Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 6 kwietnia 2006 r.
III UK 5/06
Okres zasadniczej służby wojskowej odbytej w czasie trwania stosunku
pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze zalicza się
do stażu pracy wymaganego do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku
emerytalnym (art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r.
Nr 39, poz. 353 ze zm.), jeżeli pracownik w ustawowym terminie zgłosił swój
powrót do tego zatrudnienia.
Przewodniczący SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Katarzyna Gonera, Roman Kuczyński.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 6 kwietnia
2006 r. sprawy z odwołania Andrzeja K. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi w R. z udziałem prokuratora Prokuratury Okręgowej w Lublinie
Adama Jakubiaka delegowanego do Prokuratury Apelacyjnej w Lublinie o prawo do
emerytury, na skutek skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyj-
nego w Lublinie z dnia 30 sierpnia 2005 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie wyrokiem z
dnia 30 sierpnia 2005 r. oddalił apelację Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału
w R. od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Ra-
domiu z dnia 12 sierpnia 2004 r. zmieniającego decyzję organu rentowego z dnia 15
kwietnia 2004 r. odmawiającą Andrzejowi K. przyznania prawa do emerytury, w ten
sposób, że przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury poczynając od dnia 12
stycznia 2004 r.
2
W sprawie tej ustalono, że ubezpieczony w dniu 30 stycznia 2004 r. złożył
wniosek o przyznanie prawa do emerytury. Do wniosku dołączył stosowną doku-
mentację, w tym świadectwa wykonywania pracy w warunkach szczególnych. Kwe-
stię sporną w rozpoznawanej sprawie stanowiło wykonywanie przez ubezpieczonego
pracy w warunkach szczególnych w okresach od dnia 20 lutego 1969 r. do dnia 5
grudnia 1979 r. w Zakładzie Transportu Samochodowego FSC S. oraz od dnia 1
września 1967 r. do dnia 30 września 1968 r. w Spółdzielni Pracy Rękodzieła Ludo-
wego „C.” w I., a także okres pełnienia zasadniczej służby wojskowej od dnia 28
kwietnia 1965 r. do dnia 22 kwietnia 1967 r., do której wnioskodawca został powoła-
ny z Zakładu Górniczo-Metalowego „Z.” w Z., gdzie był zatrudniony na stanowisku
pracy zaliczonym do stanowisk pracy w warunkach szczególnych i po odbyciu służby
wojskowej powrócił do pracy w tym zakładzie także na stanowisko pracy w warun-
kach szczególnych. Decyzją z dnia 15 kwietnia 2004 r. organ rentowy odmówił ubez-
pieczonemu przyznania prawa do emerytury, uznając za udowodniony jedynie okres
zatrudnienia wynoszący 19 lat, 7 miesięcy i 21 dni okresów składkowych, 9 lat i 26
dni okresów opłacania składek, w tym 1 rok, 11 miesięcy i 14 dni okresów pracy w
warunkach szczególnych. Organ rentowy nie uznał spornych okresów pracy w wa-
runkach szczególnych w Zakładzie Transportu Samochodowego przy Fabryce Sa-
mochodów Ciężarowych w S. oraz w Spółdzielni Pracy Rękodzieła Ludowego „C.” w
I., motywując to tym, że ubezpieczony był wówczas zatrudniony jako kierowca i nie
przedstawił świadectw wykonywania pracy w szczególnych warunkach, a organ ren-
towy nie może uwzględnić tych okresów jedynie na podstawie zeznań świadków.
Natomiast jako przyczynę odmowy zaliczenia ubezpieczonemu do okresu pracy w
warunkach szczególnych okresu pełnienia służby wojskowej od dnia 28 kwietnia
1965 r. do dnia 22 kwietnia 1967 r., organ rentowy podał, to że w tym okresie ubez-
pieczony nie wykonywał pracy wymienionej w wykazie A rozporządzenia Rady Mini-
strów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnio-
nych w szczególnych warunkach lub w szczególnych charakterze (Dz.U. Nr 8, poz.
43 ze zm., powoływanego dalej jako rozporządzenie z 7 lutego 1983 r.).
