Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 5 października 2006 r.
I BP 10/06
Za niezgodne z prawem mogą być uznane orzeczenia sądowe zawiera-
jące rozstrzygnięcia wyraźnie sprzeczne z przepisami prawa, których interpre-
tacja, zastosowanie lub niezastosowanie nie powinny sprawiać istotnych trud-
ności na gruncie powszechnie obowiązujących zasad wykładni lub stosowania
prawa.
Przewodniczący SSN Katarzyna Gonera, Sędziowie SN: Zbigniew Hajn,
Zbigniew Myszka (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 5 paździer-
nika 2006 r. sprawy z powództwa Haliny K. przeciwko M.S.P. SA w K. o zapłatę, na
skutek skargi powódki o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orze-
czenia wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krako-
wie z dnia 10 maja 2005 r. [...]
o d d a l i ł skargę.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie wyrokiem z
dnia 10 maja 2005 r. w wyniku apelacji pozwanej M.S.P. SA w K. (następcy prawne-
go pozwanej I.P.S. SA) zmienił - w punkcie pierwszym - wyrok Sądu Rejonowego dla
Krakowa-Nowej Huty w Krakowie z dnia 16 sierpnia 2004 r. zasądzający od strony
pozwanej na rzecz powódki kwotę 6.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 17
sierpnia 2004 r. do dnia zapłaty tytułem odprawy-rekompensaty, a w pozostałym
zakresie oddalający powództwo - w ten sposób, że powództwo oddalił, nie obciąża-
jąc powódki kosztami postępowania.
W sprawie tej ustalono, że w dniu 19 listopada 2003 r. strona pozwana skie-
rowała do powódki pismo z propozycją rozwiązania umowy o pracę na mocy poro-
zumienia stron z przyczyn dotyczących pracodawcy. W piśmie tym stwierdzono, że w
2
przypadku, gdyby powódka przystała na taki tryb rozwiązania stosunku pracy, to
umowa o pracę rozwiąże się z dniem 18 grudnia 2003 r., ona sama zaś będzie
uprawniona do otrzymania odprawy pieniężnej, o której mowa w ustawie z dnia 28
grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków
pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 112,
poz. 980 ze zm., powoływanej dalej jako ustawa z dnia 28 grudnia 1989 r.), dodat-
kowej jednorazowej odprawy w wysokości 20.000 zł, dodatkowej odprawy w wysoko-
ści stanowiącej różnicę pomiędzy odprawą emerytalno-rentową, obliczoną według
zasad określonych w ust. 9 pkt 2 załącznika nr 8 do Zakładowego Układu Zbiorowe-
go Pracy obowiązującego u strony pozwanej a odprawą wynikającą z wymienionej
wyżej ustawy, dodatkowej odprawy wyrównawczej, jeżeli suma wskazanych wcze-
śniej odpraw będzie mniejsza od 28.000 zł, tj. odprawy-rekompensaty, o której mowa
w ust. 8 pkt 1 Porozumienia z dnia 1 września 2003 r. w sprawie trybu rozwiązania
umów o pracę z przyczyn dotyczących zakładu pracy, a także innych należności pra-
cowniczych wynikających z zakończenia stosunku pracy. Powódka w dniu otrzyma-
nia tej propozycji, tj. 20 listopada 2003 r., pozytywnie odpowiedziała na przedstawio-
ne jej przez pracodawcę warunki rozwiązania stosunku pracy, podpisując stosowne
oświadczenie. W dniu 4 grudnia 2003 r. powódka otrzymała od strony pozwanej ko-
lejne pismo z 28 listopada 2003 r., w którym poinformowano ją, że zgodnie z otrzy-
manym wyjaśnieniem i decyzją, osoby, które w okresie 60 miesięcy, licząc od powia-
domienia ich o konieczności rozwiązania z nimi umowy o pracę z przyczyn dotyczą-
cych pracodawcy na mocy porozumienia stron, osiągną wiek 55 lat, a w chwili roz-
wiązania stosunku pracy legitymować się będą co najmniej 30-letnim stażem pracy
liczonym do uprawnień emerytalnych, traktowane są jako osoby uprawnione do eme-
rytury i w związku z tym przysługuje im odprawa-rekompensata w wysokości 22.000
zł, a nie w wysokości 28.000 zł.
