Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 5 października 2006 r., IV CSK 153/06
Zawarcie umowy o dostawę (sprzedaż) energii cieplnej w trybie
zamówień publicznych nie wyłącza możliwości jej zmiany w zakresie ceny i
opłat w razie późniejszego zatwierdzenia taryfy zawierającej wyższe stawki od
umówionych.
Sędzia SN Zbigniew Strus (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Marian Kocon
Sędzia SN Krzysztof Pietrzykowski
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa "S." SA w Z.G. przeciwko Skarbowi
Państwa Jednostce Wojskowej nr (...) w O. o zapłatę, po rozpoznaniu na
posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 5 października 2006 r. skargi
kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia
16 listopada 2005 r.
oddalił skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
(...) Strony łączyła umowa z dnia 6 stycznia 2000 r. zawarta w trybie
udzielania zamówienia publicznego o eksploatację i modernizację systemu
ciepłowniczego „w kompleksie nr (...) O.” oraz o sprzedaż ciepła. Umowa zawarta
na okres dziesięciu lat określała zobowiązanie zamawiającego jako świadczenie
pieniężne w wysokości wynikającej z iloczynu ceny jednostek energii cieplnej oraz
ich ilości i dotyczyła stanu przyszłego – po modernizacji systemu ciepłowniczego.
Wykonywanie umowy nie budziło zastrzeżeń i w toku jej realizacji strony dwukrotnie
zgodnie zmieniały cenę jednostki energii.
W pierwszym roku obowiązywania umowy strona powodowa uzyskała
koncesję Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki, który następnie zatwierdził na jej
rzecz taryfę dla tej energii z mocą od dnia 1 września 2000 r. Zatwierdzona i
ogłoszona taryfa zawierała ceny jednostkowe niższe od ustalonych w umowie.
Powodowa spółka przesłała pozwanemu Skarbowi Państwa – Jednostce
Wojskowej propozycję zmiany umowy polegającej na wprowadzeniu nowego
składnika w postaci opłaty za zarządzanie ciepłem. Skarb Państwa odmówił zgody
na zmianę, upatrując w niej próbę przerzucenia na zamawiającego kosztów
finansowania modernizacji, które w jego mniemaniu mieściły się już w
wynegocjowanych stawkach jednostki ciepła.
Sąd Apelacyjny, oddalając apelację strony powodowej od wyroku Sądu
Okręgowego oddalającego powództwo, uwzględnił zarzut pozwanego, że z mocy
umowy jest zobowiązany wyłącznie do zapłaty za dostarczone ciepło, a nie ma
obowiązku uiszczać dodatkowych opłat z przeznaczeniem na spłatę kosztów
modernizacji systemu finansowanych przez powódkę z kredytu (bankowego).
Potwierdzając stanowisko powódki co do obowiązku stosowania przepisów ustawy
z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne (jedn. tekst: Dz.U. 2006 r. Nr 89
poz. 625 ze zm. – dalej: "Pr.energ."), wskazał jednak, że zgodnie z art. 45 tego
Prawa, taryfy dla ciepła powinny zapewnić pokrycie kosztów uzasadnionej
działalności gospodarczej przedsiębiorstw energetycznych dotyczących kosztów
modernizacji. Ze względu na treść art. 5 Pr.energ. uznał, że strony umowy mogły
przewidzieć jej zmiany, a ponieważ tego nie uczyniły, są związane jej treścią co do
świadczenia zamawiającego. Wykonywanie przez pozwanego umowy prowadzi do
oddalenia powództwa opartego na art. 471 k.c., a także opartego na art. 405 k.c.
Sąd Apelacyjny powołał również art. 76 ust.1 ustawy z dnia 10 czerwca 1994
r. o zamówieniach publicznych (jedn. tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 119, poz. 773 ze zm.
– dalej: "u.z.p."), według którego zakazuje się zmian postanowień zawartej umowy
oraz wprowadzania nowych postanowień do umowy, niekorzystnych dla
zamawiającego, jeżeli przy ich uwzględnieniu należałoby zmienić treść oferty, na
podstawie której dokonano wyboru oferenta, chyba że konieczność wprowadzenia
takich zmian wynika z okoliczności niedających się przewidzieć w chwili zawarcia
umowy.
