Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 16 maja 2006 r.
I PK 213/05
Przepis art. 20 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nau-
czyciela (jednolity tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 ze zm.) odnosi się tylko
do nauczycieli zatrudnionych w pełnym wymiarze zajęć. W stosunku do nau-
czycieli zatrudnionych w niepełnym wymiarze podstawą czynności pracodawcy
zmieniającej treść stosunku pracy jest art. 42 k.p. w związku z art. 93 ust. 1
Karty Nauczyciela.
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza (sprawozdawca), Sędziowie:
SN Roman Kuczyński, SA Jolanta Strusińska-Żukowska.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 16 maja
2006 r. sprawy z powództwa Bożeny S. przeciwko Szkole Podstawowej [...] w P. o
przywrócenie do pracy, na skutek skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okrę-
gowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Tarnowie z dnia 21 lutego 2005 r.
[...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy w Tarnowie wyrokiem z dnia 7 października 2004 r. oddalił po-
wództwo Bożeny S. przeciwko Szkole Podstawowej [...] w P. o przywrócenie do
pracy. Sąd Rejonowy ustalił, że powódka była zatrudniona u pozwanej na stanowisku
nauczyciela sztuki w wymiarze 14/18 czasu pracy. Przedmiot „sztuka” obejmował za-
równo muzykę, jak i plastykę. W dniu 31 maja 2004 r. pracodawca wypowiedział jej
warunki dotyczące wymiaru czasu pracy, a po upływie okresu wypowiedzenia zapro-
ponował 10/18 etatu. Jako przyczynę podał art. 20 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r.
- Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 118, poz. 112 ze zm.) oraz
zmniejszenie godzin „sztuki”. Sąd Rejonowy ustalił nadto, iż powódka ukończyła
Wyższą Szkołę Pedagogiczną na kierunku wychowania muzycznego oraz uzyskała
2
stopień nauczyciela kontraktowego. Zgodnie z arkuszem organizacyjnym pozwanej
obowiązującym w roku szkolnym 2003/2004 powódka miała przydzielone 12 godzin
przedmiotu „sztuka” tygodniowo (plus dwie godziny chóru). W roku szkolnym
2004/2005 plan organizacyjny uległ zmianie. Oprócz przedmiotu „sztuka” (wymiar 4
godziny tygodniowo) pojawiły się przedmioty: plastyka (2 godziny) i muzyka (2 go-
dziny). Powódka uczy muzyki (plus dwie godziny rytmiki i dwie godziny chóru). Dwie
godziny plastyki zostały „wystawione na wakat”. Sąd Rejonowy ustalił, że przedmiot
„sztuka” został wprowadzony do szkół po reformie szkolnictwa w 1999 r. w miejsce
przedmiotów muzyka i plastyka. Wobec braku nauczycieli tego przedmiotu zatrud-
niano nauczycieli muzyki lub plastyki. Przedmiot był traktowany drugorzędnie, uczyli
go również nauczyciele mianowani, którym „brakowało godzin” do wypełnienia ich
wymiaru. Obecnie szkoły przyjmują nauczycieli z kwalifikacjami do jego nauki. W
roku szkolnym 2004/2005 pozwana przyjęła do pracy nauczyciela plastyki, który bę-
dzie uczył przedmiotu w wymiarze 2 godzin tygodniowo. Powódka złożyła podanie o
przyjęcie na studia podyplomowe na kierunku plastyka. W dniu przyjęcia do pracy
nikt nie informował jej, że nie ma kwalifikacji do nauki plastyki i musi podnieść kwalifi-
kacje. Powódka nigdy wcześniej nie uczyła plastyki, nie ma w tym zakresie żadnego
doświadczenia zawodowego.
W świetle powyższego Sąd Rejonowy stwierdził, że w pozwanej szkole miały
miejsce zmiany organizacyjne polegające na zmianie planu nauczania i wyodrębnie-
niu z bloku „sztuka” przedmiotów muzyka i plastyka. Zmiany te wynikały z kolejnych
rozporządzeń Ministra Edukacji Narodowej w sprawie ramowych planów nauczania
w szkołach publicznych z dnia 15 lutego 1999 r. (Dz.U. Nr 14, poz. 128 ze zm.) oraz
z dnia 21 maja 2001 r. (Dz.U. Nr 61, poz. 626). Sąd pierwszej instancji stwierdził, że
dopiero rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 lutego 2002 r. w
sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych (Dz.U. Nr 15, poz. 142
ze zm.) przewidywało w planie nauczania dla szkół podstawowych przedmioty: mu-
zykę i plastykę, z zastrzeżeniem, że mogą one nadal funkcjonować w bloku „sztuka”.
