Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 18 lipca 2006 r.
I BU 1/06
Okres pobytu w wojskowym liceum muzycznym w charakterze elewa
przed ukończeniem 17 roku życia nie stanowi okresu składkowego w rozumie-
niu art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i ren-
tach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr
39, poz. 353 ze zm.).
Przewodniczący SSN Roman Kuczyński, Sędziowie SN: Herbert Szurgacz
(sprawozdawca), Maria Tyszel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 18 lipca
2006 r. sprawy z odwołania Jarosława Z. przeciwko Wojskowemu Biuru Emerytalne-
mu w O. o wysokość emerytury, na skutek skargi wnioskodawcy o stwierdzenie nie-
zgodności z prawem prawomocnego orzeczenia wyroku Sądu Apelacyjnego w Bia-
łymstoku z dnia 24 lutego 2005 r. [...]
o d d a l i ł skargę.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku wyro-
kiem z dnia 24 lutego 2005 r., oddalił apelację Jarosława Z. od wyroku Sądu Okręgo-
wego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Olsztynie z dnia 21 kwietnia 2004 r.,
którym Sąd ten oddalił jego odwołanie od decyzji Wojskowego Biura Emerytalnego w
O. z dnia 12 grudnia 2003 r., ustalającej wysokość emerytury z uwzględnieniem do
stażu emerytalnego 15 lat 5 miesięcy i 25 dni służby wojskowej.
Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia faktyczne i ich
prawna ocena. Jarosław Z., urodzony 6 lipca 1970 r., pobierał naukę w Wojskowym
Liceum Muzycznym w okresie od 27 sierpnia 1985 r. do 24 sierpnia 1990 r. W aktach
personalnych wnioskodawcy dotyczących służby brak jest rozkazu w przedmiocie
zaliczenia do wysługi w stopniu nauki w Wojskowym Liceum Muzycznym. W zesta-
2
wieniu należności pieniężnych żołnierza zwolnionego z zawodowej służby wojskowej
do wysługi uwzględniono okres od 26 sierpnia 1990 r. do 31 sierpnia 2002 r. Decyzją z
4 listopada 2002 r. Wojskowe Biuro Emerytalne przyznało Jarosławowi Z. prawo do
emerytury wojskowej uwzględniając do wysługi emerytalnej okres od 6 lipca 1987 r.
do 31 sierpnia 2002 r. W dniu 12 grudnia 2003 r. organ rentowy wydał decyzję, którą
zaliczył do wysługi emerytalnej ten sam okres.
Jarosław Z. zaskarżył powyższą decyzję, domagając się doliczenia do stażu
emerytalnego okresu nauki w szkole wojskowej przed ukończeniem 17 roku życia, to
jest w czasie od 27 sierpnia 1985 r. do 5 lipca 1987 r., jako okresu składkowego lub
nieskładkowego w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emery-
turach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004
r. Nr 39, poz. 353 ze zm. - powoływanej dalej jako „ustawa o emeryturach i rentach z
FUS”). Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Olsztynie wyrokiem
z dnia 21 kwietnia 2004 r. oddalił odwołanie. Sąd uznał, że ustawa o emeryturach i
rentach z FUS nie określa okresu nauki w redniej szkole wojskowej ani jako okresu
składkowego (art. 6), ani jako okresu nieskładkowego (art. 7). Wskazał, że okres na-
uki w szkole muzycznej nie jest tożsamy z okresem praktycznej nauki zawodu.
Praktyczna nauka zawodu jest bowiem traktowana jako okres zatrudnienia. Odwołu-
jący się sam przyznał, że zarówno on sam jaki i jego matka nie zawierali żadnej
umowy o praktyczną naukę zawodu. W ocenie Sądu, w sprawie nie znajdują zasto-
sowania zarządzenia Ministra Obrony Narodowej oraz Ministra Kultury i Sztuki z dnia
10 sierpnia 1972 r. i z dnia 11 maja 1976 r., albowiem zostały one uchylone jeszcze
przed rozpoczęciem przez wnioskodawcę nauki w wojskowej szkole muzycznej. Od-
nosząc się do § 7 ust. 1 zarządzenia nr 10 MON z dnia 23 marca 1993 r. w sprawie
wykonania niektórych przepisów ustawy o uposażeniu żołnierzy, Sąd wyraził pogląd,
że przepis ten dotyczy ustalania wysługi lat dla innych celów niż cele emerytalno-
rentowe.
