Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 156/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 10 października 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Myszka (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Roman Kuczyński
SSN Herbert Szurgacz
w sprawie z powództwa W. S. i in. , przeciwko "O." Spółce Akcyjnej i "C. SERWIS"
Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością
o odprawę pieniężną i inne roszczenia,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 10 października 2006 r.,
skargi kasacyjnej powodów od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 26 stycznia 2006 r.,
1. uchyla zaskarżony wyrok w części dotyczącej powództwa o
zapłatę odpraw z tytułu rozwiązania umów o pracę i w tym
zakresie sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu Sądowi Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych do ponownego rozpoznania oraz
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego,
2
2. oddala skargę kasacyjną w pozostałym zakresie i odstępuje
od obciążania powodów kosztami postępowania kasacyjnego w
stosunku do pozwanej "O." Spółki Akcyjnej.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 12
stycznia 2006 r. oddalił apelacje powodów: […]oraz pozwanej „C. SERWIS” Spółki z
o.o. od wyroku Sądu Rejonowego w O. IV Wydziału Pracy z dnia 31 marca 2005 r.,
wydanego w sprawie przeciwko „O." Spółce Akcyjnej i „C. SERWIS” Spółce z o.o. o
odprawę pieniężną, premie świąteczne, wyrównanie-waloryzację wynagrodzenia,
odszkodowanie za niezgodne z prawem rozwiązaniem umowy o pracę oraz premię
prywatyzacyjną. Wyrokiem tym Sąd Rejonowy zasądził od pozwanej „C. - SERWIS"
Spółki z o.o. na rzecz powodów kwoty po 1.000,00 zł tytułem premii świątecznej za rok
2001 oraz odpowiednio po: 2.408,25 zł, 2.830,75 zł; 2.682,88 zł, 2.896,24 zł i 2.932,15
zł tytułem waloryzacji wynagrodzenia - wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 19
września 2002 r. do dnia zapłaty. W pozostałym natomiast zakresie powództwa
przeciwko „C. - SERWIS" Spółce z o.o. zostały oddalone, natomiast wobec „O." S.A.
oddalono powództwa w całości. Postępowanie w części dotyczącej premii
prywatyzacyjnej zostało umorzone, a koszty procesu pomiędzy stronami wzajemnie
zniesiono.
W sprawie tej ustalono, że powodowie byli zatrudnieni w „O." S.A. w pełnym
wymiarze czasu pracy. W firmie tej obowiązywał Pakiet Praw Socjalnych i Gwarancji
Pracowniczych Załogi „O." S.A. (powoływany dalej jako Pakiet) zawierający między
innymi gwarancje płacowe i gwarancje zatrudnienia. W dniu 18 grudnia 2000 r.
pomiędzy „O." S.A. a „C. - SERWIS" Spółką z o.o. (powoływaną dalej jako „C. -
SERWIS") zostało zawarte porozumienie, na podstawie którego „C. - SERWIS"
przejęła pracowników pionu technicznego w trybie art. 231
§ 1 k.p., zgodnie z
wykazem i aktami osobowymi. Strony porozumienia postanowiły, że do przejętych
pracowników mają zastosowanie w okresie od dnia 1 stycznia 2001 r. do dnia 18
września 2002 r. przepisy Pakietu. Porozumienie zostało zawarte w związku z
3
rozpoczęciem wykonywania przez „C. - SERWIS" usług dla „O." S.A. w zakresie
serwisu technicznego i transportu. Strony porozumienia ustaliły, że po upływie okresu
gwarancji pracowniczych nastąpi renegocjacja warunków świadczenia usług.
Powodowie zatrudnieni w „O." S.A. zostali przejęci przez „C. - SERWIS" na podstawie
art. 231
k.p. Sytuacja finansowa „C. - SERWIS" w pierwszym półroczu 2002 r. była
trudna, nastąpił spadek zamówień na świadczone usługi, zachodziła konieczność
uregulowania płatności z tytułu wykupionego majątku. „O." S.A. nie dawało gwarancji
na korzystanie z jej usług i wypowiedziało umowę dotyczącą obsługi technicznej,
występowały godziny przestojowe. O trudnej sytuacji finansowej „C. - SERWIS" byli
informowani pracownicy na zebraniach organizowanych przez zarząd Spółki. W
związku z powyższym „C. - SERWIS" podjęła decyzję o przeprowadzeniu zwolnień
grupowych, o czym został powiadomiony PUP w O. Został opracowany pisemny
regulamin zwolnień stosownie do art. 4 ust. 4 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn
dotyczących zakładu pracy (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r., Nr 112, poz. 980 ze zm.,
powoływanej dalej jako ustawa z dnia 28 grudnia 1989 r.) W maju 2002 r. powodowie
otrzymali wypowiedzenia umowy o pracę ze skutkiem na dzień 31 sierpnia 2002 r.