Stosunek pracy łączący strony rozwiązał się w dniu 18 grudnia 2003 r. w
oparciu o warunki uzgodnione w zawartym między nimi porozumieniu, za wyjątkiem
punktu dotyczącego odprawy-rekompensaty. Ta bowiem została powódce wypłacona
w wysokości nie 28.000 zł, lecz w kwocie 22.000 zł.
Sąd Rejonowy zasądzając od strony pozwanej na rzecz powódki kwotę 6.000
zł wskazał, że wystąpienie przez pracownika lub pracodawcę z propozycją rozwiąza-
nia umowy o pracę na mocy porozumienia stron stanowi ofertę zgodnego rozwiąza-
nia stosunku pracy, do której stosuje się odpowiednio art. 66 i nast. k.c. w związku z
3
art. 300 k.p. Oferta jest jednym ze sposobów zawarcia umowy i stanowi jednostronne
oświadczenie woli oferenta. Ażeby oświadczenie woli oferenta mogło być uznane za
ofertę, to musi określać co najmniej istotne postanowienia proponowanej umowy,
zawarcie której oferent proponuje. W ocenie Sądu, pismo pozwanej z dnia 19 listo-
pada 2003 r., którego adresatką była powódka, spełniało warunki określone w po-
wołanych przepisach Kodeksu cywilnego. W piśmie tym strona pozwana zapropono-
wała powódce rozwiązanie umowy o pracę na mocy porozumienia stron z przyczyn
określonych w przepisach ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. oraz określiła ściśle
świadczenia, które powódka otrzyma przyjmując tę ofertę. Wśród nich znalazła się
także tzw. odprawa-rekompensata w kwocie 28.000 zł. Powódka przyjęła przedsta-
wioną jej propozycje i dlatego ma ona prawo do wyższej odprawy-rekompensaty,
która została jej wypłacona w kwocie 22.000 zł, co daje zasądzoną różnicę 6.000 zł.
Wobec tych okoliczności Sąd Rejonowy uznał, że kwestią drugorzędną w omawianej
sprawie była interpretacja postanowień ust. 8 Porozumienia z dnia 1 września 2003 r.
zawartego pomiędzy stroną pozwaną a działającymi u niej związkami zawodowymi,
aczkolwiek stwierdził, że i ta interpretacja dokonana w świetle przepisów ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecz-
nych (Dz.U., Nr 162, poz. 1118 ze zm.) przemawia za uwzględnieniem powództwa.
Ponieważ powódka urodziła się w dniu 3 czerwca 1950 r. (tj. po dniu 1 stycznia 1949
r. określonym w art. 27 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS), to w jej przy-
padku należy sięgnąć do przepisu art. 46 powołanej ustawy, zgodnie z którym prawo
do emerytury na warunkach określonych powyżej przysługuje również ubezpieczo-
nym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r., jeżeli:
nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego, warunki do uzyskania emerytury
tak określonej spełnią do dnia 31 grudnia 2006 r., nastąpiło rozwiązanie stosunku
pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem. Zdaniem Sądu pierw-
szej instancji, przepisy te dotyczą jednak możliwości tzw. wcześniejszego przejścia
na emeryturę, gdy tymczasem normalnym wiekiem emerytalnym dla kobiet jest wiek
60 lat, a ten powódka osiągnie w okresie dłuższym niż 60 miesięcy od dnia, w którym
została powiadomiona o możliwości rozwiązania stosunku pracy na mocy porozu-
mienia stron, co daje jej prawo do spornej odprawy-rekompensaty w wysokości
28.000 zł, a nie 22.000 zł.