Likwidację bloku „sztuka” ustawodawca pozostawił do decyzji konkretnej szkoły. W
niniejszym przypadku pozwana zadecydowała o likwidacji bloku „sztuka” w klasach
młodszych i pozostawieniu ich w klasach starszych (które rozpoczęły już „blokowy”
system nauczania). W miejsce bloku „sztuka” klasy młodsze uczą się przedmiotów
muzyka i plastyka. Sąd Rejonowy stwierdził, że rozporządzenie z dnia 12 lutego
2002 r. nie wprowadziło obowiązku likwidacji bloku, choć załącznik wyraźnie przewi-
3
duje przedmioty muzyka i plastyka. Pozwana miała prawo zadecydować o podziale
tego bloku, gdyż dyrektor szkoły, a następnie inne organy (rada pedagogiczna, organ
prowadzący) decydują o ostatecznym kształcie ramowych planów nauczania. Zda-
niem Sądu pierwszej instancji po podzieleniu bloku „sztuka” powódka nie może
uczyć przedmiotu plastyka, gdyż nie ma wykształcenia kierunkowego ani doświad-
czenia w nauczaniu tego przedmiotu, a trudno przyjąć, że kwalifikacje (ukończony
kierunek studiów wychowanie muzyczne) są zbliżone do kwalifikacji wymaganych do
nauczania przedmiotu plastyka.
Sąd Okręgowy w Tarnowie wyrokiem z dnia 21 lutego 2005 r. oddalił apelację
powódki. Sąd ten podzielił ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd pierwszej instan-
cji i wyciągnięte z nich wnioski, dotyczyło to w szczególności zmniejszenia liczby go-
dzin przedmiotu - bloku „sztuka”. Także zdaniem Sądu drugiej instancji treść rozpo-
rządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 lutego 2002 r. w sprawie ramowych
planów nauczania w szkołach publicznych stanowiła podstawę do przyjęcia, iż likwi-
dację bloku „sztuka” pozostawiono do decyzji konkretnych szkół. Ramowy plan nau-
czania pozwanej szkoły został zatwierdzony zgodnie z obowiązującymi przepisami
prawa. Sąd Okręgowy podniósł również, iż domaganie się przez powódkę uznania za
nieuzasadnione wypowiedzenia umowy o pracę w części dotyczącej wymiaru czasu
pracy jest tożsame z roszczeniem o uznanie za bezskuteczne wypowiedzenia wa-
runków umowy o pracę. Nie ma znaczenia okoliczność, że nie określono, w których
klasach godziny bloku „sztuka” uległy zmniejszeniu, oraz iż w klasach IV nastąpił po-
dział na muzykę i plastykę a powódka nauczać będzie tylko muzyki. Istotne jest jedy-
nie, czy nastąpiło faktyczne zmniejszenie ilości godzin bloku „sztuka”, nie zaś to, w
których konkretnie klasach miało ono miejsce (mimo nieścisłości w podanej przez
Sąd Rejonowy ilości godzin lekcyjnych tygodniowo).
