Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 20 czerwca 2006 r.
III SK 7/06
1. Obligatoryjne postanowienia umowy o kredyt konsumencki (art. 4 ust.
2 ustawy z dnia 20 lipca 2001 r. o kredycie konsumenckim, Dz.U. Nr 100, poz.
1081 ze zm.) powinny być w umowie uzgodnione wyraźnie, wyczerpująco i bez-
pośrednio, a nie przez odesłanie do informacji zawartych we wzorcach umow-
nych, regulaminach lub inaczej nazwanych ogólnych warunkach stosowanych
przy zawieraniu umów kredytowych.
2. Konsument ma prawo do kompletnej i jednoznacznej informacji w
sprawach mających istotne znaczenie dla zabezpieczenia jego interesu praw-
nego w warunkach globalizacji (masowości) obrotu prawnego i wielości ofert
na rynku, które nie zawsze posługują się prawdziwymi i pełnymi informacjami,
a niekiedy wprowadzają w błąd lub w sposób ukryty godzą w indywidualny i
zbiorowy interes konsumentów.
3. Zakazane jest posługiwanie się w obrocie prawnym postanowieniami
wzorów umów wpisanych do rejestru jako niedozwolone przez wszystkich i
przeciwko wszystkim kontrahentom występującym w stosunkach prawnych
określonego rodzaju.
Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski, Sędziowie SN: Roman Kuczyński,
Zbigniew Myszka (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 20 czerwca
2006 r. sprawy z odwołania G. Banku SA w K. przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony
Konkurencji i Konsumentów o ochronę zbiorowych interesów konsumentów, na sku-
tek skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie
z dnia 2 grudnia 2005 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną i zasądził od powoda na rzecz pozwanego
kwotę 360 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
2
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 2 grudnia 2005 r., po rozpo-
znaniu sprawy z odwołania G. Banku SA w K. przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony
Konkurencji i Konsumentów o ochronę zbiorowych interesów konsumentów, na sku-
tek apelacji złożonych przez obie strony procesu od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu
Ochrony Konkurencji i Konsumentów w Warszawie z dnia 7 marca 2005 r. sprosto-
wał z urzędu wyrok Sądu pierwszej instancji w ten sposób, że w miejsce słów „po-
wództwa” i „powództwo” użytych w komparycji i w punkcie 4 sentencji wpisał odpo-
wiednio „odwołania” i „odwołanie”. Sąd Apelacyjny zmienił też zaskarżony wyrok
Sądu pierwszej instancji w ten sposób, że w punkcie 1 oddalił odwołanie o zmianę
punktu III decyzji Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 20
listopada 2003 r. w zakresie, w jakim orzeczono w tym punkcie zaskarżonego wyro-
ku; w punkcie 2 w ten sposób, że oddalił odwołanie o zmianę punktu VI zaskarżonej
decyzji w zakresie w jakim orzeczono w tym punkcie zaskarżonego wyroku; w punk-
cie 3 w ten sposób, że zasądził od G. Banku SA w K. na rzecz Prezesa Urzędu
Ochrony Konkurencji i Konsumentów kwotę 360 zł tytułem zwrotu kosztów procesu,
a także oddalił apelację G. Banku SA w K. i zasądził od niego na rzecz Prezesa
Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów kwotę 270 zł tytułem kosztów procesu
za drugą instancję i nakazał pobranie od G. Banku SA w K. na rzecz Skarbu Pań-
stwa kwoty 1.000 zł tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych.
W sprawie tej ustalono, że decyzją z dnia 20 listopada 2003 r. Prezes Urzędu
Ochrony Konkurencji i Konsumentów (zwany dalej Prezesem Urzędu lub organem
antymonopolowym), wydaną na podstawie art. 23c ust. 1 w związku z art. 23a ust. 1
ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz.U. Nr
122, poz. 1319, powoływanej dalej jako ustawa o ochronie konkurencji i konsumen-
tów), uznał za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów działanie G.
Banku Gospodarczego SA w K. (obecna nazwa G. Bank SA w K., zwanego dalej
Bankiem), polegające na naruszeniu następujących przepisów ustawy z dnia 20 lipca
2001 r. o kredycie konsumenckim (Dz.U. Nr 100, poz. 1081 ze zm., powoływanej da-
lej jako ustawa o kredycie konsumenckim): 1) art. 4 ust. 2 pkt 10 w związku z art. 8,
w ten sposób, że w „umowie o kredyt złotowy”, przewidując możliwość spłat pożyczki
przed terminem określonym w harmonogramie spłat, nie informował o wszystkich
skutkach przedterminowej spłaty kredytu przez konsumenta, 2) art. 4 ust. 2 pkt 11 w
3
związku z art. 11, w ten sposób, że w „umowie o kredyt złotowy”, informując o upraw-
nieniu do odstąpienia od umowy nie poinformował o sposobie oraz skutkach odstą-
pienia od umowy, 3) art. 4 ust. 2 pkt 12 w związku z art. 14, w ten sposób, że w
„umowie o kredyt złotowy” nie poinformował o wszystkich skutkach uchybienia po-
stanowieniom dotyczącym zasad i terminu spłaty kredytu (pkt I decyzji). Organ ten
stwierdził również naruszenie art. 16 ustawy o kredycie konsumenckim w ten sposób,
że w ulotce pod nazwą „Weź i jedź GBG Auto Kredyt”, informując o oprocentowaniu
Bank nie precyzował, czy jest ono nominalne, czy też rzeczywiste (pkt II decyzji).
Ponadto za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów uznano działanie
polegające na stosowaniu w „umowie o kredyt złotowy” postanowienia wzorca
umowy, które zostały wpisane do rejestru umów uznanych za niedozwolone, naka-
zując jego zaniechanie (pkt III decyzji). W decyzji wskazano także środki usunięcia
trwających skutków naruszenia zbiorowych interesów konsumentów, polegające na
zaniechaniu stosowania we wzorcu „umowy o kredyt złotowy” oraz w umowach nie-
wykonanych w dacie uprawomocnienia się decyzji, zawieranych z konsumentami,
postanowień naruszających przepisy ustawy o kredycie konsumenckim oraz posta-
nowień wpisanych do rejestru postanowień wzorców umów uznanych za niedozwo-
lone (pkt IV decyzji).
