Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 28 WRZEŚNIA 2006 R.
I KZP 16/06
Sformułowanie „wydanie postanowienia o udzieleniu warunkowego
zwolnienia” użyte w § 52 ust. 1 pkt 13 rozporządzenia Ministra Sprawiedli-
wości z dnia 13 stycznia 2004 r. w sprawie czynności administracyjnych
związanych z wykonywaniem tymczasowego aresztowania oraz kar i środ-
ków przymusu skutkujących pozbawieniem wolności oraz dokumentowa-
niem tych czynności (Dz. U. Nr 15, poz. 142) oznacza wydanie postano-
wienia w tym przedmiocie, podlegającego wykonaniu (art. 9 § 2 k.k.w. oraz
art. 154 § 1 k.k.w. w zw. z art. 162 § 2 zd. 2 k.k.w.).
Przewodniczący: Prezes SN Lech Paprzycki.
Sędziowie: SN J. Grubba (sprawozdawca), SA (del. do SN) M. Gierszon.
Prokurator Prokuratury Krajowej: A. Herzog.
Sąd Najwyższy – Izba Karna w sprawie Piotra M., po rozpoznaniu
przedstawionego na podstawie art. 441§1 k.p.k. przez Sąd Apelacyjny w
B., postanowieniem z dnia 5 kwietnia 2006r. zagadnienia prawnego wyma-
gającego zasadniczej wykładni ustawy:
„Czy pod pojęciem „wydania postanowienia o udzieleniu warunkowe-
go zwolnienia”, o jakim traktuje § 52 ust. 1 pkt 13 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z 13 stycznia 2004 r. w sprawie czynności administracyj-
nych związanych z wykonywaniem tymczasowego aresztowania oraz kar i
środków przymusu skutkujących pozbawieniem wolności oraz dokumento-
waniem tych czynności (Dz. U. Nr 15 poz. 142) rozumieć należy wydanie
przez sąd pierwszej instancji nieprawomocnej decyzji procesowej w tym
2
przedmiocie, czy też decyzja o udzieleniu warunkowego zwolnienia, zgod-
nie z zasadą wyrażoną w art. 9 § 2 k.k.w., powinna być prawomocna lub
też nieprawomocna, ale wykonalna, z mocy szczególnego unormowania
ustawowego?”.
p o s t a n o w i ł odmówić podjęcia uchwały.
U Z A S A D N I E N I E
Piotr M. wyrokiem Sądu Okręgowego w B. z dnia 24 stycznia 2001 r.
został skazany na karę 7 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności oraz
grzywnę w wysokości 120 stawek dziennych, których wysokość określona
została na kwotę po 50 zł. Orzeczenie to zostało częściowo zmienione wy-
rokiem Sądu Apelacyjnego w B. z dnia 15 lutego 2002 r. Postanowieniem
Sądu Okręgowego w B. z dnia 10 lutego 2003 r. grzywnę wymierzoną ska-
zanemu zamieniono na 60 dni zastępczej kary pozbawienia wolności. Po-
stanowieniem z dnia 21 grudnia 2005 r. Sąd Okręgowy w B., warunkowo
zwolnił skazanego z odbycia pozostałej części kary pozbawienia wolności,
wyznaczając okres próby do dnia 21 grudnia 2008 r. i nakładając stosowne
obowiązki. Orzeczenie to zaskarżył prokurator. Sąd Apelacyjny w B. posta-
nowieniem z 16 lutego 2006 r. zażalenia tego nie uwzględnił i zaskarżone
postanowienie utrzymał w mocy. W dniu 16 lutego 2006 r. dyrektor Aresztu
Śledczego w B. na podstawie art. 13 § 1 k.k.w. zwrócił się do Sądu Okrę-
gowego o rozstrzygnięcie wątpliwości co do dnia, od którego należy liczyć
początek kary zastępczej 60 dni pozbawienia wolności. Data ta nie została
określona w postanowieniu o warunkowym zwolnieniu. Sąd Okręgowy w B.
postanowieniem z dnia 21 lutego 2006 r. wyjaśnił, że początek wykonywa-
nia kary zastępczej w niniejszej sprawie należy liczyć od dnia 16 lutego
2006 r., to jest od daty uprawomocnienia się postanowienia o warunkowym
3
zwolnieniu. Postanowienie to zaskarżył na korzyść skazanego prokurator,
zarzucając obrazę § 52 ust. 1 pkt 13 rozporządzenia Ministra Sprawiedli-
wości z dnia 13 stycznia 2004 r. w sprawie czynności administracyjnych
związanych z wykonywaniem tymczasowego aresztowania oraz kar i środ-
ków przymusu skutkujących pozbawieniem wolności oraz dokumentowa-
niem tych czynności (Dz. U. Nr 15, poz. 142), przez błędne wskazanie po-
czątku kary zastępczej, polegające na przyjęciu, że należy ją liczyć od daty
uprawomocnienia się postanowienia o warunkowym zwolnieniu, a nie od
daty jego wydania przez sąd pierwszej instancji. Wskazując na powyższe,
prokurator wniósł o zmianę zaskarżonego orzeczenia i ustalenie, że począ-
tek kary 60 dni pozbawienia wolności należy liczyć od dnia 21 grudnia
2005r.
