Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 14 czerwca 2006 r.
I PK 249/05
Pracownikom, których stosunki pracy uległy rozwiązaniu po wejściu w
życie ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z
pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników
(Dz.U. Nr 90, poz. 844 ze zm.), w następstwie postępowań wszczętych na pod-
stawie przepisów ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach
rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących za-
kładu pracy (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 112, poz. 980 ze zm.), przysługuje
odprawa pieniężna na zasadach określonych w nowych przepisach, jeżeli jest
to dla nich korzystniejsze.
Przewodniczący SSN Herbert Szurgacz, Sędziowie: SN Zbigniew Myszka
(sprawozdawca), SA Romualda Spyt.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 14 czerwca 2006 r.,
sprawy z powództwa Małgorzaty J. przeciwko Urzędowi Miasta Ł. w Ł. o odszkodo-
wanie z tytułu nieuzasadnionego wypowiedzenia umowy o pracę, odprawę pienięż-
ną, na skutek kasacji powódki od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Łodzi z dnia 3 lutego 2005 r. [...]
1. u c h y l i ł zaskarżony wyrok w pkt. I. 1 i o d d a l i ł apelację pozwanego,
2. u c h y l i ł zaskarżony wyrok w pkt. II i IV,
3. oddalił wniosek powódki o zasądzenie dalszych kosztów postępowania.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z
dnia 26 stycznia 2005 r., wydanym na skutek apelacji strony pozwanej od wyroku
Sądu Rejonowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych dla Łodzi-Śródmieścia w
Łodzi z dnia 20 października 2004 r. w sprawie z powództwa Małgorzaty J. przeciwko
Urzędowi Miasta Ł. w Ł. o odszkodowanie z tytułu nieuzasadnionego wypowiedzenia
2
umowy o pracę i odprawę pieniężną, zmienił wyrok Sądu pierwszej instancji w punk-
cie Ib, dotyczącym zasądzenia na rzecz powódki odprawy pieniężnej w wysokości
12.360 zł wraz z odsetkami od dnia 1 marca 2004 r. do dnia zapłaty i oddalił po-
wództwo w tym zakresie, a także zmienił ten wyrok w punkcie IV w ten tylko sposób,
że obniżył zasądzoną tam kwotę 108,75 zł do kwoty 54,40 zł i zasądził od powódki
na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi kwotę
54,35 zł tytułem zwrotu wydatków. Ponadto zasądził od powódki na rzecz pozwa-
nego kwotę 1.800 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za pierwszą
instancję; oddalił apelację w pozostałej części oraz zasądził od powódki na rzecz
pozwanego kwotę 450 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za drugą
instancję, a także oddalił wniosek pozwanego o zwrot kosztów zastępstwa proceso-
wego za drugą instancję w pozostałej części.
W sprawie tej ustalono, że powódka była zatrudniona u pozwanego od dnia 19
września 1994 r. na podstawie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony w peł-
nym wymiarze czasu pracy na stanowisku radcy prawnego w biurze prawnym. Od
dnia 1 czerwca 1995 r. przez okres 3 miesięcy powódka pełniła obowiązki zastępcy
dyrektora Biura Prawnego Urzędu Miasta Ł. Od dnia 1 września 1995 r. powierzono
jej stanowisko zastępcy dyrektora - radcy prawnego w Biurze Prawnym Urzędu Mia-
sta. W okresie zatrudnienia powódka otrzymywała jednorazowo podwyższony doda-
tek służbowy w nagrodę za szczególne osiągnięcia w pracy zawodowej. Na mocy
porozumienia zmieniającego, poczynając od dnia 23 sierpnia 2001 r., powódka zo-
stała zatrudniona na stanowisku radcy prawnego „w I Zespole Radców Prawnych
Oddziału - Biuro Prawne w Gabinecie Prezydenta Miasta UMŁ koordynującego pracę
radców prawnych w Oddziale - Biuro Prawne w Gabinecie Prezydenta UMŁ”. W dniu
1 października 2002 r. powódka złożyła prośbę o zwolnienie jej z funkcji koordyna-
tora. Rezygnacja ta została przyjęta przez prezydenta Miasta Ł., a funkcję koordy-
natora powierzono Małgorzacie M. W dniu 28 listopada 2003 r. powódka otrzymała
wypowiedzenie umowy o pracę, podpisane przez sekretarza Miasta Ł., działającego
na podstawie pełnomocnictwa udzielonego przez prezydenta Miasta Ł. Jako przy-
czynę wypowiedzenia umowy o pracę pozwany wskazał zmniejszenie stanu zatrud-
nienia w Biurze Prawnym Urzędu Miasta Ł. w związku ze zmianami organizacyjnymi
wprowadzonymi zarządzeniem [...] Prezydenta Miasta Ł. z dnia 24 listopada 2003 r.,
zmieniającym zarządzenie w sprawie ustalenia limitów etatów w Urzędzie Miasta Ł.