W uzasadnieniu decyzji wskazano, że - zgodnie z art. 4 ust. 2 pkt 10 ustawy o
kredycie konsumenckim - informacja o uprawnieniu i skutkach przedterminowej
spłaty kredytu przez konsumenta powinna być zawarta w umowie. Z kolei art. 8 ust. 2
tej ustawy przewiduje, że konsument, który spłaca kredyt przed terminem, w przy-
padku kredytu oprocentowanego nie jest zobowiązany do zapłaty oprocentowania za
okres po spłacie kredytu. Przepis art. 4 ust. 2 tej ustawy precyzyjnie wskazuje obli-
gatoryjną zawartość dokumentu umownego, chroniąc prawo konsumenta do rzetel-
nej informacji co do terminu, sposobu i skutków wykonania uprawnienia do odstąpie-
nia od umowy przez konsumenta (pkt 11). Tymczasem w „umowie o kredyt złotowy”
znajduje się jedynie postanowienie, iż „kredytobiorca oświadcza, że został poinfor-
mowany o prawie odstąpienia od niniejszej umowy w terminie 3 dni od jej zawarcia
oraz oświadcza, że wzór oświadczenia o odstąpieniu od umowy został mu doręczo-
ny”. Wobec takiego sformułowania nie można przyjąć, iż Bank w pełni informuje o
skutkach oraz o sposobie odstąpienia od umowy kredytowej, nie wskazując upraw-
nień wynikających z art. 11 ust. 3 ustawy o kredycie konsumenckim. Zdaniem Preze-
sa Urzędu, z art. 4 ust. 2 pkt 12 tej ustawy wynika, że jednym z niezbędnych ele-
4
mentów dokumentu umownego jest informacja o skutkach uchybienia postanowie-
niom dotyczącym zasad i terminu spłaty kredytu. Jeżeli bowiem konsument nie za-
płacił w terminach określonych w umowie pełnych rat kredytu za co najmniej dwa
okresy płatności, to kredytodawca może wypowiedzieć umowę po uprzednim we-
zwaniu konsumenta, w trybie określonym w umowie, do zapłaty zaległych rat lub ich
części w terminie nie krótszym niż 7 dni od otrzymania wezwania pod rygorem wy-
powiedzenia umowy, a termin wypowiedzenia umowy nie może być krótszy niż 30
dni. Taka informacja nie została bezpośrednio zawarta w dokumencie umownym i
znajduje się w „Regulaminie kredytowania sprzedaży ratalnej samochodów”. Naru-
sza to art. 4 ust. 2 pkt 11 ustawy o kredycie konsumenckim, a także art. 23a ust. 1 i 2
ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Odnośnie do treści ulotki pod nazwą
„Weź i jedź GBG Auto Kredyt”, Prezes Urzędu stwierdził, że wysokość oprocentowa-
nia zaprezentowano w niej w sposób, który nie pozwala na stwierdzenie, czy jest ono
nominalne, czy też rzeczywiste, co nie daje konsumentowi możliwości porównania
ofert poszczególnych kredytodawców w celu wyboru najkorzystniejszej oferty, co na-
rusza art. 16 ustawy o kredycie konsumenckim, który stanowi, że w ofertach i rekla-
mach dotyczących spłaty kredytu konsumenckiego, zawierających jakiekolwiek dane
dotyczące kosztu kredytu konsumenckiego, kredytodawca lub podmiot pośredniczą-
cy w zawarciu umowy są obowiązani podawać rzeczywistą roczną stopę oprocento-
wania, wyliczoną od rzeczywistego kosztu kredytu. Ponadto w rejestrze postanowień
wzorców umów uznanych za niedozwolone, który spełnia funkcję podobną do prze-
pisów prawa, umieszczona została klauzula, zgodnie z którą każdy spór związany z
zawartą umową podlegać będzie rozstrzygnięciu podejmowanemu przez sąd właści-
wy dla siedziby oferenta. Wyłącza ona rozpoznanie sprawy przez sąd właściwy miej-
scowo w przypadkach, gdy miejsce zamieszkania lub siedziby konsumenta będzie
inne niż miejsce siedziby Banku, a także rozpoznanie sprawy przed sądem właści-
wym według właściwości przemiennej w świetle art. 33, 34 i 35 k.p.c. Tymczasem -
zgodnie z art. 47943
k.p.c. - orzeczenie prawomocne wiąże nie tyko strony i sąd, który
je wydał, lecz również inne osoby. Sąd uznając za niedozwolone postanowienie
umowne stwierdza, iż kształtuje ono prawa i obowiązki konsumenta w sposób
sprzeczny z dobrymi obyczajami, co równocześnie rażąco narusza jego interesy.
Praktyka polegająca na realizacji umów zawartych z konsumentami zawierających
niedozwolone postanowienia umowne, a także ewentualne zamieszczanie w nowo
zawieranych umowach postanowień, które zostały wpisane do rejestru niedozwolo-
5
nych postanowień umownych, narusza zbiorowy interes konsumentów. W sprawie
bezsporne są okoliczności faktyczne dotyczące treści zawieranych „umów o kredyt
złotowy”, ulotki pod nazwą „Weź i jedź GBG Auto Kredyt”, jak również występowania
w umowach o kredyt złotowy klauzuli, zgodnie z którą każdy spór związany z zawartą
umową podlegać będzie rozstrzygnięciu podejmowanemu przez sąd właściwy dla
siedziby oferenta, a klauzula o analogicznej treści, stosowana przez inny podmiot,
wpisana jest do rejestru niedozwolonych postanowień umownych.
W tak ustalonych okolicznościach faktycznych Sąd pierwszej instancji podzielił sta-
nowisko organu antymonopolowego w zakresie niewywiązania się przez Bank z
obowiązku określonego w art. 4 ustawy o kredycie konsumenckim, jak również w
kwestii informacji dotyczącej oprocentowania, zawartej w ulotce pod nazwą „Weź i
jedź GBG Auto Kredyt”. Zdaniem tego Sądu, treść wskazanego wyżej art. 4 ust. 1 i 2
nie pozostawia wątpliwości, że wymienione w nim informacje muszą być zawarte w
treści umowy, która jest doręczona konsumentowi, a ponadto że informacje te muszą
mieć charakter wyczerpujący i być wyrażone w sposób bezpośredni i wyraźny.
Umieszczenie całości lub części wymienionych informacji w regulaminie lub w „ogól-
nych warunkach”, jak również wręczenie jedynie wzoru odstąpienia od umowy nie
czyni zadość obowiązkowi ustawowemu.