Sąd Apelacyjny rozpoznając wniesiony środek odwoławczy uznał, że
wyłoniło się zagadnienie prawne wymagające zasadniczej wykładni usta-
wy. Przedstawił je do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu w formie pyta-
nia: „czy pod pojęciem „wydania postanowienia o udzieleniu warunkowego
zwolnienia”, o jakim traktuje § 52 ust. 1 pkt 13 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z 13 stycznia 2004 r. w sprawie czynności administracyj-
nych związanych z wykonywaniem tymczasowego aresztowania oraz kar i
środków przymusu skutkujących pozbawieniem wolności oraz dokumento-
waniem tych czynności (Dz. U. Nr 15, poz. 142) rozumieć należy wydanie
przez sąd pierwszej instancji nieprawomocnej decyzji procesowej w tym
przedmiocie, czy też decyzja o udzieleniu warunkowego zwolnienia, zgod-
nie z zasadą wyrażoną w art. 9 § 2 k.k.w., powinna być prawomocna lub
też nieprawomocna, ale wykonalna, z mocy szczególnego unormowania
ustawowego?”. Prokurator Prokuratury Krajowej w pisemnym wniosku wy-
raził pogląd, że Sąd Apelacyjny zadając pytanie nie wykazał istnienia roz-
bieżności w judykaturze czy doktrynie. Ograniczył się jedynie do przedsta-
wienia argumentów z uzasadnienia zażalenia prokuratora, określając je
4
jednocześnie, jako nieprzekonujące. W tej sytuacji Prokurator wniósł o od-
mowę podjęcia uchwały.
Rozpoznając przedstawione pytanie prawne Sąd Najwyższy zważył,
co następuje.
Zgodnie z dyspozycją art. 441 k.p.k., sąd odwoławczy może wystąpić
do Sądu Najwyższego o rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego wówczas,
gdy wyłoni się ono przy rozpoznawaniu środka odwoławczego i wymaga
zasadniczej wykładni ustawy. Każdorazowo jednak u podstaw takiej decyzji
sądu odwoławczego muszą leżeć wątpliwości, których sąd ten samodziel-
nie nie potrafi wyjaśnić (por. m. in. postanowienie Sądu Najwyższego I KZP
24/96 z dnia 17 października 1996, OSNKW 1997, z. 1-2, poz. 7).
Przesłanka ta w niniejszej sprawie nie została spełniona. Sąd Apela-
cyjny, jak słusznie podniósł Prokurator Krajowy w swym wniosku, nie
wskazał na istnienie w tej kwestii kontrowersji w doktrynie, czy rozbieżności
w judykaturze, ani nawet w praktyce stosowania przywoływanego aktu
prawnego przez pozasądowe organy postępowania wykonawczego. Moż-
na wręcz odnieść wrażenie, że wątpliwości co do kierunku rozstrzygnięcia
przedstawionego zagadnienia nie ma i pytający Sąd, który w uzasadnieniu
swego postanowienia dość jednoznacznie wskazuje, za jakim rozumieniem
dyspozycji omawianego przepisu opowiada się. Nie można także przyjąć,
co oczywiste, że unormowanie zawarte w art. 441 k.p.k., pozwala na wy-
stępowanie do Sądu Najwyższego przez sąd odwoławczy z pytaniem o
charakterze abstrakcyjnym (tak jak jest to możliwe w oparciu o art. 60 § 1
ustawy o Sądzie Najwyższym).
Kwestia, której dotyczy postawione pytanie powstała z potrzeby do-
konania wykładni pojęcia „wydanie” postanowienia o udzieleniu warunko-
wego zwolnienia, którym posługuje się § 52 ust. 1 pkt 13 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 stycznia 2004 r. w sprawie czynności
administracyjnych związanych z wykonywaniem tymczasowego areszto-
5
wania oraz kar i środków przymusu skutkujących pozbawieniem wolności
oraz dokumentowaniem tych czynności (Dz. U. Nr 15, poz. 142). Jak
słusznie dostrzegł to Sąd zadający pytanie, pojęcie to nie może być po-
strzegane w oderwaniu od uregulowań stanowiących cały system przepi-
sów określających sposób wykonywania kary pozbawienia wolności, w tym,
przede wszystkim tych, które zostały zawarte w kodeksie karnym wyko-
nawczym.