Zdaniem Sądu Okręgowego powódka nie ma kwalifikacji do nauczania
przedmiotu plastyka. Nie przesądza o tych kwalifikacjach § 2 ust. 1 pkt 1 rozporzą-
dzenia Ministerstwa Edukacji Narodowej z dnia 10 września 2002 r. w sprawie
szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wy-
padków, w których można zatrudniać nauczycieli niemających wyższego wykształce-
nia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli (Dz.U. Nr 155, poz. 1288 ze
zm.). Sąd ten podkreślił, iż zgodnie z treścią tego przepisu kwalifikacje do zajmowa-
nia stanowiska nauczyciela posiada osoba legitymująca się dyplomem ukończenia
studiów magisterskich na kierunku zgodnym lub zbliżonym z nauczanym przedmio-
4
tem lub rodzajem prowadzonych zajęć i posiada przygotowanie pedagogiczne. Sąd
Okręgowy podzielił pogląd Sądu pierwszej instancji co do tego, że trudno przyjąć, iż
kwalifikacje powódki wynikające z ukończonego kierunku muzyka są zbliżone do
kwalifikacji wymaganych do nauczania przedmiotu plastyka. Przedmioty te charakte-
ryzują się całkowitą odmiennością metodyczną, a ich umieszczenie w bloku „sztuka”
jest spowodowane tym, że zarówno muzyka, jak i plastyka w znaczeniu ogólnym
uznawane są za elementy kultury i sztuki, przejaw twórczej działalności człowieka, co
nie daje podstaw do twierdzenia, iż nauczyciel muzyki jest przygotowany do naucza-
nia plastyki. Sąd Okręgowy powołał również wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia
12 maja 2004 r., U 1/04 (OTK - A 2005 nr 5, poz. 43) stwierdzający niezgodność § 1
pkt 4 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 10 września 2002
r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia
szkół i wypadków, w których można zatrudniać nauczycieli niemających wyższego
wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli z art. 9 ust. 2 ustawy
z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela oraz z art. 92 ust. 1 Konstytucji Rze-
czypospolitej Polskiej w zakresie w jakim powierza kuratorowi oświaty ustalenie, czy
dany kierunek (specjalność) studiów jest zbliżony do nauczanego przedmiotu lub
rodzaju prowadzonych zajęć. Zdaniem Sądu Okręgowego o tym, iż powódka posiada
kwalifikacje do nauczania przedmiotu plastyka nie świadczy również rozpoczęcie
przez nią studiów podyplomowych na tym kierunku. Sąd Okręgowy podniósł, że po-
zwana zaproponowała powódce nowe warunki pracy nie naruszając art. 42 § 2 k.p. Z
pisma strony pozwanej z 31 maja 2003 r. wynika, iż zaproponowano powódce od 1
września 2004 r. nowe warunki pracy - 10/18 etatu. Sąd ten podkreślił, że nie należy
do kognicji sądu ocena motywacji jaką kierował się dyrektor szkoły, rada pedago-
giczna oraz organ nadzorujący - Gmina P., podejmując decyzję o likwidacji bloku
„sztuka”, gdyż decyzja w tej sprawie zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji i
Sportu z dnia 12 lutego 2002 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach
publicznych jest autonomiczną sferą woli powyższych podmiotów. Zdaniem Sądu
Okręgowego nie budziło wątpliwości, że skoro zgodnie z art. 20 ust. 1 pkt 2 ustawy z
dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela dyrektor szkoły może rozwiązać z nau-
czycielem umowę o pracę w razie zmian organizacyjnych powodujących zmniejsze-
nie oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania, uniemożliwiających dalsze za-
trudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć, to może również zaproponować
5
mu ograniczenie ilości godzin lekcyjnych poniżej pensum przewidzianego dla
nauczycieli.
Powódka wniosła skargę kasacyjną od tego wyroku. Zaskarżała orzeczenie w
całości zarzucając mu naruszenie prawa materialnego - art. 42 § 1 k.p. w związku z
art. 30 § 4 k.p. i art. 20 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela, przez
ich niewłaściwe zastosowanie, oraz naruszenie § 2 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Mini-
stra Edukacji Narodowej z dnia 10 września 2002 r. w sprawie szczegółowych kwali-
fikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których
można zatrudniać nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończone-
go zakładu kształcenia nauczycieli (Dz.U. Nr 155, poz. 1228 ze zm.), przez niewła-
ściwe zastosowanie. W uzasadnieniu skargi podnosiła, że gdyby wolą ustawodawcy
było wprowadzenie w art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela obok rozwiązania umowy
o pracę i przeniesienia w stan nieczynny możliwości zmniejszenia liczby godzin w
stosunku do każdej kategorii nauczycieli niezależnie od stopnia awansu zawodowe-
go, to stosowny przepis byłby zamieszczony w ustawie. Kwestionowała powołanie
jako podstawy prawnej rozstrzygnięcia art. 20 Karty Nauczyciela i stosowania wy-
kładni rozszerzającej przepisu, gdyż wniosek o niedopuszczalności takiego zastoso-
wania art. 20 wynika z enumeratywnego wyliczenia sposobów postępowania dyrekto-
ra szkoły. Zdaniem skarżącej obie regulacje prawne - zarówno wynikające z art. 20
Karty Nauczyciela, jak i art. 42 k.p. - jako konkurencyjne względem siebie wzajemnie
się wykluczają i nie można ich jednocześnie stosować. Ponadto Sąd nie posiada
wiadomości specjalistycznych niezbędnych do oceny kwalifikacji nauczyciela do pro-
wadzenia zajęć z konkretnego przedmiotu, są to kompetencje kuratora oświaty. Dy-
rektor nie kwestionował i nie kwestionuje kwalifikacji powódki do prowadzenia zajęć
zgrupowanych w bloku „sztuka”. Kwestionuje natomiast uprawnienia (kwalifikacje)
powódki do prowadzenia zajęć z przedmiotu plastyka. Żaden z sądów orzekających
nie zadał sobie trudu, aby porównać treści programowe bloku „sztuka” i treści pro-
gramowych obu przedmiotów muzyka i plastyka i nie dokonał oceny „zbliżoności”. To
samo dotyczy oceny, czy zgodnie z § 1 pkt 4 rozporządzenia z 10 września 2002 r.
