Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 7 kwietnia 2006 r.
I UK 240/05
Każda należność z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne może być
umorzona w całości lub w części (art. 28 ust. 1 ustawy z dnia 13 października
1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.).
Przewodniczący SSN Krystyna Bednarczyk, Sędziowie: SN Andrzej Wróbel
(sprawozdawca), SA Romualda Spyt.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 7 kwietnia
2006 r. sprawy z odwołania Waldemara P. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziałowi w C. o umorzenie należności z tytułu zaległych składek na
ubezpieczenie społeczne, na skutek skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku
Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 15 lutego 2005 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 17 lutego 2003 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w
C. (dalej jako organ rentowy) odmówił umorzenia należności z tytułu składek na
ubezpieczenia społeczne Waldemara P. w ogólnej kwocie 29.804,15 zł, na którą
składają się należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne na koncie indy-
widualnym obejmujące należność główną w kwocie 6.449,06 zł, odsetki w kwocie
15.677,30 zł, dodatkową opłatę w kwocie 125 zł oraz należności z tytułu składek na
ubezpieczenia społeczne na koncie pracowniczym, obejmujące należność główną w
kwocie 2.367,49 zł, odsetki w kwocie 4.985,30 zł oraz dodatkową opłatę w kwocie
200 zł.
Wyrokiem z dnia 16 czerwca 2003 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Częstochowie oddalił odwołanie ubezpieczonego Waldemara P. od
decyzji organu rentowego i wniosek o zawarcie układu ratalnego przekazał organowi
2
rentowemu do rozpoznania. Ubezpieczony wniósł apelację od przedmiotowego wy-
roku.
Wyrokiem z dnia 15 lutego 2005 r. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Katowicach częściowo uwzględnił apelację i zmienił zaskarżony wy-
rok oraz poprzedzającą go decyzję organu rentowego, w ten sposób, iż zwolnił ubez-
pieczonego od zapłaty opłat dodatkowych łącznie w kwocie 325 zł oraz umorzył na-
leżności z tytułu odsetek od zaległych składek na ubezpieczenia społeczne na koncie
indywidualnym w kwocie 15.677,30 zł, a w pozostałym zakresie apelację oddalił.
Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach wniósł organ
rentowy zarzucając naruszenie art. 28 ust. 1 w związku z art. 28 ust. 4 ustawy z dnia
13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 1998 r. Nr
137, poz. 887, dalej jako ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych), poprzez
błędną jego wykładnię polegającą na przyjęciu, iż zgodnie z powołanym przepisem
dopuszczalne jest częściowe umorzenie należności z tytułu składek na ubezpiecze-
nie społeczne poprzez umorzenie kwoty odsetek i opłaty dodatkowej z wyłączeniem
kwoty należności głównej. W uzasadnieniu powyższego zarzutu organ rentowy
wskazał, iż z art. 28 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wynika, iż
należności z tytułu składek, na które składają się składki, odsetki za zwłokę, koszty
egzekucyjne, koszty upomnienia i opłata dodatkowa, są wzajemnie związane w ten
sposób, że częściowe umorzenie należności z tytułu składek powoduje proporcjonal-
ne umorzenie należności ubocznych wymienionych w powołanym przepisie. Przepis
ten stanowi bowiem, iż umorzenie składek powoduje również umorzenie odsetek. Na
tej podstawie organ rentowy wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania sądowi drugiej instancji oraz o zasądzenie
kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przedmiotem skargi kasacyjnej są zarzuty dotyczące naruszenia art. 28 ust. 1
w związku z art. 28 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Rozstrzy-
gnięcie o zasadności tych zarzutów wymaga na wstępie ustalenia treści pojęcia „na-
leżności z tytułu składek”, którym to pojęciem posługuje się art. 28 ustawy. Zgodnie z
art. 24 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych pojęcie „należności z ty-
tułu składek” obejmuje następujące należności: 1) składki, 2) odsetki za zwłokę, 3)
3
koszty egzekucyjne, 4) koszty upomnienia oraz 5) dodatkową opłatę. Ustawodawca
posłużył się terminem „należności”, a nie „należność”, co oznacza, iż wszystkie wy-
mienione powyżej elementy są należnościami z tytułu składek. Poszczególne należ-
ności zaliczane do „należności z tytułu składek” nie tworzą nowego, odrębnego bytu
w postaci jednej „należności z tytułu składek”, która obejmuje łącznie wszystkie wy-
mienione w art. 24 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych należności.
Pojęcie należności obejmuje zatem różnego rodzaju świadczenia o odrębnym cha-
rakterze i statusie, które ze względów redakcyjno-legislacyjnych określono wspólnym
mianem „należności z tytułu składek”.
Powyższą interpretację pojęcia należności z tytułu składek potwierdza sposób,
w jaki ustawodawca posługuje się tym pojęciem w innych przepisach ustawy. Po
pierwsze, zgodnie z art. 24 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych na-
leżności z tytułu składek ulegają przedawnieniu po upływie 10 lat, licząc od dnia, w
którym stały się wymagalne. Nie ulega zaś wątpliwości, iż poszczególne należności
uznawane za należności z tytułu składek w rozumieniu art. 24 ust. 1 ustawy o syste-
mie ubezpieczeń społecznych stają się wymagalne w różnym terminie i w konse-
kwencji mogą przedawnić się w różnym czasie. Po drugie, zgodnie z art. 28 ust. 4
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych umorzenie składek powoduje także
umorzenie odsetek za zwłokę, kosztów upomnienia i dodatkowej opłaty. Z przepisu
tego wynika, iż umorzenie składki powoduje automatycznie umorzenie innych, wska-
zanych w treści art. 28 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, należno-
ści wchodzących w skład pojęcia „należności z tytułu składki”. Jednocześnie, umo-
rzenie składki nie powoduje automatycznie umorzenia kosztów egzekucyjnych i
kosztów upomnienia. Treść art. 28 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecz-
nych również potwierdza przyjęta powyżej interpretację pojęcia „należności z tytułu
składki”. W przeciwnym razie przepis ten byłby zbędny, bowiem umorzenie „należno-
ści z tytułu składki” w całości lub w części oznaczałoby, iż umorzeniu podlegają w
całości lub w części wszystkie należności wymienione w art. 24 ust. 2 ustawy o sys-
temie ubezpieczeń społecznych, w tym koszty egzekucyjnej i koszty upomnienia.
