Można by tak mówić dopiero wówczas, gdyby uza-
sadnienie odsuwało możliwość oceny zasadności rozumowania sądu na użytek roz-
strzygnięcia w sprawie (por. wyrok SN z dnia 22 maja 2003 r., II CKN 121/01). Nie
jest również uzasadniony zarzut naruszenia art. 324 § 2 w związku z art. 326 § 3
k.p.c., przez niepoinformowanie pozwanego przy ogłoszeniu wyroku o złożeniu zda-
nia odrębnego. Przepisy Kodeksu postępowania cywilnego nie nakładają na sąd
4
orzekający takiego obowiązku. Nie wynika on też z powołanych przez skarżącego
przepisów Kodeksu postępowania cywilnego.
Zasługuje na uwzględnienie zarzut kasacji naruszenia art., 122 k.p. Według
tego przepisu, jeżeli pracownik umyślnie wyrządził szkodę, jest obowiązany do jej
naprawienia w pełnej wysokości. Przepis ten nie ma charakteru samodzielnego, sta-
nowi fragment kodeksowej regulacji odpowiedzialności materialnej pracownika (art.
114-127 k.p.), której przesłankami są bezprawność działania w postaci naruszenia
obowiązku pracowniczego, wina umyślna, szkoda, związek przyczynowy między
działaniem (zaniechaniem) pracownika a powstałą szkodą. Wykazanie okoliczności
uzasadniających odpowiedzialność materialną pracownika obciąża pracodawcę (art.
116 k.p.).
Bezprawność działania pracownika oznacza naruszenie przez niego określo-
nych, zawartych w obowiązującym prawie lub wynikających z umowy o pracę naka-
zów (zakazów) działania lub zaniechania. Skarżący w kasacji wskazuje, że nie
można uznać za bezprawne podjęcie przez pracownika działalności gospodarczej o
profilu zbliżonym do działalności prowadzonej przez pracodawcę ze względu na
przewidzianą art. 22 Konstytucji zasadę swobody działalności gospodarczej, której
ograniczenie jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny
interes publiczny. Konsekwencje wyprowadzane przez skarżącego z tego przepisu
są jednak zbyt daleko idące i nie uwzględniają sytuacji, kiedy obywatel dobrowolnie
wchodzi w określone relacje prawne, z których mogą wynikać dla niego pewne ogra-
niczenia, również w przedmiocie swobody prowadzenia działalności gospodarczej.
Takie ograniczenia mogą przewidywać przepisy prawa pracy, mogą one wynikać z
umowy między pracownikiem i pracodawcą. W szczególności zakaz prowadzenia
działalności gospodarczej mającej charakter konkurencyjny w stosunku do praco-
dawcy może wynikać z umowy. Jeżeli prowadzenie takiej działalności nie zostało
zabronione umową o zakazie konkurencji (art. 1011
k.p.), to nie wynika stąd jeszcze
pełna swoboda pracownika podejmowania działalności gospodarczej, obejmująca
ten sam, czy zbliżony profil do działalności pracodawcy. W ramach stosunku pracy
na pracowniku ciąży ustawowy obowiązek dbałości o dobro pracodawcy. Wyrażony
w art. 100 § 2 pkt 4 k.p. obowiązek pracownika „dbać o dobro zakładu pracy, chronić
jego mienie oraz zachować w tajemnicy informacje, których ujawnienie mogłoby na-
razić pracodawcę na szkodę” jest określany powszechnie - w skrócie - jako obowią-
zek dbałości o interesy pracodawcy. Wydaje się, że ustawodawca nieprzypadkowo
5
wyraźnie formułuje obowiązek pracownika dbałości o „dobro zakładu pracy” rozumia-
nego przedmiotowo jako jednostka organizacyjna, będąca miejscem pracy, a tym
samym wspólną wartością, „dobrem” nie tylko pracodawcy, ale również zatrudnio-
nych pracowników. Działania pracownika godzące w tę wspólną wartość będą sta-
nowiły naruszenie obowiązku przewidzianego art. 100 § 2 pkt 4 k.p.
Odnosząc te ustalenia do rozpoznawanej sprawy nie można przyjmować, że w
każdym przypadku podejmowania przez zatrudnionego pracownika działalności go-
spodarczej o zbliżonym, a nawet tożsamym charakterze z działalnością pracodawcy,
dochodzi do naruszenia obowiązku pracownika dbałości o dobro zakładu pracy, np.
w sytuacji tożsamości przedmiotu działalności, ale różnych adresatów wytworzonych
produktów lub świadczonych usług. Ten aspekt rozpoznawanej sprawy, wymagający
precyzyjnych ustaleń, nie został należycie rozważony przez Sąd Apelacyjny, który
skłonny jest przyjmować tu swego rodzaju automatyzm między prowadzeniem przez
pracownika działalności gospodarczej o tym samym profilu co pracodawca, a naru-
szeniem obowiązku dbałości o dobro zakładu pracy. W każdym razie ta istotna kwe-
stia nie została należycie wyjaśniona, przyjęte przez Sąd Apelacyjny ustalenie odno-
śnie do profilu działalności pozwanego, odbiega ponadto od ustaleń Sądu Okręgo-
wego. Wprawdzie sąd drugiej instancji może czynić ustalenia odbiegające od ustaleń
sądu pierwszej instancji, nawet bez przeprowadzenia postępowania dowodowego
uzasadniającego odmienne ustalenia (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 23
marca 1999 r., III CZP 59/98, OSNC 1999 nr 7-8, poz. 123), jednak w związku z
przyznaniem sądowi drugiej instancji roli sądu merytorycznego może to nastąpić po
wszechstronnym rozważeniu zebranego w sprawie materiału i dopiero po dokonaniu
takiego procesu intelektualnego, dokonanie oceny mocy i wiarygodności dowodów
według własnego przekonania. W tym kontekście zarzut kasacji naruszenia art. 233
k.p.c. jest trafny.
Naruszenie przez pracownika jego obowiązków może powodować dla niego
różne skutki: może powodować rozwiązanie umowy o pracę, stanowić podstawę do
zastosowania środków odpowiedzialności porządkowej (o ile są to przekroczenia, o
których mowa w art. 108 k.p.), względnie uzasadniać odpowiedzialność materialną
pracownika. Nieodzowną przesłanką tej ostatniej, jak już podkreślono, jest powstanie
szkody. Stanowisko Sądu Apelacyjnego, według którego nie tylko sama szkoda, ale
również jej wysokość może wynikać z twierdzeń powoda, któremu pozwany nie prze-
6
ciwstawił „przeciwdowodu” nie zasługuje na akceptację w sytuacji, kiedy pozwany
kwestionował w ogóle fakt wyrządzenia stronie powodowej szkody.
Zarzut kasacji naruszenia przepisu art. 415 k.c. jest dowolny. Sąd Apelacyjny
przyjął bowiem, że pozwany nie dopuścił się czynu nieuczciwej konkurencji. Odpo-
wiedzialność odszkodowawczą na zasadach prawa cywilnego uzasadnia po myśli
art. 18 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji czyn
nieuczciwej konkurencji pracownika przewidziany art. 11 tej ustawy.
Z przytoczonych motywów, na podstawie art. 39815
k.p.c. orzeczono jak w
sentencji wyroku.
========================================