Jednocześnie Sąd pierwszej instancji zmienił zaskarżoną decyzję w punkcie
III, w ten sposób, że nie stwierdził stosowania przez Bank praktyki polegającej na
stosowaniu w „umowie o kredyt złotowy” postanowienia wzorca, które zostało wpisa-
ne do rejestru postanowień wzorców umów uznanych za niedozwolone o następują-
cej treści: „ewentualne spory, mogące wyniknąć w związku z niniejszą umową roz-
patrywane będą przez Sąd właściwy dla siedziby Banku”, a także zmienił punkt IV
zaskarżonej decyzji w ten sposób, że z jej treści wykreślił sformułowanie „oraz po-
stanowień wpisanych do rejestru postanowień wzorców umów uznanych za niedo-
zwolone”, oraz oddalił odwołanie w pozostałej części. Sąd ten dokonał odmiennej niż
Prezes Urzędu interpretacji art. 47943
k.p.c. w związku z art. 47945
§ 2 k.p.c., uznając,
że zakaz wykorzystywania postanowień wzorca sformułowany w sentencji wyroku
uznającym je za niedozwolone „dotyczy wyłącznie pozwanego i wyłącznie we wzorcu
umowy i w stosunkach z konsumentami”. Skutek tego wyroku względem osób trze-
cich, wynikający z art. 47943
k.p.c., polega na tym, że osoby te mogą się powoływać
na skutki uznania klauzuli za niedozwoloną i zakaz jej stosowania, jednak wyłącznie
względem podmiotu, wobec którego to orzeczono. Odmienne stanowisko Prezesa
6
Urzędu prowadziłby do sytuacji, że zobowiązanymi z wyroku wydanego względem
jednego podmiotu, byłyby również podmioty, które nie brały udziału w postępowaniu
sądowym i nie miały możliwości ochrony swoich praw. Nadto kontrola wzorca w od-
niesieniu np. do klauzul naruszających art. 3853
pkt 14, 16 i 19 k.c., których istotą jest
asymetria uprawnień lub obowiązków, dokonywana jest w odniesieniu do pozosta-
łych postanowień wzorca. Oznacza to, że postanowienie wzorca określonej treści
jest niedozwolone wyłącznie w wypadkach, gdy brak jest we wzorcu analogicznej
klauzuli, przewidującej identyczne obowiązki względem kontrahenta konsumenta lub
uprawnienia dla konsumenta. Sąd stwierdził, że „skoro zatem wobec powoda nie
orzeczono zakazu stosowania we wzorcu umowy przedmiotowej klauzuli, to brak jest
podstaw do przyjęcia, że stosowanie jej stanowiło praktykę naruszającą zbiorowe
interesy konsumentów, wymienioną w art. 23a ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i
konsumentów.” W tej części Sąd zmienił zaskarżoną decyzję nie stwierdzając stoso-
wania niedozwolonej praktyki, a w konsekwencji zmienił też treść punktu IV decyzji,
określającej środki usunięcia skutków (art. 47931a
§ 2 k.p.c.).
Sąd Apelacyjny, po rozpoznaniu apelacji złożonych przez obie strony procesu,
uznał apelację Banku za bezzasadną zarówno w kwestii zarzutów związanych z art.
4 ust. 2 ustawy o kredycie konsumenckim, jak i zarzutów związanych z wyłączeniem
możliwości posługiwania się w stosunkach umownych z konsumentem regulaminem
(art. 384 § 1, art. 385 i 3851
k.c.). Sąd ten podzielił stanowisko Prezesa Urzędu, wno-
szącego o oddalenie apelacji przeciwnika, że dane wskazane w art. 4 ust. 2 ustawy o
kredycie konsumenckim powinny być zawarte w dokumencie umowy. Skoro bowiem
umowa ma być zawarta na piśmie (ust. 1) i powinna zawierać obligatoryjny zestaw
określonych danych (ust. 2), to egzemplarz takiej właśnie umowy ma być konsu-
mentowi doręczony (ust. 3) Taki dokument zawieranej umowy powinien ujmować te
wszystkie informacje, o których mowa w ustępie 2 art. 4 tej ustawy. Odnośnie do
podniesionego zarzutu naruszenia przepisów art. 384 § 1, art. 385 i 3851
k.c., upo-
ważniających do posługiwania się przez Bank regulaminem, Sąd drugiej instancji
stwierdził, że Bank może posługiwać się regulaminami w dalszym ciągu, z tym jed-
nak zastrzeżeniem, że nie mogą w nim być zawarte te treści, które ustawa o kredycie
konsumenckim obligatoryjnie zastrzega dla tekstu umowy „właściwej”.
Sąd Apelacyjny uznał za uzasadnione zarzuty apelacji Prezesa Urzędu za-
równo w kontekście naruszenia przez Sąd pierwszej instancji art. 23a ust. 2 ustawy o
ochronie konkurencji i konsumentów i przyjęcie, że stosowanie postanowień wpisa-
7
nych do rejestru (art. 47945
k.p.c.) stanowi zakazaną praktykę jedynie wówczas, gdy
dopuszcza się jej ten sam przedsiębiorca, w stosunku do którego zapadł wyrok sta-
nowiący podstawę wpisu klauzuli niedozwolonej do rejestru. Zasadny okazał się
także zarzut naruszenia art. 47943
k.p.c., wskutek przyjęcia zawężonego rozumienia
zakresu prawomocności wyroku uznającego klauzulę za niedozwoloną i zakazujące-
go jej stosowania. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, przepis art. 23a ust. 2 ustawy nie-
koniecznie musi być rozumiany w sposób nawiązujący w ogóle do zakresu rozsze-
rzonej prawomocności wyroku, wydanego w sprawie o uznanie postanowień wzorca
umowy za niedozwolone, ponieważ przepis ten uznaje stosowanie postanowień wpi-
sanych do rejestru za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów w ode-
rwaniu od zagadnienia, czy wpis do rejestru powstał w związku ze stosowaniem
wzorca umowy przez ten podmiot, co do którego orzeczono stosowanie zakazanych
praktyk. Problematyka naruszania zbiorowych interesów konsumentów może krzy-
żować się z zagadnieniem abuzywności wtedy, gdy naruszanie zbiorowych interesów
konsumentów dokonywane było przez podmiot, co do którego uznano postanowienia
wzorca umowy za niedozwolone i wpisano je do rejestru. Poza tym naruszanie inte-
resów konsumentów może jednak następować także w wyniku działań innych pod-
miotów, które stosują klauzule abuzywne wpisane do rejestru, o którym mowa w art.
47945
k.p.c., przy czym wpis do rejestru związany jest także z działaniami innych
kontrahentów konsumentów. Odwołania się przez ustawę w treści art. 23a ust. 2 do
rejestru nie można traktować jako podmiotowego zawężenia pojęcia zakazanej
praktyki, lecz jako informację wyjaśniającą, o jaki rejestr chodzi. Sąd wywodził, że
gdyby nawet przyjąć, że praktyka naruszania zbiorowych interesów konsumentów
polegająca na stosowaniu niedozwolonych postanowień wpisanych do rejestru wią-
załaby się nierozerwalnie z podmiotowym zakresem rozszerzonej prawomocności
wyroku, stanowiącego podstawę wpisu do rejestru, to nie ma podstaw do ogranicza-
nia tej poszerzonej prawomocności, tak jak to ocenił Sąd Okręgowy. Celem prowa-
dzenia rejestru jest bowiem wyeliminowanie niedozwolonych postanowień z obrotu, a
kontrola postanowień prowadząca do wpisu do rejestru ma charakter abstrakcyjny.