W skardze kasacyjnej powódki, zawierającej żądanie uchylenia oraz zmiany
wyroku Sądu Apelacyjnego, wskazano jako podstawę naruszenie art. 76 ust. 1
u.z.p. oraz art. 3 pkt 17 art. 45 i 47 pkt 4 Pr.energ.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nie można podzielić wywodów skarżącej zmierzających do wykazania, że
powódce należało się od pozwanego świadczenie dodatkowe stanowiące
ekwiwalent nakładów na modernizację sieci energetycznej. Nie można wprawdzie,
co do zasady, wyłączyć umowy o sprzedaż (dostawę) ciepła oraz o inne związane z
tym świadczenia, gdyż Prawo energetyczne zabrania pod groźbą kary tylko
stosowanie cen i taryf niezatwierdzonych oraz cen i taryf wyższych od
zatwierdzonych (art. 56 ust. 1 pkt 5 i 6).
W razie rozważanego hipotetycznie odmiennego układu umowy i powstania
ważnego zobowiązania do odrębnych świadczeń pieniężnych, powódka mogłaby
ich dochodzić przed sądem, jednak w rozpoznawanej sprawie interpretacja umowy
dokonana w zaskarżonym wyroku nie pozostawia wątpliwości, że Sądy meriti
odrzuciły sugestię istnienia odrębnego obowiązku świadczenia przez pozwanego
ponad ceny i opłaty, a w skardze kasacyjnej nie przytoczono podstawy
pozwalającej kwestionować tę wykładnię.
Skarżąca upatruje źródło roszczenia o zapłatę kwot kompensujących wydatki
na modernizację systemu w przepisach Prawa energetycznego. Pogląd ten
wymaga weryfikacji pod kątem regulacji zawartej w art. 56 k.c., według którego
czynność prawna wywiera skutki nie tylko w niej wyrażone, lecz również te, które
wynikają z ustawy.
Naruszenie art. 45 i 47 Pr.energ. ma, zdaniem powódki, polegać na zwolnieniu
stron umowy z obowiązku stosowania we wzajemnych rozliczeniach cen i stawek
opłat zawartych w zatwierdzonej taryfie. Zarzut ten nie uwzględnia ustalenia
przyjętego za podstawę rozstrzygnięcia, że ceny i stawki opłat objęte
zatwierdzeniem przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki są niższe od płaconych
przez pozwanego, dlatego nie usprawiedliwia wniosku skargi kasacyjnej.
Podobnie nieskuteczny jest zarzut naruszenia art. 3 pkt 17 i art. 47 pkt 4
Pr.energ. przez przyjęcie, jakoby taryfa po wejściu w życie nie wiązała kupującego
ze względu na ustalenie sądu dotyczące rzeczywistej podstawy żądania zapłaty
kwot określonych jako opłaty w zakresie zarządzania ciepłem, którą jest
przekonanie powódki, że ceny ustalone w umowie oraz ceny i taryfy zatwierdzone
przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki nie pokrywają kosztów działalności
spółki.
Wobec niespornej okoliczności wejścia w życie cen i stawek opłat określonych
w zatwierdzonej taryfie oraz wykazania, że ceny tak ustalone mają charakter
maksymalny, skarżąca musiałaby wykazać, iż przepisy przytoczone w omawianym
zarzucie nakładają obowiązek pokrywania dodatkowych kosztów „zarządzania
ciepłem”, tymczasem obligatoryjność stosowania taryf (art. 3 pkt 17 oraz art. 56 ust.
1 pkt 5 Pr.energ.), a zarazem ich maksymalny charakter (art. 56 ust. 1 pkt 6),
wskazują, iż przedsiębiorstwo nie może żądać dodatkowych świadczeń
mieszczących się w pojęciu taryfy.
Należy również wyjaśnić skutki zatwierdzenia taryfy dla energii cieplnej
dostarczanej przez stronę powodową. Istotną okolicznością jest umowne ustalenie
ceny przed ogłoszeniem taryfy, która nie jest aktem normatywnym wiążącym ex
proprio vigore, gdyż jej charakter odpowiada pojęciu wzorca umownego (por.
uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 2 października 2003 r., V CK
228/02, OSNC 2004, nr 11, poz. 183). Ponieważ stosunek umowy miedzy stronami
miał charakter ciągły, wydanie wzorca w czasie jego trwania wiązało stronę
pozwaną (art. 3841
k.c.), której służyło prawo wypowiedzenia umowy w najbliższym
terminie (bez zwłoki, w razie nieuregulowania kwestii wypowiedzenia w umowie).
Ten dopuszczalny tryb zmiany postanowień umowy powódce nie odpowiadał.
