Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 7/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 lipca 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Roman Kuczyński (przewodniczący)
SSN Herbert Szurgacz (sprawozdawca)
SSN Maria Tyszel
w sprawie z odwołania L. A.
przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Oddziałowi
Regionalnemu w B.
o ubezpieczenie społeczne rolników,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 18 lipca 2006 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 20 września 2005 r., sygn. akt (...),
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 20
września 2005 r., zmienił wyrok Sądu Okręgowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w B. z dnia 18 lutego 2005 r., którym Sąd ten zmienił decyzję Kasy
Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Oddziału Regionalnego w B. z dnia 14
listopada 2004 r., stwierdzającą ustanie ubezpieczenia społecznego rolników w
zakresie ubezpieczenia wypadkowego, chorobowego i macierzyńskiego oraz
2
ubezpieczenia emerytalno – rentowego wobec L. A. od 1 października 2004 r., i
stwierdził, że podlega on nadal ubezpieczeniu społecznemu rolników w zakresie
ubezpieczenia wypadkowego, chorobowego, macierzyńskiego i emerytalno –
rentowego, w ten sposób, że oddalił odwołanie.
Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia faktyczne i ich
prawna ocena: Decyzją z dnia 14 listopada 2004 r. Kasa Rolniczego Ubezpieczenia
Społecznego Oddział Regionalny w B. stwierdziła ustanie ubezpieczenia
społecznego rolników w zakresie ubezpieczenia wypadkowego, chorobowego i
macierzyńskiego oraz ubezpieczenia emerytalno - rentowego wobec L. A. od 1
października 2004 r. W uzasadnieniu decyzji organ rentowy podniósł, że
wnioskodawca nie przedłożył do 30 września 2004 r. dokumentów, z których
wynikałoby w jakiej formie opodatkowana jest prowadzona przez niego pozarolnicza
działalność gospodarcza oraz nie udokumentował wysokości należnego podatku za
2003 r.
Od powyższej decyzji L. A. złożył odwołanie. Podnosił, że uchybił terminowi,
ponieważ w okresie od 15 lipca 2004 r. do 15 sierpnia 2004 r. i od 21 sierpnia 2004 r.
do 30 września 2004 r. przebywał za granicą.
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w B. zmienił
zaskarżoną decyzję i stwierdził, że wnioskodawca od 1 października 2004 r.
podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników w zakresie ubezpieczenia
wypadkowego, chorobowego, macierzyńskiego i emerytalno - rentowego. W ocenie
Sądu, skoro L. A. przebywał w okresie od 14 lipca 2004 r. do 30 września 2004 r.
poza granicami kraju, to nie mógł dochować terminu określonego w art.5 ust.1
ustawy z dnia 2 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym
rolników oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 91, poz. 873) –
powoływanej dalej również jako „ustawa”, która weszła w życie 2 maja 2004 r.
Pełnomocnik Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Oddziału
Regionalnego w B. zaskarżył wyrok Sądu Okręgowego apelacją. Organ rentowy
zarzucił naruszenie art. 5 ust. 1 i ust. 3 ustawy o zmianie ustawy o ubezpieczeniu
społecznym rolników oraz o zmianie niektórych innych ustaw - przez przyjęcie, że
ustanowiony w powołanym przepisie termin „30 września 2004 r.” jest terminem
przywracalnym podczas, gdy jest to termin zawity prawa materialnego.