Za przyjęciem takiego punktu widzenia przemawia także treść przepisów art. 479 ze
znaczkami 38, 39, 40 i 43 k.p.c. Powództwa o uznanie postanowień wzorca umowy
za niedozwolone nie musi wytaczać strona zawartej już umowy, może to zrobić pod-
miot niezwiązany postanowieniami żadnej umowy. Z innej strony, nawet zaniechanie
stosowania kwestionowanego wzorca umowy nie wyklucza w sposób bezwzględny
8
wytoczenia powództwa lub kontynuowania postępowania. Te dwie zasady oznacza-
ją, że kontrola klauzul umownych odbywa się także w oderwaniu od tego, czy obie
strony są związane kwestionowaną umową. Oznacza to, że nie ma też podstaw do
tego, aby zawarty w art. 47943
k.p.c. termin „osoby trzecie” ograniczać o pojęcia „inni
konsumenci”. Prowadzenie przez Prezesa Urzędu jawnego rejestru klauzul abuzyw-
nych, którego wzór określa Rada Ministrów, musi mieć głębszy sens, wykraczający
poza działalność podmiotu, przeciwko któremu toczyło się postępowanie o uznanie
postanowień wzorca umowy za niedozwolone. W przeciwnym razie wystarczające
byłoby kontrolowanie wzorców umów stosowanych przez strony przegrywające tego
typu spory. W szczególności, prowadzenie rejestru, w przypadku utraty bytu lub za-
przestania działalności przez podmiot, który stosował klauzulę abuzywną, byłoby zu-
pełnie nieprzydatne. Z tych przyczyn argumentacja Sądu Okręgowego, zawarta w
uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, nie nawiązuje w ogóle do treści normatywnych,
lecz zasadza się na zawężeniu instytucji rozszerzonej prawomocności, z pominię-
ciem jej funkcji erga omnes, bez uzasadnienia takiego stanowiska. Opiera się ona na
względach praktycznych, nie do końca zasługujących na aprobatę. O ile bowiem
abuzywność związana byłaby z asymetrią uprawnień lub obowiązków, przeszkody
wyłuszczone przez Sąd Okręgowy byłyby do usunięcia przez odpowiednie, szersze
formułowanie sentencji orzeczeń w sprawach, w których uznano postanowienia
wzorca umowy za niedozwolone. Dodatkowo Sąd Apelacyjny podniósł, że u podstaw
punktu III decyzji, stanowiącej przedmiot postępowania, nie leży klauzula związana z
opisywaną przez Sąd Okręgowy asymetrią, a zatem argumentacja tego Sądu w tym
zakresie upada.
W skardze kasacyjnej pełnomocnik Banku zaskarżył wyrok Sądu Apelacyjne-
go w całości, podnosząc zarzut naruszenia przepisów prawa materialnego, a w
szczególności: 1) art. 4 ust. 2 ustawy o kredycie konsumenckim i zastosowaniu prze-
pisów art. 4 ust. 1 zdania drugiego i ust. 5 tej ustawy, nieobowiązujących dla bada-
nego wzorca umownego z mocy art. 2 ustawy o zmianie ustawy o kredycie konsu-
menckim oraz art. 384 k.c., przez ich błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, iż
„umowa kredytu, której integralną częścią jest Regulamin kredytowania nie jest jed-
nym dokumentem umownym, przez co nastąpiło uznanie tej praktyki za naruszającą
zbiorowe interesy konsumentów”, 2) art. 23a ust. 2 ustawy o ochronie konkurencji i
konsumentów, art. 47943
k.p.c. oraz art. 3853
k.c., przez ich błędną wykładnię pole-
gającą na przyjęciu, że na podstawie tego przepisu uznaje się za praktykę narusza-
9
jącą zbiorowe interesy konsumentów stosowanie postanowień wpisanych do rejestru,
o którym mowa w art. 47945
k.p.c., przez przedsiębiorcę, którego nie dotyczy wyrok
„zarządzający wpis do rejestru tj. na przesłance wynikającej z art. 3983
§ 1 pkt 1
k.p.c”. Jako okoliczność uzasadniającą przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania
skarżący wskazał potrzebę wykładni podstaw skargi, a w szczególności zdefiniowa-
nia pojęcia „osoby trzecie” w przepisie art. 47943
k.p.c., co budzi poważne wątpliwo-
ści i prowadzi do rozbieżności w orzecznictwie. Zdaniem skarżącego, Sądy obu in-
stancji, opierając się na art. 4 ust. 1 oraz ust. 5 ustawy o kredycie konsumenckim
używających określenia „egzemplarz umowy”, błędnie interpretują art. 4 ust. 2 tej
ustawy jako przepis wymagający zawarcia treści całego stosunku umownego w jed-
nym dokumencie. Pominięta została okoliczność, że zdania drugiego art. 4 ust. 1
oraz ust. 5 tego przepisu nie zawierało pierwotne brzmienie tej ustawy ogłoszone w
Dz.U. z 2001 r. Nr 100, poz. 1081. Przepisy te dodane zostały ustawą o zmianie
ustawy o kredycie konsumenckim opublikowaną w Dz.U. z 2003 r. Nr 109, poz. 1030,
która weszła w życie z dniem 27 września 2003 r. Tymczasem postępowanie admini-
stracyjne w omawianej sprawie wszczęto w sierpniu 2003 r. i objęto nim wzorzec ba-
zujący na pierwotnym tekście tej ustawy. Zdaniem skarżącego, stosowany w okresie
od dnia 18 września 2002 r. do dnia 27 września 2003 r. wzorzec umowy kredytu
nawet w rozumieniu prezentowanym przez organy orzekające spełnia wymogi wyni-
kające z ustawy, ponieważ w umowie strony zgodnie przyjęły, że regulamin kredy-
towania ratalnej sprzedaży samochodów stanowi jej integralną część i konsument
swoim podpisem potwierdził, że został mu on wydany (§ 17 kontrolowanego wzorca
umownego). Ponadto zarówno przepisy Kodeksu cywilnego, jak i prawa bankowego,
czy też ustawy o kredycie konsumenckim nie wyłączają możliwości posługiwania się
regulaminami. Nie ma zatem przeszkód do uznania, że wzorcem umowy jest umowa
wraz z załączonym do niej regulaminem, które stanowią jedną całość jako „egzem-
plarz” umowy. Nie można też uznać, że w takim przypadku miało miejsce podanie
złej informacji lub jej brak w ogóle w rozumieniu art. 23a ust. 2 ustawy o ochronie
konkurencji i konsumentów.
