Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 28 czerwca 2006 r., III CZP 35/06
Sędzia SN Jacek Gudowski (przewodniczący)
Sędzia SN Teresa Bielska-Sobkowicz (sprawozdawca)
Sędzia SN Zbigniew Strus
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Kazimierza P. przy uczestnictwie Alicji B.,
(...) o zasiedzenie, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w
dniu 28 czerwca 2006 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd
Okręgowy w Krośnie postanowieniem z dnia 21 marca 2006 r.:
"Czy wszczęcie postępowania o zasiedzenie nieruchomości przez
samoistnego posiadacza niewydzielonego udziału we własności tej nieruchomości,
przerywa bieg terminów zasiedzenia co do samoistnych posiadaczy pozostałych
udziałów, którzy zawładnęli nimi w okresie późniejszym niż wnioskodawca i byli
uczestnikami postępowania o zasiedzenie?"
podjął uchwałę:
Wszczęcie postępowania o stwierdzenie nabycia przez zasiedzenie
własności nieruchomości przez samoistnego posiadacza udziału nie przerywa
biegu zasiedzenia przez pozostałych posiadaczy samoistnych, którzy później
niż wnioskodawca nabyli posiadanie innych udziałów w tej nieruchomości.
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 26 października 2004 r. Sąd Rejonowy w Jaśle
stwierdził m.in., że z dniem 2 stycznia 1985 r. Kazimierz P. w 1/3 części, a Adam P.
w 22/75 części nabyli przez zasiedzenie udziały w nieruchomości położonej w J.,
stanowiącej działkę o numerze ewidencyjnym (...), oddalił natomiast wniosek Alicji
B. o stwierdzenie nabycia przez zasiedzenie współudziału w tej nieruchomości
również na jej rzecz. Z ustaleń i ocen prawnych wynika, że działkę tę w 1964 r.
objęli w samoistne posiadanie, w niewydzielonych częściach, wnioskodawca
Kazimierz P. i uczestnik Adam P. Przed upływem terminu zasiedzenia, we wrześniu
1974 r., dotychczasowi posiadacze dopuścili uczestniczkę Alicję B. do
współposiadania tej nieruchomości. Od tego czasu te trzy osoby traktowane były
jako samoistni posiadacze niewydzielonych udziałów we współwłasności tej
nieruchomości, jednak tylko wnioskodawca i uczestnik Adam P. nabyli przez
zasiedzenie posiadane udziały (art. 172 § 2 k.p.c.). Bieg zasiedzenia udziału przez
Alicję B. został przerwany z chwilą wszczęcia przez wnioskodawcę postępowania w
sprawie, co nastąpiło w dniu 23 lipca 1992 roku (art. 175 k.c. w związku z art. 123 §
1 pkt 1 k.p.c.).
Przy rozpoznawaniu apelacji uczestniczki Sąd Okręgowy w Krośnie powziął
wątpliwość, która stanowiła podstawę przedstawionego Sądowi Najwyższemu
zagadnienia prawnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przedstawione zagadnienie prawne sprowadza się do wyjaśnienia, czy
wystąpienie przez samoistnego posiadacza udziału w nieruchomości z wnioskiem o
stwierdzenie nabycia przez zasiedzenie własności całej nieruchomości, a zatem z
wnioskiem nieuzasadnionym w części odpowiadającej udziałowi innego
posiadacza, powoduje w odniesieniu do tego innego posiadacza przerwę biegu
zasiedzenia.
Kwestię przerwy biegu terminu zasiedzenia reguluje art. 175 k.c. w związku z
art. 123 k.c. Jak wynika z art. 123 § 1 pkt 1 k.c., przesłanką, która musi zaistnieć,
aby doszło do przerwy biegu terminu zasiedzenia, jest podjęcie przed sądem lub
innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń
czynności przeciwko posiadaczowi bezpośrednio w celu dochodzenia, ustalenia,
zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia. W orzecznictwie Sądu Najwyższego i
w doktrynie nie budzi wątpliwości, że przez „czynność” należy rozumieć tylko akcję
zaczepną, nie wystarcza natomiast do osiągnięcia tego celu zgłoszenie zarzutów w
postępowaniu wszczętym na wniosek innej osoby (por. orzeczenie Sądu
Najwyższego z dnia 8 lipca 1960 r., 2 CR 182/60, OSN 1961, nr 3, poz. 83 oraz
uchwała Sądu Najwyższego z dnia 18 czerwca 1968 r., III CZP 46/68, OSNC 1969,
nr 4, poz. 62). Nie ma również zasadniczych kontrowersji, że czynność taka musi
być podjęta przez osobę uprawnioną, tj. przez osobę, przeciwko której biegnie
zasiedzenie i nie w stosunku do każdego, lecz tylko wobec osoby, na rzecz której
ono biegnie (por. uzasadnienie uchwały z dnia 27 maja 1992 r., III CZP 60/92,
"Biuletyn SN" 1992, nr 5, s. 20). Przerwa biegu zasiedzenia zatem następuje, jeżeli
czynność została dokonana przez właściciela rzeczy, nie zaś przez jakąkolwiek
osobę zainteresowaną nieruchomością lub wywołaniem przerwy.