Sąd Okręgowy podzielił stanowisko strony pozwanej zawarte w apelacji,
zgodnie z którym w omawianej sprawie nie można uznać, aby wysokość „bazowa"
4
spornej odprawy wyrównawczej, wskazana jako kwota 28.000 zł w piśmie z dnia 19
listopada 2003 r., stanowiła istotny element oferty dotyczącej rozwiązania umowy o
pracę na zasadzie porozumienia stron. W piśmie tym, jako jedyny element oferty za-
proponowano powódce rozwiązanie umowy o pracę na mocy porozumienia stron z
dniem 18 grudnia 2003 r. i w zamian za przyjęcie takiej oferty, pracodawca odstępo-
wał od zachowania „zwykłego” trybu rozwiązania stosunku pracy z powódką z tzw.
przyczyn ekonomicznych, tj. wypowiedzenia jej umowy o pracę. Jedynie dodatkowo,
po złożeniu powódce powyższej oferty, pozwany zawarł - co wyraźnie zaznaczył -
informację o przysługujących pracownikowi (który rozwiąże stosunek pracy na mocy
porozumienia stron do dnia 31 grudnia 2003 r.) świadczeniach pieniężnych, których
wysokość określona została przepisami prawa materialnego (a nie w indywidualnej
ofercie skierowanej do powódki). Te przepisy z mocy art. 9 § 1 k.p. zawierały układy
zbiorowe pracy i wskazane wyżej Porozumienie z dnia 1 września 2003 r. Zatem
mylne określenie w piśmie do powódki z dnia 19 listopada 2003 r. informacji o dodat-
kowych odprawach jej przysługujących nie rodziło samo z siebie prawa do tych do-
datkowych świadczeń i nie stanowiło istotnego elementu oferty o rozwiązaniu sto-
sunku pracy. Nadto w sytuacji, gdyby istotnie okazało się, że powódka składając
oświadczenie woli o rozwiązaniu stosunku pracy na mocy porozumienia stron, uczy-
niła to tylko dlatego, iż sądziła, że otrzyma wszystkie świadczenia w wysokości i ro-
dzaju, takie jak określone w piśmie pracodawcy z dnia 19 listopada 2003 r., czyli że
działała pod wpływem błędu, to wówczas stanowiłoby to dla niej podstawę do ewen-
tualnego uchylenia się od skutków swego oświadczenia woli w trybie art. 84 § 1 i 2
k.c. w związku z art. 300 k.p. Tego zaś powódka nie uczyniła, mimo iż przed rozwią-
zaniem stosunku pracy na mocy porozumienia stron, co nastąpiło w dniu 18 grudnia
2003 r., została poinformowana przez pracodawcę (pismem z dnia 28 listopada 2003
r.), że wysokością bazową do obliczenia odprawy wyrównawczej będzie kwota nie
28.000 zł, a kwota 22.000 zł. Sąd Okręgowy zwrócił też uwagę, że nie można - tak jak
zrobił to Sąd pierwszej instancji - stwierdzić, że pozwana w piśmie z dnia 19 listopada
2003 r. przyznała powódce odprawę-rekompensatę w wysokości 28.000 zł, a wobec
wypłacenia kwoty 22.000 zł powódce przysługuje różnica w wysokości 6.000 zł.