Posłużenie się określeniem „wydanie” w cytowanym rozporządzeniu,
mogłoby wskazywać na to, że odnosi się ono do wszystkich pierwszych
postanowień zapadłych w przedmiocie warunkowego zwolnienia, a więc
orzeczeń nieprawomocnych i to zarówno wykonalnych, jak i tych, które wy-
konaniu nie podlegają. Wątpliwości tych udałoby się uniknąć, gdyby w § 52
ust. 1 pkt 13 rozporządzenia posłużono się określeniem „udzielenie” wa-
runkowego zwolnienia, tak jak uczyniono to w § 112 ust. 2 lit. b. Natomiast
użycie obu wskazanych terminów – „wydanie postanowienia o udzieleniu
warunkowego zwolnienia” w § 52 ust. 1 pkt 13 i „udzielenie warunkowego
zwolnienia” w § 112 ust. 2 pkt 1 lit. b, powoduje dodatkową trudność inter-
pretacyjną, można bowiem odnieść wrażenie, że intencją wydającego roz-
porządzenie było wskazanie, że mamy do czynienia z różnymi stanami za-
awansowania procesowego sprawy. Stwierdzić równocześnie trzeba, że w
wypadku tego drugiego przepisu, biorąc pod uwagę, że dotyczy on zwol-
nienia skazanego, a precyzyjniej otrzymania przez zakład karny informacji,
iż skazany ma być zwolniony na podstawie decyzji o warunkowym zwol-
nieniu, możliwe było tylko posłużenie się zwrotem o „udzieleniu” zwolnie-
nia. Użycie zatem różnych określeń, nie przesądza o tym, że chodziło o
zróżnicowanie obu sytuacji. Na tym etapie analizy aktu prawnego nie moż-
na przecież odrzucić i takiego wyjaśnienia, że oba określenia odnoszą się
do tej samej sytuacji procesowej, a posłużenie się różnymi zwrotami wyni-
ka wyłącznie z tego, że w pierwszym wypadku akcentuje się zapadnięcie
6
orzeczenia przed sądem penitencjarnym, w drugim zaś, otrzymanie orze-
czenia do wykonania przez zakład karny. Trzeba wobec tego przyjąć, że
wykładnia językowa, a nawet systemowa w ramach tego rozporządzenia,
nie daje możliwości usunięcia wątpliwości związanych z interpretacją
wskazanego przepisu. Wątpliwości te usuwa natomiast w sposób jedno-
znaczny wykładnia systemowa uwzględniająca unormowania kodeksu kar-
nego wykonawczego.
Zasadę odnoszącą się do omawianej sytuacji określa art. 9 k.k.w.,
który wskazuje, że postępowanie wykonawcze (w tym i postępowania incy-
dentalne, jak to, które jest przedmiotem orzekania w niniejszej sprawie)
wszczyna się bezzwłocznie, gdy orzeczenie stało się wykonalne, to zaś
następuje z chwilą uprawomocnienia, chyba że ustawa stanowi inaczej.
Wyjątkiem tym jest unormowanie z art. 162 § 2 k.k.w. w zw. z art. 154 § 1
k.k.w. stanowiące, że złożenie zażalenia na postanowienie o udzieleniu
warunkowego zwolnienia nie wstrzymuje wykonania postanowienia jeżeli
zostało ono wydane na wniosek prokuratora, albo jeżeli prokurator oświad-
czył, że nie sprzeciwia się jego udzieleniu.
Nie sposób przyjąć, że rozporządzenie, którego celem jest uregulo-
wanie czynności administracyjnych oraz sposobu ich dokumentowania, a
więc określające niejako „środki techniczne” dla wykonywania ustawy, mo-
głoby powyższe zasady kształtować odmiennie. Oznaczałoby to bowiem,
że Kodeks karny wykonawczy w przytoczonych przepisach reguluje jedynie
sytuację osób mających do odbycia jedną karę, a omawiane rozporządze-
nie, tych, którzy odbywają więcej niż jedną karę pozbawienia wolności.
Brak jakichkolwiek podstaw, aby przyjąć taką interpretację za możliwą.
Analizując treść tego rozporządzenia, wskazać również należy na
brzmienie innych punktów w jego § 52. Punkt 1 i 11 konkretyzują kolejną
zasadę uregulowaną w art. 80 § 1 k.k.w., w myśl której, jeżeli tę samą oso-
bę skazano na kilka kar, wykonuje się je według kolejności uprawomocnie-
7
nia się wyroków. Podkreślić należy, że rozporządzenie służy właśnie reali-
zacji tej zasady określonej w Kodeksie karnym wykonawczym i to nawet w
sytuacjach, gdy rozpoczęto już wykonywanie kar w innej kolejności (§ 52
ust. 1 pkt 11 rozporządzenia). Nie ma zatem powodu, aby przyjmować, że
pkt 13 tego samego paragrafu nie ma na celu wykonywanie zasad kodek-
sowych, lecz tworzenie od nich wyjątków, co zresztą byłoby niedopusz-
czalne.
