Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 4 lipca 2006 r., V CNP 86/06
Zamknięcie dostępu do instancji odwoławczej, będące naruszeniem
uprawnień chronionych przepisami konstytucyjnymi (art. 78 Konstytucji),
może stanowić podstawę skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia sądu pierwszej instancji (art. 4241
§ 2 k.p.c.).
Sędzia SN Lech Walentynowicz (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Maria Grzelka
Sędzia SN Teresa Bielska-Sobkowicz
Sąd Najwyższy w sprawie ze skargi "D.", spółki z o.o. w W. o stwierdzenie
niezgodności z prawem prawomocnego postanowienia Sądu Apelacyjnego we
Wrocławiu z dnia 22 sierpnia 2005 r. w sprawie z powództwa Mariusza K. przeciwko
"D.", spółce z o.o. w W. o zapłatę, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w
Izbie Cywilnej w dniu 4 lipca 2006 r.,
odrzucił skargę.
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 22 sierpnia 2005 r. Sąd Apelacyjny we Wrocławiu
odrzucił apelację pozwanej "D.", spółki z o.o. w W., wniesioną od wyroku Sądu
Okręgowego we Wrocławiu z dnia 23 lutego 2005 r. uwzględniającego powództwo.
Sąd drugiej instancji stwierdził, że przewidziany w art. 4799
§ 1 k.p.c.
obowiązek dołączenia do pisma procesowego dowodu doręczenia stronie
przeciwnej odpisu tego pisma albo dowodu wysłania go listem poleconym dotyczy
również wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku. Mimo niespełnienia tego
wymagania, nie doszło do zwrotu wniosku strony pozwanej o sporządzenie
uzasadnienia wyroku, w związku z czym doręczenie uzasadnionego orzeczenia
stronie wnioskującej było – zdaniem Sądu – nieprawidłowe i nie wywołało skutków
doręczenia. W konsekwencji spóźnione było wniesienie apelacji przez pozwaną
(art. 369 § 2 k.p.c.), uzasadniające odrzucenie tego środka odwoławczego (art. 373
k.p.c.).
Postanowienie Sądu Apelacyjnego z dnia 22 sierpnia 2005 r. stało się
prawomocne w chwili jego wydania (art. 3941
§ 2 k.p.c.).
Strona pozwana wniosła skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem tego
orzeczenia (art. 4241
§ 1 k.p.c.), powołując się na naruszenie przepisów
postępowania – art. 4799
§ 1, art. 130 § 2 zdanie drugie, art. 369 § 1 i art. 373 k.p.c.
przez zastosowanie nieistniejących rygorów procesowych i bezzasadne odrzucenie
apelacji wniesionej w ustawowym terminie (art. 369 § 1 k.p.c.).
Skarżąca wskazała na niemożność wzruszenia kwestionowanego orzeczenia
w drodze środków prawnych oraz powołała się na poniesienie szkody wywołanej
wydaniem tego orzeczenia w wysokości 4630 zł, obejmującej opłacony wpis od
apelacji (2830 zł) oraz zasądzone na rzecz powoda koszty postępowania
apelacyjnego (1800 zł), uregulowane przez stronę pozwaną.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepis art. 4799
§ 1 k.p.c., po nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 2 lipca
2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych
ustaw (Dz.U. Nr 172, poz. 1804), wprowadził w sprawach gospodarczych rygor
zwrotu a limine pism procesowych niedoręczonych przez profesjonalnego
pełnomocnika stronie przeciwnej. Wyjaśniając wątpliwości ujawnione w praktyce
sądowej na tle interpretacji tego przepisu, Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 27
października 2005 r., III CZP 65/05 (OSNC 2006, nr 3, poz. 50) wyraził pogląd, że
przewidziany w art. 4791
§ 1 zdanie drugie k.p.c. obowiązek dołączenia do pisma
procesowego wniesionego do sądu dowodu doręczenia drugiej stronie odpisu tego
pisma albo dowodu wysłania go listem poleconym nie dotyczy wniosku o
sporządzenie uzasadnienia wyroku (art. 328 § 1 k.p.c.). Sąd Najwyższy podkreślił,
że nie można wszystkich pism procesowych traktować w sposób jednolity, jak też
nie jest możliwe wyczerpujące unormowanie dotyczące ich funkcjonowania w
procesie, dlatego istotnego znaczenia nabiera praktyka sądowa, a także racjonalna,
pragmatyczna wykładnia przepisów kodeksu postępowania cywilnego. Wniosek o
doręczenie uzasadnienia wyroku (art. 328 § 1 k.p.c.) jest pismem procesowym (art.
