Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 7 lutego 2006 r., IV CK 361/05
Podstawą żądania oddalenia wniosku o wpis hipoteki do księgi
wieczystej może być kserokopia dokumentu urzędowego (308 § 1 k.p.c.).
Sędzia SN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Barbara Myszka
Sędzia SN Marek Sychowicz
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Zakładu Ubezpieczeń Społecznych,
Oddział w G. przy uczestnictwie Danuty P. i Wojciecha P. o wpis, po rozpoznaniu
na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 7 lutego 2006 r. kasacji
uczestniczki postępowania Danuty P. od postanowienia Sądu Okręgowego w
Gdańsku z dnia 14 października 2004 r.
uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w
Gdańsku do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
W dniu 22 grudnia 2003 r. Sąd Rejonowy w Sopocie, uwzględniając wniosek
Skarbu Państwa– Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 21 listopada 2003 r.,
dokonał wpisu hipoteki w kwocie 18 980, 35 zł w dziale czwartym księgi wieczystej
nr (...), prowadzonej dla nieruchomości stanowiącej wspólność ustawową dłużnika
Wojciecha P. i jego żony Danuty P. Wpisu dokonano na podstawie decyzji
dotyczących zaległości w uiszczaniu składek na ubezpieczenie społeczne przez
Wojciecha P. oraz tytułów wykonawczych wystawionych w dniu 20 listopada 2003 r.
przeciwko Wojciechowi P. i Danucie P.
W apelacji wpisu uczestniczka Danuta P., wnosząc m.in. o zmianę
zaskarżonego orzeczenia i oddalenie wniosku w stosunku do niej, podała, że w
wyniku orzeczenia separacji małżonków Danuty i Wojciecha P. prawomocnym
wyrokiem z dnia 24 sierpnia 2002 r. Sądu Okręgowego w Gdańsku, ustała między
nimi wspólność ustawowa małżeńska. Umową notarialną z dnia 21 września 2004 r.
dokonali podziału majątku wspólnego w ten sposób, że wyłączną właścicielką
nieruchomości objętej księga wieczystą nr (...) stała się Danuta P. Do apelacji
załączono jako dowody kserokopię wyroku o separacji oraz wypis aktu notarialnego
dotyczącego podziału majątku wspólnego małżonków P.
Zaskarżonym postanowieniem z dnia 14 października 2004 r. Sąd Okręgowy
w Gdańsku oddalił apelację, stwierdzając, że zgodnie z art. 6268
§ 2 k.p.c. sąd
rozpoznający wniosek o wpis bada jedynie treść i formę wniosku, dołączonych do
wniosku dokumentów oraz treść księgi wieczystej. Po uchyleniu art. 46 ust. 2
ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (jedn. tekst: Dz.U. z
2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm. – dalej "u.k.w.h."), sąd nie może oddalić wniosku
o wpis na podstawie okoliczności powszechnie znanych lub które doszły do jego
wiadomości w inny sposób, nie ma zatem obowiązku badania, czy małżonkowie,
którzy w księdze wieczystej figurują jako współwłaściciele na prawach wspólności
ustawowej, pozostają w związku małżeńskim. Wskazana w apelacji nowa
okoliczność dotycząca separacji, na którą uczestniczka nie mogła powołać się w
pierwszej instancji, nie została – zdaniem Sądu – wykazana ze względu na
niezachowanie wymaganej przez art. 31 ust. 1 u.k.w.h. odpowiedniej formy
dokumentu, o której stanowi art. 244 § 1 k.p.c. W tej sytuacji nie jest uzasadniony
zarzut naruszenia art. 26 ust. 3 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.), skoro wnioskodawca
złożył tytuły wykonawcze wystawione zarówno przeciwko Wojciechowi P., jak i
Danucie P.
W kasacji opartej na obu podstawach uczestniczka Danuta P. zarzuciła
naruszenie art. 31 ust. 1 u.k.w.h. przez błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie w wyniku przyjęcia, że przepis ten ma zastosowanie przy każdej
czynności w postępowaniu wieczystoksięgowym, a nie jedynie przy dokonywaniu
wpisu do księgi wieczystej. Zarzuciła także naruszenie art. 5 k.p.c. przez
nieudzielenie jej, działającej bez profesjonalnego pełnomocnika, pouczenia co do
konieczności złożenia dowodów z dokumentów we właściwej formie, jeśli
kserokopie wyroku i aktu notarialnego Sąd uznał za niewystarczające. Zarzuciła
również naruszenie art. 228 § 2 k.p.c. w wyniku nieuwzględnienia przez Sąd drugiej
instancji znanego mu z urzędu faktu orzeczenia separacji małżonków P. wyrokiem
tego samego Sądu oraz naruszenie art. 62613
§ 1 k.p.c. przez niedokonanie z
urzędu wpisu ostrzeżenia o niezgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym
stanem prawnym, powstałego w wyniku ustania wspólności ustawowej małżonków
P. po orzeczeniu separacji. (...)
Sąd Najwyższy zważył, co następuje: (...)
Trafnie skarżąca zarzuciła naruszenie art. 31 ust. 1 u.k.w.h. Przepis ten,
stanowiący, że wpis może być dokonany na podstawie dokumentu z podpisem
notarialnie poświadczonym, jeżeli przepisy szczególne nie przewidują innej formy
dokumentu, nie miał zastosowania do wniosku uczestniczki o odmowę wpisu ani do
załączonych do tego wniosku dokumentów. Dotyczy on dokumentów mających
stanowić podstawę wpisu do księgi wieczystej, a nawet do takich dokumentów nie
ma zastosowania, gdy przepisy szczególne przewidują inną formę dokumentu.