Sąd Najwyższy nie podziela zapatrywania Sądu Apelacyjnego o
niedopuszczalności stosowania do rozliczeń między stronami zatwierdzonej taryfy
ze względu na zawarcie umowy w trybie zamówienia publicznego. Odnośny zarzut
strony pozwanej oparty na brzmieniu art. 76 ust. 1 u.z.p. zasługiwałby na
uwzględnienie w razie uznania merytorycznej kolizji między normami zawartymi w
omawianym przepisie ustawy o zamówieniach publicznych a normami Prawa
energetycznego, narzucającymi władczą ingerencję organów publicznych państwa
w treść i skutki umowy cywilnoprawnej między podmiotami prawa prywatnego.
Kolizja taka mogłaby podlegać regule wyłączania normy ogólnej przez szczegółową
w razie spełnienia się przesłanek wyjaśnionych przez Sąd Najwyższy m.in. w
uchwale całej Izby Cywilnej z dnia 14 stycznia 1960 r., 1 CO 45/59 (OSN 1961, nr
1, poz. 1). Wskazano w niej, że kolizja przepisów szczegółowych i ogólnych
zachodzi wówczas, gdy co najmniej dwie normy w swych hipotezach zawierają
wszystkie elementy stanu faktycznego, o który chodzi. W takim wypadku za przepis
szczególny uznać należy te normę, której hipoteza jest węższa. Inaczej mówiąc,
spośród stanów faktycznych objętych przez lex generalis, lex specialis stosuje się
tylko do tych, które zawierają elementy odpowiadające jego hipotezie. Przepisy art.
76 ust. 1 u.z.p. oraz art. 45 i 47 Pr.energ. nie pozostają jednak ze sobą w takim
stosunku, ponieważ ich hipotezy pokrywają się tylko częściowo, występuje więc
bardziej skomplikowany przykład kolizji niedającej się rozwiązać według prostych
reguł wyłączania. Moc wiążącą kolizyjnych przepisów należy w takim wypadku
określić przy użyciu wykładni systemowej i funkcjonalnej.
Prawo energetyczne reguluje jeden z ważniejszych segmentów życia
gospodarczego i społecznego, wiążący się z wykorzystaniem energii, będącej w
pewnych warunkach dobrem niezastępowalnym. Zgodnie z art. 1 ust. 2, celem
ustawy jest tworzenie warunków do zrównoważonego rozwoju kraju, zapewnienia
bezpieczeństwa energetycznego, oszczędnego i racjonalnego użytkowania paliw i
energii, rozwoju konkurencji, przeciwdziałania negatywnym skutkom naturalnych
monopoli, uwzględniania wymogów ochrony środowiska, zobowiązań wynikających
z umów międzynarodowych oraz równoważenia interesów przedsiębiorstw
energetycznych i odbiorców paliw i energii. Ustawa o zamówieniach publicznych
miała mniejszy zakres podmiotowy i przedmiotowy choć regulowała ważną
społecznie i ekonomicznie kwestię racjonalnego i przejrzystego wydatkowania
środków publicznych oraz zachowania konkurencyjności. Wymieniany w skardze
kasacyjnej art. 76 ust. 1 chronił procedury zamówień publicznych przed
zagrożeniami wynikającymi ze zmowy lub wykorzystania środków prawnych w celu
eliminacji konkurentów oraz osiągania nieuprawnionych korzyści. Ochrona tych
wartości, istotna również w zobowiązaniach ciągłych, musi uwzględniać ponadto
zmienność zjawisk gospodarczych uwzględnianą przez Prawo energetyczne. W
dziedzinie energetyki znajomość ich przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki,
wynikająca z działalności orzeczniczej (decyzyjnej), stanowi dostateczną
gwarancję, że zmiany umowy zawartej w trybie zamówień publicznych dotyczące
ceny i stawek opłat będą oceniane przy uwzględnieniu również danych z oferty
będącej podstawą udzielenia zamówienia. Dlatego zawarcie umowy w trybie
zamówienia publicznego nie wyklucza późniejszej zmiany umowy ze względu na
zatwierdzenie taryfy. Podniesione okoliczności nie mają jednak wpływu na
zasadność skargi kasacyjnej w sprawie, w której przedmiotem żądania było
świadczenie nieznajdujące uzasadnienia w umowie ani w taryfie.
Z przytoczonych względów Sąd Najwyższy uznał, że skarga kasacyjna nie
zawiera usprawiedliwionej podstawy i podlega oddaleniu (art. 39814
k.p.c.).