Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 19 kwietnia 2006 r.
I UK 246/05
Okres pracy na stanowiskach dozoru ruchu na powierzchni nie jest okre-
sem pracy górniczej w rozumieniu art. 36 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jedno-
lity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.), a okresy zatrudnienia na stano-
wisku sztygara zmianowego i sztygara oddziałowego na powierzchni w róż-
nych oddziałach nie są okresami pracy równorzędnej z pracą górniczą w rozu-
mieniu art. 36 ust. 3 pkt 2 lit. a tej ustawy.
Przewodniczący SSN Katarzyna Gonera, Sędziowie SN: Józef Iwulski. Maria
Tyszel (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 19 kwietnia
2006 r. sprawy z odwołania Aleksandra P. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziałowi w Z. o emeryturę górniczą, na skutek skargi kasacyjnej ubez-
pieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 29 marca 2005 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w Z. decyzją z dnia 29 października
2002 r. odmówił ubezpieczonemu Aleksandrowi P. przyznania prawa do górniczej eme-
rytury uznając, że wykazał jedynie 6 lat, 7 miesięcy i 2 dni pracy górniczej. Sąd Okrę-
gowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gliwicach po rozpoznaniu odwołania
wnioskodawcy wyrokiem z dnia 12 czerwca 2003 r. [...] zmienił zaskarżoną decyzję,
w ten sposób, że przyznał ubezpieczonemu prawo do górniczej emerytury „począw-
szy od daty powstania prawa". Sąd ten uznał, że ubezpieczony, oprócz okresu pracy pod
ziemią od 1 grudnia 1971 r. do 14 grudnia 1994 r., uwzględnionego przez organ rentowy,
pracował na powierzchni kopalni kolejno jako: sztygar zmianowy oddziału, sztygar od-
działowy oddziału placów składowych, sztygar zmianowy oddziałów placów składowych i
2
sztygar zmianowy oddziału transportu wewnątrzzakładowego. Ustalił też, że w dniu 10
czerwca 1970 r. ubezpieczony uzyskał dyplom technika górnika, a nadto posiadał zatwier-
dzenie Okręgowego Urzędu Górniczego w G. na stanowisko dozorcy oddziału powierzchni
oraz w charakterze osoby średniego dozoru ruchu w specjalności górniczej na po-
wierzchni w zakładach górniczych podziemnych. W tak ustalonym stanie faktycznym
Sąd Okręgowy przyjął, iż w świetle art. 36 ust. 3 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r.
Nr 39, poz. 353 ze zm., zwanej dalej „ustawą o FUS"), ubezpieczony w okresach pomiędzy
1 grudnia 1971 r., a 2 lutego 1992 r. i od 8 czerwca 1992 r. do 14 grudnia 1994 r. wyko-
nywał pracę równorzędną z pracą górniczą, gdyż był zatrudniony na stanowiskach wy-
magających kwalifikacji technika w zakresie górnictwa w administracji kopalni, a wcze-
śniej przepracował ponad 6 lat pod ziemią w pełnym wymiarze czasu pracy. W ocenie
Sądu, z tych względów ubezpieczony spełnił warunki określone w art. 34 ustawy o FUS,
gdyż posiadał okres pracy górniczej wynoszący łącznie z okresami pracy równorzędnej po-
nad 25 lat.
Prawomocnym wyrokiem z dnia 29 marca 2005 r. [...] Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach, uwzględniając apelację organu rentowego, zmie-
nił wyrok Sądu Okręgowego i oddalił odwołanie. W uzasadnieniu wyroku, Sąd Apela-
cyjny, nie kwestionując ustaleń faktycznych stwierdził, że praca świadczona przez ubez-
pieczonego w okresach między 1 grudnia 1971 r., a 2 lutego 1992 r. i od 8 czerwca
1992 r. do 14 grudnia 1994 r. została przez Sąd pierwszej instancji błędnie zakwalifiko-
wana jako praca równorzędna z pracą górniczą w rozumieniu art. 36 ust. 3 pkt 2 lit. a
ustawy o FUS. Sąd Apelacyjny uznał, że zajmowane przez ubezpieczonego stanowi-
ska pracy nie były usytuowane w administracji zatrudniającej go kopalni, lecz były zwią-
zane z jej działalnością ściśle produkcyjną, co wynikało jednoznacznie z kart stanowi-
ska pracy, znajdujących się w aktach osobowych ubezpieczonego. Tymczasem, pod poję-
ciem „administracji kopalni", w ocenie Sądu Apelacyjnego, należy rozumieć jej zespół
zarządzający, kierujący tą kopalnią oraz - co najwyżej - komórki organizacyjne bezpo-
średnio podporządkowane zarządowi (dyrekcji) kopalni - czyli komórki organizacyjne
zarządzające kadrami oraz majątkiem kopalni. W konsekwencji, Sąd Apelacyjny uznał,
że wykonywana przez ubezpieczonego w powyższych okresach praca nie była ani
pracą wykonywaną pod ziemią (pracą górniczą) w rozumieniu art. 36 ust. 1 ustawy o
FUS, ani pracą równorzędną z pracą górniczą (art. 36 ust. 3 tej ustawy), co implikuje
3
stwierdzenie, iż ubezpieczony nie spełnił łącznie wszystkich warunków określonych w art.
