Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 12 września 2006 r.
I UK 59/06
Okres zatrudnienia w charakterze stażysty może być wliczony do okresu
wykonywania pracy w szczególnych warunkach, wymaganego do nabycia
przez pracownika prawa do wcześniejszej emerytury, gdy w tym okresie wyko-
nywał faktycznie prace objęte działem IV wykazu B stanowiącego załącznik do
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emery-
talnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szcze-
gólnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.).
Przewodniczący SSN Józef Iwulski, Sędziowie SN: Katarzyna Gonera (spra-
wozdawca), Herbert Szurgacz.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 12 wrześ-
nia 2006 r. sprawy z odwołania Waldemara D. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń
Społecznych-Oddziałowi w Ł. o emeryturę, na skutek skargi kasacyjnej ubezpieczo-
nego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 14 października 2005 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w Ło-
dzi do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z 12 listopada 2004 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w Ł.
odmówił Waldemarowi D. prawa do emerytury, powołując się na art. 32 ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecz-
nych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm., zwanej dalej ustawą) w
związku z § 4 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w spra-
wie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm., zwanego dalej rozporzą-
dzeniem) i podnosząc, że ubezpieczony nie wykazał wymaganego 15-letniego
okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach.
2
Uwzględniając odwołanie ubezpieczonego od powyższej decyzji organu ren-
towego Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z 7
lutego 2005 r. [...] zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał Waldemarowi D. prawo do
emerytury od 7 października 2004 r. na podstawie § 8 ust. 1 rozporządzenia. Sąd
Okręgowy ustalił, że Waldemar D. był zatrudniony w okresie od 1 grudnia 1972 r. do
30 listopada 1982 r. w Zakładach Uszczelnień i Wyrobów Azbestowych „P.” w Ł.,
kolejno na stanowiskach stażysty (od 1 grudnia 1972 r. do 28 lutego 1973 r.), dyspo-
zytora zmianowego zakładu B (od 1 marca 1973 r. do 30 kwietnia 1973 r.), kierowni-
ka zmianowego zakładu B (od 1 maja 1973 r. do 28 lutego 1974 r.), zastępcy szefa
produkcji (od 1 marca 1974 r. do 31 sierpnia 1976 r.) oraz kierownika zakładu B (od 1
września 1976 r. do 30 listopada 1982 r.). W okresie zatrudnienia w Zakładach „P.”
wnioskodawca wykonywał prace bezpośrednio przy produkcji azbestu. Także spra-
wując nadzór nad pracownikami zwykle przebywał na sali produkcyjnej po 6-7 godzin
dziennie. W dniu 30 listopada 1982 r. wnioskodawca rozwiązał umowę o pracę w
Zakładach „P.” ponieważ stwierdzono u niego pylicę azbestową, co stanowiło prze-
ciwwskazanie do dalszej pracy w kontakcie z azbestem, a pracodawca nie zapropo-
nował mu stanowiska pracy odpowiedniego do stanu jego zdrowia. Wnioskodawca
otrzymał 19 maja 2000 r. świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warun-
kach, potwierdzające, że w okresie od 1 grudnia 1972 r. do 30 listopada 1982 r. stale
i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace w Zakładach Uszczelnień i Wy-
robów Azbestowych „P.” - na stanowisku kierownika zakładu B, wymienionym w wy-
kazie A dziale VII poz. 9 pkt. A, stanowiącym załącznik nr 1 do zarządzenia Nr 7 Mi-
nistra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego z dnia 7 lipca 1987 r. w sprawie prac wy-
konywanych w szczególnych warunkach.
Sąd Okręgowy podzielił stanowisko wnioskodawcy, że ujawniona w świadec-
twie kwalifikacja zatrudnienia wnioskodawcy jest błędna, ponieważ, co ustalono w
postępowaniu sądowym na podstawie zeznań świadków i wnioskodawcy, stale i w
pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał on prace w bezpośrednim kontakcie z
azbestem, a zatem prace wymienione w dziale IV pkt 1 wykazu B stanowiącego za-
łącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w związku z poz.
