Pełny tekst orzeczenia

UCHWAŁA Z DNIA 9 CZERWCA 2006 R.
I KZP 12/06
W sytuacji, gdy nie nastąpi ściągnięcie kosztów procesu karnego w
ciągu 3 lat od dnia, w którym należało je uiścić (art. 641 k.p.k.), postępo-
wanie wykonawcze w tym zakresie należy umorzyć na podstawie art. 15 §
1 k.k.w., wobec stwierdzenia przyczyny wyłączającej to postępowanie.
Przewodniczący: sędzia SN S. Zabłocki.
Sędziowie SN: J. Grubba (sprawozdawca), P. Kalinowski.
Prokurator Prokuratury Krajowej: A. Herzog.
Sąd Najwyższy – Izba Karna w sprawie Artura K., po rozpoznaniu
przedstawionego na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przez Sąd Okręgowy w
C., postanowieniem z dnia 22 marca 2006 r., zagadnienia prawnego wy-
magającego zasadniczej wykładni ustawy:
„Czy upływ terminu 3 lat od dnia, kiedy należało uiścić zasądzone
koszty procesu (art. 641 k.p.k.), stanowi przesłankę umorzenia z urzędu
postępowania wykonawczego na podstawie art. 15 § 1 k.k.w.?”
u c h w a l i ł udzielić odpowiedzi jak wyżej.
U Z A S A D N I E N I E
Artur K. wyrokiem Sądu Rejonowego w C. z dnia 13 listopada 2001 r.
został uznany za winnego popełnienia czynu zakwalifikowanego z art. 278
2
§ 3 i 5 k.k., za co wymierzono mu karę 6 miesięcy pozbawienia wolności,
której wykonanie zawieszono na okres próby wynoszący 2 lata.
Na podstawie art. 627 k.p.k. i art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 23
czerwca 1973 r. o opłatach w sprawach karnych, od skazanego zasądzono
koszty sądowe w kwocie 122 zł.
Postanowieniem z dnia 23 stycznia 2006 r. Sąd Rejonowy w C., na
podstawie art. 641 k.p.k., umorzył postępowanie wykonawcze w zakresie
egzekucji kosztów sądowych z uwagi na przedawnienie ich ściągalności.
Powyższe postanowienie zaskarżył prokurator. Podniósł on zarzut
obrazy przepisów prawa procesowego – art. 15 § 1 k.k.w. w zw. z art. 641
k.p.k., która miała wpływ na treść orzeczenia, gdyż jego zdaniem przedaw-
nienie prawa do ściągania kosztów procesu nie może być podstawą umo-
rzenia postępowania wykonawczego.
Wskazując na powyższe, prokurator wniósł o uchylenie zaskarżone-
go postanowienia.
W uzasadnieniu zażalenia podniesiono, że zasada jednolitości prawa
nakazuje jednakowo traktować postępowanie przy egzekwowaniu kosztów
zasądzonych w postępowaniu cywilnym i karnym, a zatem zgodnie z prze-
pisami prawa cywilnego upływ terminu przedawnienia nie powoduje wyga-
śnięcia zobowiązania z mocy prawa. Następstwem zaś jest to, że w przy-
padku przedawnienia egzekucji kosztów, nie może dojść do umorzenia po-
stępowania wykonawczego na podstawie art. 15 § 1 k.k.w.
Sąd Okręgowy w C. rozpoznając wniesiony środek odwoławczy
uznał, że wyłoniło się zagadnienie prawne wymagające zasadniczej wy-
kładni ustawy. Przedstawił je do rozpoznania Sądowi Najwyższemu w for-
mie pytania: „czy upływ terminu 3 lat od dnia, kiedy należało uiścić zasą-
dzone koszty procesu (art. 641 k.p.k.), stanowi przesłankę umorzenia z
urzędu postępowania wykonawczego na podstawie art. 15 § 1 k.k.w.”?
3
Prokurator Prokuratury Krajowej w pisemnym wniosku wyraził po-
gląd, że termin określony w art. 641 k.p.k. jest cywilnoprawnym terminem
przedawnienia i umorzenie postępowania wykonawczego dotyczącego
kosztów procesu na podstawie art. 15 § 1 k.k.w. jest możliwe w warunkach
określonych w art. 117 § 2 k.c.
Rozpoznając przedstawione zagadnienie prawne, Sąd Najwyższy
zważył, co następuje.
Przedstawiony problem ma dla praktyki sądowej ważkie znaczenie.