Na dzień 31 listopada 2003 r. pozwany zatrudniał 30 radców prawnych w pełnym
3
wymiarze czasu pracy, którzy legitymowali się zróżnicowanym zakładowym stażem
pracowniczym. Zarządzeniem prezydenta Miasta Ł. z dnia 24 listopada 2003 r. [...]
wprowadzono regulamin świadczenia pomocy prawnej w Urzędzie Miasta Ł. Innym
zarządzeniem prezydenta Miasta Łodzi z dnia 24 listopada 2003 r. [...] ustalono limit
25 etatów radców prawnych. Prezydent Miasta Ł. podjął decyzję o zmniejszeniu za-
trudnienia w Biurze Prawnym na stanowiskach radców prawnych o 5 etatów, zobo-
wiązał, wspólnie z wiceprezydentem, sekretarza Miasta do przedstawienia nowego
składu osobowego Biura Prawnego. Sekretarz Miasta wytypował 5 radców (w tym
powódkę) do zwolnienia, a jego propozycja została zaakceptowana. Jedynym kryte-
rium doboru osób do zwolnienia była własna ocena sekretarza Miasta tych pracow-
ników pod względem ich konfliktowości. Wyboru powódki dokonał na podstawie do-
cierających do niego informacji od Jadwigi P. i Ewy P. oraz spostrzeżenia, że w ze-
spole radców istnieje konflikt, którego źródłem - w jego ocenie - była praca powódki.
W okresie, gdy funkcję sekretarza miasta pełnił Tadeusz S., tj. od dnia 1 grudnia
1998 r. do dnia 18 grudnia 2002 r., nie było z powódką żadnych konfliktowych sytua-
cji, tak samo gdy funkcję dyrektora Biura Prawnego pełniła Małgorzata Z.-K. Powód-
ka była sumiennym, odpowiedzialnym i rzetelnym radcą prawnym, zajmowała się
najtrudniejszymi sprawami w Urzędzie, prowadziła większość najbardziej prestiżo-
wych procesów, udzielała konsultacji pozostałym radcom prawnym. W okresie peł-
nienia funkcji zastępcy dyrektora Biura Prawnego oraz koordynatora powódka miała
problemy w wyegzekwowaniu swoich decyzji od kolegów z zespołu. Po złożeniu re-
zygnacji z funkcji koordynatora powódka zaczęła obsługiwać Wydział Zdrowia. Z
pewną grupą radców prawnych (Małgorzatą M., Grażyną O., Jadwigą P. i Piotrem
W.) powódka miała sytuacje konfliktowe dotyczące między innymi zakresu świadczo-
nej obsługi prawnej w Urzędzie, liczba prowadzonych spraw, przydziału zadań oraz
kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu egzekucyjnym. Z innymi radcami
prawnymi powódka nie miała konfliktów.
Na miejsce powódki nikt nie został zatrudniony. W dniu rozwiązania stosunku
pracy powódka była zatrudniona w innych zakładach w łącznym wymiarze pełnego
etatu. Pozwany nie wypłacił powódce odprawy pieniężnej z tytułu zwolnienia z pracy.
Średnie miesięczne wynagrodzenie powódki u pozwanego wynosiło 4.489 zł brutto.
W pozwanym zakładzie działają organizacje związkowe. Powódka nie była członkiem
żadnej organizacji związkowej, nie zwróciła się do żadnej organizacji związkowej o
reprezentowanie jej interesów pracowniczych.
4
W ramach takich ustaleń Sąd Rejonowy stwierdził, że wskazana przyczyna
wypowiedzenia była rzeczywista i prawdziwa, bowiem w Urzędzie Miasta Ł. przepro-
wadzono zmiany organizacyjne, łączące się z redukcją zatrudnienia w Biurze Praw-
nym, a na miejsce powódki nikt nie został zatrudniony. Równocześnie decyzji o wy-
powiedzeniu powódce umowy o pracę nie podjęto w oparciu o obiektywne i sprawie-
dliwe kryteria. Podnosząc w trakcie procesu, że jedynym kryterium przy wyborze rad-
ców prawnych do zwolnienia była konfliktowość, pozwany nie wykazał, że takie samo
kryterium zastosował do pozostałych zwolnionych radców prawnych. Ponadto po-
zwany w żaden sposób nie próbował ustalić, jakie były źródła konfliktu pomiędzy rad-
cami i czy zarzuty stawiane powódce przez niektórych radców prawnych były uza-
sadnione i prawdziwe, zważywszy że powódka była długololetnim pracownikiem po-
zwanego, miała jeden z dłuższych stażów pracy w porównaniu z innymi zatrudnio-
nymi radcami prawnymi, przez kilka lat zajmowała wysokie stanowiska i otrzymywała
podwyższony dodatek służbowy w nagrodę za szczególne osiągnięcia w pracy za-
wodowej. W konsekwencji Sąd Rejonowy uznał, że wypowiedzenie umowy o pracę
było nieuzasadnione i zasądził na rzecz powódki odszkodowanie w wysokości trzy-
miesięcznego wynagrodzenia (13.467 zł) na podstawie art. 45 k.p. w związku z art.
