Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 4 października 2006 r., II CSK 105/06
Przewidziany w art. 108a § 5 ustawy z dnia 16 września 1982 r. – Prawo
spółdzielcze (jedn. tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 188, poz. 1848 ze zm.) termin do
rozpatrzenia przez walne zgromadzenie zgłoszonego przez członków
spółdzielni żądania o podziale spółdzielni jest terminem zawitym prawa
materialnego.
Sędzia SN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący)
Sędzia SN Dariusz Zawistowski
Sędzia SN Tadeusz Żyznowski (sprawozdawca)
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Romana J. przeciwko Młodzieżowej
Spółdzielni Mieszkaniowej "E. " w P. o uchylenie uchwały, po rozpoznaniu na
posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 4 października 2006 r. skargi
kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 8
grudnia 2005 r.
oddalił skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
(...) W dniu 28 stycznia 2002 r. grupa członków pozwanej Spółdzielni – w
zasobach mieszkaniowych w obrębie ul. C. w P. – podjęła uchwałę w sprawie
wystąpienia do zarządu z wnioskiem o zwołanie walnego zgromadzenia w celu
podjęcia uchwały o podziale spółdzielni. Grupa tych członków w dniu 18 lutego
2002 r. przedłożyła zarządowi uchwałę wraz z żądaniem udostępnienia
dokumentów wymaganych do dokonania podziału, w tym zatwierdzenia
sprawozdania finansowego spółdzielni i planu podziału jej składników majątkowych.
Zgodnie z tym żądaniem, w porządku obrad zebrania przedstawicieli pozwanej
Spółdzielni zwołanego na dzień 18 maja 2002 r. zamieszczono rozpoznanie
wniosku o podział Spółdzielni, jednakże w związku z zakwestionowaniem przez
zarząd pozwanej trzech spośród 61 podpisów złożonych pod uchwałą z żądaniem
podziału nie doszło w dniu 18 maja 2002 r. do merytorycznego rozpatrzenia
zgłoszonego żądania podziału Spółdzielni. Zarząd zawiadomił organy ścigania o
podejrzeniu popełnienia przestępstwa sfałszowania podpisów, ale postępowanie
karne zostało umorzone. W dniu 23 lipca 2002 r. pozwanej Spółdzielni został
doręczony odpis postanowienia o umorzeniu dochodzenia.
Pomimo wyjaśnienia kwestii prawidłowości podjęcia uchwały o podziale
spółdzielni pozwana nie zwołała walnego zgromadzenia w celu rozpoznania
żądania podziału, w związku z czym część członków spółdzielni domagająca się
podziału wystąpiła do Sądu z żądaniem wydania orzeczenia zastępującego
uchwałę o podziale, było przedmiotem rozpoznania przed Sądem Okręgowym w
Poznaniu, w sprawie o sygn. akt (...). W toku postępowania o wydanie orzeczenia
zastępującego uchwałę pozwana rozpatrzyła żądanie podziału i uchwałą z dnia 12
października 2004 r. nie wyraziła zgody na podział Spółdzielni.
Sąd pierwszej instancji uznał, że na podstawie art. 108a § 1-5 ustawy z dnia
16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze (jedn. tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 188, poz.
1848 ze zm. – dalej: "Pr.spółdz.") walne zgromadzenie spółdzielni ma obowiązek
wypowiedzieć się w przedmiocie podziału w terminie trzech miesięcy od dnia
złożenia żądania. Sąd Okręgowy przyjął, że termin ten ma charakter terminu
zawitego i po jego upływie terminu walne zgromadzenie (zebranie przedstawicieli)
traci prawo do merytorycznego ustosunkowania się do żądania podziału, gdyż
uprawnienie do podjęcia uchwały w przedmiocie podziału wygasa. W takiej sytuacji
członkowie, którzy wystąpili z żądaniem podziału, mogą wnieść pozew o wydanie
orzeczenia zastępującego uchwałę o podziale. Przyjmując, że żądanie podziału
zostało złożone w dniu 23 lipca 2002 r., Sąd Okręgowy uznał, iż uprawnienie
walnego zgromadzenia (zebrania przedstawicieli) do podjęcia uchwały wygasło z
dniem 23 października 2002 r. i dlatego uchwałę podjętą w dniu 12 październiku
2004 r. uchylił jako sprzeczną z ustawą. (...)
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny oddalił apelację pozwanej Spółdzielni,
podzielając pogląd, że termin określony w art. 108a § 5 Pr.spółdz. jest
pozasądowym terminem prekluzyjnym, a jego upływ powoduje wygaśnięcie
uprawnienia pozwanej Spółdzielni w przedmiocie podziału. (...)
Skargę kasacyjną wniosła pozwana Młodzieżowa Spółdzielnia Mieszkaniowa
„E.”, zarzucając naruszenie art. 108a § 5 Pr.spółdz. przez przyjęcie, że zebranie
przedstawicieli członków pozwanej utraciło w dniu 23 października 2002 r. prawo do
podejmowania uchwały w przedmiocie wniosku grupy członków zgłoszonego w
trybie art. 108a § 1, oraz art. 42 § 2 Pr.spółdz. przez uznanie uchwały zebrania
przedstawicieli z dnia 12 października 2004 r. za niezgodną z prawem, a także art.