Jako przyczynę każdego z wypowiedzeń „C. - SERWIS" wskazała zmniejszenie
zatrudnienia z uwagi na zmiany organizacyjne oraz sytuację ekonomiczną Spółki.
Każde pismo zawierało pouczenie o terminie i sposobie złożenia odwołania do sądu.
Wypowiedzenia umowy o pracę otrzymało 380 pracowników „C. - SERWIS".
Pracodawca jeszcze przed upływem okresu wypowiedzenia zaproponował większości
pracownikom nowe warunki pracy i płacy, których niektórzy pracownicy nie przyjęli. Po
dniu 31 sierpnia 2002 r. w „C. - SERWIS" zostało zatrudnionych 14 nowych
pracowników. Powodowie nie otrzymali premii świątecznych za rok 2001 i 2002 w
kwotach po 1.000,00 zł, ani nie wzrosło ich wynagrodzenie zgodnie z pakietem
socjalnym. Wartość waloryzacji wynagrodzenia wyniosła odpowiednio: 2.408,25 zł dla
W. S., 2.830,75 zł dla R. K., 2.682,88 zł dla J. D., 2.986,24 zł dla S. Ł. i 2.932,15 zł dla
J. S. Na podstawie porozumień zawartych w dniach 24 września 2001 r. oraz 10
kwietnia 2004 r. pomiędzy Zarządem „O." S.A. a związkami zawodowymi działającymi
w „O.” S.A. zostało uzgodnione, że w tej Spółce w roku 2001 i 2002 nie zostaną
zrealizowane lub zostaną zrealizowane według innych zasad niektóre zobowiązania
4
wynikające z pakietu socjalnego. „O." S.A. zawiadomiło „C. - SERWIS" o zmianach w
pakiecie socjalnym wynikających z tych porozumień. Pracownicy „C.I - SERWIS" w
2001 r. otrzymali w kwietniu talony o wartości 150,00 zł, w październiku talony o
wartości 500,00 zł, w listopadzie wypłatę gotówkową w kwocie 250,00 zł. W dniu 7
czerwca 2000 r. została zawarta pomiędzy Skarbem Państwa reprezentowanym przez
Ministra Skarbu Państwa, Credit Suisse First Boston Ceramic Partners (Poland)
S.a.r.l. oraz Credit Suisse First Boston International Eguity Partners L.P. umowa
dotycząca sprzedaży akcji "O." S.A., która zawierała uregulowania dotyczące
zatrudnienia. Kupujący zagwarantował zatrudnienie pracowników Spółki przez okres
24 miesięcy od dnia zamknięcia. Strony postanowiły, że zamknięcie będzie miało
miejsce nie później niż 20 dnia roboczego po spełnieniu się ostatniego z warunków
zawieszających, o których mowa w art. 1 § 6 lub w innym dniu uzgodnionym na
piśmie. We wrześniu 2000 r. została ostatecznie podpisana umowa sprzedaży akcji
„OPOCZNO" S.A. po spełnieniu warunków zawieszających z § 6 umowy z dnia 7
czerwca 2000 r. Pakiet został spisany już w kwietniu 2000 r. po spełnieniu warunków
zawieszających z § 6 umowy z dnia 7 czerwca 2000 r. Powstał on w wyniku negocjacji
pomiędzy akcjonariuszem, związkami zawodowymi działającymi w „O." S.A. i
zarządem tej Spółki. Strony pakietu były świadome, że zachodzi konieczność
restrukturyzacji „O." S.A. i zgodnie ustaliły, że taka restrukturyzacja ma być dokonana
w ciągu dwóch lat. Przez ten okres miał obowiązywać Pakiet. Także ewentualne
zwolnienia pracowników z przyczyn ekonomicznych zakładu pracy miały być
dokonane w okresie dwóch lat obowiązywania Pakietu i wiązały się one z
koniecznością wypłaty wynagrodzenia w wysokości ustalonej w rozdziale II Pakietu
dotyczącym gwarancji zatrudnienia. W celu zmobilizowania pracodawcy do
przeprowadzenia pełnej restrukturyzacji Spółki w okresie obowiązywania Pakietu jego
strony wprowadziły zapis w punkcie 8 ust. 1 rozdziału II, który przewidywał, że w
przypadku rozwiązania umów o pracę w trybie ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. w
okresie 12 miesięcy od dnia wygaśnięcia pakietu odprawa określona w tej ustawie
wynosić będzie 12 miesięcy niezależnie od stażu pracy pracownika. Pakiet
obowiązywał od dnia 18 września 2000 r. do dnia 18 września 2002 r.