Omawiane pismo w punkcie 3 informuje jedynie powódkę, że będzie ona uprawniona
do otrzymania dodatkowej odprawy wyrównawczej, o ile suma odpraw, o których
mowa w punkcie 2 pisma, będzie mniejsza od 28.000 zł, a zatem informuje tylko o
prawie do różnicy w wysokości między właśnie „kwotą bazową” 28.000 zł lub 22.000
5
zł, a sumą odpraw z punktu 2 pisma (20.000 zł plus różnica pomiędzy odprawą eme-
rytalno-rentową wynikającą z ZUZP oraz odprawą z art. 8 ustawy z dnia 28 grudnia
1989 r.). Zdaniem Sądu Okręgowego ustalanie tej różnicy było zbędne, skoro już z
przyczyn wyżej rozważonych powództwo jest bezzasadne. Sąd ten wskazał, że w Poro-
zumieniu z dnia 1 września 2003 r., w którym wysokość dodatkowej odprawy dla odcho-
dzących pracowników uzależniono od okresu w jakim to nastąpi, należy jako prze-
słankę rozumieć osiągnięcie przez pracownika wieku emerytalnego, a nie spełnienie przez
niego warunków do nabycia uprawnień emerytalnych z art. 47 ustawy o emeryturach i
rentach z FUS. W Porozumieniu tym w punkcie 6 mowa jest o odprawie wyrównaw-
czej w odniesieniu do jego punktu 8, o ile nabycie uprawnień emerytalnych - a nie
osiągnięcie wieku emerytalnego - nastąpi bądź powyżej, badź poniżej 60 miesięcy od
dnia powiadomienia. Powołany przepis art. 46 tej ustawy, wbrew konkluzji Sądu
pierwszej instancji, nie wprowadza pojęcia wcześniejszej emerytury, a tylko określa
warunki przejścia kobiety na emeryturę po osiągnięciu 55 lat życia, co jest dla niej
„normalną" (bo innym pojęciem ustawa się nie posługuje) emeryturą, o ile spełni te
warunki. Ponieważ uprawnienia emerytalne, o jakich mowa w Porozumieniu z dnia 1
września 2003 r., powódka nabyła na mocy art. 46 powołanej wyżej ustawy w okresie
do 60 miesięcy od dnia powiadomienia o możliwości rozwiązania stosunku pracy na
mocy porozumienia stron, to kwotą bazową odprawy wyrównawczej, o której mowa w
punkcie 6 porozumienia, jest kwota 22.000 zł.
W skardze o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia
Sądu Okręgowego pełnomocnik powódki zaskarżył ten wyrok w całości, zarzucając naru-
szenie przepisów prawa materialnego, a w szczególności art. 66 k.c. w związku z art. 300 k.p.,
poprzez błędne przyjęcie, że wystąpienie przez pracownika lub pracodawcę z propozycją
rozwiązania umowy o pracę na mocy porozumienia stron nie stanowi oferty zgodnego roz-
wiązania stosunku pracy, do którego stosuje się odpowiednio art. 66 k.c. w związku z art.
300 k.p. i że taka propozycja nie rodzi sama z siebie prawa do dodatkowych świadczeń oraz
przez przyjęcie, że nabycie uprawnień emerytalnych, o których mowa w Porozumieniu z dnia 1
września 2003 r. zawartym pomiędzy związkami zawodowymi a pracodawcą, wktórym wyso-
kość dodatkowej odprawy uzależniono od okresu, w jakim to nastąpi, co należy rozumieć jako
spełnienie przez niego warunków do nabycia uprawnień emerytalnych z art. 46 ustawy o eme-
ryturach i rentach z FUS, a nie jako osiągnięcie przez pracownika wieku emerytalnego. Zaskar-
żonemu wyrokowi powódka zarzucała też wyrządzenie jej szkodyprzezpozbawienie odprawy
dodatkowej w wysokości 6.000 zł tytułem różnicy pomiędzy otrzymaną odprawą w wysokości
6
22.000 zł a należną odprawą w kwocie 28.000 zł, jaką powinna otrzymać w związku z
rozwiązaniemumowyopracę.Skarżącaprzytaczającwykładnięprzepisówart. 66k.c.dokonaną
przezSądpierwszejinstancjistwierdziła, żeprzyjęłaprzedstawione jej wpiśmie strony pozwanej z
dnia 19 listopada 2003 r. propozycje w wyznaczonym przez stronę pozwaną terminie, wo-
bec czego należy uznać, że doszło do zawarcia między stronami umowy. Jednostronna
zmiana przez stronę pozwaną zawartej umowy poprzez odwołanie swojego oświadczenia z
dnia 19 listopada 2003 r. nie może mieć wpływu na zawartą umowę, gdyż wymaga to
zgody drugiej strony. Powódka takiej zgody nie wyraziła i dlatego żądanie zasądzenia wy-
równania odprawy-rekompensaty do wysokości 28.000 zł było w pełni zasadne. Ponadto
zgodnie z art. 65 § 2 k.c. w związku z art. 300 k.p. w umowach należy badać, jaki był
zgodny zamiar stron i cel umowy w momencie jej zawarcia. Jest to fundamentalna zasa-
da interpretacji umów, której celem jest ochrona interesów obu stron umowy „i nie może
być przedmiotem nadużyć interpretacyjnych w sytuacji, kiedy nieprecyzyjna redakcja niektó-
rych postanowień rodzi post factumdążenie do jednostronnego przekształcenia uzgodnionej
treści umowy”. Zdaniem skarżącej, stanowisko Sądu Okręgowego co do jej możliwości uchylenia
się od swojego oświadczenia woli pod wpływem błędu nie może być uznane za zasadne, po-
nieważ spowodowałoby to zastosowanie ust. 13 Porozumienia z dnia 1 września 2003 r.