1.15 działu IV wykazu B, stanowiącego załącznik nr 2 do wskazanego zarządzenia
Nr 7 Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego z dnia 7 lipca 1987 r. Sprawując
nadzór nad pracownikami wnioskodawca zwykle przebywał na hali produkcyjnej 6-7
godzin dziennie, jedynie około 1-2 godzin wykonywał czynności administracyjno-biu-
3
rowe poza halą. W okresie zatrudnienia wnioskodawcy w strukturze organizacyjnej
Zakładów „P.” wyodrębniono zakłady A, B i C, po 1983 r. zostały one przemianowane
na oddziały, o których mowa w dziale IV pkt 1.15 wykazu B. Wobec tego, że wnio-
skodawca udokumentował 30-letni staż ubezpieczeniowy oraz osiągnął wiek 55 lat,
Sąd Okręgowy uznał, że spełnił on wszystkie przesłanki do nabycia prawa do eme-
rytury na podstawie art. 32 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z § 8 ust. 1 rozporządzenia Rady
Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnio-
nych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.
W apelacji od powyższego wyroku organ rentowy wniósł o jego zmianę i od-
dalenie odwołania albo o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu
do ponownego rozpoznania, zarzucając naruszenie art. 32 ustawy o emeryturach i
rentach z FUS w związku z § 4 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983
r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych wa-
runkach lub w szczególnym charakterze, ponieważ nie ma podstaw do kwestionowa-
nia prawidłowości świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach. Sta-
nowiska pracy, o których mowa w wykazie B dziale IV pod pozycją 1.15, są wyraźnie
określone i nie ma żadnych wątpliwości, że praca wnioskodawcy w charakterze kie-
rownika zakładu B nie mieści się w tym katalogu. Na rozprawie apelacyjnej pełno-
mocnik apelującego organu rentowego podniósł dodatkowy argument, a mianowicie,
że wnioskodawca przez pierwsze trzy miesiące był zatrudniony w Zakładach „P.”
jako stażysta i z pełnych 10 lat pracy w szczególnych warunkach te trzy miesiące
pracy należy wyłączyć.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z 14
października 2005 r. [...] zmienił zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego i oddalił od-
wołanie Waldemara D. od decyzji organu rentowego. Sąd Apelacyjny stwierdził, że
na podstawie art. 32 ust. 1 i 4 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpie-
czeń Społecznych do sytuacji prawnej wnioskodawcy mają zastosowanie przepisy
rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego
pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym
charakterze. Z przedłożonego przez wnioskodawcę świadectwa pracy wynika, że
wykonywane przez niego prace zostały zakwalifikowane do wykazu A, a w takim
wypadku nie mógłby on nabyć prawa do emerytury przewidzianej w § 4 rozporzą-
dzenia, ponieważ nie legitymuje się 15-letnim stażem pracy w szczególnych warun-
4
kach. Świadectwo pracy zostało wadliwie wystawione przez osobę działającą w
imieniu likwidatora Zakładów „P.”. Sąd Okręgowy słusznie podjął decyzję o przepro-
wadzeniu postępowania dowodowego na okoliczność charakteru pracy wnioskodaw-
cy. Zebrany w sprawie materiał dowodowy dał podstawy do ustalenia, że wniosko-
dawca w istocie wykonywał prace mieszczące się w dziale IV pkt 1 wykazu B stano-
wiącego załącznik do rozporządzenia. W ocenie Sądu Apelacyjnego, praca ta jest
też wymieniona w załączniku nr 2 do zarządzenia Nr 7 Ministra Przemysłu Chemicz-
nego i Lekkiego z 7 lipca 1987 r., zawierającego wykaz stanowisk pracy, na których
są wykonywane prace w szczególnych warunkach, o których mowa w § 8 rozporzą-
dzenia - w dziale IV wykazu B pod poz. 1.15. Zgodnie z § 8 rozporządzenia, pracow-
nik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w dziale IV
wykazu B, nabywa prawo do emerytury, jeżeli osiągnął wiek 55 lat (dla mężczyzn) i
ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 10 lat wykonywał prace wymie-
nione w dziale IV wykazu B. Sąd Apelacyjny zwrócił uwagę, że wnioskodawca pra-
cował w Zakładach „P.” równe 10 lat, ale - jak słusznie podniósł organ rentowy -
przez trzy pierwsze miesiące był tam stażystą, co wynika z umowy o pracę i „an-
gażu”, a z kolei z programu stażu wynika, że kierownikowi Zakładu B powierzono
funkcję jego opiekuna. Ten trzymiesięczny okres - od 1 grudnia 1972 r. do 28 lutego
1973 r. - z pewnością nie mieści się pod wskazaną pozycją wykazu B, a zatem wnio-
skodawca nie ma, w ocenie Sądu, 10 lat wykonywania pracy mieszczącej się w
dziale IV wykazu B i tym samym nie spełnia warunku z § 8 rozporządzenia, umożli-
wiającego przyznanie mu prawa do wcześniejszej emerytury na podstawie art. 32
ustawy o emeryturach i rentach z FUS.