kierunek studiów ukończony przez powódkę daje dostateczną wiedzę merytoryczną
z zakresu nauczanego przedmiotu lub rodzaju prowadzonych zajęć i czy jest on zbli-
żony do nauczania przedmiotu lub rodzaju prowadzonych zajęć. Sąd drugiej instancji
nie stosował przy ocenie „zbliżoności” przepisów rozporządzenia Ministra Edukacji
Narodowej i Sportu z 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej wychowa-
6
nia przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz.U.
Nr 51, poz. 458 ze zm.).
Skarga kasacyjna zawiera wniosek o zmianę zaskarżonego wyroku „w ten
sposób że Sąd Najwyższy zmienia zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego i zmienia
wyrok Sądu Rejonowego w Tarnowie z dnia 7 października 2004 r. [...] w ten sposób,
że stwierdza, iż wypowiedzenie dotychczasowych warunków pracy i płacy jest nie-
uzasadnione oraz przywraca do pracy na poprzednich warunkach pracy i płacy”.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
Skarga kasacyjne nie ma uzasadnionych podstaw. Nie było sporne między
stronami (a nadto okoliczność ta wynika ze złożonych do akt dokumentów), że po-
wódka była zatrudniona w pozwanej szkole na podstawie umowy o pracę. Podstawa
zatrudnienia nie jest tożsama ze stopniem awansu zawodowego, co jasno wynika z
art. 10 ust. 6 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela, w myśl którego
pod pewnymi warunkami nauczyciel, który uzyskał stopień nauczyciela mianowane-
go może być zatrudniony na podstawie umowy o pracę. To przypomnienie jest po-
trzebne przed rozważeniem treści art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela, ponieważ w uza-
sadnieniu skargi podnosi się w kontekście interpretacji tego przepisu, iż powódka
była nauczycielem kontraktowym. Jest to okoliczność pozbawiona znaczenia dla
oceny zgodności z prawem czynności pracodawcy modyfikującej treść jej stosunku
pracy. Przepis art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela ma zastosowanie zarówno do nau-
czycieli zatrudnionych na podstawie mianowania jak i do nauczycieli zatrudnionych
na podstawie umowy o pracę (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 sierpnia 2002
r., I PKN 438/01, OSNP 2004 nr 8, poz. 139). Ponieważ w rozpoznawanej sprawie
nie doszło do całkowitej likwidacji szkoły (a takiej sytuacji dotyczy art. 20 ust. 1 pkt 1
Karty Nauczyciela) rozważenia wymaga jedynie hipoteza normy prawnej zawartej w
punkcie drugim. Zgodnie z tym przepisem, dyrektor szkoły w razie częściowej likwi-
dacji szkoły albo w razie zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby
oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnia-
nie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć rozwiązuje z nim stosunek pracy lub, na
wniosek nauczyciela, przenosi go w stan nieczynny. Strona pozwana w swym
oświadczeniu woli, od którego powódka odwołała się inicjując postępowanie w tej
sprawie, jako przyczynę wypowiedzenia dotychczasowych warunków pracy podała
7
„zmniejszenie ilości godzin sztuki wynikających z ramowego planu nauczania”. Po-
dała też podstawę prawną tej czynności - art. 20 Karty Nauczyciela. Wskazana przy-
czyna wypowiedzenia warunków pracy - wymiaru godzin nauczania (a co za tym
idzie również warunków płacy) wynikających z umowy o pracę odpowiada hipotezie
normy zawartej w art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela. Problem jednakże w tym, że
przepis ten nie ma zastosowania do nauczycieli zatrudnionych w niepełnym wymia-
rze godzin. Wniosek taki wypływa z wykładni językowej tego przepisu, chodzi w nim