„Należy w tym względzie uznać, że ten zapis ust. 13 porozumienia jest dla pracownika krzyw-
dzący i stosowanie tego zapisu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.
Ponadto to powódce przyznano prawo wyboru i dokonała wyboru dla niej najkorzystniejszego.”
Zdaniem skarżącej, nie można także jednostronnie interpretować treści ust. 8 Porozumie-
nia z korzyścią tylko dla pracodawcy. Wszelkie wątpliwości w przepisach Porozumienia
należy interpretować z korzyścią dla pracownika i przyjąć, że nabycie uprawnień emerytal-
nych, o których mowa w Porozumieniu z dnia 1 września 2003 r., w którym wysokość dodat-
kowej odprawy uzależniono od okresu, w jakim to nastąpi, którym jest osiągnięcie
wieku emerytalnego a nie spełnienie warunków do nabycia uprawnień emerytalnych.W pełni
należy tutaj stosować zasadę wynikającą z art. 65 k.c. W tym stanie rzeczy skarżąca wniosła o
stwierdzenie niezgodności z prawem zaskarżonego orzeczenia i uchylenie go w całości, zazna-
czając jednocześnie, że nie mogła wnieść skargi kasacyjnej ze względu na wartość przedmiotu
zaskarżenia niższą niż 10.000 zł.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
7
Wstępnie trzeba podkreślić, że za niezgodne z prawem mogą być uznane
orzeczenia sądowe ewidentnie krzywdzące stronę, tj. zawierające rozstrzygnięcia
sprzeczne z przepisami prawa, których interpretacja, zastosowanie lub niezastoso-
wanie nie powinny sprawiać istotnych trudności ani jakichkolwiek wątpliwości inter-
pretacyjnych na gruncie powszechnie obowiązujących (przyjętych) kanonów wy-
kładni lub stosowania prawa. Oznacza to, że za niezgodne z prawem mogą być
uznane takie orzeczenia, które zostały wydane po dokonaniu jednoznacznie błędnej
wykładni albo wskutek oczywiście błędnego zastosowania przepisów prawa, które to
wady były oczywiste bez potrzeby dokonywania pogłębionej analizy prawniczej. Taka
kwalifikowana niezgodność orzeczenia z prawem nie występuje wtedy, jeżeli prze-
pisy prawa, na których zostało oparte rozstrzygnięcie, mogą podlegać różnej inter-
pretacji i za każdą z nich przemawiają określone argumenty.
Taka sytuacja wystąpiła w rozpoznawanej sprawie i dlatego Sąd Najwyższy
uznał, że rozpoznawana skarga nie zawiera uzasadnionych podstaw prawnych. W
ocenianej sprawie dopuszczalne było bowiem przyjęcie zaprezentowanej przez Sąd
Okręgowy koncepcji interpretacji w istocie rzeczy niezbyt precyzyjnej oferty warun-
ków rozwiązania z powódką umowy o pracę w związku z realizacją programu re-
strukturyzacji zatrudnienia w pozwanej Spółce. Oferta ta była jednoznaczna w zakre-
sie trybu i daty ustania stosunku pracy, natomiast w zakresie należnych świadczeń w
związku z rozwiązaniem umowy o pracę odsyłała do przepisów ustawy z 28 grudnia
1989 r., ale także do regulacji zakładowych postanowień płacowych, w tym zawar-
tych w zakładowym układzie zbiorowym pracy oraz w Porozumieniu z dnia 1 wrze-
śnia 2003 r. w sprawie trybu rozwiązywania umów o pracę z przyczyn dotyczących
zakładu pracy z pracownikami Spółki „P.H.S.” SA.