W apelacji od wyroku Sądu Okręgowego Jarosław Z. podtrzymywał swoje do-
tychczasowe stanowisko.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku podzie-
lił pogląd i argumentację Sądu pierwszej instancji. Uznał, że organ rentowy prawidło-
wo zaliczył wnioskodawcy do wysługi emerytalnej okres nauki w Liceum jako elewa
tej szkoły od dnia ukończenia 17 roku życia, albowiem dopiero od tego momentu
uczniowie byli powoływani do czynnej służby wojskowej jako kandydaci na żołnierzy
3
zawodowych. Sąd wywodził, że podstawę zaliczenia wnioskodawcy do wysługi eme-
rytalnej okresu nauki w Liceum od ukończenia 17 roku życia, to jest od 6 lipca 1987 r.,
stanowi § 12 ust. 2 zarządzenia Ministrów Obrony Narodowej oraz Kultury i Sztuki z
dnia 17 lipca 1984 r. w sprawie przekształcenia Wojskowej Szkoły Muzycznej II
Stopnia w Gdańsku w Wojskowe Liceum Muzyczne (Dziennik Rozkazów MON z
1984 r., poz.54), zgodnie z którym, elewi po ukończeniu 17 lat życia są powoływani
do czynnej służby wojskowej w charakterze kandydatów na żołnierzy zawodowych i
w tym charakterze odbywają dalszą służbę. Wobec tego okres nauki w tej szkole po
ukończeniu 17 roku życia jest okresem służby w rozumieniu art.12 ustawy z dnia 10
grudnia 1993r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin
(jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 8, poz.66 ze zm.).
Powoływane przez Jarosława Z. zarządzenie z dnia 10 sierpnia 1972 r. w
sprawie utworzenia Wojskowej Szkoły Muzycznej w Elblągu (Dziennik Rozkazów
MON Nr 9, poz.57 oraz z 1976 r. Nr 10, poz.50), utraciło moc obowiązującą przed
podjęciem nauki przez odwołującego się w Wojskowym Liceum Muzycznym. W
sprawie nie ma również zastosowania art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r.
o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin stanowiący, że
żołnierzom, którzy spełniają warunki określone w art. 12 zalicza się do wysługi eme-
rytalnej uwzględnianej przy obliczaniu emerytury na podstawie art. 15, posiadane
przed powołaniem do zawodowej służby wojskowej okresy składkowe i nieskładkowe
w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Okres nauki w szkole wojsko-
wej nie jest bowiem zaliczony do okresów składkowych (ani nieskładkowych). Nie
można zastosować do sytuacji prawnej skarżącego zasad zaliczania do okresów za-
trudnienia okresu odbywania praktycznej nauki zawodu czy też zatrudniania pracow-
ników młodocianych, albowiem w tym celu były zawierane specjalne umowy pomię-
dzy zakładami pracy a szkołami oraz indywidualne umowy pracowników młodocia-
nych z zakładami pracy w celu przyuczenia do zawodu, zawierające wzajemne
prawa i obowiązki. Zasady te dotyczyły uczniów szkół zawodowych, a praktyczna
nauka zawodu odbywała się zarówno w warsztatach szkolnych jak i zakładach pracy.
Ponieważ charakter nauki wnioskodawcy różnił się od tych zasad, to nie należy sto-
sować jakiejkolwiek analogii do rozwiązań dotyczących osób o odmiennym statusie
prawnym w okresie nauki połączonej z praktyką. Sąd wywodził, że skoro sporny
okres dotyczy lat 1985 -1987, a zatem okresu po dniu wejścia w życie Kodeksu
pracy, to skarżący nie może skutecznie powoływać się na art. 6 ust. 2 pkt 3 ustawy o
4
emeryturach i rentach z FUS. Nie wykazał bowiem, aby zawarł umowę o pracę w
celu przygotowania zawodowego lub by był zatrudniony jako młodocianych niepo-
siadający kwalifikacji zawodowych w rzemieślniczych zakładach pracy w celu nauki
zawodu. Według Sądu, praktyka stosowana przez Zakład Emerytalno-Rentowy
MSWiA oraz przez Wojskowe Biuro Emerytalne w W. do 1 lipca 2000 r. nie może
przesądzać o zasadności roszczeń wnioskodawcy.