W tak ustalonych okolicznościach faktycznych Sąd pierwszej instancji uznał,
że istnieją podstawy do zaliczenia ubezpieczonemu do stażu ubezpieczeniowego
okresu wykonywania pracy w warunkach szczególnych w Zakładzie Transportu Sa-
mochodowego FSC S. oraz w Spółdzielni Pracy Rękodzieła Ludowego „C.” w I., jako
że wykonywał on w tych okresach zatrudnienia czynności wymienione w dziale VIII
3
pkt 2 wykazu A załącznika do rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. Odnośnie do kwestii
zaliczenia jako okresu pracy w warunkach szczególnych okresu pełnienia przez
ubezpieczonego zasadniczej służby wojskowej Sąd pierwszej instancji zauważył, że
zgodnie z art. 125 ustawy z dnia 30 stycznia 1959 r. o powszechnym obowiązku woj-
skowym (jednolity tekst: Dz.U. z 1963 r. Nr 20, poz. 108, powoływanej dalej jako
ustawa o powszechnym obowiązku wojskowym), obowiązującej w okresie odbywania
przez ubezpieczonego tej służby oraz podjęcia zatrudnienia po jej odbyciu w zakła-
dzie, z którego został powołany do służby - pracownikowi, który zgłosił się do pracy w
terminie określonym w art. 124 ust. 1 zalicza się okres odbytej służby wojskowej do
okresu zatrudnienia w zakresie wszelkich uprawnień uzależnionych od ilości lat pracy
albo od ciągłości lat pracy w danym zawodzie lub służbie bądź w szczególnych wa-
runkach, od których zależy nabycie tych uprawnień. Na nabyte uprawnienia, o któ-
rych mowa w powołanym przepisie, nie mogą mieć wpływu późniejsze regulacje o
innej treści. W konsekwencji Sąd Okręgowy uznał, że po doliczeniu wskazanych
okresów ubezpieczony legitymuje się łącznie ogólnym okresem ubezpieczenia wyno-
szącym 29 lat i 8 miesięcy, w tym 15 lat, 9 miesięcy i 23 dni pracy w warunkach
szczególnych. Zatem skoro w dniu 12 stycznia 2004 r. wnioskodawca ukończył 60
lat, to spełnił wszystkie przesłanki do nabycia emerytury wymienione w art. 32
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm., powoływanej
dalej jako ustawa o emeryturach i rentach).
Stanowisko takie w pełni podzielił Sąd Apelacyjny wskazując, że wszelkiego
rodzaju zdarzenia oceniane pod kątem ich wpływu na prawa lub obowiązki należy
badać według stanu prawnego obowiązującego w czasie ich wystąpienia, wobec
czego w rozpoznawanej sprawie należało brać pod uwagę unormowania ustawy z
dnia 30 stycznia 1959 r. o powszechnym obowiązku wojskowym. Sąd ten argumen-
tował, że użyte w art. 125 tej ustawy wyrażenie „wszelkie uprawnienia” odnosi się nie
tylko do uprawnień realizowanych w czasie stosunku pracy lub służby, ale i dalszych
konsekwencji emerytalnych.
W skardze kasacyjnej organ rentowy podniósł zarzut naruszenia przepisów
prawa materialnego, a w szczególności art. 32 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach i ren-
tach w związku z § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r., przez bez-
podstawne wliczenie do okresu pracy w warunkach szczególnych dwuletniego
okresu odbywania zasadniczej służby wojskowej. W ocenie skarżącego, prawo do
4
świadczeń emerytalnych uzależnione jest od spełnienia wymogów określonych w
ustawie o emeryturach i rentach z FUS oraz w rozporządzeniu z 7 lutego 1983 r.
Przepisy ustawy o powszechnym obowiązku wojskowym były wiążące dla zakładu
pracy, do którego ubezpieczony powrócił po odbyciu służby wojskowej, w zakresie
uprawnień pracowniczych. Spełnienie przez niego regulacji tej ustawy w odniesieniu
do pracodawcy nie może być traktowane jako ochrona praw nabytych w zakresie
uprawnień emerytalnych. W okresie odbywania służby wojskowej ubezpieczony był
zwolniony ze świadczenia pracy, posiadał w tym okresie status żołnierza, a nie status
pracownika. W konsekwencji, w ocenie składającego skargę kasacyjną, nie można
traktować jednostki wojskowej jako pracodawcy w rozumieniu rozporządzenia z 7
lutego 1983 r., które nie przewiduje możliwości wliczenia okresu odbywania czynnej
służby wojskowej do okresu wykonywania pracy w warunkach szczególnych.