125 § 1 k.p.c.), ale nie wszystkie pisma procesowe podlegają doręczeniu stronie
przeciwnej; z mocy przepisu szczególnego albo w wyniku racjonalnej interpretacji
art. 128 k.p.c., który nie uzasadnia potrzeby doręczenia stronie przeciwnej odpisów
pism procesowych, jeżeli są wnoszone wyłącznie w interesie wnoszącego. Do
takich pism należy wniosek o uzasadnienie wyroku. Sąd Najwyższy odwołał się też
do argumentów historycznych oraz do utrwalonej, wieloletniej praktyki sądowej,
stanowiącej samoistną wartość procesową.
W świetle tego poglądu, który podziela Sąd Najwyższy w składzie
orzekającym, strona pozwana nie była obarczona obowiązkiem doręczenia
powodowi odpisu wniosku o uzasadnienie wyroku Sądu Okręgowego. Odmienny
pogląd Sądu Apelacyjnego nie oznacza jednak, że kwestionowane postanowienie z
tej przyczyny jest niezgodne z prawem (art. 4241
§ 1 k.p.c. w związku z art. 417 § 1
i art. 4171
§ 2 k.c.), należy bowiem podzielić wypowiedziany w doktrynie pogląd, że
niezgodność z prawem rodząca odpowiedzialność odszkodowawczą Skarbu
Państwa (art. 4241
k.p.c. w związku z art. 417 § 1 i art. 4171
§ 2 k.c.) musi polegać
na oczywistej i rażącej obrazie prawa. Nie jest nią natomiast wybór jednej z
możliwych interpretacji przepisów prawa, w szczególności, gdy są to przepisy nowe
lub niejasne (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 marca 2006 r.,
V CNP 68/05, nie publ.).
Oczywistą obrazą przepisów prawa procesowego było natomiast odrzucenie
apelacji strony pozwanej w sytuacji, w której nie doszło do zwrotu wniosku o
doręczenie uzasadnienia wyroku Sądu pierwszej instancji. Sąd Apelacyjny
bezzasadnie przyjął, że zwrot pisma procesowego w sytuacji opisanej w art. 4799
§
1 zdanie drugie k.p.c. następuje z mocy prawa, podczas gdy tylko pismo zwrócone
nie wywołuje żadnych skutków, jakie ustawa wiąże z jego wniesieniem do sądu (art.
130 § 2 k.p.c.). Przewidziany w art. 4799
§ 1 k.p.c. rygor zwrotu zwalniał
przewodniczącego sądu tylko od obowiązku wezwania o uzupełnienie braku pisma
procesowego nie zwalniał natomiast od zarządzenia jego zwrotu.
Powyższa konstatacja nie jest jednak wystarczającą przesłanką uwzględnienia
skargi, która powinna spełniać także inne wymagania. W rozpoznawanej sprawie
istotne jest to, że kwestionowane postanowienie zamknęło stronie pozwanej tylko
możliwość kontroli instancyjnej (apelacyjnej) wyroku Sądu pierwszej instancji. W
konsekwencji istnieje prawomocny wyrok Sądu Okręgowego z dnia 23 lutego
2005 r., korzystający z powagi rzeczy osądzonej (art. 365 i 366 k.p.c.). Nie został on
zakwestionowany również w tej skardze, zatem nie może podlegać jakiejkolwiek
weryfikacji. Jego istnienie oznacza, że strona pozwana przegrywająca
merytorycznie spór obowiązana jest ponieść na rzecz strony przeciwnej koszty
procesu (art. 98 k.p.c.). To stwierdzenie ma zasadnicze znaczenie, ponieważ
przedstawioną w skardze szkodą są koszty postępowania (poniesiona przez
skarżącego opłata apelacyjna oraz zasądzone na rzecz przeciwnika koszty
zastępstwa prawnego).