W części odnoszącej się do powszechnego obowiązywania zakazanej klauzuli
wpisanej do rejestru postanowień wzorców umownych uznanych za niedozwolone
skarżący podniósł, że art. 3853
k.c. „zawierający zbiór niedozwolonych klauzul
umownych - w którym pkt 23 dotyczy narzucenia właściwości miejscowej sądu - nie
oznacza zakazu ich stosowania w ogóle, lecz jest normą interpretacyjną. Dane sfor-
10
mułowanie podlega dopiero ocenie, czy stanowi klauzulę abuzywną w zależności od
kontekstu jego występowania, zwłaszcza od rodzaju i przedmiotu stosunku umowne-
go”. Nie w każdym przypadku klauzula wymieniona w tym zbiorze będzie oceniona
za krzywdzącą. Stanowisko Sądu Apelacyjnego, że klauzula wpisana do rejestru jest
całkowicie zakazana w obrocie, bez względu na to, który przedsiębiorca nią się po-
sługuje, prowadzi do wniosku, że nie ma potrzeby dokonywania oceny szkodliwości
klauzul wymienionych w art. 3853
k.c. w zależności od kontekstu danej umowy. Jeśli -
jak przyjęto - celem prowadzenia rejestru jest wyeliminowanie niedozwolonych po-
stanowień z obrotu, a kontrola postanowień prowadząca do wpisu jest całkowicie
abstrakcyjna, to tym samym art. 3853
k.c. nie miałby charakteru normy interpretacyj-
nej, jak się powszechnie przyjmuje, lecz stanowiłby zbiór klauzul zakazanych, które
już nie podlegają ocenie w zakresie ich szkodliwości. Tym samym wyrok skutkujący
wpisem do rejestru byłby aktem prawnym, a takie znaczenie nie jest wyrokom sądo-
wym przypisane. Zdaniem skarżącego, Sąd drugiej instancji bezzasadnie przyjął, że
art. 23a ust. 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, uznający za praktykę
naruszającą zbiorowe interesy konsumentów stosowanie postanowień wzorców wpi-
sanych do rejestru, o którym mowa w art. 47945
k.p.c., jest oderwany od normatywnej
treści rozszerzonej prawomocności wyroku. Podmiotowe granice związania prawo-
mocnym wyrokiem określa art. 365 § 1 k.p.c., a art. 47943
k.p.c. rozciągający sku-
teczność wyroku wobec osób trzecich jest jednym z wyjątków. Rozszerzona prawo-
mocność oznacza, że stan prawny ukształtowany wydanym wyrokiem ma skutek wo-
bec osób trzecich, tzn. ma być uznawany przez wszystkich, ale nie zmienia innych
stosunków prawnych niż będące przedmiotem rozpoznania. Oznacza to, że inni
przedsiębiorcy nie mogą być zobowiązanymi z wyroku w sprawie, w której nie
uczestniczyli i nie mieli możliwości obrony swych praw. Stanowisko, że klauzula wpi-
sana już do rejestru wiąże jako „osoby trzecie” wszystkich przedsiębiorców, a nie
tylko dany podmiot i jego aktualnych lub potencjalnych kontrahentów, prowadziłoby
do przypisywania różnego znaczenia normatywnej treści rozszerzonej prawomocno-
ści wyroków, jaką przewidziano w innych przepisach (np. art. 435 k.p.c.). Dlatego art.
23a ust.2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów dotyczyć może tylko kon-
kretnych przedsiębiorców nadal stosujących klauzule niedozwolone, objęte wyro-
kiem, na podstawie którego wpisane zostały do rejestru. Przeciwko tezie zaprezen-
towanej przez Sąd Apelacyjny świadczy także przepis art. 138b Kodeksu wykroczeń,
który nie penalizuje posługiwania się zakazaną klauzulą, lecz wzorcem zawierającym
11
klauzulę i to przez tego, kto na mocy orzeczenia sądu został zobowiązany do rezy-
gnacji ze stosowania tego wzorca. W ten sposób ustawodawca potwierdza, że nie
jest możliwe dokonywanie oceny szkodliwości danej klauzuli „w oderwaniu od kon-
tekstu w jakim występuje, a także jednolitą treść normatywną rozszerzonej prawo-
mocności wyroków”.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Apelacyjnego w ca-
łości i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania oraz rozstrzy-
gnięcia o kosztach postępowania.
W odpowiedzi na skargę Prezes Urzędu podniósł, że strona powodowa nie
przedstawiła żadnych okoliczności uzasadniających przyjęcie skargi kasacyjnej do
rozpoznania. Z treści uzasadnienia zarzutów kasacyjnych trudno bowiem wywieść
istnienie zagadnienia prawnego lub występowanie rozbieżności w orzecznictwie.
Według Prezesa Urzędu, stanowisko Sądu Apelacyjnego w zakresie interpretacji art.
4 ust. 2 ustawy o kredycie konsumenckim jest zgodne ze stanowiskiem ustawodaw-
cy, który przesądził o tym, że konsument powinien otrzymać pewne informacje bez-
pośrednio w dokumencie umownym. Jest to zgodne z linią orzeczniczą, z której wy-
nika jednoznacznie, że wspomniany przepis stanowi źródło obowiązku zamieszcza-
nia informacji wymienionych w tym przepisie bezpośrednio w dokumencie umowy
sensu stricte (por. wyrok Sądu Okręgowego-Sądu Ochrony Konkurencji i Konsu-
mentów z dnia 23 listopada 2005 r., XVII Ama 37/04, lub z dnia 13 czerwca 2005 r.,
XVII Ama 30/04). Natomiast o braku rozbieżności w orzecznictwie w kwestii rozsze-
rzonej prawomocności wyroków wydanych w toku postępowania o uznanie postano-
wień wzorca za niedozwolone i interpretacji art. 47943
k.p.c. w związku z art. 23a ust.