Ponadto skarżący przywołał orzecznictwo, zgodnie z którym okresu zasadni-
czej służby wojskowej nie wlicza się do okresu wykonywania pracy w warunkach
szczególnych, a wykonywanie pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym
charakterze nie może podlegać wykładni rozszerzającej. Dlatego skarżący wniósł o
zmianę zaskarżonego wyroku przez „wyłączenie z uznanego przez Sąd II instancji
okresu pracy w warunkach szczególnych, okresu odbywania służby wojskowej”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw prawnych. Kwestię
sporną w postępowaniu kasacyjnym stanowiła ocena legalności uwzględnienia przez
Sądy obu instancji okresu zasadniczej służby wojskowej, odbytej przez ubezpieczo-
nego od dnia 28 kwietnia 1965 r. do dnia 22 kwietnia 1967 r., w okresach pracy w
szczególnych warunkach (dla celów emerytalnych). Zgodnie z wiążącymi Sąd Naj-
wyższy ustaleniami faktycznymi (art. 39813
§ 2 k.p.c.), ubezpieczony został powołany
do odbycia zasadniczej służby wojskowej z Zakładu Górniczo-Metalowego „Z.” w Z.,
w którym był zatrudniony na stanowisku pracy zaliczonym do stanowisk pracy w wa-
runkach szczególnych i po odbyciu służby wojskowej powrócił do tego samego pra-
codawcy do pracy w warunkach szczególnych. W takich okolicznościach sprawy Sąd
Apelacyjny trafnie ocenił uprawnienia ubezpieczonego na gruncie regulacji prawnych
obowiązujących w okresie odbywania przez niego zasadniczej służby wojskowej,
mając na uwadze także to, że warunki przyznania prawa do wcześniejszej emerytury
5
zostały utrzymane w mocy jedynie dla ubezpieczonych urodzonych przed dniem 1
stycznia 1948 r., będących pracownikami zatrudnionymi w szczególnych warunkach
pracy lub w szczególnym charakterze, na podstawie art. 32 ustawy o emeryturach i
rentach, który w ust. 2-4 stanowi, że podstawowe przesłanki nabycia tych uprawnień
emerytalnych ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych.
Istota sporu sprowadza się do kwalifikacji prawnej okresu odbywania zasadni-
czej służby wojskowej, który przypadł w czasie trwania stosunku pracy o szczegól-
nym charakterze, w ramach którego pracownik - powołany następnie do odbycia tej
służby wojskowej świadczył pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym
charakterze. Zasadniczo przerwę w wykonywaniu zatrudnienia w ramach stosunku
pracy wywołaną odbywaniem zasadniczej służby wojskowej uznaje się za zawiesze-
nie realizacji nadal trwającego stosunku pracy z tego względu, że w okresie odbywa-
nia tej służby nie są wykonywane zobowiązania stron stosunku pracy, ponieważ pra-
cownik doznaje przeszkód w świadczeniu pracy z powodu odbywania zasadniczej
służby wojskowej, co prowadzi do zawieszenia świadczeń pracodawcy, które na ogół
są ekwiwalentami za pracę wykonaną (por. art. 80 zdanie pierwsze k.p.).
Równocześnie jednak obowiązkiem obywatela polskiego jest obrona ojczyzny,
a zakres obowiązku służby wojskowej określa ustawa (art. 85 ust. 1 i 2 Konstytucji
RP). Ponadto konstytucyjna zasada demokratycznego państwa prawnego, urzeczy-
wistniającego zasady sprawiedliwości społecznej (art. 2), zasada równości wobec
prawa i zakaz dyskryminacji z jakiejkolwiek przyczyny (art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji),
wymuszają na gruncie Konstytucji, będącej najwyższym prawem Rzeczypospolitej
Polskiej (art. 8 Konstytucji RP), ustanawianie takich regulacji ustawowych lub doko-
nywanie wykładni przepisów prawa powszechnie obowiązującego, które wykluczają
jakiekolwiek pokrzywdzenie obywatela z powodu wykonywania publicznego obo-
wiązku obrony ojczyzny. W konsekwencji na gruncie prawa ubezpieczeń społecz-
nych okresy czynnej służby wojskowej w Wojsku Polskim lub okresy jej równorzędne
są zawsze okresami składkowymi (art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy o emeryturach i rentach),
bez potrzeby wypełnienia jakichkolwiek dalszych warunków, a w szczególności bez
względu na to, czy okresy odbytej służby były poprzedzone stosunkiem pracy lub
innym stosunkiem prawnym kreującym tytuł obowiązkowego ubezpieczenia społecz-
nego. Oznacza to, że okres czynnej służby wojskowej jest składkowym okresem
ubezpieczenia dla każdego ubezpieczonego, który odbył taką służbę.
