Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 9 lutego 2006 r.
II PK 182/05
Oddalenie powództwa o przywrócenie do pracy, z powołaniem się na art.
8 k.p., bez orzeczenia o odszkodowaniu i wskazania w uzasadnieniu przyczyn
nieuwzględnienia tego alternatywnego roszczenia, oznacza, że zakresem po-
wagi rzeczy osądzonej jest objęte jedynie żądanie przywrócenia do pracy.
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar (sprawozdawca), Sędziowie SN: Beata
Gudowska, Herbert Szurgacz.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 9 lutego
2006 r. sprawy z powództwa Ireneusza Ż. przeciwko Państwowemu Przedsiębior-
stwu Użyteczności Publicznej „Poczcie Polskiej” Rejonowemu Urzędowi Poczty w L.
o odszkodowanie, na skutek kasacji powoda od postanowienia Sądu Okręgowego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Legnicy z dnia 15 marca 2005 r. [...]
1. u c h y l i ł zaskarżone postanowienie oraz poprzedzające je postanowie-
nie Sądu Rejonowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Legnicy z dnia 6
stycznia 2005 r. [...],
2. zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 1.800 zł (jeden tysiąc
osiemset) tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
U z as a d n i e n i e
Postanowieniem z dnia 15 marca 2005 r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Legnicy oddalił zażalenie powoda Ireneusza Ż. na po-
stanowienie Sądu Rejonowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Legnicy,
odrzucające pozew w sprawie z jego powództwa przeciwko Państwowemu Przedsię-
biorstwu Użyteczności Publicznej „Poczta Polska”, Rejonowy Urząd Poczty w L. o
odszkodowanie, podzielając pogląd Sądu pierwszej instancji, że roszczenie z którym
wystąpił powód zostało już prawomocnie osądzone (art. 366 k.p.c.). Sąd ten wskazał,
że wyrokiem z dnia 22 kwietnia 2004 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
2
Społecznych w Legnicy oddalił powództwo w sprawie o przywrócenie powoda do pracy
po stwierdzeniu, że istniała uzasadniona podstawa do rozwiązania umowy o pracę bez wy-
powiedzenia z winy pracownika, gdyż swoim zachowaniem, polegającym na wykorzystaniu
zwolnienia lekarskiego niezgodnie z jego przeznaczeniem, dopuścił się ciężkiego naru-
szenia podstawowego obowiązku pracowniczego.
Po rozpoznaniu apelacji powoda, Sąd Okręgowyostatecznie oddalił ją (wyrokiem zdnia
29 lipca 2004 r. [...]), stwierdzając,żecoprawdarozwiązanieumowyopracęwtrybienatychmiasto-
wymzwinypracownikanastąpiłoznaruszeniemprawa,bowiemwskazanaprzyczynatejdecyzji
„dotyczyłastosunkuubezpieczeniowegopowoda,aniestosunkupracyzestronąpozwaną”,ale
znacznyciężarnaruszenia podstawowych obowiązkówpracowniczych, uzasadnia stanowisko, że
uwzględnieniepowództwa o przywróceniedo pracyna podstawie art. 56 k.p., stanowiłoby
nadużycie przysługującego powodowi prawa, co nie zasługuje na ochronę (art. 8 k.p.).
Od powyższego postanowienia z dnia 15 marca 2005 r. skargę kasacyjną
wniósł pełnomocnik powoda i zarzucając naruszenie przepisów postępowania - art.