Jeżeli więc podstawą wpisu do księgi wieczystej ma być wyrok sądu, przepis art. 31
ust. 1 u.k.w.h. nie ma zastosowania, gdyż art. 244 § 1 k.p.c. oraz art. 250 § 1 k.p.c.
przewidują „inną formę dokumentu”. Dokumentem tym jest sporządzony w
przepisanej dla wyroku formie dokument urzędowy w postaci oryginału albo odpisu
wyroku urzędowo poświadczonego przez sąd, który go wydał. Taki jest wymóg
formy dokumentu, który ma stanowić podstawę wpisu do księgi wieczystej, a zatem
nie może nim być kserokopia wyroku.
W rozpoznawanej sprawie jednak nie chodzi o dokument mający stanowić
podstawę wpisu, ale o dokument mający stanowić podstawę odmowy wpisu.
Rozważenia zatem wymaga, czy w sytuacji, w której działająca bez profesjonalnego
pełnomocnika uczestniczka złożyła, jako dowód mający uzasadniać wniosek o
odmowę wpisu, kserokopię wyroku, sąd wieczystoksięgowy miał obowiązek
wezwać ją do złożenia tego dowodu w innej formie, czy też, nie mając takiego
obowiązku, powinien dowód ten pominąć, bez jego merytorycznej oceny i
uwzględnić wniosek o wpis, nawet jeżeli fakt wykazywany takim dowodem
uzasadniałby odmowę wpisu. Rozważając to zagadnienie należy zasygnalizować,
że w orzecznictwie i literaturze sporna jest także kwestia, czy załączenie do
wniosku o wpis dokumentu w niewłaściwej formie, mającego stanowić podstawę
wpisu, stanowi brak formalny, do którego usunięcia wnioskodawca powinien być
wezwany, czy też prowadzi wprost do oddalenia wniosku o wpis jako pozbawionego
podstawy prawnej. Nawet podzielenie przeważającego drugiego poglądu (por. m.in.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 marca 2004 r., V CK 448/03, nie publ.)
nie można odnieść do sytuacji, w której załączono kserokopię dokumentu
urzędowego jako dowód uzasadniający żądanie oddalenia wniosku o wpis. Żaden
przepis nie reguluje wprost takiej sytuacji ani nie nakazuje stosowania do niej
odpowiednio przepisów dotyczących wniosku o wpis, a przepisów szczególnych,
ograniczających kognicję sądu i uprawnienia uczestników postępowania, nie można
stosować przez analogię do innych sytuacji procesowych. Brak więc podstaw do
uznania, że takie same zasady i ograniczenia dowodowe, jakie obowiązują przy
ocenie dokumentów stanowiących podstawę wpisu do księgi wieczystej, obowiązują
też w odniesieniu do dokumentów mających stanowić podstawę oddalenia wniosku
o wpis.
Trzeba też stwierdzić, że o ile przyjęcie, iż sąd wieczystoksięgowy nie ma
obowiązku wzywania wnioskodawcy do złożenia w odpowiedniej formie dokumentu
stanowiącego podstawę wpisu, nie pozbawia wnioskodawcy możliwości ochrony
jego praw przez złożenie nowego wniosku o wpis z załączonymi dokumentami w
prawidłowej formie, o tyle stosowanie tej samej zasady w odniesieniu do uczestnika
żądającego oddalenia wniosku o wpis pozbawiłoby go w ogóle możliwości ochrony
jego praw w postępowaniu wieczystoksięgowym, zmuszając do wytoczenia
powództwa o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym.
Zbędne mnożenie postępowań sądowych z pewnością nie jest zgodne z celem
przyśpieszenia postępowania wieczystoksiegowego, jaki przyświecał ustawodawcy
ograniczającemu zakres kognicji sądu i wprowadzającemu znaczne
sformalizowanie tego postępowania. Nie można także pominąć, że uwzględnienie
wniosku o wpis jedynie dlatego, że dokument uzasadniający żądanie jego oddalenia
został złożony w niewłaściwej formie, prowadziłoby do dokonania wpisu od
początku niezgodnego z rzeczywistym stanem prawnym. Nie służyłoby to pewności
obrotu prawnego, zasadzie rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych ani celowi, w
jakim są one prowadzone.
Z tych przyczyn należy uznać, że podstawą żądania oddalenia wniosku o wpis
do księgi wieczystej może być fakt wykazany każdym przewidzianym przez prawo
dowodem, także dowodem z kserokopii dokumentu urzędowego (art. 308 § 1
k.p.c.). Jeżeli dowód taki złożył uczestnik działający bez profesjonalnego
pełnomocnika, a sąd wieczystoksięgowy uznał, że dokument został przedstawiony
w niewłaściwej formie, powinien pouczyć o tym uczestnika i umożliwić złożenie
dokumentu w formie nadającej mu moc dowodową. Wymaga tego art. 5 k.p.c., który
ma zastosowanie także w postępowaniu wieczystoksięgowym.
Ze względu na to, że Sąd Okręgowy, powołując się m.in. na art. 31 ust. 1
u.k.w.h., odmówił mocy dowodowej kserokopiom dokumentów załączonych do
apelacji jako podstawa żądania oddalenia wniosku o wpis hipoteki i nie pouczył
samodzielnie działającej uczestniczki, w jakiej formie powinny zostać one złożone,
by mogły spełnić rolę dowodów, doszło do zarzucanego w kasacji naruszenia art.
31 ust. 1 u.k.w.h. oraz art. 5 k.p.c., co prowadzi do uchylenia zaskarżonego
orzeczenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania (art. 39313
§ 1 k.p.c.).