Powyższy wyrok zaskarżył w całości skargą kasacyjną pełnomocnik wniosko-
dawcy. Skarga kasacyjna oparta została na podstawach:
I) naruszenia prawa materialnego: 1. art. 32 ust. 1 i 4 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz § 8 roz-
porządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego
pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charak-
terze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.), przez błędną wykładnię, tj. uznanie, że trzymie-
sięcznego obowiązkowego stażu nie wlicza się do okresu wykonywania prac w
szczególnych warunkach, wymienionych w dziale IV wykazu B rozporządzenia; 2.
art. 32 ust. 1 i 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Fundu-
szu Ubezpieczeń Społecznych oraz § 8 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lu-
5
tego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczegól-
nych warunkach lub w szczególnym charakterze, przez niewłaściwe zastosowanie
(błąd subsumcji) polegające na uznaniu, że w stanie faktycznym sprawy nie są speł-
nione przesłanki uprawniające wnioskodawcę do wcześniejszej emerytury określone
w tych przepisach; 3. art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i wyrażonej
w nim zasady równości wobec prawa; 4. art. 2 Konstytucji stanowiącego, że Rzecz-
pospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym
zasady sprawiedliwości społecznej,
II) naruszenia przepisów postępowania: 1. art. 47714
§ 2, art. 47714a
oraz art.
47710
§ 2 k.p.c., określających przedmiot i zakres rozpoznania spraw ubezpieczenio-
wych przez sądy pracy i ubezpieczeń społecznych, poprzez ich niezastosowanie, po-
legające na przekroczeniu zakresu działania sądów, które znalazło swój wyraz w
przyjęciu i rozpoznaniu przez Sąd drugiej instancji nowej okoliczności faktycznej
(dotyczącej trzymiesięcznego stażu), która nie była przedmiotem decyzji emerytalnej,
oraz oddalenie odwołania jedynie w oparciu o tę okoliczność, przy jednoczesnym
podzieleniu całości argumentacji podnoszonej przez wnioskodawcę w treści odwoła-
nia; 2. art. 381 k.p.c., poprzez jego niezastosowanie, tj. przyjęcie i rozpoznanie przez
Sąd drugiej instancji nowej okoliczności faktycznej, mimo że strona apelująca (organ
rentowy) mogła okoliczność tę powołać w postępowaniu przed sądem pierwszej in-
stancji; 3. art. 378 § 1 k.p.c., poprzez wykroczenie przy orzekaniu poza granice ape-
lacji, co miało istotny wpływ na wynik sprawy.
W ocenie skarżącego istnieje konieczność dokonania wykładni § 8 ust. 1 roz-
porządzenia, a mianowicie czy okres obowiązkowego stażu powinien być wliczany
do okresu wykonywania pracy w szczególnych warunkach, wymaganego do nabycia
przez pracownika prawa do wcześniejszej emerytury, w sytuacji gdy w okresie za-
trudnienia w charakterze stażysty pracownik wykonywał faktycznie prace objęte wy-
kazem prac uprawniających do wcześniejszej emerytury, pomimo że samo stanowi-
sko stażysty nie jest wymienione w wykazie. Zdaniem skarżącego, brak jest w dok-
trynie i judykaturze wypowiedzi dotyczących zakresu stosowania wymienionego
przepisu w tego rodzaju sytuacji, jaka występuje również w stanie faktycznym
przedmiotowej sprawy.
Według wnioskodawcy, na tle stanu faktycznego sprawy występuje także
istotne zagadnie prawne dotyczące zgodności § 8 rozporządzenia z art. 2 i art. 32
ust. 1 Konstytucji, a mianowicie, czy jest zgodny z zasadą równości wobec prawa
6
oraz zasadą demokratycznego państwa prawnego § 8 rozporządzenia, w myśl któ-
rego pracownik, który w ramach stażu wykonywał faktycznie prace wymienione w
dziale IV wykazu B rozporządzenia, nie jest uprawniony do zaliczenia okresu wyko-
nywania tych prac do okresu uprawniającego do wcześniejszej emerytury.