199 § 1 pkt 2 w związku z art. 366 k.p.c., przez niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie,
że sprawa o odszkodowanie z tytułu niezgodnego z prawem rozwiązania z powodem
umowy o pracę bez wypowiedzenia została już prawomocnie osądzona wskutek
wniesionego przez powoda powództwa o przywrócenie do pracy, oraz naruszenie
prawa materialnego przez błędną wykładnię - art. 45 § 2 w związku z art. 56 § 1 i 2
k.p. i art. 4771
§ 2 k.p.c., przez przyjęcie, iż oddalenie apelacji powoda w kwestii
przywrócenia go do pracy oznacza także bezzasadność ewentualnego roszczenia
odszkodowawczego, wniósł o „uchylenie zaskarżonego postanowienia Sądu Okrę-
gowego oraz postanowienia Sądu pierwszej instancji w przedmiocie odrzucenia po-
zwu i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania temu Sądowi”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepisy Kodeksu pracy przewidują określone roszczenia (sformułowane al-
ternatywnie) przysługujące pracownikowi w razie nieuzasadnionego lub niezgodnego
z prawem rozwiązania umowy o pracę, stanowiąc w art. 45 i art. 56, że w razie wy-
powiedzenia umowy o pracę zawartej na czas nie określony - pracownikowi przysłu-
guje żądanie uznania wypowiedzenia za bezskuteczne, a gdy umowa uległa już roz-
wiązaniu - przywrócenia do pracy na poprzednich warunkach albo żądanie zasądze-
nia odszkodowania (art. 45 § 1 k.p.), natomiast w razie rozwiązania umowy o pracę
3
bez wypowiedzenia - żądanie przywrócenia do pracy na poprzednich warunkach lub
żądanie odszkodowania (art. 56 § 1 k.p.). W myśl art. 45 § 1 k.p. nieuzasadnione lub
niezgodne z prawem wypowiedzenie umowy o pracę przez pracodawcę uprawnia
pracownika do wyboru jednego z roszczeń przewidzianych w tym przepisie. Również
w art. 56 § 1 k.p. wybór roszczenia został pozostawiony pracownikowi. Natomiast z
art. 45 § 2 k.p., który z mocy art. 56 § 2 k.p. ma zastosowanie do roszczeń pracowni-
ka w razie niezgodnego z prawem rozwiązania przez pracodawcę umowy o pracę
bez wypowiedzenia, wynika że sąd pracy może nie uwzględnić wybranego i zgłoszo-
nego przez pracownika roszczenia o przywrócenie do pracy „jeżeli ustali, że
uwzględnienie takiego żądania jest niemożliwe lub niecelowe”.Taki alternatywny
sposób orzekania w sprawach z zakresu prawa pracy przewiduje również art. 4771
§
2 k.p.c., dopuszczający orzekanie przez sąd o innym - alternatywnym - roszczeniu
także nie zgłoszonym przez powoda, a więc niejako wbrew jego woli. Orzekając w
ten sposób, Sąd kieruje się przesłanką bezzasadności (art. 4771
§ 2 k.p.c. w związku
z art. 8 k.p.), niecelowości lub niemożliwości (art. 45 § 2 k.p.) przywrócenia do pracy.
Zawsze jednak przy tego rodzaju orzeczeniach sąd obejmuje zakresem swego roz-
strzygnięcia rozważenie zasadności żądania przywrócenia do pracy, gdyż po to, by
móc w miejsce tego żądania zasądzić odszkodowanie, musi uznać, że przywrócenie
do pracy jest bezzasadne lub niecelowe. Wobec tego powagą rzeczy osądzonej wy-
roku zasądzającego odszkodowanie jest także objęte roszczenie o przywrócenie do
pracy.
W uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 25 lutego 1999 r., III ZP 34/98
(OSNAPiUS 2000 nr 2, poz. 44), stwierdzono, że dopuszczalna jest apelacja powoda
od wyroku, w którym sąd pierwszej instancji, na podstawie art. 4771
§ 2 k.p.c. w
związku z art. 8 i art. 56 k.p. zasądził odszkodowanie w miejsce żądania przywróce-
nia do pracy i nie oddalił powództwa w żadnym zakresie, przyjmując że o zakresie
przedmiotowym powagi rzeczy osądzonej decyduje to, co jest faktycznym przedmio-
tem rozstrzygnięcia sądu. Należy w związku z tym przyjąć, że w sprawie, w której na
podstawie art. 45 § 2 w związku z art. 56 k.p. oraz art. 4771
§ 2 k.p.c. w związku z
art. 8 k.p. sąd pracy zasądził na rzecz pracownika odszkodowanie zamiast żądanego
przywrócenia do pracy, powagą rzeczy osądzonej objęte jest także żądanie przywró-
cenia do pracy, chociaż nie zostało formalnie oddalone. Zasądzenie odszkodowania
jest bowiem równoznaczne z nieuwzględnieniem roszczenia o przywrócenie do
pracy.
4
W rozpatrywanej obecnie sprawie, powód kwestionuje stanowisko Sądów obu
instancji odrzucających pozew ze względu na prawomocność wyroku w sprawie o
przywrócenie do pracy, zarzucając że w tej sprawie sądy nie wypowiedziały się
wprost o zasadności lub niezasadności (niezgłoszonego ani w pozwie, ani w toku
postępowania) roszczenia odszkodowawczego ani w sentencji wyroku, ani w jego
motywach. Według art. 366 k.p.c. wyrok prawomocny ma powagę rzeczy osądzonej
co do tego, co w związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia. O
granicach powagi rzeczy osądzonej decyduje więc podstawa sporu, przez którą
należy rozumieć zespół okoliczności faktycznych, z których wynikły roszczenia po-
woda.
Należy więc, rozważając przedmiotowe i podmiotowe granice powagi rzeczy
osądzonej w prawomocnym wyroku, powiązać je nie tyle z żądaniem zgłoszonym w
pozwie, bądź w toku postępowania, ale z faktycznym przedmiotem rozstrzygnięcia.