47 k.p.
Zasadne było także żądanie zasądzenia odprawy pieniężnej z tytułu utraty za-
trudnienia. Sąd Rejonowy wskazał, że ustawa z dnia 13 marca 2003 r. o szczegól-
nych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedoty-
czących pracowników (Dz.U. Nr 90, poz. 844 ze zm., powoływana dalej jako ustawa
z 13 marca 2003 r.) weszła w życie z dniem 1 stycznia 2004 r., z wyjątkiem art. 15,
który wszedł w życie z dniem 1 lipca 2003 r. (art. 30 ustawy). Zgodnie z treścią art.
28 ust. 1 tej ustawy, do trwających w dniu wejścia jej w życie postępowań dotyczą-
cych rozwiązania z pracownikami stosunków pracy na podstawie przepisów ustawy z
dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami
stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy (jednolity tekst: Dz.U. z 2002
r. Nr 112, poz. 980 ze zm., powoływanej dalej jako ustawa z 28 grudnia 1989 r.) sto-
suje się dotychczasowe przepisy. Przepis art. 28 ust. 2 ustawy z 13 marca 2003 r.
stanowi, że pracownikom, których stosunki pracy ulegną rozwiązaniu poczynając od
dnia wejścia w życie ustawy w następstwie postępowań, o których mowa w ust. 1,
przysługuje odprawa pieniężna na zasadach określonych w dotychczasowych prze-
pisach, chyba że odprawa pieniężna przysługująca na podstawie niniejszej ustawy
5
jest dla nich korzystniejsza. Powódka otrzymała wypowiedzenie umowy o pracę w
ramach zwolnień indywidualnych z przyczyn leżących po stronie pracodawcy w dniu
28 listopada 2003 r., a więc w okresie obowiązywania ustawy z 28 grudnia 1989 r.
Ustawa ta w art. 8 ust. 3 pkt 4 przewidywała, że odprawa pieniężna nie przysługiwała
pracownikowi, który nabył prawo do emerytury lub renty albo który jest zatrudniony w
innym zakładzie pracy w pełnym wymiarze czasu pracy lub w kilku zakładach pracy
łącznie w pełnym wymiarze czasu pracy. Bezsporne było, że w dniu rozwiązania sto-
sunku pracy powódka była zatrudniona w innych zakładach pracy w łącznym wymia-
rze całego etatu. Takiego reduktora prawa do odprawy nie przewidują przepisy
ustawy z 13 marca 2003 r., co doprowadziło Sąd pierwszej instancji do wniosku, że
regulacja ustawowa obowiązująca od dnia 1 stycznia 2004 r. jest dla powódki ko-
rzystniejsza, co z kolei oznacza, że powódka nie może być pozbawiona prawa do
odprawy, mimo iż postępowanie w sprawie rozwiązania z nią stosunku pracy
wszczęto przed dniem 1 stycznia 2004 r. Biorąc pod uwagę ponad 8-letni zakładowy
staż pracy powódki Sąd Rejonowy zasądził na jej rzecz odprawę pieniężną w kwocie
12.360 zł, tj. w wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia obliczonego według za-
sad obowiązujących przy obliczaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynko-
wy, z uwzględnieniem tego, iż wysokość odprawy pieniężnej nie może przekraczać
kwoty 15-krotnego minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalonego na podstawie
odrębnych przepisów, obowiązującego w dniu rozwiązania stosunku pracy (art. 8 ust
4 ustawy z 13 marca 2003 r.). W pozostałym zakresie (co do kwoty 20 zł) powództwo
o odprawę pieniężną oddalił jako bezpodstawne.
Sąd pierwszej instancji podkreślił również, że ze względu na różnorodny cha-
rakter prawny zasądzonych świadczeń, tj. odszkodowania z art. 45 § 2 k.p. w
związku z art. 47 k.p., które jest odszkodowaniem ustawowym oraz odprawy pienięż-
nej z art. 8 ustawy z 13 marca 2003 r., która nie ma charakteru odszkodowawczego,
nie można było dokonać zarachowania odprawy pieniężnej na poczet odszkodowa-
nia. Sąd zasądził odsetki ustawowe od odszkodowania od dnia następującego po
dniu wydania wyroku, tj. od dnia 21 października 2004 r. do dnia zapłaty, a odsetki
ustawowe od odprawy pieniężnej - od dnia 1 marca 2004 r., tj. od dnia następujące-
go po dniu rozwiązania umowy o pracę. Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
oparto o treść przepisu art. 100 zdanie drugie k.p.c. oraz art. 11 ust. 1 ustawy z dnia
13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (jednolity tekst:
Dz.U. z 2002 r. Nr 9, poz. 88 ze zm.) w związku z § 11 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia
6
Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej
udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1349
ze zm.). O rygorze natychmiastowej wykonalności orzeczono na podstawie przepisu
art. 477 § 1 k.p.c.