2 ustawy antymonopolowej świadczą przytoczone przez organ antymonopolowy wy-
roki oraz literatura przedmiotu. Ustosunkowując się do zarzutu skargi odnoszącego
się do niesłusznego uznania za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumen-
tów umieszczenia określonych informacji wymienionych w art. 4 ust. 2 pkt 10 - 12
ustawy o kredycie konsumenckim w regulaminie kredytowania zamiast we wzorze
umowy kredytu, Prezes Urzędu podkreślił, że celem ustawy o kredycie konsumenc-
kim, stanowiącej lex specialis w stosunku do Prawa bankowego, było dostosowanie
przepisów prawa polskiego w zakresie ochrony konsumentów do obowiązującego
ustawodawstwa Unii Europejskiej, na gruncie którego możliwe jest zapewnienie kon-
sumentom przez państwa członkowskie szerszej ochrony od przewidzianej w prawie
europejskim. Regulacje ustawy o kredycie konsumenckim ograniczają swobodę
12
kredytodawcy co do sposobu formułowania zawieranej umowy, gdyż w art. 4 bardzo
szczegółowo określają zawartość dokumentu umownego, precyzując informacje,
które powinny być konsumentowi dostarczone w momencie zawarcia umowy. Nało-
żenie na kredytodawców tak szerokich obowiązków informacyjnych miało na celu nie
tylko zapewnienie konsumentom rzetelnej informacji o istotnych cechach zawieranej
umowy, ale także wykształcenie obowiązujących standardów ułatwiających konsu-
mentom poruszanie się na rynku. Dotychczasowa praktyka konstruowania umów w
sposób odsyłający do postanowień regulaminów, wzorów, itp. utrudniała ustalenie
faktycznego zakresu praw i obowiązków kredytobiorcy. Z tego względu stanowisko
orzecznictwa, zgodnie z którym umieszczenie wyżej wymienionego minimum infor-
macji w regulaminie lub ogólnych warunkach nie czyni zadość ustawowemu obo-
wiązkowi, nie jest sprzeczne z art. 384 § 1 k.c. oraz art. 385 i 3851
k.c. Wprawdzie
przepisy Kodeksu cywilnego, Prawa bankowego i ustawy o kredycie konsumenckim
nie wyłączają możliwości posługiwania się regulaminami w umowach dotyczących
zawierania kredytu konsumenckiego, jednakże takie regulaminy mogą jedynie uzu-
pełniać te postanowienia umowne, których art. 4 ust. 2 nie obejmuje, dlatego przyję-
cie rozwiązania przeciwnego przekreślałoby sens ustawy o kredycie konsumenckim.
Organ antymonopolowy zwrócił też uwagę, że istotą praktyki naruszającej
zbiorowe interesy konsumentów zdefiniowanej w art. 23c ust. 1 w związku z art. 23a
ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów jest podawanie niepełnej bądź
nierzetelnej informacji dotyczącej informacji wyszczególnionych w 4 ust. 2 pkt 1-12
ustawy o kredycie konsumenckim, a zarzut naruszenia zbiorowych interesów kon-
sumentów został postawiony Bankowi tylko w oparciu o art. 23a ust. 1 tej ustawy.
Odwołanie się przez Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu wyroku do wniosków wynikają-
cych z art. 4 ust. 1 zdanie drugie oraz art. 4 ust. 5 ustawy o kredycie konsumenckim,
które zaczęły obowiązywać od dnia 27 września 2003 r., ma tylko znaczenie uzupeł-
niające, gdyż te przepisy nie zostały powołane w sentencji zaskarżonej decyzji (pkt
I). W ocenie Prezesa Urzędu, przywołana przez skarżącego zmiana ustawy o kredy-
cie konsumenckim potwierdza intencje ustawodawcy, które wyrażone zostały już w
komentarzu do jej projektu, przy czym zmiana zdania drugiego ust. 1 art. 4 ustawy,
że kredytodawca obowiązany jest niezwłocznie doręczyć konsumentowi „umowę” na
„egzemplarz umowy” ma charakter porządkujący, a nie merytoryczny Natomiast ust.
5 do art. 4 dodany został przede wszystkim celem uzupełnienia rozwiązań niezbęd-
13
nych w przypadku zawierania umów kredytowych poza lokalem przedsiębiorcy i za
pośrednictwem przedstawicieli banku.
Odnośnie do zarzutu skarżącego dotyczącego powszechnego obowiązywania
zakazanej klauzuli wpisanej do rejestru postanowień wzorców umownych uznanych
za niedozwolone Prezes Urzędu stwierdził, powołując się na powszechnie przyjętą
wykładnię art. 47945
§ 1 i 2 k.p.c., że trudno podważyć zasadność stanowiska, zgod-
nie z którym art. 47943
k.p.c. w związku z art. 47945
§ 2 i 3 k.p.c. rozszerza na osoby
trzecie prawomocność wyroku wydanego w sprawie uznania wzorca umowy za nie-
dozwolony. Skutek tzw. prawomocności rozszerzonej następuje w chwili wpisania
wzorca umowy do rejestru, prowadzonego przez Prezesa Urzędu Ochrony Konku-
rencji i Konsumentów. Konsekwencją umieszczenia niedozwolonej klauzuli umownej
w rejestrze jest to, że posługiwanie się nią będzie skutkowało wprowadzeniem do
umowy elementu bezwzględnie przez prawo zakazanego. Wpis do rejestru oznacza
zatem, że od tej chwili wpisana klauzula jest zakazana we wszystkich wzorach
umów. Tryb kontroli postanowień wzorów umownych jest wyrazem harmonizacji
prawa polskiego z prawem Unii Europejskiej i powinien być interpretowany w oparciu
o przepisy unijne. Wyodrębniają one dwa rodzaje kontroli: in concreto oraz in abs-
tracto. Przy pierwszej z nich stosuje się regułę, iż w razie wątpliwości co do znacze-
nia klauzuli, należy stosować wykładnię korzystniejszą dla konsumenta, co oznacza,
że pomimo wprowadzenia do treści umowy klauzuli abuzywnej, umowa pozostaje
zasadniczo wiążąca dla stron. Przy drugiej nie stosuje się wskazanej wyżej reguły,
nie dokonuje się oceny całej umowy, lecz jedynie danej klauzuli i w razie stwierdze-
nia jej abuzywności eliminuje się ją z obrotu. Celem kontroli abstrakcyjnej, dokony-
wanej bez związku z istnieniem, treścią i realizacją konkretnej umowy, jest elimino-
wanie z obrotu klauzul podejrzanych o abuzywność. Stąd też kontekst występowania
takiej klauzuli, tak istotny w przypadku kontroli umowy zawartej z wykorzystaniem
wzorca umownego, jest bez znaczenia. W szczególności wyeliminowana z obrotu
klauzula nie bardzo może podlegać regułom wykładni oświadczeń woli. Funkcjonuje
ona w sposób zbliżony bardziej do przepisów prawnych. Za taką przyjętą przez Sąd
Apelacyjny interpretacją art. 47943
k.p.c. przemawia również wykładnia językowa,
systemowa i funkcjonalna. Przepis ten, który wyraźnie stanowi, iż wyrok ma skutek
wobec osób trzecich, nie ogranicza w żaden sposób kategorii tych podmiotów. „Lege
non distinguente, wyrok ma skutek wobec wszystkich, tzn. zarówno wobec przedsię-
biorcy, który klauzulę wprowadził do ogólnych umów, jak i do każdego innego przed-
14
siębiorcy, stosującego własne warunki umów”. Chodzi o grupę przypadków takiej
prawomocności, w których wyrok z powodu szczególnego charakteru przedmiotu
procesu ma powagę rzeczy osądzonej dla wszystkich i przeciwko wszystkim. Wyrok
ma skutek wobec osób trzecich, od chwili wpisania uznanego za niedozwolone po-
stanowienia wzorca umowy do rejestru, wywołuje zatem skutek erga omnes. Także
art. 23a ust. 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, stanowiący, że za
praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów uważa się w szczególności
stosowanie postanowień wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru postano-