Skarżący wniósł o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku oraz przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Uzasadniony jest zarzut naruszenia art. 32 ust. 1 i ust. 4 ustawy o emerytu-
rach i rentach z FUS w związku z § 8 rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie
wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze, co wystarcza do uwzględnienia skargi kasacyjnej. Zgodnie
z art. 32 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, ubezpieczonym urodzonym
przed dniem 1 stycznia 1949 r., będącym pracownikami, o których mowa w ust. 2,
zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przysłu-
guje emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27 pkt 1 tej ustawy. Dla celów
ustalenia uprawnień, o których mowa w art. 32 ust. 1 ustawy, za pracowników za-
trudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy
pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości
lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeń-
stwo własne lub otoczenia w podmiotach, w których obowiązują wykazy stanowisk
ustalone na podstawie przepisów dotychczasowych (art. 32 ust. 2 ustawy). Również
wiek emerytalny, o którym mowa w art. 32 ust. 1 ustawy, rodzaje prac lub stanowisk
oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 przysługuje
prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych (art. 32
ust. 4 ustawy). Z przytoczonego przepisu wynika jednoznacznie, że pracownikom
zatrudnionym w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze przysłu-
guje emerytura w wieku niższym niż powszechny wiek emerytalny. Przepisami do-
tychczasowymi, na które powołuje się art. 32 ust. 2 i ust. 4 ustawy, są przepisy roz-
porządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pra-
cowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze,
wydanego na podstawie art. 55 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267). Zgodnie z § 8 ust. 1
7
rozporządzenia, pracownik który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wy-
mienione w dziale IV wykazu B, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie
następujące warunki: 1) osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 50 lat dla kobiet i 55
lat dla mężczyzn, 2) ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 10 lat wy-
konywał prace wymienione w dziale IV wykazu B. Dział IV wykazu B w pkt 1 przewi-
duje, że pracami w szczególnych warunkach, których wykonywanie uprawnia do
niższego wieku emerytalnego, są między innymi prace wykonywane bezpośrednio
przy przetwórstwie azbestu.
W rozpoznawanej sprawie ustalenia i oceny wymagało zatem czy wniosko-
dawca wykonywał co najmniej przez 10 lat prace wymienione w dziale IV wykazu B,
w szczególności czy wykonywał prace bezpośrednio przy przetwórstwie azbestu.
Sąd Okręgowy ustalił, że w okresie od 1 grudnia 1972 r. do 30 listopada 1982 r. -
czyli dokładnie przez 10 lat - wnioskodawca był zatrudniony w Zakładach Uszczel-
nień i Wyrobów Azbestowych „P.” w Ł. i w czasie zatrudnienia w tych Zakładach
wykonywał prace bezpośrednio przy produkcji azbestu. Nawet wtedy, gdy był już kie-
rownikiem zmianowym, zastępcą szefa produkcji oraz kierownikiem zakładu B, spra-
wując nadzór nad pracownikami zwykle przebywał na sali produkcyjnej przez 6-7
godzin dziennie. Sąd Okręgowy - na podstawie zeznań świadków - ustalił, że w okre-
sie 10-letniego zatrudnienia w Zakładach „P.” wnioskodawca wykonywał prace bez-
pośrednio przy produkcji azbestu, a nawet stwierdził, że wbrew adnotacjom w świa-
dectwie pracy i poczynionym na ich podstawie ustaleniom organu rentowego, nie
ulega wątpliwości, iż wnioskodawca, w czasie zatrudnienia na wymienionych w tym
świadectwie stanowiskach, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace
wymienione w dziale IV wykazu B rozporządzenia. Tym samym, wobec faktu udoku-
mentowania przez wnioskodawcę 30-letniego stażu ubezpieczeniowego oraz osią-
gnięcia przez niego wieku 55 lat, uznać należy, że spełnione zostały w stosunku do
niego wszystkie przesłanki nabycia prawa do wcześniejszej emerytury na podstawie
art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w związku z § 8 ust. 1 rozporządzenia
w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warun-
kach lub w szczególnym charakterze.