Sąd Okręgowy, uwzględniając zarzuty apelacji pozwanego jedynie częściowo,
w pełni podzielił ustalenia Sądu pierwszej instancji co do braku obiektywnych i spra-
wiedliwych kryteriów doboru radców prawnych do zwolnienia, jak również co do za-
sady podzielił pogląd, że odprawa pieniężna przysługuje pracownikowi niezależnie
od odszkodowania przewidzianego w przepisach art. 45 § 2 k.p. w związku z art. 47
k.p., bowiem są to dwa różne uprawnienia, oparte na innych podstawach faktycznych
i prawnych. Równocześnie Sąd Okręgowy stwierdził, że w omawianym stanie fak-
tycznym nie występuje zbieg tych roszczeń, bowiem powódce nie przysługiwało
prawo do odprawy pieniężnej i w tym zakresie uwzględnił zarzuty apelacji dotyczące
wydania orzeczenia z naruszeniem przepisu art. 8 ust. 1 pkt 3 i art. 28 ust. 2 ustawy
z 13 marca 2003 r. Stosunek pracy łączący strony rozwiązał się w dniu 29 lutego
2004 r. (a więc w dacie obowiązywania ustawy z 13 marca 2003 r.) wskutek wypo-
wiedzenia umowy o pracę otrzymanego dnia 28 listopada 2003 r. (czyli pod rządami
przepisów ustawy z 28 grudnia 1989 r.). W takich okolicznościach sprawy, w ocenie
Sądu drugiej instancji, na gruncie przepisów przejściowych ustawy z 13 marca 2003
r. (art. 28 ust. 1 i 2) - w pierwszej kolejności podlegało badaniu uprawnienie powódki
do uzyskania odprawy pieniężnej na podstawie przepisów ustawy z 28 grudnia 1989
r. Dopiero pozytywny wynik takich ustaleń mógł prowadzić do kolejnej matematycz-
nej operacji polegającej na stosownym wyliczeniu wysokości należnych odpraw pie-
niężnych według zasad przewidzianych zarówno w poprzedniej, jak i nowej regulacji
prawnej, porównaniu wysokości odpraw i zasądzeniu kwoty korzystniejszej (wyższej)
dla byłego pracownika. Na taką sekwencję czynności wskazuje wykładnia grama-
tyczna przepisu art. 28 ust. 2 ustawy z 13 marca 2003 r., który mówi o przysługiwa-
niu odprawy zarówno wedle dotychczasowych zasad, jak i nowych przepisów. Zgod-
nie z treścią przepisu art. 8 ust. 3 pkt 4 ustawy z 28 grudnia 1989 r. odprawa pie-
niężna nie przysługiwała pracownikowi, który nabył prawo do emerytury lub renty
albo który jest zatrudniony w innym zakładzie pracy w pełnym wymiarze czasu pracy
lub w kilku zakładach pracy łącznie w pełnym wymiarze czasu pracy. Bezsporne
było, że w dacie rozwiązania umowy o pracę z pozwanym powódka pozostawała w
7
innych stosunkach pracy, łącznie w pełnym wymiarze czasu pracy, co wyłączało jej
prawo do odprawy pieniężnej. Skoro więc nie przysługiwała jej odprawa pieniężna
wedle dotychczasowych przepisów, to nie ma substratu, który mógłby podlegać po-
równaniu, a w konsekwencji stwierdzeniu, który z nich jest korzystniejszy. Rozwiąza-
nie przyjęte przez Sąd pierwszej instancji, sprowadzające się do przyjęcia, że od-
prawa pieniężna na podstawie przepisów ustawy z 13 marca 2003 r. jest korzystniej-
sza dla powódki, bo w ogóle jej przysługuje, nie odpowiada konstrukcji przyjętej
przez ustawodawcę. Zauważyć należy, że w treści przepisu art. 28 ust. 2 tej ustawy
posłużył się on konsekwentnie zwrotami: „przysługuje odprawa pieniężna na zasa-
dach określonych w dotychczasowych przepisach” oraz „odprawa pieniężna, przy-
sługująca na podstawie niniejszej ustawy”. Wobec takiej redakcji przepisu nie ulega
wątpliwości - w ocenie Sądu Okręgowego - że zamiarem ustawodawcy było jedynie