Opłata apelacyjna nie może stanowić szkody w rozumieniu art. 4241
§ 1 k.p.c.
już z tej przyczyny, że została wydatkowana przed wydaniem postanowienia
odrzucającego apelację. Ten wydatek nie nastąpił więc „przez wydanie”
kwestionowanego orzeczenia.
Zasądzone przez Sąd Apelacyjny koszty zastępstwa prawnego oznaczają
wydatek obciążający stronę pozwaną, ale wydatek akcesoryjny, uzależniony od
wyniku sporu (art. 98 k.p.c.). Merytoryczny wynik procesu, uwidoczniony w
prawomocnym wyroku Sądu Okręgowego, jest jednak dla strony skarżącej w
całości niekorzystny. W sferze orzekania o kosztach procesu obowiązują dwie
podstawowe zasady: unifikacji oraz odpowiedzialności za wynik sporu (art. 98 § 1 i
art. 108 § 1 k.p.c.), nakazujące orzeczenie o kosztach w sposób całościowy,
uzależniony od rezultatu procesu (unormowanie z art. 101 i 103 k.p.c. ma charakter
wyjątkowy, nie dotyczący rozpoznawanej skargi).
Uznaniu wydatkowanych przez stronę skarżącą kosztów procesu za szkodę
(art. 4241
§ 1 k.p.c.) sprzeciwiają się też materialnoprawne przepisy
odszkodowawcze, dotyczące związku przyczynowego między zdarzeniem
sprawczym a poniesionym uszczerbkiem majątkowym (art. 361 k.c.). W granicach
tego związku należy ocenić stan rzeczy, który istniałby przy niewydaniu przez Sąd
Apelacyjny postanowienia odrzucającego apelację. Nastąpiłaby wówczas
merytoryczna ocena wniesionej apelacji, decydująca również o orzeczeniu w
przedmiocie kosztów procesu całego postępowania sądowego. Tak więc
weryfikacja prawidłowości orzeczenia o wszystkich kosztach procesu mogłaby być
dokonana wyłącznie w wyroku Sądu drugiej instancji.
Strona skarżąca – w następstwie procesowego ukształtowania swojej skargi –
została pozbawiona możliwości dowodzenia, że wynik postępowania odwoławczego
byłoby dla niej korzystny. Również Sąd Najwyższy nie ma kognicji do zastępowania
sądu drugiej instancji i rozstrzygania, jakiej treści orzeczenie powinno zapaść w
następstwie nieodrzucenia apelacji (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
26 kwietnia 2006 r., V CNP 79/05, nie publ.). Zaskarżając jedynie postanowienie o
odrzuceniu apelacji strona skarżąca nie uprawdopodobniła więc, gdyż nie mogła
uprawdopodobnić, powstania szkody w wyniku poniesienia wskazanych kosztów
procesu (art. 4245
§ 1 pkt 4 k.p.c.), dlatego należało skargę odrzucić (art. 4248
§ 1
k.p.c.).
Podłożem powyższej skargi było bezzasadne uniemożliwienie kontroli
instancyjnej (apelacyjnej) wyroku sądu pierwszej instancji. Weryfikacja
odszkodowawcza tego wyroku przy użyciu skargi przewidzianej w art. 4241
k.p.c.
jest jednak możliwa, należy bowiem uznać, że niezgodne z prawem zamknięcie
drogi do instancji odwoławczej, będące naruszeniem uprawnień chronionych
przepisami konstytucyjnymi (art. 78 Konstytucji), uprawnia stronę do złożenia skargi
od prawomocnego orzeczenia sądu pierwszej instancji (art. 4241
§ 2 k.p.c.).
Przesłanki bezprawności orzeczenia formalnego uniemożliwiającego kontrolę
apelacyjną orzeczenia pierwszoinstancyjnego podlegają ocenie przy rozpoznaniu
skargi, na równi z innymi przesłankami przewidzianymi w tym przepisie.