o takie zmiany w działalności szkoły, które uniemożliwiają „dalsze zatrudnianie nau-
czyciela w pełnym wymiarze zajęć”. Podkreślenia wymaga zwrot „dalsze zatrudnia-
nie”. Wynika z niego, że przepis odnosi się tylko do osób zatrudnionych w pełnym
wymiarze zajęć, co staje się niemożliwe w obliczu zmian w funkcjonowaniu szkoły. Z
poczynionych ustaleń, niebudzących wątpliwości w świetle znajdującej się w aktach
kopii umowy o pracę wynika, że powódka była zatrudniona w niepełnym wymiarze
zajęć (14/18), a wypowiedzenie warunków wynikających z tej umowy sprowadzało
się do dalszego zmniejszenia wymiaru godzin nauczania. Te rozważania prowadzą
do wniosku, że w odniesieniu do nauczycieli zatrudnionych na podstawie umowy o
pracę w niepełnym wymiarze zajęć, podstawą czynności pracodawcy modyfikujących
treść stosunku pracy jest art. 42 k.p. (w związku z art. 91c ust. 1 Karty Nauczyciela).
W okolicznościach rozpoznawanej sprawy nie ma zatem podstaw do rozważania
wzajemnego stosunku art. 20 ust 1 pkt 2 Karty Nauczyciela i art. 42 Kodeksu pracy.
Pozwany pracodawca powołał się w swym oświadczeniu woli o wypowiedze-
niu warunków pracy na art. 20 Karty Nauczyciela. Jest to okoliczność pozbawiona
znaczenia, gdyż o zgodności z prawem takich czynności prawnych pracodawcy nie
przesądza prawidłowość podanej przez niego ich podstawy prawnej. Pracodawca nie
jest obowiązany do podania podstawy prawnej swych oświadczeń woli.
Sąd Okręgowy w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku rozważał zarówno
zgodność oświadczenia woli pracodawcy z art. 42 k.p. jak i z art. 20 Karty Nauczy-
ciela. Ta druga część rozważań okazała się zbędna, nie przesądza to jednak o za-
sadności zarzutów skargi kasacyjnej.
Pozostałe zarzuty skargi odnoszą się do zasadności wypowiedzenia zmienia-
jącego. Nie są one usprawiedliwione. Szczegółowe ustalenia stanowiące podstawę
zaskarżonego wyroku, które nie zostały zakwestionowane w skardze i są wiążące dla
Sądu Najwyższego (art. 39813
§ 2 k.p.c.), prowadzą do wniosku, że strona pozwana
dokonała w zgodzie z prawem zmian w planie nauczania polegających na wyodręb-
8
nieniu w młodszych klasach z dotychczasowego bloku „sztuka” dwóch przedmiotów:
plastyki i muzyki. Nie budzi zastrzeżeń ustalenie Sądu co do tego, że powódka nie
ma kwalifikacji do nauczania przedmiotu plastyka. Nie może być zaakceptowany po-
gląd przedstawiony w uzasadnieniu skargi, że to kurator a nie sąd miałby ustalać,
czy ukończony przez powódkę kierunek studiów jest zbliżony do nauczanego przed-
miotu. Wykładnia § 2 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 10
września 2002 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli
oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemają-
cych wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli
(Dz.U. Nr 155, poz. 1288 ze zm.) nie ma znaczenia dla oceny zasadności dokonane-
go wypowiedzenia warunków pracy. Zasadność tej czynności, dokonanej - jak wyni-
ka z przedstawionych wyżej rozważań - na podstawie art. 42 k.p. nie budzi zastrze-
żeń w sytuacji, gdy dyrektor szkoły po wprowadzeniu zmian w planie nauczania za-
mierza zatrudnić specjalistę w zakresie plastyki. Dyrektor winien kierować się przede
wszystkim względem na prawidłowe realizowanie zadań szkoły w zakresie kształce-
nia dzieci, wzgląd na interes nauczyciela pozostaje w dalszej kolejności.
Z tych przyczyn skarga kasacyjna podlegała oddaleniu (art. 39814
k. p. c.).
========================================