korzystniejsze unormowanie wysokości odprawy w sytuacji, gdy prawo do niej pra-
cownik posiada zarówno na podstawie przepisów ustawy z 28 grudnia 1989 r., jak i
ustawy z 13 marca 2003 r. Gdyby zamiarem ustawodawcy było przyznanie upraw-
nień do odprawy pieniężnej grupom, wobec których dotychczas prawo to było wyłą-
czone, musiałaby zostać wprowadzona wyraźna regulacja w tym zakresie. Grama-
tyczne brzmienie przepisu art. 28 ust. 2 ustawy z 13 marca 2003 r. nie nasuwa wąt-
pliwości, nie jest niejasne i nie prowadzi do możliwego odmiennego traktowania po-
dobnych sytuacji. Wykluczony jest tym samym każdy inny rodzaj wykładni, który
może być brany pod uwagę dopiero, gdy zawodzi wykładnia językowa. Rozszerzają-
ca interpretacja „korzystności” nowej regulacji, jaką przeprowadził Sąd pierwszej in-
stancji, nie może się ostać w świetle brzmienia analizowanego przepisu intertempo-
ralnego. Z tych względów Sąd Okręgowy zmienił zaskarżone orzeczenie w części
zasądzającej na rzecz powódki odprawę pieniężną i w tym zakresie powództwo od-
dalił. Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania oparł na 98 k.p.c. oraz § 6 pkt 5 w
związku z § 12 ust. 1 pkt 2 i § 13 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwo-
ści z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz pono-
szenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z
urzędu. Sąd zastosował zasadę odpowiedzialności za wynik procesu i wobec odda-
lenia w całości powództwa w zakresie odprawy pieniężnej przyznał pozwanemu
zwrot kosztów zastępstwa adwokackiego za pierwszą instancję w pełnej wysokości
(tj. 1.800 zł), a wobec częściowego jedynie uwzględnienia apelacji - w wysokości
50% stawki minimalnej za instancję apelacyjną (450 zł). Ostateczne częściowe
8
uwzględnienie powództwa spowodowało obniżenie kosztów z tytułu zwrotu wydatków
zasądzonych na rzecz Skarbu Państwa od pozwanego, a dodatkowo także zasądze-
nie zwrotu tychże wydatków od powódki. Podstawę takiego rozstrzygnięcia stanowił
art. 463 § 2 k.p.c.
W kasacji powódka zaskarżyła ten wyrok w części zmieniającej wyrok Sądu
pierwszej instancji i oddalającej powództwo co do kwoty 12.360 zł oraz w części roz-
strzygającej o kosztach postępowania, a także podniosła zarzut naruszenia przepi-
sów prawa materialnego, a w szczególności 1) art. 28 ust. 2 ustawy z 13 marca 2003
r., przez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, iż przepis ten dotyczy tylko
pracowników, którzy nabyli prawo do odprawy na podstawie dotychczas obowiązują-
cych przepisów ustawy z 28 grudnia 1989 r., 2) art. 8 ust. 3 pkt 4 ustawy z 28 grudnia
1989 r., przez błędne jego zastosowanie, zamiast art. 8 ust. 1 pkt 3 w związku z art.
28 ust. 2 ustawy z 13 marca 2003 r., a także 3) art. 5 ustawy z dnia 10 października
2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (Dz.U. Nr 200, poz. 1679 ze zm., po-
wołanej dalej jako ustawa o minimalnym wynagrodzeniu), „przez błędną wykładnię,
polegającą na uznaniu, że przepis ten może ulegać zmianie na niekorzyść, co miało
istotny wpływ na treść rozstrzygnięcia”, bowiem wówczas miałoby sens wprowadzo-
ne przez ustawodawcę prawo „wyboru”. Zdaniem skarżącej, zastosowana w skarżo-
nym wyroku wykładnia językowa art. 28 ust. 2 ustawy z 13 marca 2003 r. w oderwa-
niu od ratio legis tego przepisu doprowadziła do wypaczenia woli ustawodawcy.