wień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art. 47945
k.p.c.,
w żaden sposób nie ogranicza podmiotowo zakresu swojego zastosowania Zgodnie
z jego dosłownym brzmieniem, niedozwolonej praktyki dopuszcza się każdy przed-
siębiorca stosujący niedozwoloną klauzulę. Używanie sformułowania „wyrok prawo-
mocny ma skutek wobec osób trzecich” oznacza, że jest to skutek erga omnes, jeżeli
bowiem ustawodawca rozszerzył skuteczność wyroku w sposób ograniczony pod-
miotowo, to wyraźnie to zaznacza (np. art. 192 pkt 3 k.p.c., gdzie prawomocność wy-
roku została rozszerzona jedynie na nabywcę spornej rzeczy). Za przyjętą interpreta-
cją przemawia również wykładnia funkcjonalna. Prawomocny wyrok generalnie
uniemożliwia stosowanie klauzuli abuzywnej przez przedsiębiorcę, narażając go w
szczególności na odpowiedzialność karną, bez względu na to, czy klauzula zostałaby
umieszczona w rejestrze, czy też nie (art. 138 lit. b Kodeksu wykroczeń). Rejestracja
klauzul niedozwolonych ma na celu ochronę zbiorowych interesów konsumentów. W
taki sposób zrozumiały staje się cel i skutek dokonania wpisu klauzuli abuzywnej do
rejestru. Znika też problem co do sensu niepodlegającego wykreślaniu wpisu, jeżeli
przedsiębiorca utraci byt prawny. W konsekwencji organ antymonopolowy wnosił o
wydanie orzeczenia o odmowie przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania oraz o
zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania kasacyjnego i
kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, alternatywnie doma-
gał się oddalenia skargi kasacyjnej oraz zasądzenia od powoda na rzecz pozwanego
kosztów postępowania kasacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego we-
dług norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
15
Skarga kasacyjna nie ma uzasadnionych podstaw prawnych. Umowa o kredy-
cie konsumenckim, która nie została skonstruowana i zawarta z indywidualnym i
bezpośrednim uzgodnieniem wszystkich obligatoryjnych postanowień wymienionych
w art. 4 ust. 2 ustawy o kredycie konsumenckim, ale w tych istotnych sprawach
(uzgodnieniach) odsyła do postanowień wzorca umownego (regulaminu kredytowa-
nia), traktując go jako „integralną” część umowy, nie spełnia wymagań określonych w
tym przepisie, który ma jednoznaczną wymowę normatywną. Wymusza on bezpo-
średnie uwzględnienie w umowie konsumenckiej wszystkich informacji ważnych z
punktu widzenia ochrony konsumenta, kreując prawo kredytobiorcy do pełnej wiedzy
o zakresie jego praw i obowiązków określonych w umowie, bez konieczności poszu-
kiwania tych istotnych informacji w załącznikach do umowy lub wzorcach umownych.
Stanowisko takie wynika z zastosowania kategorycznej formuły w art. 4 ust. 2 ustawy
o kredycie konsumenckim, który jednoznacznie stanowi, że umowa o kredyt konsu-
mencki powinna zawierać wszystkie ściśle określone w tym przepisie konkretne po-
stanowienia. Nadaje to analizowanemu przepisowi charakter normatywny obligato-
ryjnego nakazu zamieszczenia w umowie wszystkich istotnych postanowień umow-
nych, które z woli ustawodawcy gwarantują konsumentowi prawo do wiedzy o zakre-
sie jego praw i obowiązków określonych bezpośrednio w dokumencie umowy kredy-
towej, co uzyskuje się zarówno przez łatwość bezpośredniego dostępu do istotnych
informacji kredytowych, jak i możliwość ich porównania na etapie kontraktowania z
konkurencyjnymi ofertami innych kredytodawców.
Wprawdzie nie ma przeszkód prawnych, aby umowa o kredyt konsumencki
zawierała także załączniki w postaci regulaminów kredytowania, ale nie mogą one
zastępować istotnych postanowień umownych określonych w art. 4 ust. 2, które po-
winny być uzgodnione na piśmie indywidualnie i bezpośrednio w dokumencie umow-
nym. W przeciwnym razie nie wiążą one konsumenta (art. 3851
k.c.), zwłaszcza jeśli
kształtują prawa i obowiązki konsumenckie w sposób sprzeczny z obligatoryjnymi
wymaganiami umowy kredytowej oraz z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając
prawo i interesy kredytobiorcy (niedozwolone postanowienia umowne). Posługiwanie
się regulaminami (wzorcami) kredytowania jako załącznikami do umowy kredytowej
może zatem stanowić jedynie uzupełnienie obligatoryjnych postanowień umownych
lub poszerzenie umowy kredytowej o postanowienia, które nie zostały wymienione w
art. 4 ust. 2 pkt 1-13 ustawy o kredycie konsumenckim. Wynika to z celu i sensu za-
gwarantowania konsumentom wzmożonej ochrony prawnej w przepisach ustawy o
16
kredycie konsumenckim, która stanowi lex specialis kreującą bezwzględny priorytet
obligatoryjnych postanowień umowy kredytowej wobec wszelkiego rodzaju wzorców
umownych. W takim też kierunku należało ocenić intencje ustawodawcy, który po-
rządkująco zmienił brzmienie zdanie drugiego art. 4 ust. 1 ustawy o kredycie konsu-
menckim, zastępując obowiązek doręczenia konsumentowi „umowy”, powinnością
doręczenia „egzemplarza umowy” zawierającego uzgodnienia wszystkich obligato-
ryjnych postanowień wymienionych w art. 4 ust. 2 tej ustawy. Takie samo znaczenie
należy przypisać dodaniu ust. 5 do art. 4, który reguluje sytuacje gdy kredytobiorca
nie doręcza konsumentowi egzemplarza umowy w chwili jej zawarcia, to jest zobo-
wiązany wręczyć konsumentowi niepodpisany informacyjny egzemplarz umowy od-
powiadający jej treści, tzn. przede wszystkim ujawniający dane określone w art. 4
ust. 2, a następnie nie później niż w terminie 7 dni od daty zawarcia umowy kredyto-
dawca jest obowiązany niezwłocznie doręczyć konsumentowi podpisany przez strony
egzemplarz umowy zawierające obligatoryjne postanowienia zawartej umowy.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy uznał, że prawidłowa wykładnia
art. 4 ust. 2 ustawy o kredycie konsumenckim prowadzi do wniosku, że obligatoryjne
postanowienia (essentialia negotii) umowy o kredyt konsumencki, które zostały wy-
mienione w tym przepisie, powinny być w umowie uzgodnione literalnie, wyraźnie,
bezpośrednio i wyczerpująco, czego nie gwarantuje odesłanie w całości lub w części
tych postanowień do informacji zawartych w abstrakcyjnych wzorcach umownych,
regulaminach lub inaczej nazwanych ogólnych warunkach stosowanych przy zawie-
raniu umów kredytowych. Konsument ma prawo do przejrzystej, kompletnej i jedno-
znacznej informacji w sprawach mających istotne znaczenie dla zabezpieczenia jego
interesu prawnego w warunkach globalizacji (masowości) obrotu prawnego i wielości
ofert na rynku, które nie zawsze posługują się prawdziwymi i pełnymi informacjami i
niekiedy wprowadzają w błąd lub w sposób ukryty godzą w indywidualny i zbiorowy
interes konsumentów. Dlatego podważone przez Prezesa Urzędu praktyki G. Banku
SA stanowiły realne naruszanie obowiązku udzielania konsumentom rzetelnej, praw-
dziwej i pełnej informacji, przez co godziły w zbiorowe interesy konsumentów w ro-
zumieniu art. 23a ust. 2 in fine ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów.