Rację ma skarżąca tylko w tym, że informacje zawarte w tej ofercie były wią-
żące dla oferenta (art. 66 k.c. w związku z art. 300 k.p.), ale wątpliwości dotyczące
wysokości dodatkowej odprawy zaproponowanej powódce w ofercie, która zawierała
informację o kilku odprawach pieniężnych (w tym: o odprawie z ustawy z 28 grudnia
1989 r., o dodatkowej odprawie w kwocie 20.000 zł, o dodatkowej odprawie w wyso-
kości różnicy pomiędzy odprawą emerytalno-rentową a odprawą z ustawy z 28 grud-
nia 1989 r., wreszcie o dodatkowej odprawie wyrównawczej do kwoty 28.000 zł tytu-
łem odprawy-rekompensaty, o której mowa w ust. 1 pkt 8 Porozumienia z 1 września
2003 r.), nie sposób było rozwikłać bez analizy postanowień określających warunki
nabycia uprawnienia do najwyższej odprawy pieniężnej. Zgodnie z postanowieniami
8
pkt 5 ust. 1 in fine, ust. 2 i pkt 6 w związku z pkt. 8 ust. 1 tego porozumienia, ta naj-
wyższa odprawa-rekompensata przysługiwała w przypadku, gdy nabycie uprawnień
emerytalnych przez pracownika nastąpiło w okresie powyżej 60 miesięcy od dnia
powiadomienia (złożenia oferty rozwiązania stosunku pracy), natomiast wypłacona
skarżącej odprawa w kwocie 22.000 zł przysługiwała w przypadku, gdy nabycie
uprawnień emerytalnych następowało w terminie do 60 miesięcy od dnia tego powia-
domienia (pkt 8 ust. 2). Skoro powódka nabyła uprawnienia emerytalne na warun-
kach określonych w tym drugim przypadku, to możliwe i dopuszczalne było przyjęcie
przez Sąd Okręgowy, że mogła się ona spodziewać, iż otrzyma należną jej odprawę-
rekompensatę w kwocie 22.000 zł.
Warto podkreślić, że uprawnienia do odprawy z tytułu zwolnienia z pracy z
przyczyn dotyczących pracodawcy (niedotyczących pracownika) generalnie wynikają
z regulacji ustawowych, a w korzystniejszym zakresie mogą być określone także po-
stanowieniami zbiorowych, a nawet indywidualnych umów prawa pracy, co wcale nie
oznacza, że należy bezkrytycznie akceptować koncepcję skarżącej, iż „wszelkie wąt-
pliwości w zapisach porozumienia należy interpretować na korzyść pracownika”. In-
terpretacja postanowień Porozumienia z 1 września 2003 r. należała do jego stron „w
drodze uzgodnień” (pkt 18), a skarżąca nie wykazała, iżby strony przyjęły korzystną
dla niej kwalifikację uprawnienia do najwyższej odprawy-rekompensaty. Także Sąd
Okręgowy nie naruszył w sposób kwalifikowany wskazanych podstaw prawnych
skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem zaskarżonego wyroku, skoro przyjął
dopuszczalny sposób wykładni warunków skierowanej do powódki oferty rozwiązania
stosunku pracy (art. 65 k.c. w związku z art. 66 k.c. i art. 300 k.p.), która istotnie nie
była precyzyjna w zakresie ponadustawowych należności finansowych. Ponadto wy-
płacenie odprawy w kwocie 22.000 zł zapewniło przecież dodatkowe i znaczne ko-
rzyści materialne pracownikom, którzy nabyli uprawnienia emerytalne „w terminie do
60 miesięcy od dnia zawiadomienia”.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podsta-
wie art. 42411
§ 1 k.p.c.
========================================