Jarosław Z. zaskarżył ten wyrok skargą o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia. Wskazując jako jej podstawy naruszenie prawa material-
nego, a mianowicie art. 6 ust. 2 pkt 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS - poprzez wyra-
żenie błędnego poglądu, że powołany przepis dotyczy wyłącznie okresu sprzed dnia 1 stycznia
1975 r., „podczas gdy unormowanie to obejmuje okresy zatrudnienia młodocianych do dnia 14
listopada 1991 r. włącznie, odpowiadającego jednakże warunkom określonym w przepisach
obowiązujących przed dniem 1.01.1975 r.”, art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. a ustawy o emeryturach i ren-
tach z FUS w związku z art. 194 k.p. i art. 195 k.p. - poprzez niezastosowanie powołanych
przepisów, „jakkolwiek oparta na porozumieniu umownym nauka Jarosława Z. wWLM (będąca
jednocześnie pracą związaną z praktyczną nauką zawodu muzyka) stanowi sytuację analogicz-
ną do - stanowiącego okres składkowy - zatrudnienia, o którym mowa wtymże przepisie” oraz
art. 16 ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin - po-
przez niezaliczenie Jarosławowi Z. okresu nauki w Wojskowym Liceum Muzycznym w G. przed
ukończeniem 17 lat do wysługi emerytalnej, a także naruszenie przepisów postępowania, a to
art. 382 k.p.c. w związku z art. 328 § 2 k.p.c. i art. 391 k.p.c. - poprzez wydanie orzeczenia z
pominięciem i nierozważeniem materiału zebranego w postępowaniu apelacyjnym, z którego
wynika, że okres nauki Jarosława Z. wWojskowym Liceum Muzycznym był jednocześnie okre-
sem zatrudnienia (wykonywania pracy związanej z praktyczną nauką zawodu), jego pełnomoc-
nik wnosił o „stwierdzenie, iżprawomocnywyrok Sądu Apelacyjnego [...] jestniezgodnyzpra-
wem”.
W uzasadnieniu skargi podnosił, że z wykładni gramatycznej art. 6 ust. 2 pkt 3
ustawy o emeryturach i rentach z FUS należy wnosić, iż powołany przepis obejmuje
okresy zatrudnienia młodocianych na obszarze Państwa Polskiego do 14 listopada
1991 r. włącznie, odpowiadające warunkom określonym w przepisach obowiązujących
przed 1 stycznia 1975 r. Stanowi on „uzupełnienie” art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. a tej ustawy oraz ma
zastosowanie do „porozumień umownych” o „charakterze umówo naukę zawodu” zawieranych
zmłodocianymiwokresie od 1 stycznia 1975 r. do 14 listopada 1991 r. wtrybie innym niżprzewi-
dziany wart. 194 k.p. Jego zdaniem, przepisy z zakresu ubezpieczeń społecznych powinnybyć
5
interpretowane korzystnie dla ubezpieczonych, tak jak uczyniłyto Zakład Emerytalno -Rentowy
Ministerstwa SprawWewnętrznych iAdministracjiwW. orazWojskowe Biura Emerytalne.
Podnosił, że w obowiązujących przed 1 stycznia 1975 r. aktach prawnych do-
tyczących zatrudnienia młodocianych, a mianowicie dekrecie z dnia 2 sierpnia 1951
r. o pracy i szkoleniu zawodowym młodocianych w zakładach pracy (Dz.U. Nr 41,
poz. 311) oraz ustawie zdnia 2 lipca 1958 r. o nauce zawodu, przyuczeniu do określonej pracy i
warunkach zatrudniania młodocianych wzakładachpracyorazo wstępnym stażu pracy(Dz.U. Nr
78, poz. 453), jest mowa o zawieraniu zmłodocianymi„umówonaukę zawodu",anie„umówo
pracę."Oznaczato, żeart. 6 ust. 2 pkt 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS dotyczy zawiera-
nia z młodocianymi „umowy o naukę zawodu", a zatem również umowy zawartej z Jarosławem
Z.Zgodnie bowiem z§ 12 Zarządzenia MinistrówObronyNarodowejorazKulturyiSztukizdnia17
lipca1984 r. wsprawieprzekształceniaWojskowejSzkołyMuzycznejII stopnia wGdańsku wWoj-
skoweLiceumMuzyczne w związku z § 3 ust. 1 Zarządzenia MON Nr 71 z dnia 29 listopada
1971 r. w sprawie przyjmowania małoletnich na naukę do orkiestr wojskowych i zasad odby-
wania tej nauki, przyjęciewnioskodawcy doWLMnastąpiło na warunkach porozumienia umow-
nego pomiędzy małoletnim Jarosławem Z. a WLM w zakresie przyjęcia go do tej szkoły woj-
skowej na naukę zawodu, potwierdzonego pisemnym zobowiązaniem wnioskodawcywrazz
pisemnymoświadczeniemmatkiIreny Z. o wyrażeniu zgody na podjęcie przez jej syna Jaro-
sława nauki w WLM wGdańskuina „pozostanie wzawodziesłużbywojskowej".Nauka w WLM
obejmowała kształcenie ogólne oraz muzyczne - zawodowe, a elewiwykonywalipracęmuzyka.