Przede wszystkim jednak należy zwrócić uwagę na to, że w sytuacji,
jaka ma miejsce w niniejszej sprawie, a więc nieakceptowania przez proku-
ratora orzeczenia o przedterminowym zwolnieniu, każde inne rozwiązanie
(niż oparte na zasadach ustanowionych przez art. 162 § 2 k.k.w. w zw. z
art. 154 § 1 k.k.w. i 80 k.k.w.) prowadziłoby do sytuacji niemożliwej do za-
akceptowania (co przecież wprost wyraża § 51 ust. 2 omawianego rozpo-
rządzenia), kiedy jednocześnie wykonywane byłyby dwie kary pozbawienia
wolności – zasadnicza (która nadal byłaby wykonywana do czasu uprawo-
mocnienia się decyzji o warunkowym zwolnieniu) i zastępcza (którą już
wprowadzano by na podstawie § 52 ust. 1 pkt 13). Nie można też przyjąć,
że na czas od wydania do uprawomocnienia się orzeczenia o warunkowym
zwolnieniu następuje zmiana kolejności wykonywania kar. Zmiana taka
bowiem, może nastąpić jedynie decyzją sędziego penitencjarnego (art. 80
§ 2 k.k.w.), nie zaś z mocy rozporządzenia. Co więcej, nieracjonalności ta-
kiego rozwiązania dowodzi i to, że w wypadku uchylenia postanowienia o
warunkowym zwolnieniu, istniałaby potrzeba ponownej zmiany przywraca-
jącej poprzednią kolejność wykonywania kar.
Na koniec należy odwołać się do wykładni celowościowej. Słusznie
dostrzegł Sąd Apelacyjny, że przyjęcie, iż kara zastępcza wprowadzana
jest do wykonania już w chwili wydania niewykonalnego postanowienia o
warunkowym zwolnieniu, powodowałaby niczym nieuzasadnione premio-
wanie skazanych, którzy mają do odbycia co najmniej dwie kary, w stosun-
8
ku do tych, którzy odbywają tylko jedną karę. Dobitnie jest to widoczne na
przykładzie rozpoznawanej sprawy. Skazany, gdyby miał do odbycia jedy-
nie karę zasadniczą pozbawienia wolności odbywałby ją od dnia 24 marca
1999 r. do dnia 16 lutego 2006 r. (data uprawomocnienia się postanowienia
o warunkowym zwolnieniu). Gdyby przyjąć interpretację § 52 ust. 1 pkt 13
omawianego rozporządzenia, która prowadziłaby do możliwości rozpoczę-
cia odbywania kary zastępczej pozbawienia wolności już od dnia wydania
niewykonalnego postanowienia o warunkowym zwolnieniu, to wobec ska-
zanego wykonywano by karę zasadniczą od dnia 24 marca 1999 r. do dnia
21 grudnia 2005 r. (data wydania nieprawomocnego postanowienia o wa-
runkowym zwolnieniu), i od tego dnia rozpocząłby on odbywanie kary za-
stępczej 60 dni pozbawienia wolności, które zakończyłby z dniem 18 lutego
2006 r.
Tak więc, w pierwszej sytuacji, w dniu 16 lutego 2006 r. skazany za-
kończyłby odbywanie kary zasadniczej, w drugiej zaś, w tym samym czasie
odbyłby nie tylko karę zasadniczą, ale także nieomal całą karę zastępczą.
Faktycznie zaś, ta sama kara pozbawienia wolności (w obu wypad-
kach zakończona warunkowym zwolnieniem skazanego) byłaby odbywana
w jednym przypadku do dnia 16 lutego 2006 r., a w drugim tylko do dnia 21
grudnia 2005 r. Przedstawiony przykład obrazuje, że taka interpretacja
prowadziłaby nie tylko do rozwiązań niecelowych, ale i poważnego naru-
szenia zasady równości wobec prawa.
Z powyższego wynika zatem, że sformułowanie „wydanie postano-
wienia o udzieleniu warunkowego zwolnienia” użyte w § 52 ust. 1 pkt 13
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 stycznia 2004 r. w
sprawie czynności administracyjnych związanych z wykonywaniem tym-
czasowego aresztowania oraz kar i środków przymusu skutkujących po-
zbawieniem wolności oraz dokumentowaniem tych czynności (Dz. U. Nr
15, poz. 142) oznacza wydanie postanowienia w tym przedmiocie podlega-
9
jącego wykonaniu (art. 9 § 2 k.k.w. oraz art. 154 § 1 k.k.w. w zw. z art. 162
§ 2 zd. 2 k.k.w.).
Mając na uwadze omówione względy, Sąd Najwyższy postanowił jak
na wstępie.