Zgodnie z obowiązującymi zasadami legislacji, w tzw. okresie przejściowym na styku
obowiązywania dwóch aktów prawnych, gdy wskutek zdarzenia faktycznego i praw-
nego zaistniałego pod rządami starych przepisów „skutek” (tu rozwiązanie umowy)
następuje w dacie obowiązywania nowej ustawy, a z datą „skutku” wiąże się rosz-
czenie o „odprawę”, to stosuje się zawsze przepisy nowe, jeżeli są korzystniejsze
(zasada) lub stare, jeżeli te są korzystniejsze. Wówczas mówi się o prawie „naby-
tym”. W zaskarżonym wyroku Sąd Okręgowy błędnie dokonał zawężenia obowiązy-
wania tych zasad i przepisu art. 8 ust. 2 i ust. 2a ustawy z 28 grudnia 1989 r. w
związku z przepisem art. 8 ust. 4 ustawy z 13 marca 2003 r., tj. porównał w tych
przepisach wysokości ustawowego minimalnego wynagrodzenia. Sąd Okręgowy,
koncentrując się na gramatycznym brzmieniu wskazanego przepisu, nie dokonał
analizy przepisów ustawy o minimalnym wynagrodzeniu i przez to pominął istotną
kwestię wynikającą z brzmienia art. 5 tej ustawy, który stanowi, iż minimalne wyna-
grodzenie może tylko wzrastać o wskaźnik inflacji (wskaźnik deflacyjny nie ma zasto-
9
sowania). Zdaniem powódki, z tego faktu wynika logiczny wniosek, że biorąc pod
uwagę, iż minimalne wynagrodzenie może tylko wzrastać oraz porównując daty
ogłoszenia i wejścia w życie ustawy o minimalnym wynagrodzeniu (data ogłoszenia
ustawy - 30 listopada 2002 r.) i ustawy z dnia 13 marca 2003 r. (data ogłoszenia - 21
maja 2003 r.) należy dojść do wniosku, że zastosowana przez Sąd Okręgowy wy-
kładnia zawężająca art. 28 ust. 1 tej ustawy zakłada nieracjonalność ustawodawcy,
który wprowadza „spec" przepis, „chyba, że odprawa pieniężna przysługująca na
podstawie niniejszej ustawy jest dla nich korzystniejsza”, czyli „wybór”, którego wynik
z góry był ustawodawcy znany. Powyższe rozumowanie prowadziło do konkluzji, że
zastosowana przez Sąd Okręgowy literalna wykładnia z pominięciem wykładni celo-
wościowej jest obarczona istotnym błędem mającym wpływ na wyrokowanie. Błędna
wykładnia art. 28 ust. 2 ustawy z 13 marca 2003 r. polega również na pominięciu w
analizie porównawczej oceny „korzystności”, o której mowa w tym przepisie przej-
ściowym, innych różnic w zakresie prawa do odprawy i jej wysokości, pomiędzy starą
a nową ustawą, a mianowicie: 1) wysokość odprawy w obu ustawach jest jednakowa,
uzależniona od określonego, również jednakowo stażu pracy, z tym że nowa ustawa
mówi „o zatrudnieniu”, a stara „o przepracowaniu”, która w świetle najnowszych
orzeczeń Sądu Najwyższego są pojęciami tożsamymi, 2) ustawa stara przewidywała,
jak to określił Sąd pierwszej instancji, „reduktory, czyli wyłączenia prawa do odprawy,
natomiast nowa ustawa ich nie zawiera. W obu przypadkach różnice dotyczą zasad,
na podstawie których przysługiwała jej odprawa. Pominięcie tych przepisów przy
wykładni art. 28 ust. 2 ustawy doprowadziło do błędnego wnioskowania, że zasady
pozostają bez zmian, a ocenie podlega jedynie wysokość odprawy determinowana
wysokością zmiennego minimalnego wynagrodzenia. Wykładnia taka jest nieupraw-
niona i pozbawiona sensu w świetle argumentów dotyczących minimalnego wyna-
grodzenia. Przepis art. 28 ust. 2 ustawy, nie zawiera bowiem określenia wysokość
odprawy, ale posługuje się określeniem „odprawy korzystniejszej”, co należy inter-
pretować szeroko. Przyjęcie zastosowanej przez Sąd wykładni pozbawia przepis ten
sensu, przeczy racjonalności ustawodawcy, ma istotny wpływ na rozstrzygnięcie”.
W kasacji podniesiono również zarzut naruszenia przepisów proceduralnych,
a w szczególności art. 98 k.p.c. i art. 100 k.p.c., przez błędne przyjęcie w zaskarżo-
nym wyroku - w części rozstrzygającej o kosztach - iż przed Sądem pierwszej instan-
cji strona pozwana wygrała proces w całości, a nie w części, co wymagało proporcjo-
nalnego rozłożenia kosztów postępowania i zasądzenia kosztów zastępstwa proce-
10
sowego za pierwszą instancję w połowie wysokości, ponieważ wartość przedmiotu
sporu stanowiąca podstawę zasądzenia kosztów powinna być określona łącznie z
uwzględnieniem kwot odprawy i odszkodowania.
Skarżąca wskazała na konieczność dokonania wykładni art. 28 ust. 2 ustawy z
13 marca 2003 r. jako przepisu budzącego poważne wątpliwości, których rozstrzy-
gnięcie jest istotne z punktu widzenia uprawnień do odprawy osób zwalnianych w
okresie przejściowym. Zaskarżone rozstrzygnięcie jest w tym zakresie inne niż wy-
powiedzi ekspertów prawa pracy i komentarze oraz stanowisko Głównego Inspektora
Pracy. Orzeczenie to jest również niespójne z uzasadnieniem sejmowym ustawy,
które jednoznacznie stanowi, iż „odprawa” jest rekompensatą za utratę pracy z przy-
czyn dotyczących pracodawcy, a nie świadczeniem socjalnym na tzw. „życie po utra-
cie pracy”. W świetle powyższego skarżąca wniosła o zmianę wyroku w części
uwzględniającej apelację, oddalającej powództwo, przez oddalenie apelacji i
uwzględnienie powództwa w zaskarżonej wysokości oraz rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania za pierwszą i drugą instancję oraz o zasądzenie kosztów postępowa-
nia kasacyjnego według zestawienia przedłożonego na rozprawie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sporną kwestię stanowi uprawnienie powódki do uzyskania odprawy pienięż-
nej przysługującej pracownikom, wobec których tryb zwolnienia z pracy był urucho-
miony pod rządem przepisów ustawy z 28 grudnia 1989 r., zawierającej w art. 8 ka-
talog okoliczności wyłączających uprawnienie zwalnianego pracownika do odprawy
pieniężnej, których stosunki pracy ulegały rozwiązaniu poczynając od dnia wejścia w
życie ustawy z 13 marca 2003 r. (która nie zawiera już żadnych ograniczeń w uzy-
skiwaniu prawa do odprawy przysługującej z tytułu zwolnienia z pracy z przyczyn
niedotyczących pracownika). Kolizyjne normy intertemporalne regulujące ten pro-
blem zawarte zostały w art. 28 ust. 1 i 2 ustawy z 13 marca 2003 r. Stosownie do art.