Nauka elewów WLM (podobnie jak elewów orkiestr wojskowych) miała zatem charakter równo-
czesnego zatrudnienia, o którym mowa art. 6 wpunkcie 3 ust. 2 ustawyo emeryturach i rentach z
FUS.
Pełnomocnikskarżącegopodnosiłrównież,żeSądnie rozważyłsprawywkontekścieart. 6
ust. 2 pkt 1 lit. a ustawy o emeryturach i rentach z FUS stanowiącego, że za okresy składkowe
uważa się również przypadające przed 15 listopada 1991 r. okresy zatrudnienia po ukończeniu
15 lat życia na obszarze Państwa Polskiego w wymiarze nie niższym niż połowa pełnego wymia-
ru czasu pracy, jeżeli w tych okresach pracownik pobierałwynagrodzenie.Jegozdaniem,skarżący
pobierałwprawdzienaukę, ale jednocześnie świadczył pracę w orkiestrze wojskowej. Był go-
towy do świadczenia tej pracy od27sierpnia1985 r.,a ztytułu naukiotrzymywał uposażenie
pieniężne żołnierza służbyzasadniczej. Charakter nauki Jarosława Z. w Wojskowym Liceum
Muzycznym w G. nie różnił się od zasad odbywania przez młodocianych praktycznej nauki
zawodu (nauki połączonej z praktyką zawodową), obowiązujących tak przed, jak też po 1
stycznia 1975 r. Ponieważ wnioskodawca zawarł z WLM jako szkołą zawodową, będącą
6
jednocześnie dla elewa zakładem pracy, umowę o charakterze umowy o praktyczną naukę
zawodu muzyka, to per analogiam mają zastosowanie art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. a ustawy o
emeryturach i rentach z FUS w związku z art. 194 k.p. i art. 195 k.p.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje :
Skarga nie ma usprawiedliwionych podstaw. Sąd Apelacyjny prawidłowo zinterpreto-
wał i zastosował przepisy art. 6 ust. 2 pkt 3 oraz ust. 1 pkt 2 lit. a ustawy o e. i r. z FUS. Wy-
wód skarżącego, że okres pobytu wnioskodawcy w Wojskowym Liceum Muzycznym w
okresie 27 sierpnia 1985 do 5 lipca 1987 r., tj. okres przed ukończeniem przez niego 17 r.
życia, należy ocenić z punktu widzenia przepisów obowiązujących przed dniem 1 stycznia
1975 r., tj. sprzed wejścia w życie Kodeksu pracy, nie jest trafny. Skarżący odwołuje się do
brzmienia przepisu art. 6 ust. 2 ustawy o e. i r. z FUS. Według tego przepisu za okresy
składkowe uważa się również przypadające przed dniem 15 listopada 1991 r. następujące
okresy, za które została opłacona składka na ubezpieczenie społeczne albo za które nie było
obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne, między innymi (pkt 3) zatrudnie-
nie młodocianych na obszarze Państwa Polskiego na warunkach określonych w przepisach
obowiązujących przed dniem 1 stycznia 1975 r. Regulacja ta uzasadnia - zdaniem skarżą-
cego - ocenę sytuacji prawnej młodocianego na zasadach przepisów oobowiązujących
przed dniem 1 stycznia 1975 r. również do stanów faktycznych w okresie po dniu 1 stycznia
1975 r. do 15 listopada 1991 r. Skarżący nie uwzględnił, że przepisy dotyczące pracy (nauki)
młodocianych z okresu sprzed 1 stycznia 1975 r. utraciły w części moc już z dniem wejścia w
życie ustawy z dnia 2 lipca 1958 r. o nauce zawodu , przyuczaniu do określonej pracy i wa-
runkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy (Dz.U.
Nr 45, poz. 226 ze zm. ), a w pozostałym zakresie zostały pozbawione mocy prawnej przez
ustawę z dnia 26 czerwca 1974 r. - Przepisy wprowadzające Kodeks pracy (Dz.U. Nr 24,
poz. 142). Utrata mocy obowiązującej przez określone przepisy (akty prawne) oznacza, że
przepisy te definitywnie przestają być częścią obowiązującego porządku prawnego. Nie
oznacza to odmówienia im jakiegokolwiek znaczenia prawnego, ale jedynie w odniesieniu do
sytuacji zaistniałych w czasie ich obowiązywania. Przepisy, które utraciły moc prawną nie
mogą kształtować stosunków społecznych z okresu po utracie przez nie mocy prawnej, czyli
- w rozpoznawanej sprawie, -w okresie 1985 - 1987. W związku z powyższym nie ma uza-
sadnienia analizowanie sytuacji prawnej ucznia Wojskowego Liceum Muzycznego z końca
7
lat osiemdziesiątych z punktu widzenia przepisów obowiązujących w okresie sprzed wejścia
w życie Kodeksu pracy względnie ustawy o nauce zawodu z 1958 r.