Powodowie nie złożyli odwołań od dokonanych im wypowiedzeń umów o pracę.
Po rozwiązaniu umów o pracę otrzymali oni odprawy pieniężne wynikające z ustawy z
5
dnia 28 grudnia 1989 r. oraz wynagrodzenie za 18 dni września 2002 r. wynikające z
Pakietu.
Sąd Rejonowy uznał powództwa za częściowo uzasadnione, wskazując, że
powodowie wnieśli żądania zasądzenia odszkodowań z tytułu niezgodnego z prawem
rozwiązania umowy o pracę (art. 45 § 1 k.p.) po upływie kilku miesięcy od daty
doręczenia im wypowiedzeń umów o pracę, mimo że zgodnie z zgodnie z art. 264 § 1
k.p. odwołanie od wypowiedzenia umowy o pracę powinno być wniesione do sądu
pracy w ciągu 7 dni od dnia doręczenia pisma wypowiadającego umowę o pracę.
Powodowie otrzymali wypowiedzenia na piśmie, które zawierały pouczenia o terminie i
sposobie wniesienia odwołania, a zatem argumentacja o zapewnieniach pracodawcy,
że po okresie wypowiedzenia umów o pracę zostaną zawarte ponownie z
pracownikami umowy o pracę nie uprawdopodabnia wniosku o przywrócenie termin i
nie świadczy o braku winy powodów w uchybieniu terminów do wniesienia odwołania.
Gdyby nawet przyjąć, iż powodowie na podstawie ustnych zapewnień przełożonych
uważali, że z dniem 1 września 2002 r. zostaną z nimi ponownie zawarte umowy o
pracę, to powinni wnieść pozwy o przywrócenie do pracy lub odszkodowanie z
wnioskiem o przywrócenie terminu należało wnieść w ciągu 7 dni od daty ustania
stosunku pracy. Takiego żądania nie zawierają jednak pozwy główne, a zostały one
zgłoszone dopiero w toku procesu.
Odnosząc się do żądania wypłaty premii świątecznej Sąd pierwszej instancji
stwierdził, że zasadne jest zasądzenie premii świątecznej jedynie za rok 2001 w
kwocie po 1.000,00 zł, uznając, że pracodawca nie może tłumaczyć niewypłacenia
tego świadczenia trudną sytuacją finansową Spółki oraz modyfikacją Pakietu
stosownie do porozumienia z dnia 24 września 2001 r., które zostało zawarte
pomiędzy Zarządem a Związkami Zawodowymi „O." S.A. w Opocznie, które nie
wywołało żadnych skutków prawnych w zakresie uprawnień wynikających z Pakietu
pracowników „C. - SERWIS", ponieważ pracownicy tej Spółki nie uczestniczyli w
procesie tworzenia tego porozumienia. Nie ma też podstaw do przyjęcia i zaliczenia na
poczet tej premii talonów okazjonalnych o wartości wskazanej przez pozwaną „C. -
SERWIS", czy też wypłaty gotówkowej mającej miejsce w listopadzie 2001 r., tym
bardziej, że „C. - SERWIS" nie udowodniła, że wywiązała się z pkt 4 rozdziału III
Pakietu odnoszącego się tych premii. Natomiast żądanie zasądzenia premii
6
świątecznej za rok 2002 Sąd uznał za bezzasadne skoro w dacie 15 grudnia 2002 r.
powodowie nie byli już pracownikami „C. - SERWIS" i w tej części roszczenie oddalił.