6
Ponadto art. 32 ust. 3 pkt 6 ustawy o emeryturach i rentach za pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa, między innymi, żołnierzy zawodo-
wych. Wprawdzie reguła ta bezpośrednio nie odnosi się do żołnierzy, którzy odbyli
czynną służbę wojskową, ale nie jest ona prawnie obojętna przy dokonywaniu wy-
kładni przepisów regulujących szczególne uprawnienia pracowników, którzy spełnili
publicznoprawny obowiązek zasadniczej służby wojskowej pod rządem przepisów
ustawy o powszechnym obowiązku wojskowym. Zgodnie z art. 124 ust. 1 tej ustawy,
zakład pracy, który zatrudniał pracownika w chwili powołania do czynnej służby woj-
skowej, obowiązany był go zatrudnić na poprzednio zajmowanym stanowisku lub
stanowisku równorzędnym pod względnie rodzaju pracy oraz nie niżej opłacanym,
jeżeli pracownik najpóźniej w ciągu 30 dni od dnia zwolnienia z zasadniczej służby
wojskowej zgłosił swój powrót do pracy. Dopiero niezachowanie tego terminu powo-
dowało rozwiązanie stosunku pracy z mocy prawa, chyba że nastąpiło z przyczyn od
pracownika niezależnych (ust. 2). Zgodnie z wyraźnym brzmieniem art. 125 tej
ustawy, pracownikowi, który zgłosił się do pracy w terminie określonym w art. 124
ust. 1 zalicza się okres odbytej służby wojskowej do okresu zatrudnienia w zakresie
wszelkich uprawnień uzależnionych od ilości lat pracy, między innymi, w szczegól-
nych warunkach, od których zależy nabycie tych uprawnień. Już wykładnia grama-
tyczna powołanych unormowań nie powinna nasuwać jakichkolwiek wątpliwości, że
okres odbytej czynnej (zasadniczej) służby wojskowej przez pracownika zatrudnio-
nego poprzednio w szczególnych warunkach pracy, który po zakończeniu tej służby
zgłosił swój powrót do tego zatrudnienia, traktuje się tak samo jak wykonywanie ta-
kiej pracy, a skoro okres ten podlega zaliczeniu do okresu zatrudnienia w zakresie
wszelkich uprawnień uzależnionych od ilości lat pracy w szczególnych warunkach, to
uwzględnia się go także do stażu pracy wymaganego do nabycia prawa do emerytu-
ry w niższym wieku emerytalnym (art. 124 i 125 ustawy z dnia 30 stycznia 1959 r. o
powszechnym obowiązku wojskowym, jednolity tekst: Dz.U. z 1963 r. Nr 20, poz. 108
w związku z art. 32 ustawy o emeryturach i rentach). Taką językową wykładnię zde-
cydowanie wzmacniają powołane wcześniej dyrektywy (zasady) konstytucyjne uza-
sadniające i usprawiedliwiające traktowanie okresu zasadniczej służby wojskowej
przypadającego w okresie trwania stosunku pracy w szczególnych warunkach za-
trudnienia jako składkowego okresu pracy w szczególnych warunkach dla celów
emerytalnych.
7
Wreszcie za przyjętą wykładnią przemawiają także regulacje szczególne doty-
czące przesłanek nabycia prawa do szczególnych rodzajów emerytur: górniczej (art.
34, 35 i 38 ustawy o emeryturach i rentach) lub emerytury kolejowej (art. 40, 41 i 45
tej ustawy) przez pracowników urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949 r., zważyw-
szy że powołane unormowania expressis verbis okresy służby wojskowej uznają za
okresy zaliczalne do okresów rodzajów zatrudnienia wykonywanego w szczególnych
warunkach (pracy górniczej lub zatrudnienia na kolei), wymaganych do nabycia eme-
rytury w niższym od powszechnego wieku emerytalnym.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną na pod-
stawie art. 39814
k.p.c.
========================================