34 ust. 1 ustawy o FUS, zatem nie nabył prawa do emerytury górniczej.
W skardze kasacyjnej od wyroku Sądu Apelacyjnego ubezpieczony podniósł
zarzuty naruszenia art. 36 ust. 3 pkt 2 lit. a ustawy o FUS, „przez przyjęcie, że praca
sztygara zmianowego oddziału powierzchni PP1, sztygara oddziałowego placów skła-
dowych na powierzchni, sztygara zmianowego oddziału placów składowych na po-
wierzchni i sztygara zmianowego oddziału transportu wewnątrzzakładowego na po-
wierzchni nie była pracą równorzędną z pracą górniczą w rozumieniu powyższego
przepisu" oraz art. 5 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 1 lutego 1983 r. o zaopatrzeniu eme-
rytalnym górników i ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 1995 r. Nr 30, poz. 154 ze zm.),
„przez przyjęcie, że praca sztygara zmianowego oddziału powierzchni PP 1, sztygara
oddziałowego placów składowych na powierzchni, sztygara zmianowego oddziału pla-
ców składowych na powierzchni i sztygara zmianowego oddziału transportu wewnątrzza-
kładowego na powierzchni nie była pracą na stanowiskach dozoru ruchu oraz kierow-
nictwa kopalń i przedsiębiorstw określonych w pkt 1-4 , ustalonych przez właściwych
ministrów na podstawie przepisów prawa górniczego, a co za tym idzie nie była pracą
górniczą". Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania przez Sąd Apelacyjny, ewentualnie o zmianę zaskarżonego
wyroku przez oddalenie apelacji i zasądzenie od organu rentowego kosztów postępo-
wania za wszystkie instancje.
Jako uzasadnienie wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania wska-
zano wystąpienie w sprawie istotnego zagadnienia prawnego i potrzebę wykładni art. 36
ust. 3 pkt 2 lit a ustawy o FUS, „budzącego poważne wątpliwości". W ocenie skarżącego,
istotnym zagadnieniem jest kwestia udzielenia odpowiedzi na pytanie, na podstawie ja-
kich przepisów Sąd powinien kwalifikować poszczególne okresy pracy, biorąc pod uwagę
skutki wywoływane w zakresie praw do emerytury górniczej: czy na podstawie przepisów
obowiązujących w okresie świadczenia pracy, czy na podstawie przepisów obowiązują-
cych w chwili składania wniosku o przyznanie prawa do emerytury.
Rozpoznając skargę kasacyjną Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje:
Skarga jest bezzasadna, a podniesione w niej zarzuty chybione. Przede
wszystkim bezprzedmiotowym jest zarzut błędnej wykładni art.5 ust. 1 pkt 5 ustawy z
1 lutego 1983 r. o zaopatrzeniu emerytalnym górników i ich rodzin (Dz.U. Nr 5 poz.32 ze
4
zm.). Ustawa ta utraciła swą moc obowiązującą z dniem 1 stycznia 1999 r.; odpowiedni-
kiem jej art. 5 jest art. 36 obowiązującej ustawy o FUS. Stosownie do ust. 1 pkt 5 tego
przepisu, za pracę górniczą uważa się zatrudnienie: „pod ziemią na stanowiskach do-
zoru ruchu oraz kierownictwa ruchu kopalń, przedsiębiorstw i innych podmiotów okre-
ślonych w pkt 1-3, a także w kopalniach siarki i węgla brunatnego oraz w przedsię-
biorstwach i innych podmiotach, o których mowa w pkt 4, na stanowiskach określonych w
drodze rozporządzenia przez ministra właściwego do spraw gospodarki, w porozumieniu z
ministrem właściwym do spraw Skarbu Państwa i ministrem właściwym do spraw zabez-
pieczenia społecznego". Przepis w sposób jednoznaczny pojęciem pracy górniczej obej-
muje wyłącznie pracę wykonywaną pod ziemią na wymienionych w nim stanowiskach.