5 k.c. przez nieuwzględnienie prawa pozwanej do podjęcia uchwały w przedmiocie
podziału Spółdzielni po upływie terminu określonego przepisem art. 108a ust. 5
Pr.spółdz. Wnosiła o uchylenie zaskarżonego wyroku i wyroku Sądu Okręgowego z
dnia 14 lutego 2005 r. oraz przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego
rozpoznania, ewentualnie o uchylenie orzeczeń Sądów obu instancji i orzeczenie co
do istoty sprawy przez oddalenie powództwa w całości.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Artykuł 108a § 5 Pr.spółdz. stanowi, że § 4 stosuje się odpowiednio w razie
nierozpatrzenia przez walne zgromadzenie zgłoszonego przez członków żądania w
terminie trzech miesięcy od dnia jego doręczenia. W myśl tego paragrafu, jeżeli
walne zgromadzenie podejmie uchwałę odmawiającą podziału spółdzielni albo
uchwałę o podziale naruszającą istotne interesy członków występujących z
żądaniem podziału, członkowie, którzy wystąpili z takim żądaniem, mogą w terminie
sześciu tygodni od dnia odbycia walnego zgromadzenia wystąpić do sądu o
wydanie orzeczenia zastępującego uchwałę o podziale.
Podzielając wskazane przez Sąd Apelacyjny cechy instytucji prekluzji, w tym
podstawową cechę jaką jest rygoryzm, należy podkreślić, że występująca
różnorodność unormowania instytucji prekluzji w sposób zasadniczy różni się od
unormowania przedawnienia. Instytucja przedawnienia została uregulowana w
sposób generalny i jednolity dla wszystkich terminów tego typu dawności, natomiast
ogólne unormowanie prekluzji nie istnieje. (...) Prekluzja normowana jest tylko przez
te przepisy, które przewidują jej terminy, a więc w większości wypadków w sposób
fragmentaryczny. Istotnym elementem tej regulacji jest – poza samym określeniem
terminu – wskazanie początku jego biegu. Elementy te zawiera regulacja zawarta w
art. 108a Pr.spółdz.
W razie spełnienia przesłanek przewidzianych w art. 108a § 1 na zarządzie
spółdzielni spoczywa obowiązek niezwłocznego przygotowania dokumentów
niezbędnych do podjęcia przez walne zgromadzenie uchwały o podziale,
udostępnienia ich członkom żądającym podziału oraz zwołania walnego
zgromadzenia w terminie nie przekraczającym trzech miesięcy od dnia doręczenia
żądania, którego strony nie mogą skracać lub przedłużać. Ograniczenia te dotyczą
prekluzji pozasądowej, a odmienne twierdzenia pozwanej Spółdzielni nie
uwzględniają celu omawianego przepisu i terminu. Sąd Apelacyjny trafnie
przytoczył stanowisko Trybunału Konstytucyjnego wyrażone w uzasadnieniu wyroku
z dnia 20 kwietnia 2005 r. K 42/02 (OTK-A Zb.Urz. 2005, nr 4, poz. 38),
stwierdzające, że art. 108a § 5 Pr.spółdz. miał na celu zapewnienie skutecznych
instrumentów prawnych umożliwiających odrodzenie się autentycznej
spółdzielczości mieszkaniowej w Polsce, opartej na wolności zrzeszania się i
możliwości kontrolowania organów spółdzielni. Służył on realizacji konstytucyjnej
wolności zrzeszania się, której elementem jest możliwość wystąpienia ze
zrzeszenia.
Względy społeczne skłoniły ustawodawcę do ograniczenia w czasie realizacji
postanowień art. 108a § 5 Pr.spółdz. przez wykorzystanie instytucji prekluzji prawa
materialnego, a nie przedawnienia. Terminy zawite prawa materialnego są z reguły
krótsze niż terminy przedawnienia, a to ograniczenie określa się z reguły jako
bardziej intensywne, gdyż niedopełnienie przez zobowiązany podmiot czynności
wymaganych przez ustawę i w terminie przez ustawę przewidzianym powoduje w
zasadzie wygaśnięcie prawa. Podzielenie wywodów skargi kasacyjnej w
odniesieniu do traktowania prekluzji niemal w taki sam sposób jak przedawnienia,
prowadziłoby do wypaczenia instytucji prekluzji albo do podważenia celu
ustawodawcy, który co do dochodzenia lub realizacji niektórych praw wprowadza
ostre rygory czasowe. (...) W konsekwencji należy stwierdzić, że prawidłowy jest
pogląd Sądu Apelacyjnego, iż przewidziany w art. 108a § 5 Pr.spółdz. termin do
rozpatrzenia przez walne zgromadzenie zgłoszonego przez członków spółdzielni
żądania podziału spółdzielni jest terminem zawitym prawa materialnego, a skoro
uprawnienie pozwanej Spółdzielni do rozstrzygania w tym przedmiocie wygasło, to
uchwała podjęta dnia 12 października 2004 r. jest niezgodna z prawem w
rozumieniu art. 42 § 2 Pr.spółdz.
Ustawodawca wprowadza terminy zawite, gdy dąży do rygorystycznego
ograniczenia w czasie realizacji określonych uprawnień. Odwoływanie się przez
pozwaną Spółdzielnię do zasad współżycia społecznego, zmierzające do
łagodzenia skutków terminu zawitego, w istocie zmierza do przeciwstawienia się
prawodawcy i podważenia stabilności prawa. Klauzula generalna przewidziana w
art. 5 k.c. nie może być rozumiana jako ogólne upoważnienie dla sądu
orzekającego do dokonywania własnych ocen i modyfikowania w ten sposób praw
oraz obowiązków przez uchylenie skutków prawnych prekluzji. Byłby to zbieg
równoznaczny z przyznaniem art. 5 k.c. charakteru nadrzędnego w stosunku do
pozostałych przepisów prawa.
Skarga kasacyjna, niemająca uzasadnionych podstaw, podlegała oddaleniu
(art. 39814
k.p.c. ).