Wątpliwości Sądu Okręgowego, czy wystąpienie z wnioskiem zostało
dokonane przez uprawnionego (właściciela) i czy w związku z tym można je ocenić
jako powodujące przerwę biegu zasiedzenia, powstały na tle orzecznictwa Sądu
Najwyższego dotyczącego spraw o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości
na podstawie ustawy z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności
gospodarstw rolnych (Dz.U. Nr 27, poz. 250 ze zm.). W tych sprawach Sąd
Najwyższy uznawał, że wystąpienie z wnioskiem o tzw. uwłaszczenie przez
posiadacza samoistnego, który w momencie wszczęcia postępowania nie
legitymował się tytułem własności, może być uznane za tzw. akcję zaczepną
przerywającą bieg zasiedzenia innego posiadacza, jeżeli wnioskodawca spełniał
przesłanki nabycia własności nieruchomości na podstawie tej ustawy (por. uchwała
z dnia 27 maja 1992 r., III CZP 60/92, postanowienia z dnia 23 lutego 1998 r., III
CKN 384/97, OSNC 1998, nr 10, poz. 164, z dnia 21 sierpnia 2003 r., III CKN
535/01, "Izba Cywilna" 2004, nr 6, s. 39, z dnia 28 października 2005 r., II CSK
2/05, "Biuletyn SN" 2006, nr 2, s. 10). Sąd Najwyższy uznawał, że w sytuacji, w
której wystąpienie o stwierdzenie uwłaszczenia było zasadne, wniosek posiadacza
w tym przedmiocie był uważany za powodujący przerwę biegu terminu zasiedzenia
tej samej nieruchomości przez innego posiadacza, biorącego udział w
postępowaniu uwłaszczeniowym.
W rozpoznawanej sprawie z wnioskiem o stwierdzenie zasiedzenia wystąpił
również samoistny posiadacz, który w chwili wszczęcia postępowania nie miał tytułu
prawnego do nieruchomości, można zatem twierdzić, że tak jak w sprawach
uwłaszczeniowych złożenie takiego wniosku również przerywa bieg terminu
zasiedzenia w stosunku do innego posiadacza samoistnego, biorącego udział w
postępowaniu.
Pomimo podobieństwa spraw uwłaszczeniowych i spraw o zasiedzenie, takie
twierdzenie nie jest jednak w pełni uzasadnione. Przede wszystkim, dokonywana na
tle art. 123 § 1 pkt 1 w związku z art. 175 k.c. ocena skutków wystąpienia o
uregulowanie własności gospodarstwa rolnego następowała ex post,
niejednokrotnie wiele lat po zakończeniu postępowania uwłaszczeniowego, kiedy
wyniki tego postępowania były znane i można było określić w odniesieniu do kogo w
orzeczeniu potwierdzono uzyskanie tytułu własności i przeciwko komu zasiedzenie
obecnie biegnie. Ponadto, za taką oceną przemawiał charakter postępowania i
kończącego je rozstrzygnięcia, w którym skutek nabycia własności następował z
mocy samego prawa, w wyniku spełnienia przesłanek określonych w ustawie, a rolą
właściwego organu było jedynie sprawdzenie, czy w konkretnym wypadku
przesłanki te zostały spełnione i wydanie orzeczenia o charakterze deklaratywnym.
Było to więc postępowanie ze swej natury zbliżone do postępowania o ustalenie.
Postanowienie wydane w postępowaniu o stwierdzenie zasiedzenia również
ma charakter deklaratywny i potwierdza – ze skutkiem erga omnes – uzyskanie
prawa własności przez osobę, której do chwili zasiedzenia własność rzeczy nie
przysługiwała. Wszczęcie postępowania o stwierdzenie zasiedzenia mogłoby
jednak prowadzić do przerwy biegu terminu zasiedzenia innego posiadacza jedynie
w sytuacji, w której po zakończeniu biegu zasiedzenia na rzecz jednego posiadacza
rzecz została objęta w posiadanie samoistne przez inną osobę, zasiadującą ją
przeciwko aktualnemu właścicielowi, który uzyskał stwierdzenie zasiedzenia. W
innym wypadku wniosek o wszczęcie postępowania o stwierdzenie zasiedzenia nie
mógłby być uznany za wniesiony przez osobę uprawnioną w całości lub w części.
W razie wystąpienia przez jednego ze współposiadaczy z wnioskiem o
stwierdzenie nabycia na swoją rzecz przez zasiedzenie własności całej
nieruchomości lub udziału w niej, nie następuje przerwa biegu zasiedzenia wobec
tych uczestników postępowania, którzy do współposiadania nieruchomości zostali
dopuszczeni później i co do których termin zasiedzenia jeszcze nie upłynął. W takim
zakresie, w jakim wniosek o stwierdzenie zasiedzenia został oddalony,
wnioskodawca jest osobą nieuprawnioną do wystąpienia z nim. Zasiedzenie biegnie
nadal przeciwko dotychczasowemu właścicielowi rzeczy, a nie przeciw jej
aktualnemu posiadaczowi. W relacjach z dotychczasowym właścicielem wszyscy
współposiadacze samoistni mają jednakową pozycję, a ich wzajemne działania nie
mogą wpływać na przerwę biegu zasiedzenia innych posiadaczy.
Wobec powyższego orzeczono, jak w uchwale (art. 390 k.p.c.).