3
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych uwzględnił apelację
organu rentowego i zmienił wyrok Sądu pierwszej instancji w ten sposób, że oddalił
odwołanie. Zdaniem tego Sądu, z art. 5 ust. 1 i ust. 3 ustawy jednoznacznie wynika,
że rolnik lub domownik prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą lub
współpracujący przy prowadzeniu tej działalności, podlegający ubezpieczeniu
społecznemu rolników w dniu wejścia w życie ustawy, jest zobowiązany, w terminie
do dnia 30 września 2004 r. udokumentować Kasie Rolniczego Ubezpieczenia
Społecznego, w jakiej formie jest opodatkowana prowadzona przez niego
działalność gospodarcza lub działalność, przy której jest osobą współpracującą, a
w wypadku prowadzenia działalności w 2003 r. udokumentować także wysokość
należnego podatku za ten rok. Niedostarczenie wskazanych dokumentów
powoduje ustanie ubezpieczenia z końcem trzeciego kwartału 2004 r. Przewidziany
przez powołany przepis termin jest terminem prawa materialnego. Został bowiem
oznaczony ścisłą datą kalendarzową, a nadto dotyczy on realizacji konkretnego
uprawnienia - podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników pomimo
prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej bądź współpracy przy
prowadzeniu tej działalności. Upływ tego terminu powoduje niemożność
realizowania uprawnienia ograniczonego tym terminem, bądź wygaśnięcie
roszczenia. Po jego upływie nie jest możliwe uwzględnienie powództwa (wniosku),
jeżeli przepis nie przewiduje jego przywrócenia. Skoro więc wnioskodawca nie
udokumentował Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego formy
opodatkowania pozarolniczej działalności gospodarczej w terminie do 30 września
2004 r., ani nie udokumentował wysokości należnego podatku za 2003 r., to
prawidłowo organ rentowy stwierdził ustanie ubezpieczenia z końcem trzeciego
kwartału 2003 r. Skutek ten nastąpił pomimo, że organ rentowy nie poinformował L.
A. o treści art. 5 ustawy. Jakkolwiek art. 62 ust. 1 pkt 4 ustawy o ubezpieczeniu
społecznym rolników przewiduje, że Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego
prowadzi działalność w zakresie informowania ubezpieczonych i
świadczeniobiorców o prawach i obowiązkach wynikających z ustawy, to z przepisu
tego nie należy wnosić o obowiązku informowania ubezpieczonych o treści
powszechnie obowiązujących publikowanych aktów prawnych. Zakres działania
organu rentowego w kwestii informowania został wskazany w ustawie w sposób
4
ramowy, a obowiązku informowania ubezpieczonych przez Kasę o treści art. 5 nie
wskazują również inne przepisy ustawy. Obowiązku informacji nie można wywodzić
zwłaszcza z art. 9 k.p.a. Nałożony na organ administracyjny obowiązek
wyczerpującego informowania stron o okolicznościach faktycznych i prawnych
mających wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków będących przedmiotem
postępowania, nie zwalnia osób prowadzących działalność gospodarczą z
obowiązku zaznajamiania się z przepisami prawa regulującymi ich uprawnienia i
obowiązki wynikające z prowadzenia tej działalności.
L. A. zaskarżył ten wyrok skargą kasacyjną. Wskazując jako jej podstawę
naruszenie prawa materialnego, a mianowicie art. 5 ust. 1, ust. 2 i ust. 3 ustawy o
zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz o zmianie niektórych innych
ustaw – poprzez wyrażenie błędnego poglądu, że termin, o którym mowa w tym
przepisie jest nieprzywracalny, „zwłaszcza w sytuacji gdy uchybienie terminu
nastąpiło bez winy uchybiającego, dokonał on uchybionej czynności, spełnia wszystkie
przesłanki do dalszego podlegania temuż ubezpieczeniu, a nadto były to przepisy
nowe, wcześniej nieznane ubezpieczonym”, a także art. 2 Konstytucji Rzeczpospolitej
Polskiej - poprzez „wykluczenie wnioskodawcy z ubezpieczenia społecznego tylko z
powodu uchybienia terminu do złożenia zaświadczenia w jakiej formie opodatkowana
jest prowadzona przez niego pozarolnicza działalność gospodarcza, w sytuacji gdy
wnioskodawca spełnia wszystkie warunki podlegania temu ubezpieczeniu”, wniósł o
„uchylenie zaskarżonego wyroku i stwierdzenie iż od 1.10.2004 roku wnioskodawca
nadal podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników w zakresie ubezpieczenia
wypadkowego, chorobowego, macierzyńskiego i emerytalno-rentowego”, ewentualnie
o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Apelacyjnego i przekazanie sprawy temuż
Sądowi do ponownego rozpoznania.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej skarżący podniósł, że pogląd Sądu odnośnie do
charakteru prawnego terminu z art. 5 ustawy pozostaje w „rażącej sprzeczności z
celem ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników”, który polega na obejmowaniu
ubezpieczeniem społecznym rolników spełniających wyrażone w ustawie warunki, a
nie ich wykluczeniu jedynie z uwagi na niezawinione uchybienie terminu do
złożenia dokumentów. Wyłącznie uchybienie terminu nie może stanowić podstawy do
wykluczenia z ubezpieczenia, zwłaszcza w sytuacji, gdy wnioskodawca spełnia
5
wszystkie warunki do dalszego podlegania ubezpieczeniu, a niedochowanie terminu
było niezawinione. Zdaniem skarżącego, stanowisko Sądu narusza konstytucyjną
zasadę demokratycznego państwa prawnego i zasadę ochrony praw nabytych.