28 ust. 1 ustawy o zwolnieniach z pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, do
trwających w dniu wejścia w życie ustawy postępowań dotyczących rozwiązywania z
pracownikami stosunków pracy na podstawie przepisów ustawy z 28 grudnia 1989 r.,
stosuje się przepisy dotychczasowe. Oznacza to, że postępowania w sprawach
zwolnień grupowych lub indywidualnych wszczętych przed dniem wejścia w życie
ustawy z 13 marca 2003 r. regulowały w zasadzie dotychczasowe przepisy ustawy z
11
28 grudnia 1989 r. Równocześnie z mocy art. 28 ust. 2 ustawy z 13 marca 2003 r.,
pracownikom, których stosunki pracy ulegną rozwiązaniu poczynając od dnia wejścia
w życie tej ustawy, w następstwie postępowań, o których mowa w ust. 1, przysługuje
odprawa pieniężna na zasadach określonych w dotychczasowych przepisach, chyba
że odprawa pieniężna przysługująca na podstawie tej ustawy jest dla nich korzyst-
niejsza.
Sądy obu instancji zaprezentowały diametralnie odmienne interpretacje tego
przepisu. Sąd pierwszej instancji uznał, że wprawdzie powódka, która była zatrud-
niona w dniu rozwiązania stosunku pracy u innych pracodawców w łącznym wymia-
rze przekraczającym pełny wymiar czasu pracy, nie uzyskałaby spornej odprawy na
gruncie dotychczasowych przepisów, to z uwagi na korzystniejszy charakter unor-
mowań nowej ustawy, która w żadnych okolicznościach nie wyłącza uprawnienia do
uzyskania odprawy z tytułu zwolnienia z pracy z przyczyn niedotyczących pracow-
nika, takie świadczenie jej przysługuje. Stanowiska takiego nie podzielił Sąd drugiej
instancji, który argumentował, że normatywne oddziaływanie art. 28 ust. 2 ustawy z
13 marca 2003 r. znajduje zastosowanie wyłącznie w razie wystąpienia zbiegu
uprawnień (na podstawie przepisów obu ustaw) do nabycia odprawy pieniężnej,
która przysługuje na zasadach określonych w dotychczasowych przepisach, chyba
że świadczenie z nowej ustawy jest korzystniejsze. W tej koncepcji Sąd ten oparł się
na wykładni gramatycznej art. 28 ust. 2 ustawy z 13 marca 2003 r., uznając, że przy-
znanie prawa do spornej odprawy pracownikom, którym świadczenie to nie przysłu-
giwało według art. 8 ustawy z 28 grudnia 1989 r., wymagałoby wyraźnej interwencji
ustawodawcy w tym zakresie.
Rozstrzygając sporny problem kasacyjny, Sąd Najwyższy wstępnie uznał, że
określone w art. 28 ust. 2 ustawy z 13 marca 2003 r. międzyczasowe reguły kolizyjne
dotyczące przysługiwania odprawy nie prowadzą do jednoznacznych rezultatów, na
co wskazują chociażby występujące rozbieżności w interpretacji tego przepisu przez
Sądy obu instancji. Jeżeli zatem wykładnia gramatyczna prowadzi do niejedno-
znacznych i rozbieżnych rezultatów, to występuje potrzeba odwołania się do innych
rodzajów interpretacji, w tym przede wszystkim do wykładni logiczno-celowościowej.