Sąd Apelacyjny stwierdził, że wnioskodawca nie spełnia warunku z § 8 ust. 1
rozporządzenia umożliwiającego przyznanie prawa do wcześniejszej emerytury, po-
nieważ nie ma wymaganego okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach, a mia-
nowicie nie można przyjąć, że co najmniej 10 lat wykonywał prace wymienione w
8
dziale IV wykazu B, ponieważ przez trzy miesiące był stażystą, a trzymiesięczny staż
nie mieści się pod pozycją pkt 1 działu IV wykazu B. Pogląd Sądu Apelacyjnego, że
okres stażu nie może być wliczony do 10-letniego okresu pracy w szczególnych wa-
runkach, której wykonywanie uprawnia do niższego wieku emerytalnego, nie został
przy tym w jakikolwiek sposób uzasadniony, a brak przytoczenia argumentów natury
prawnej lub faktycznej przemawiających za jego słusznością, czyni rozstrzygnięcie
Sądu Apelacyjnego w tej kwestii arbitralnym, a nawet dowolnym.
Warunkiem nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym (w
przypadku mężczyzn - w wieku 55 lat) jest wykonywanie pracy w szczególnych wa-
runkach, w tym prac wykonywanych bezpośrednio przy przetwórstwie azbestu. Za-
kresem regulacji art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS objęta jest praca wy-
konywana w ramach stosunku pracy. Dział IV wykazu B nie czyni przy tym żadnego
rozróżnienia między pracą wykonywaną na podstawie różnych tytułów zatrudnienia
typu pracowniczego - np. umowy zawartej na czas nieokreślony lub umów termino-
wych (umowy na czas określony, umowy na okres próbny). Nie ma też żadnych uza-
sadnionych powodów, aby przyjmować a priori, że umowa o pracę zawarta przez
wnioskodawcę z Zakładami Uszczelnień i Wyrobów Azbestowych w Ł., przewidująca
zatrudnienie wnioskodawcy na stanowisku stażysty na okres trzech miesięcy od 1
grudnia 1972 r. do 28 lutego 1973 r., jest umową, której czasu trwania nie można
zaliczyć do 10-letniego okresu zatrudnienia przy wykonywaniu prac wymienionych w
dziale IV wykazu B. Umowa dotycząca zatrudnienia wnioskodawcy jako stażysty -
chociaż zawarta na podstawie uchwały Rady Ministrów Nr 126 z dnia 2 lipca 1971 r.
w sprawie wstępnego stażu pracy (M.P. Nr 37, poz. 37) oraz zarządzenia Nr 2 Mini-
stra Przemysłu Lekkiego z dnia 8 stycznia 1972 r. w sprawie absolwentów szkół
wyższych - była przecież umową o pracę i w taki sposób została nazwana przez
strony. Wnioskodawca od 1 grudnia 1972 r. pozostawał w stosunku pracy i był pra-
cownikiem. Istotne znaczenie ma w związku z tym jedynie to, jaki rodzaj pracy wyko-
nywał w okresie stażu.
Stwierdzenie przez Sąd Apelacyjny, że stażysta nie jest objęty żadną z pozycji
wykazu B, nie zostało oparte na analizie charakteru pracy wykonywanej przez wnio-
skodawcę jako stażystę w okresie stażu. Zatrudnienie na podstawie umowy o pracę
w ramach stażu samo przez się nie przesądza, że stażysta nie wykonywał czynności
mieszczących się w zakresie obowiązków pracowniczych przynależnych do stano-
wisk pracy objętych wykazem prac w szczególnych warunkach, których wykonywanie
9
uprawnia do niższego wieku emerytalnego. Sąd Okręgowy ustalił, że w całym okresie
10-letniego zatrudnienia w Zakładach „P.” wnioskodawca wykonywał prace bezpo-
średnio przy produkcji azbestu oraz że w okresie zatrudnienia na stanowiskach pracy
wymienionych w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace
wymienione w dziale IV wykazu B rozporządzenia. Sąd Apelacyjny - bez przeprowa-
dzania jakiegokolwiek uzupełniającego postępowania dowodowego, nie odnosząc
się również do wiarygodności dowodów, na których oparł swoje ustalenia Sąd Okrę-
gowy - dokonał w istocie odmiennego ustalenia faktycznego co do charakteru prac
wykonywanych przez wnioskodawcę w okresie stażu. Tymczasem, istotne jest nie to,
że wnioskodawca przez pierwsze trzy miesiące zatrudnienia w Zakładach „P.” pra-
cował na stanowisku stażysty, lecz to, czy w tym czasie faktycznie wykonywał czyn-
ności objęte wykazem B (prace wykonywane bezpośrednio przy produkcji azbestu).