Skoro więc nie wymienia stanowisk dozoru ruchu na powierzchni, to praca na takich sta-
nowiskach nie jest pracą górniczą w jego rozumieniu, jak to przyjął Sąd Apelacyjny. Traf-
nie też Sąd ten przypomniał, że według pierwotnego brzmienia art. 5 ust. 1 pkt 5 powoła-
nej wyżej ustawy z 1 lutego 1983 r. zatrudnienie na „stanowiskach dozoru ruchu oraz
kierownictwa ruchu kopalń i przedsiębiorstw określonych w pkt 1-4, ustalonych przez
właściwych ministrów na podstawie przepisów prawa górniczego" uważało się za pracę
górniczą, jednakże przepis ten został zmieniony art.8 ustawy z dnia 24 maja 1990 r. o
zmianie niektórych przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym (Dz.U. Nr 36, poz. 206) z
mocą od 1 stycznia 1990 r., a więc wykonywane na powierzchni zatrudnienie na sta-
nowiskach dozoru ruchu oraz kierownictwa kopalń, z tym dniem, przestało być uważane
za pracę górniczą także wówczas, gdy było to zatrudnienie w kopalniach lub zakładach
wymienionych w pkt 1-4. Sąd Najwyższy zwraca uwagę, że między przedstawionym
w skardze uzasadnieniem zarzutu, a treścią powołanego przepisu istnieje ewidentna
sprzeczność - art. 5 ust. 1 pkt 5 ustawy z 1 lutego 1983 r. dotyczył wyłącznie pracy
górniczej, od 1 stycznia 1990 r. wykonywanej tylko pod ziemią, natomiast skarżący
faktycznie kwestionuje niezakwalifikowanie pracy na zajmowanych i opisanych wyżej sta-
nowiskach pracy na powierzchni, jako pracy równorzędnej z pracą górniczą, a więc pracy
wymienionej w art. 5 ust. 2 tejże ustawy, która nie będąc pracą górniczą została, wolą
ustawodawcy potraktowana dla celów emerytalnych tak samo, jak praca górnicza.
Zasadne jest też stanowisko Sądu Apelacyjnego, że okresy zatrudnienia wniosko-
dawcy na stanowiskach sztygara zmianowego i sztygara oddziałowego w różnych od-
działach na powierzchni kopalni nie były okresami pracy równorzędnej z pracą górniczą w
rozumieniu art. 36 ust. 3 pkt 2 lit. a ustawy o FUS. Przepis art. 36 nie tylko wymienia sze-
reg stanowisk pracy górniczej (ust. 1) odróżniając je od pracy równorzędnej (ust. 3) lub
5
też okresów traktowanych na równi z pracą górniczą (ust. 2 i 4), lecz zachowuje też
odrębność pracy dozoru ruchu od pracy w administracji oraz od pracy w kierownictwie
ruchu kopalń. Wyliczenie zawarte w jego ust. 3 pkt 2 lit. a ma charakter zamknięty, a to
wyklucza wykładnię rozszerzającą. Przepis ten swym zakresem przedmiotowo-pod-
miotowym nie obejmuje pracy wykonywanej na stanowiskach dozoru ruchu oddziałów
powierzchni kopalń, a więc praca na takich stanowiskach nie jest pracą równorzędną z
pracą górniczą w rozumieniu art. 36 ust.3 pkt 2 lit. a ustawy o FUS, co czyni całkowicie
bezzasadnym podniesiony w skardze kasacyjnej zarzut naruszenia tego przepisu. Skład
orzekający zwraca uwagę, że wszystkie powołane w skardze orzeczenia Sądu Najwyż-
szego odnosiły się do stanu prawnego obowiązującego przed 1 stycznia 1990 r., a
więc w rozpoznawanej sprawie straciły swą aktualność.
Błędne jest przekonanie skarżącego, że praca na stanowisku dozoru oddziałów po-
wierzchni kopalni jest pracą w jej administracji. W tym zakresie skład orzekający podziela
stanowisko Sądu Apelacyjnego zgodne z wykładnią przedstawioną w uzasadnieniu wyroku
Sądu Najwyższego z 16 marca 2005 r., I UK 192/04 (OSNP 2005 nr 20, poz. 323), w którym
Sąd ten wyjaśniał pojęcie „administracja kopalni”, podkreślając, że należy je interpretować
ściśle, skoro przepis ten, dotyczący okresów pracy równorzędnej z pracą górniczą pod zie-
mią, jest wyjątkiem od zasady, że emerytura górnicza przysługuje osobom, które pracowały
pod ziemią w uciążliwych warunkach ściśle górniczych.
Przedstawione w skardze zagadnienie: „ (...) na podstawie jakich przepisów Sąd
winien kwalifikować poszczególne okresy pracy ze względu na skutki wywoływane w
zakresie praw do górniczej emerytury" nie jest zagadnieniem prawnym wymagającym
rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego ponieważ odpowiedzią na nie jest treść art. 186
ustawy o FUS. Stosownie do jego ust. 3 przepisy dotyczące warunków nabycia prawa do
emerytury górniczej zawarte w ustawie z 1 lutego 1983 r., uchylonej z dniem 1 stycznia
1999 r., miały zastosowanie tylko do tych osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 r.,
które do dnia wejścia w życie ustawy o FUS nie zgłosiły wniosku o emeryturę lecz
spełniły wszystkie warunki do nabycia prawa do tego świadczenia. Wnioskodawca, do
dnia 1 stycznia 1999 r. nie spełnił wszystkich warunków do nabycia prawa do górniczej
emerytury z art. 9 lub 10 ustawy z 1 lutego 1983 r., nie było więc żadnej podstawy prawnej
stosowania do niego art. 5 tej ustawy i to w brzmieniu sprzed 1 stycznia 1990 r.
Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 39814
k.p.c. Sąd Najwyższy orzekł jak
w sentencji wyroku.
========================================