Z analizowanego przepisu (art. 28 ust. 2 ustawy z 13 marca 2003 r. ) wynika, że
sporna odprawa pieniężna przysługuje na zasadach określonych w dotychczasowych
przepisach, chyba że odprawa przysługująca na podstawie „niniejsze” ustawy jest
korzystniejsza. Wymaga to zatem uwzględnienia zasad przysługiwania prawa do od-
12
prawy pieniężnej z tytułu utraty zatrudnienia na gruncie różniących się regulacji wyni-
kających z przepisów obu ustaw. W tym obszarze - ustawa z 28 grudnia 1989 r.
przewidywała prawo do odprawy w razie dokonywania zwolnień z pracy przez
wszystkich pracodawców (tj. w szczególności bez względu na liczbę wcześniej za-
trudnianych pracowników), ale z ustanowionym ustawowym katalogiem wyłączeń
tego uprawnienia w razie wystąpienia okoliczności wskazanych w jej art. 8. Nato-
miast zasadniczymi nowościami ustawy z 13 marca 2003 r. jest ograniczenie jej sto-
sowania wyłącznie do pracodawców zatrudniających co najmniej 20 pracowników,
którzy muszą wypłacić odprawy pieniężne każdemu zwalnianemu z przyczyn niedo-
tyczących pracownika, bowiem nowa ustawa nie zawiera żadnych wyłączeń tego
uprawnienia.
Takich zasad i uwarunkowań prawnych przysługiwania prawa do odprawy
pieniężnej na podstawie dotychczasowych i nowych przepisów nie można pomijać
przy wykładni złożonych - w istocie rzeczy - reguł kolizyjnych zawartych w art. 28 ust.
2 ustawy z 13 marca 2003 r. Prowadzą one do następujących wniosków. Na gruncie
analizowanego intertemporalnego unormowania, odprawa pieniężna z tytułu zwol-
nienia z pracy przysługiwała każdemu pracownikowi, którego stosunek pracy uległ
rozwiązaniu z przyczyn dotyczących pracodawcy poczynając od dnia wejścia życie
ustawy z 13 marca 2003 r. w następstwie postępowań wszczętych na podstawie
przepisów dotychczasowych, nawet gdyby pracownik nie był uprawniony do uzyska-
nia odprawy według zasad ustawy nowej (np. był zwolniony przez pracodawcę za-
trudniającego mniej niż 20 pracowników), ale równocześnie prawo takie przysługi-
wało również zwolnionemu pracownikowi, który był wyłączony z możliwości uzyska-
nia odprawy w razie wystąpienia okoliczności wskazanych w art. 8 ustawy z 28 grud-
nia 1989 r., ponieważ tak stanowi nowa ustawa, niezawierająca już katalogu usta-
wowych okoliczności wyłączających uprawnienie do odprawy z tytułu utraty zatrud-
nienia z przyczyn niedotyczących pracownika. Rzecz jasna, odprawa w korzystniej-
szej wysokości przysługiwała także w razie zbiegu takich uprawnień, tj. w sytuacji,
gdy zwolniony pracownik nabywał do nich prawo na podstawie przepisów obu ustaw,
ale mechanizm wyliczenia wysokości odprawy okazywał się w konkretnym wypadku
korzystniejszy wedle przepisu ustawy nowej (art. 8 ust. 4). Według przyjętej przez
Sąd Najwyższy interpretacji - art. 28 ust. 2 ustawy z 13 marca 2003 r. należało od-
czytywać i rozumieć w następujący sposób: pracownikom, których stosunki pracy
uległy rozwiązaniu z przyczyn ich niedotyczących, poczynając od dnia wejścia w ży-
13
cie ustawy z 13 marca 2003 r. w następstwie postępowań wszczętych na podstawie
dotychczasowych przepisów (ustawy z 28 grudnia 1989 r.), przysługuje odprawa pie-
niężna na zasadach określonych w dotychczasowych przepisach, chyba że odprawa
pieniężna przysługująca na zasadach lub w wysokości określonych w przepisach
aktualnie obowiązujących (ustawy z 13 marca 2003 r.) była dla nich korzystniejsza.
Dokonana wykładnia wynika także z tego, że odprawa pieniężna z tytułu utraty za-
trudnienia z przyczyn niedotyczących pracownika przysługuje w dacie rozwiązania
stosunku pracy, o uprawnieniu tym decyduje zatem stan prawny obowiązujący w tej
dacie (ustania stosunku pracy). Racjonalnie wykluczona jest zatem wykładnia przepi-
su intertemporalnego prowadząca do uchylenia na niekorzyść pracownika obowią-
zywania zasad ustawy „nowej”, która nie przewiduje już żadnych ograniczeń prawa
do odprawy z tytułu utraty zatrudnienia z przyczyn niedotyczących pracownika w de-
cydującym o tym uprawnieniu momencie ustania stosunku pracy.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy wyrokował reformatoryjnie na
podstawie art. 39816
k.p.c., równocześnie oddalając wniosek skarżącej o zasądzenie
dalszych kosztów postępowania z uwagi na to, że powódka nie podważała zasądzo-
nych na jej rzecz kosztów w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji, nato-
miast w postępowaniu apelacyjnym i kasacyjnym występowała osobiście, korzystając
ze statusu radcy prawnego, co oznacza, że nie była reprezentowana przez innego
profesjonalnego pełnomocnika procesowego, a zatem nie poniosła kosztów, o któ-
rych mowa w art. 98 § 3 lub art. 99 k.p.c.
========================================