Słusznie zatem zarzuca skarżący, że Sąd Apelacyjny nie dokonał należytego rozgra-
niczenia kwestii faktycznych i prawnych, błędnie zakładając, że skoro stanowisko
stażysty nie jest wyraźnie wymienione w wykazie prac uprawniających do emerytury
we wcześniejszym wieku, to nie są spełnione przesłanki określone w § 8 ust. 1
rozporządzenia. Zatrudnienie w ramach stażu było jedynie formą zatrudnienia wnio-
skodawcy, podobnie jak umowa o pracę na okres próbny.
Powyższe rozważania pozwalają na sformułowanie ogólnego poglądu, że
okres obowiązkowego stażu pracy może być wliczony do okresu wykonywania pracy
w szczególnych warunkach, wymaganego do nabycia przez pracownika prawa do
wcześniejszej emerytury, gdy w okresie zatrudnienia w charakterze stażysty pracow-
nik wykonywał faktycznie prace objęte wykazem prac uprawniających do niższego
wieku emerytalnego. Naruszenie wskazanych na wstępie rozważań przepisów prawa
materialnego stanowiło wystarczającą podstawę do uwzględnienia skargi kasacyjnej.
Nie są natomiast uzasadnione pozostałe zarzuty skargi kasacyjnej dotyczące
naruszenia przepisów prawa materialnego, w szczególności zarzut niezgodności § 8
rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego
pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakte-
rze z art. 32 ust. 1 i art. 2 Konstytucji. Z dokonania przez Sąd Apelacyjny błędnej wy-
kładni § 8 ust. 1 rozporządzenia nie można wyprowadzać wniosku takiego, jaki suge-
ruje skarżący, że regulacja zawarta w § 8 rozporządzenia prowadzi do nierównego
traktowania pracowników (absolwentów), którzy byli zatrudnieni w ramach odbywania
10
stażu, oraz pracowników, którzy nie odbywali stażu. To Sąd Apelacyjny błędnie zin-
terpretował treść § 8 rozporządzenia w zestawieniu z wykazem prac w szczególnych
warunkach wymienionych w załączniku do rozporządzenia, których wykonywanie
uprawnia do niższego wieku emerytalnego, a nie prawodawca (w tym przypadku
Rada Ministrów) dokonał zróżnicowania uprawnień pracowników do otrzymania
wcześniejszej emerytury w zależności od formy zatrudnienia (w czasie stażu albo
poza stażem). Uznanie przez Sąd Apelacyjny, że trzymiesięcznego okresu pracy
wnioskodawcy w Zakładach „P.” nie wlicza się do okresu zatrudnienia w szczegól-
nych warunkach tylko z tej przyczyny, że było to zatrudnienie w ramach stażu, nie
może zostać zaakceptowane, ponieważ oznaczałoby, że pracownikowi - faktycznie
wykonującemu jako stażysta prace wymienione w dziale IV wykazu B - nie zalicza się
czasu wykonywania tych prac do okresu zatrudnienia uprawniającego do wcześniej-
szej emerytury tylko dlatego, że wykonywał te prace jako stażysta, a nie jako pra-
cownik zatrudniony na podstawie „zwykłej” umowy o pracę (pracownik niebędący
stażystą). Sąd Apelacyjny w sposób nieuprawniony przyjął, że § 8 rozporządzenia
uzależnia prawo do wcześniejszej emerytury od formy zatrudnienia, podczas gdy
faktycznie istotne znaczenie ma jedynie bezpośrednie narażenie pracownika na
działanie czynników szkodliwych, kwalifikujących daną pracę jako wykonywaną w
szczególnych warunkach, a nie forma zatrudnienia (rodzaj zawartej umowy o pracę).
A zatem to nie przepis § 8 rozporządzenia jest niezgodny z art. 32 ust. 1 i art. 2 Kon-
stytucji, tylko rozumienie tego przepisu przez Sąd Apelacyjny nie odpowiada istocie
regulacji prawnej dotyczącej ochrony pracownika zatrudnionego w szczególnych wa-
runkach (w rozpoznawanej sprawie wyjątkowo szkodliwych dla zdrowia, o czym
świadczy stwierdzenie u wnioskodawcy choroby zawodowej w postaci pylicy azbe-
stowej).