Powyższe należało odnieść także do sprawy, w której sąd nie był związany żąda-
niem stron i w której podstawą sporu był również zespół okoliczności faktycznych, z
których powód wyprowadzał swe żądanie. Jeżeli sąd ograniczył się tylko do zbadania
roszczenia powoda w postaci zgłoszonej w żądaniu (tj. jego roszczenia proceso-
wego), to tylko w tym zakresie wyrok korzystał z powagi rzeczy osądzonej. Jeżeli
natomiast sąd przyjął, że roszczenia takie w ogóle nie istnieją lub są nieuzasadnione,
czemu dał wyraz w uzasadnieniu wyroku, to wyrok taki, także w tej części, zgodnie z
art. 366 k.p.c. korzystał z powagi rzeczy osądzonej.
W wypadku roszczeń uznanych pośrednio przez sąd za niezasadne, bądź za-
sądzenia ich w mniejszym rozmiarze warto powołać orzeczenia Sądu Najwyższego,
odnoszące się co prawda do problematyki granic powagi rzeczy osądzonej w spra-
wach, w których sąd nie był związany granicami żądania pozwu, uznając, że mogą
być one pomocne także w rozstrzyganiu o granicach powagi rzeczy osądzonej wyro-
ku zasądzającego roszczenie alternatywne. W orzeczeniach z dnia 4 listopada 1965
r., I PR 366/65 (OSPiKA 1966 nr 7-8, poz. 172), z dnia 16 maja 1969 r., II PR 131/69
(Biuletyn Informacyjny SN 1969 nr 12, poz. 209) oraz z dnia 27 września 1973 r., III
CRN 223/73 (OSNCP 1974 nr 7-8, poz. 134), stwierdzono, że gdy w sprawie, której
zakres nie zależy od treści żądania pozwu, sąd - wbrew wynikom postępowania - nie
orzekł o roszczeniu nie zgłoszonym w żądaniu lub przyznał je w rozmiarze mniej-
szym niż należało, osobie zainteresowanej służy prawo zgłoszenia wniosku o uzu-
pełnienie wyroku albo wytoczenie osobnego powództwa o pominiętą część roszczeń.
5
Jednocześnie w postanowieniu z dnia 21 grudnia 1981 r., I PRN 96/81 (OSNCP
1982 nr 5-6, poz. 87), a zwłaszcza w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 30 maja
1966 r., III PZP 15/66 (OSNCP 1966 nr 12, poz. 264), Sąd Najwyższy wyjaśnił, że
oddalenie przez sąd zgłoszonego żądania nie stanowi oddalenia roszczenia, które
wynikało z tej samej podstawy faktycznej lub prawnej co zgłoszone żądanie, a któ-
rego pracownik nie zgłosił w toku postępowania. Oznacza to, że roszczenie ponad
to, co sąd zasądził, nie zostało jeszcze rozstrzygnięte i w tym zakresie powód, jeżeli
nie zgłosił wniosku o uzupełnienie wyroku, ma otwartą drogę do procesu o dalsze
roszczenia lub o dalszą część roszczenia.
Podobne stanowisko można wyprowadzić także z wyroku Sądu Najwyższego
z dnia 18 września 2003 r., I PK 346/02 (niepublikowany). Przyjęto w nim, że w przy-
padku ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych, przy jedno-
czesnym naruszeniu przez pracodawcę przepisów dotyczących rozwiązania umowy
o pracę w trybie natychmiastowym, sąd może oddalić zarówno roszczenie o przy-
wrócenie do pracy, jak też - w całości bądź w części - alternatywne roszczenie o od-
szkodowanie.
W ocenie składu Sądu Najwyższego rozpoznającego skargę, na aprobatę za-
sługuje pogląd, według którego o zakresie przedmiotowym powagi rzeczy osądzonej
decyduje to, co jest faktycznym przedmiotem rozstrzygnięcia sądu. Tak więc - kon-
kludując - w sprawie, w której sąd pracy zasądził na rzecz pracownika odszkodowa-
nie zamiast żądanego przywrócenia do pracy, powagą rzeczy osądzonej objęte jest
także żądanie przywrócenia do pracy, mimo że nie zostało formalnie oddalone. Nie
można jednak przenosić powyższego rozumowania na sytuację, w której sąd oddalił
z powołaniem się na art. 8 k.p. roszczenie o przywrócenie do pracy, nie orzekając o
alternatywnym roszczeniu odszkodowawczym i nie wskazując w uzasadnieniu przy-
czyn nieuwzględnienia również tego roszczenia. W takim przypadku zakresem po-
wagi rzeczy osądzonej jest objęte jedynie roszczenie o przywrócenie do pracy.
Z tych względów, na podstawie art. 39816
k.p.c. zmieniono poprzez uchylenie
zaskarżone postanowienie.
O kosztach orzeczono po myśli art. 98 k.p.c., uwzględniając taryfowe wyna-
grodzenie pełnomocnika - § 12 ust. 1 pkt 2 w związku z § 6 pkt 5 rozporządzeniem
Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
adwokackie (...), Dz.U. Nr 163, poz. 1348 ze zm.
========================================