Przykładem rozbieżności interpretacyjnych w tym zakresie jest choćby
przywoływane w uzasadnieniu postanowienia Sądu Okręgowego pismo
Ministerstwa Sprawiedliwości z dnia 19 sierpnia 2004 r.
Przystępując do analizy tego problemu, bezsprzecznie należy zgo-
dzić się z poglądem, że koszty procesu karnego mają charakter cywilno-
prawny. Nie są bowiem karą. Obciążona nimi może zostać także osoba,
która nie występowała w procesie karnym jako oskarżony. Co więcej,
obejmują one wydatki Skarbu Państwa dokonane z tytułu uczestnictwa w
procesie osób, które nie były jego stronami, jak choćby należności biegłych
lub instytucji wyznaczonych do wydania opinii lub wystawienia zaświad-
czenia, należności świadków i tłumaczy, czy koszty ogłoszeń w prasie, ra-
diu i telewizji.
Zgodnie z dyspozycją art. 25 § 1 k.k.w. – egzekucję zasądzonych
roszczeń cywilnych, orzeczonej grzywny, świadczenia pieniężnego, należ-
ności sądowych oraz zobowiązania określonego w art. 52 k.k., prowadzi się
według przepisów Kodeksu postępowania cywilnego (z wyjątkami wprost
wskazanymi w ustawie – art. 28 k.k.w.).
Oznacza to, że przepisy Kodeksu postępowania cywilnego określają
sposób i zasady prowadzenia egzekucji wymienionych roszczeń, świad-
czeń, należności i grzywien. Kodeks karny wykonawczy odsyła do tej czę-
4
ści Kodeksu postępowania cywilnego, gdyż zbędne byłoby powtarzanie in
extenso zawartych tam przepisów.
Zauważyć należy jednak, że odesłanie to dotyczy jedynie przepisów
egzekucyjnych zamieszczonych w Kodeksie postępowania cywilnego, nie
zaś całego systemu prawa cywilnego.
Odesłanie następuje do przepisów o egzekucji świadczeń pienięż-
nych (tytuł II i odpowiednie przepisy tytułu I części trzeciej Kodeksu postę-
powania cywilnego). Dotyczy więc samych metod i zasad prowadzenia eg-
zekucji, nie zaś uregulowań cywilnoprawnych dotyczących kosztów proce-
su cywilnego, gdyż te nie zostały zamieszczone w Kodeksie postępowania
cywilnego, lecz w ustawie z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 167, poz. 1398), a wcześniej w
stanowiącej jej odpowiednik ustawie z dnia 13 czerwca 1967 r. (Dz. U. z
1967 r. Nr 24, poz.1100).
Co najistotniejsze, odesłanie to, a nawet sam charakter instytucji
kosztów sądowych, nie zmieniają faktu, że są to koszty procesu karnego i
jako takie, są z nim integralnie związane. Wszak nie może budzić najmniej-
szej wątpliwości, że koszty postępowania karnego, nie stają się od chwili
ich zasądzenia odrębną instytucją i, że nie przestają być poddane reżimom
procedury karnej, czego wymownym przykładem jest choćby cały zespół
zagadnień związanych z postępowaniem zażaleniowym, które przecież nie
jest prowadzone przez sądy cywilne, lecz przez sądy karne w oparciu o
przepisy procedury karnej, a nie cywilnej.
Dobitnie zatem stwierdzić należy, że rozwiązania postawionego pro-
blemu poszukiwać należy wyłącznie na gruncie instytucji prawnokarnych, a
mianowicie w art. 15 § 1 k.k.w., który stanowi, iż: „sąd umarza postępowa-
nie wykonawcze w razie przedawnienia wykonania kary, śmierci skazane-
go lub innej przyczyny wyłączającej to postępowanie”.
5
Jedną zaś z przyczyn wyłączających prowadzenie postępowania o
charakterze karnym jest przedawnienie.
Tak też zagadnienie to postrzegane jest w piśmiennictwie (vide: K.
Postulski w: Z. Hołda, K. Postulski: Kodeks Karny Wykonawczy. Komen-
tarz, Gdańsk 1998 r. – teza 14 do art. 15, s. 68: „przedawnienie prawa do
ściągnięcia zasądzonych kosztów (art. 641 k.p.k.) stanowi ujemną prze-
słankę postępowania wykonawczego w rozumieniu art. 15 § 1 i powoduje
umorzenie postępowania w tej części”, oraz S. Pawela: Kodeks karny wy-
konawczy. Praktyczny komentarz, Warszawa 1999 r., s. 80: „przedawnie-
nie wykonania innych części orzeczenia, np. prawa do ściągnięcia zasą-
dzonych kosztów (art. 641 k.p.k.) również stanowi ujemną przesłankę po-
stępowania wykonawczego w znaczeniu art. 15 § 1 k.k.w.”.).