Nie są również uzasadnione zarzuty naruszenia przepisów postępowania.
Wbrew zarzutom skarżącego Sąd Apelacyjny ani nie przekroczył przy orzekaniu gra-
nic apelacji (art. 378 § 1 k.p.c.), ani też nie uwzględnił nowej okoliczności faktycznej
w postępowaniu apelacyjnym, choć strona apelująca (organ rentowy) mogła okolicz-
ność tę powołać w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji (art. 381 k.p.c.).
Obydwa te zarzuty skarżący odniósł do uwzględnienia przez Sąd drugiej instancji
„dodatkowego argumentu” podniesionego przez pełnomocnika organu rentowego
podczas rozprawy apelacyjnej, a mianowicie, że wnioskodawca przez pierwsze trzy
miesiące był zatrudniony w Zakładach „P.” jako stażysta, a zatem z pełnych 10 lat
11
pracy w szczególnych warunkach te trzy miesiące należy wyłączyć. Błędnie kwalifi-
kuje skarżący przedstawiony „dodatkowy argument” jako nowy fakt w rozumieniu art.
381 k.p.c., który Sąd drugiej instancji powinien pominąć, skoro strona apelująca (w
tym przypadku organ rentowy) mogła ten fakt powołać w postępowaniu przed Sądem
pierwszej instancji. Okoliczność, że przez pierwsze trzy miesiące - od 1 grudnia 1972
r. do 20 lutego 1973 r. - wnioskodawca był zatrudniony jako stażysta (odbywał staż)
została ustalona przez Sąd Okręgowy jako Sąd pierwszej instancji, a zatem nie
można rozpatrywać powołania się przez organ rentowy na tę okoliczność przed Są-
dem Apelacyjnym (na rozprawie apelacyjnej) jako powołania nowego faktu. Fakt ten
był znany stronom i Sądowi już w toku postępowania przez Sądem pierwszej instan-
cji.
Nie można również zarzucać Sądowi Apelacyjnemu, że wyszedł poza granice
zaskarżenia apelacyjnego; wprost przeciwnie - Sąd ten rozpoznał sprawę w grani-
cach apelacji. Wbrew twierdzeniom skarżącego, organ rentowy zarzucił w apelacji
wyrokowi Sądu Okręgowego naruszenie § 8 rozporządzenia, co wyraźnie wynika z
treści uzasadnienia apelacji. Apelacja organu rentowego została sporządzona nie-
profesjonalnie z punktu widzenia zachowania wymagań konstrukcyjnych przewidzia-
nych w art. 368 § 1 k.p.c. (nie sporządził jej jednak adwokat ani radca prawny), co
może utrudniać identyfikację przedstawionych w niej zarzutów, tym niemniej w jej
treści wyraźnie w kilku miejscach został powołany § 8 rozporządzenia w kontekście
wywodów pozwalających na przyjęcie, że w apelacji zarzucono między innymi naru-
szenie tego przepisu. Co więcej, nawet gdyby w apelacji strona skarżąca nie zarzu-
ciła naruszenia konkretnego przepisu prawa materialnego (np. § 8 rozporządzenia),
Sąd drugiej instancji miał prawo rozważyć i ocenić prawidłowość (zgodność z pra-
wem materialnym) zaskarżonego wyroku Sądu pierwszej instancji także w kontekście
treści normatywnej tego przepisu. W postępowaniu apelacyjnym sąd drugiej instancji
rozpoznaje sprawę przez dokonanie niezbędnych ocen prawnych, chociażby doty-
czące ich zarzuty nie zostały podniesione w apelacji od wyroku sądu pierwszej in-
stancji (por. wyrok Sądu Najwyższego z 21 października 2005 r., I PK 77/05, OSNP
2006 nr 19-20, poz. 293). Sąd drugiej instancji rozpoznający sprawę w granicach
zaskarżenia nie tylko może, ale nawet powinien wziąć pod uwagę wszystkie stwier-
dzone naruszenia prawa materialnego popełnione przez sąd pierwszej instancji, nie-
zależnie od tego czy zostały one wytknięte w apelacji (por. wyrok Sądu Najwyższego
z 24 czerwca 2005 r., V CK 704/04, LEX nr 180875).
12
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podsta-
wie art. 39815
§ 1 k.p.c., a o kosztach postępowania kasacyjnego - na podstawie art.
108 § 2 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c.
========================================