Zdaniem Sądu Najwyższego pojęcie „należności z tytułu składek na ubezpie-
czenia społeczne ubezpieczonych będących równocześnie płatnikami składek na te
ubezpieczenia” z art. 28 ust. 3a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych należy
- z punktu widzenia zakresu przedmiotowego - uznać za tożsame z pojęciem „należ-
ności z tytułu składek” z art. 24 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
4
Przepis ten wprowadza bowiem jedynie szczególną regulację w zakresie umarzania
należności z tytułu składek opłacanych przez podmioty będące jednocześnie płatni-
kiem i ubezpieczonym. Nie wprowadza jednak odrębnej definicji pojęcia „należności
z tytułu składek”.
Przechodząc do problemu dopuszczalności umorzenia niektórych należności z
tytułu składek ubezpieczeniowych Sąd Najwyższy podkreśla, iż przepis art. 28 ust. 1
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych pozwala na umarzanie „należności z
tytułu składek” w całości lub w części. Przyjmując wskazaną powyżej interpretację
pojęcia należności z tytułu składek należy uznać, iż każda z tych należności może
być umorzona w całości lub w części. Odmienna interpretacja art. 28 ust. 1 ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych byłaby dopuszczalna tylko wówczas, gdyby
przyjąć, iż pojęcie „należności z tytułu składek” zdefiniowane w art. 24 ust. 2 ustawy
o systemie ubezpieczeń społecznych obejmuje zawsze kilka składników. Wówczas,
art. 28 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych należałoby rozumieć w
taki sposób, że pozwala on na umorzenie wyłącznie wszystkich należności składają-
cych się na pojęcie należności z tytułu składek w całości lub w części. Umorzeniu
podlegałaby wówczas „należność z tytułu składek” traktowana jako całość, a nie jej
poszczególne elementy. Jednakże, tego rodzaju interpretacja pojęcia „należności z
tytułu składek” stałaby zdaniem Sądu Najwyższego w sprzeczności z rezultatami wy-
kładni logiczno-językowej.
Ponadto, przedstawiona powyżej interpretacja pojęcia należności z tytułu
składek oraz ocena dopuszczalności umorzenia niektórych należności, znajduje po-
twierdzenie w przepisach ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa
(jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60, dalej jako ordynacja podatkowa). Prze-
pisy ordynacji podatkowej posługują się terminem zaległości podatkowej. Pojęcie
zaległości podatkowej obejmuje podatek, ratę podatku lub zaliczkę, które nie zostały
zapłacone w terminie (art. 51 ordynacji podatkowej). Instytucją odrębną od zaległości
podatkowej są odsetki za zwłokę oraz opłata prolongacyjna (odpowiednik dodatkowej
opłaty). Wynika to z art. 67a § 1 pkt 3 ordynacji podatkowej, zgodnie z którym organ
podatkowy może umorzyć w całości lub w części zaległości podatkowe, odsetki za
zwłokę lub opłatę prolongacyjną. Z przepisu tego wynika, iż organ podatkowy może
umorzyć samą zaległość podatkową, odsetki za zwłokę od zaległości lub opłatę pro-
longacyjną (między innymi wyrok WSA w Warszawie z 16 czerwca 2004 r., III SA
444/03, Monitor Podatkowy 2004 nr 8, s. 4). Organ podatkowy ma zatem możliwość
5
wyboru, czy umorzy wszystkie wymienione powyżej należności, czy tylko niektóre.
Zasadę wynikającą z wykładni językowej art. 67a § 1 pkt 3 ordynacji podatkowej mo-
dyfikuje art. 67a § 2 ordynacji podatkowej, zgodnie z którym umorzenie zaległości
podatkowej powoduje również umorzenie odsetek za zwłokę w całości lub w takiej
części, w jakiej została umorzona zaległość podatkowa. Przepis ten wprowadza wy-
raźnie zasadę proporcjonalnej redukcji zaległości podatkowej oraz odsetek za
zwłokę. Przepis ten jest analogiczny do rozwiązania przyjętego w art. 28 ust. 4
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
Zdaniem Sądu Najwyższego umorzeniu niektórych należności z tytułu składek
nie sprzeciwia się art. 28 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Przepis
ten rozstrzyga jedynie, iż w przypadku umorzenia należności z tytułu składki bez-
przedmiotowe jest dochodzenia należności z tytułu odsetek za zwłokę oraz dodatko-
wej opłaty. Składka ma bowiem - w obecnym systemie ubezpieczeń społecznych -
podstawowe znaczenie. Przepis art. 28 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń spo-
łecznych nie wyłącza jednak zastosowania art. 28 ust. 1 ustawy o systemie ubezpie-
czeń społecznych, który wyraźnie dopuszcza możliwość umarzania poszczególnych
należności z tytułu składek w całości lub w części. Mając zaś na względzie okolicz-
ność, iż każda z należności wymienionych w art. 28 ust. 2 ustawy o systemie ubez-
pieczeń społecznych jest należnością z tytułu składek, brak podstaw do przyjęcia
stanowiska reprezentowanego przez organ rentowy w niniejszej sprawie.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji wyroku.
========================================