Zasada ochrony praw nabytych dotyczy ochrony wszelkich praw zarówno publicznych
jak i prywatnych nabytych z mocy prawa i na podstawie konkretnych decyzji
stosowania prawa. Obywateli nie można pozbawiać raz nabytych praw
podmiotowych, chyba że były to prawa nabyte niesłusznie i w nowym układzie
stosunków społecznych są wyraźnie niesprawiedliwe. W przeciwnym razie zostanie
naruszona zasada pogłębiania zaufania obywateli do organów państwa, zasada
czuwania organów nad tym, aby strony i uczestnicy postępowania nie ponieśli
szkody z powodu nieznajomości prawa, w tym celu udzielając im niezbędnych
wskazówek i wyjaśnień o okolicznościach prawnych i faktycznych, które mogą mieć
wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków. Wskazał, że wnioskodawca nie może
ponosić negatywnych skutków niezachowania terminu zwłaszcza, gdy złożenie
wymaganego zaświadczenia było niemożliwe z uwagi na jego pobyty poza
granicami kraju.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 5 ustawy z dnia 2 kwietnia 2004 o zmianie ustawy o
ubezpieczeniu społecznym rolników (cytowanej już powyżej) rolnik lub domownik,
prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą lub współpracujący przy
prowadzeniu tej działalności, podlegający ubezpieczeniu społecznemu rolników w
dniu wejścia w życie ustawy, jest zobowiązany w terminie do dnia 30 września
2004 r. udokumentować Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, w jakiej
formie jest opodatkowana prowadzona przez niego pozarolnicza działalność
gospodarcza lub działalność, przy której jest osobą współpracującą, a w przypaku
prowadzenia działalności w 2003 r., udokumentować także wysokość należnego
podatku za ten rok (ust. 1). Niedostarczenie dokumentów, wymienionych w ust. 1,
powoduje ustanie ubezpieczenia z końcem trzeciego kwartału 2004 r. Stanowisko
Sądu Apelacyjnego, iż przewidziany powołanym przepisem termin 30 września
2004 r. jest terminem prawa materialnego, który nie może być przywracany i
6
którego upływ powoduje automatycznie, z mocy prawa ustanie ubezpieczenia
społecznego rolników z końcem trzeciego kwartału 2004 r., należy zaakceptować.
Odnośnie zgodności takiej regulacji prawnej z przepisami Konstytucji, szczególnie z
jej art. 2 należy zwrócić uwagę, że Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z dnia 13
marca 2006 r. (P 8/05) orzekł, że art. 5 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 2 kwietnia 2004 r.
jest zgodny z art. 2 i art. 32 Konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 20 Konstytucji.
Trybunał podkreślił, że celem nowelizacji dokonanej ustawą z 2 kwietnia 2004 r.
była racjonalizacja zasad podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników przez
uszczelnienie systemu i ograniczenie dostępności do niego osób, dla których
działalność rolnicza i praca w gospodarstwie rolnym nie stanowi jedynego czy
głównego źródła utrzymania.. Władza publiczna, partycypując w przeważającej
mierze w kosztach tego preferencyjnego systemu ( z uwagi na wymiar składki), ma
prawo – podkreślił Trybunał- określać i zmieniać warunki uczestnictwa w tym
systemie . Zdaniem Trybunału, posłużenie się przez ustawodawcę konstrukcją
terminu zawitego (prekluzyjnego), cechującego się znacznym rygoryzmem
prawnym, było uzasadnione celem regulacji i nie godzi w żadną z zasad
konstytucyjnych.
Z przytoczonych względów, w oparciu o art. 39814
k.p.c. należało orzec o
oddaleniu kasacji.
/tp/