Artykuł 641 k.p.k. stanowi jednoznacznie, że prawo do ściągnięcia
zasądzonych kosztów procesu przedawnia się z upływem 3 lat od dnia,
kiedy należało je uiścić.
Oznacza to zatem, że przewidziany w tym przepisie termin przedaw-
nienia prawa do dochodzenia zasądzonych kosztów procesu odnosi się
zarówno do możliwości egzekwowania ich przez Skarb Państwa, jak i stro-
ny, na rzecz których je zasądzono (vide: Sąd Najwyższy w uchwale z dnia
20 listopada 1975 r., VI KZP 30/75, OSNKW 1976, z. 1, poz. 2 oraz J. Bra-
toszewski w: Z. Gostyński red.: Kodeks postępowania karnego. Komentarz,
Warszawa 2004 r., t. III, s. 947).
Bezprzedmiotowe byłoby zatem dalsze „utrzymywanie” trwania pro-
cesu wykonawczego prowadzonego z urzędu, w sytuacji, gdy żaden z wie-
rzycieli nie może już podejmować żadnych skutecznych działań egzekucyj-
nych.
W ramach prowadzonej wykładni językowej, przede wszystkim jed-
nak zwrócić należy uwagę na to, że art. 116 ustawy o kosztach sądowych
w sprawach cywilnych przewiduje przedawnienie roszczenia Skarbu Pań-
6
stwa o uiszczenie kosztów sądowych, gdy tymczasem art. 641 k.p.k. wska-
zuje na to, iż przedawnieniu ulega prawo do ściągnięcia zasądzonych
kosztów.
Zatem, zapis z powołanej ustawy o kosztach sądowych rzeczywiście
wskazuje, że przedawnia się możność żądania przez Skarb Państwa od
dłużnika zapłaty należności sądowych. Tymczasem Kodeks postępowania
karnego odwołuje się do „prawa do ściągania” należności, a więc zamyka
definitywnie jakąkolwiek możliwość dochodzenia zapłaty kosztów, nawet
opartą na dobrowolnym uiszczeniu ich przez zobowiązanego.
W tym kontekście, dostrzec należy treść art. 206 § 1 k.k.w. (jedynego
przepisu regulującego zagadnienia wykonawcze w zakresie należności są-
dowych), który określa, że sąd wzywa osobę zobowiązaną do uiszczenia
kosztów sądowych do ich zapłacenia w terminie 30 dni, a w razie bezsku-
tecznego upływu tego terminu należności te ściąga się w drodze egzekucji.
Przepis ten nie zawiera dla sądu jakichkolwiek wskazań co do dalszego
postępowania po nieskutecznym zakończeniu egzekucji. W szczególności,
nie zobowiązuje po upływie 3 letniego terminu z art. 641 k.p.k., do dokony-
wania kolejnych wezwań czy zapytań, które pozwoliłyby ustalić wolę dłuż-
nika w zakresie wywiązania się z zapłaty należności.
Na koniec, dobitnie zauważyć należy, że gdyby nadając prymat za-
sadzie „jednolitości prawa” przyjąć, iż w jednakowy sposób należy prowa-
dzić postępowania w przypadku egzekucji kosztów zasądzonych w proce-
sie cywilnym i karnym, to art. 641 k.p.k. w ogóle byłby zbędny, gdyż upływ
terminów przedawnienia roszczeń Skarbu Państwa uregulowany został w
art. 116 (dawniej art. 25 ust. 1) ustawy o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych.
Skoro zatem procedura karna nie odsyła do tych przepisów, ale
wprowadza w art. 641 k.p.k. własne uregulowanie, należy to traktować jako
podkreślenie autonomiczności procesu karnego w tym zakresie.
7
Stąd, przyjąć należy, że w sytuacji, gdy nie nastąpi ściągnięcie kosz-
tów procesu karnego w ciągu 3 lat od ich prawomocnego zasądzenia (lub
ustalenia ich wysokości – art. 626 § 2 k.p.k.), postępowanie wykonawcze w
tym zakresie, wobec zaistnienia przyczyny wyłączającej to postępowanie,
na podstawie art. 15 § 1 k.k.w., należy umorzyć.