Chybione było także zawężające odczytywanie przez skarżącego oddziaływa-
nia klauzuli abuzywnej wpisanej do rejestru, o którym mowa w art. 47945
§ 2 k.p.c.
Zgodnie z art. 47943
k.p.c., wyrok prawomocny ma skutek wobec osób trzecich od
chwili wpisania uznanego za niedozwolone postanowienia wzorca umowy do reje-
17
stru, co oznacza, że uznanie określonej klauzuli za niedozwoloną i wpisanie jej do
rejestru działa erga omnes, a dalsze posługiwanie się klauzulą abuzywną wpisaną do
rejestru jest zakazane w obrocie prawnym nie tylko względem podmiotu, wobec któ-
rego to orzeczono, ale również w identycznych lub podobnego rodzaju stosunkach
prawnych nawiązanych przez osoby trzecie, bez ograniczenia w jakikolwiek sposób
kategorii tych podmiotów. Oznacza to, że zakazane i nielegalne jest posługiwanie się
w obrocie prawnym postanowieniami wzorców umów wpisanych do rejestru jako nie-
dozwolone przez wszystkich i przeciwko wszystkim kontrahentom występującym w
stosunkach prawnych określonego rodzaju. Twierdzenie skarżącego, że art. 138b
Kodeksu wykroczeń penalizuje jedynie posługiwanie się wzorcem umownym zawie-
rającym klauzulę niedozwoloną tylko przez tego, kto na mocy orzeczenia sądu został
zobowiązany do rezygnacji ze stosowania tego wzorca, w żadnym razie nie oznacza,
że stosowanie wzorców klauzul niedozwolonych wpisanych do właściwego rejestru
jest dopuszczalne w obrocie cywilnoprawnym. Przeciwnie, powaga rzeczy osądzonej
wyroku uznającego postanowienie wzorca umowy za niedozwolone wyłącza od
chwili wpisania do rejestru ponowne wytoczenie powództwa także przez osobę nie-
biorącą udziału w sprawie, w której wydano wyrok (por. uchwałę Sądu Najwyższego
z dnia 19 grudnia 2003 r., III CZP 95/03, OSNC 2005 nr 2, poz. 25). Względy jury-
dyczne, funkcjonalne i celowościowe sprzeciwiają się bowiem prowadzeniu wielu
postępowań, z których każde musiałoby się kończyć tożsamym rozstrzygnięciem
merytorycznym, co wzmacnia stanowisko, że podstawowym celem postępowania w
sprawie uznania za niedozwolone postanowień wzorca umowy jest usunięcie z ob-
rotu postanowień uznanych za abuzywne nie tylko dla stron procesu, lecz także ze
skutkiem erga omnes.
W przedmiotowej sprawie Sąd Apelacyjny prawidłowo zatem uznał, że ze
względu na wpisanie do rejestru jako niedozwolonego postanowienia wzorca umowy,
zgodnie z którym „każdy spór związany z zawartą umową podlegać będzie rozstrzy-
gnięciu podejmowanemu przez sąd właściwy dla siedziby oferenta” wykluczało w
sprawie uzgodnienie klauzuli przewidującej, że „ewentualne spory mogące wyniknąć
w związku z zawarta umową (kredytową) rozpatrywane będą przez sąd właściwy dla
siedziby Banku”. Taka klauzula została nielegalnie narzucona kredytobiorcy także
przez to, że poddawałaby rozpoznanie sprawy przez sąd, który wedle ustawy nie jest
miejscowo właściwy dla pozwanego kontrahenta banku w przypadkach, gdy miejsce
zamieszkania lub siedziby konsumenta będą inne niż siedziba kredytodawcy (art. 27
18
§ 1 i art. 30 k.p.c. w związku z art. 3853
§ 2 pkt 23 k.c.). Klauzula taka może również
wyłączać rozpoznanie sprawy przed sądem właściwym według właściwości prze-
miennej (art. 33, 34 i 35 k.p.c.). W samej kwestii ustawowego określenia sądu miej-
scowo właściwego dla rozpoznania sporów na tle umów konsumenckich bez znacze-
nia jest podnoszona przez skarżącego okoliczność, że banki zasadniczo nie korzy-
stają „z drogi procesowej, gdyż korzystają z przywilejów określonych w art. 96 i 97
prawa bankowego”. Równocześnie, zgodnie z art. 23a ust. 2 ustawy o ochronie kon-
kurencji i konsumentów, stosowanie postanowień wzorców umów, które zostały wpi-
sane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym
mowa a art. 47945
Kodeksu postępowania cywilnego, stanowi z mocy prawa praktykę
naruszającą zbiorowe interesy konsumentów przez każdego przedsiębiorcę zawie-
rającego umowy konsumenckie.
W konsekwencji Sąd Najwyższy wyrokował jak w sentencji na podstawie art.
39814
k.p.c.
========================================