Nie jest również trafny zarzut niezgodności wyroku z przepisem art. 6 ust. 2 pkt 1 a
ustawy o e. i r. z FUS. Zgodnie z tym przepisem, za okresy składkowe , o których mowa w
ust. 2, uważa się również okresy zatrudnienia po ukończeniu 15 lat życia na obszarze Pań-
stwa Polskiego - w wymiarze nie niższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy, jeżeli w
tych okresach pracownik pobierał wynagrodzenie lub zasiłek z ubezpieczenia społecznego:
chorobowy, macierzyński lub opiekuńczy albo rentę chorobową. Użyte w wymienionym
przepisie pojęcie „zatrudnienia” oznacza pozostawanie w stosunku pracy. Na gruncie przepi-
sów Kodeksu pracy o zatrudnianiu młodocianych, młodociani w okresie nauki zawodu pozo-
stawali z zakładem pracy (pracodawcą) w stosunku pracy. Nie pozostawali natomiast w sto-
sunku pracy, lecz w administracyjnoprawnym stosunku nauki ze szkołą, młodociani uzysku-
jący kwalifikacje zawodowe w okresie nauki w zasadniczej szkole zawodowej, w technikum,
czy w liceum zawodowym.
W odniesieniu do przygotowania do zawodu żołnierza zawodowego istniała regulacja
szczególna w ustawie z dnia 30 czerwca 1970 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych
(Dz.U. Nr 16, poz.134 ze zm.) oraz w przepisach wykonawczych. W myśl art. 73 ustawy na
naukę do szkół wojskowych kształcących kandydatów na żołnierzy zawodowych oraz do
orkiestr wojskowych mogli być przyjęci - za zgodą przedstawiciela ustawowego - również
małoletni, którzy nie ukończyli 17 lat życia, posiadający odpowiednią zdolność fizyczną i psy-
chiczną do odbywania nauki w szkołach i orkiestrach wojskowych, jeżeli złożyli zobowiązanie
do pełnienia zawodowej służby wojskowej po ukończeniu nauki (ust. 1). Małoletni przyjęci na
naukę zgodnie z ust. 1 nie byli żołnierzami w czynnej służbie wojskowej do czasu ukończe-
nia 17 lat życia. Po ukończeniu 17 lat życia powoływało się ich do służby kandydackiej, jeżeli
zostali uznani za zdolnych do zawodowej służby wojskowej (ust. 2). Z kolei art. 64 ustawy z
dnia 30 czerwca 1970 r. stanowił, że kandydaci na żołnierzy zawodowych (tj. również mało-
letni przyjęci na naukę po ukończeniu 17 lat życia) pełnili czynną służbę wojskową jako
służbę kandydacką. Również akty wykonawcze do art. 73 ustawy w postaci zarządzenia
Ministra Obrony Narodowej oraz Ministra Kultury i Sztuki z dnia 17 lipca 1984 r. oraz zarzą-
dzenie Ministra Obrony Narodowej z 29 listopada 1971 r. (powołane już wcześniej) potwier-
dzają wniosek o różnej sytuacji prawnej przyjętych w celu nauki do Wojskowego Liceum Mu-
zycznego w wieku 15 -17 lat życia oraz po ukończeniu 17 lat życia. Ci pierwsi pozostają ze
szkołą w stosunku nauki, drudzy natomiast, po spełnieniu warunku dotyczącego stanu zdro-
wia, uzyskują status kandydata na żołnierza zawodowego i ich okres nauki , jako okres
8
służby kandydackiej, ma charakter okresu czynnej służby wojskowej. Na podstawie art. 6
ust. 1 pkt 4 ustawy o e. i r. z FUS okresy czynnej służby wojskowej w Wojsku Polskim sta-
nowią okresy składkowe.
Z przytoczonych motywów, skoro brak jest podstawy do stwierdzenia, że zaskarżone
orzeczenie jest niezgodne z prawem, skargę należało oddalić (art. 42411
k.p.c.).
========================================