Sąd Rejonowy zasądził ponadto żądane kwoty waloryzacji wynagrodzenia w
części, w jakiej ich wysokość została ustalona w toku procesu na podstawie przepisów
Pakietu, ponieważ porozumienia z dnia 24 września 2001 r. i 10 kwietnia 2004 r. nie
wyłączyły skutecznie realizacji postanowień Pakietu (pkt 3 rozdział III) w stosunku do
pracowników „C. - SERWIS". Uznając, że pakiet socjalny stanowi źródło zobowiązań
pracodawcy Sąd zasądził na rzecz każdego z powodów kwoty z tytułu waloryzacji
wynagrodzenia jako przysługujące im od byłego pracodawcy „C. - SERWIS", która
wskutek przejęcia pracowników w trybie art. 231
k.p. stała się stroną stosunków pracy i
jednocześnie przejęła zobowiązania wynikające z Pakietu (§ 2 porozumienia z dnia 18
grudnia 2000 r.).
Natomiast co do odprawy pieniężnej Sąd stwierdził, że brak jest podstaw do jej
na podstawie przepisu art. 8 ust. 1. rozdziału II Pakietu, zgodnie z którym w przypadku
rozwiązania przez spółkę umów o pracę za wypowiedzeniem lub porozumieniem stron
w trybie ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o rozwiązywaniu umów o prace z przyczyn
dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 1990 r. Nr 4,
poz. 19 ze zm.) w okresie 12 miesięcy od dnia wygaśnięcia pakietu odprawa
określona w tej ustawie wynosić będzie równowartość iloczynu 12-tu miesięcy
niezależnie od stażu pracy pracownika. Po dniu wygaśnięcia Pakietu, czyli po 18
września 2002 r., powodowie nie byli już pracownikami "C. - SERWIS", skoro umowy o
pracę zostały rozwiązane z nimi z dniem 31 sierpnia 2002 r. Za okres do końca okresu
obowiązywania Pakietu otrzymali oni wynagrodzenia gwarantowane. Z zebranego w
sprawie materiału dowodowego bezspornie wynika, że celem wprowadzenia
omawianego przepisu było zmobilizowanie pracodawcy do przeprowadzenia
restrukturyzacji zatrudnienia i dokonania ewentualnych zwolnień pracowników z pracy
do dnia 18 września 2002 r., a nie przedłużenie okresu obowiązywania tego Pakietu
na okres od dnia 18 września 2002 r. do dnia 18 września 2003 r.
Sąd Okręgowy zgodził się ze stanowiskiem Sadu pierwszej instancji
stwierdzając, że powodowie uchybili terminowi określonemu w art. 264 k.p. i
jednocześnie nie wykazali, że uchybienie to nastąpiło bez ich winy, a w pozwach
poruszali kwestie dotyczące rozwiązania umów o pracę jedynie w kontekście
7
wypłaty zaniżonej odprawy. Pozwy te złożone zostały w dniu 18 września 2002 r. i
wtedy powodowie wiedzieli, że przestali być pracownikami pozwanej „C.I -
SERWIS" i że pracodawca nie ma zamiaru ich ponownego zatrudnienia. Nie
podnieśli jednak, że pracodawca w sposób sprzeczny z prawem lub
nieuzasadniony wypowiedział im umowy o pracę, a roszczenia odszkodowawcze
zgłosili dopiero w piśmie procesowym z dnia 27 listopada 2002 r., czyli po upływie
niemal 3 miesięcy od ustania stosunków pracy. Nawet przy uznaniu za wiarygodne
twierdzeń powodów, że odwołań od wypowiedzeń nie złożyli w stosownym terminie
ani też w okresie trwania stosunków pracy, licząc na prawdziwość zapewnień
pracodawcy, to powodowie nie wykazali żadnych okoliczności uniemożliwiających
im zgłoszenie roszczeń odszkodowawczych niezwłocznie po ustaniu stosunku
pracy. W ocenie Sądu Okręgowego, w omawianej sprawie istotne jest ustalenie,
czy Pakiet jest źródłem prawa pracy, o którym mowa w art. 9 k.p. Nie ulega
wątpliwości, że ta część Pakietu, która została wprowadzona do układu
zbiorowego pracy stanowi źródło prawa pracy i jest podstawą dla dochodzenia
indywidualnych roszczeń przez pracowników. Natomiast w części niewłączonej do
układu zbiorowego pracy Pakiet nie znajduje oparcia w ustawie i nie stanowi źródła
prawa pracy w rozumieniu art. 9 k.p. Przepis ten wymaga bowiem, aby
postanowienia porozumienia zbiorowego zaliczone do źródeł prawa pracy były
„oparte na ustawie" oraz określały prawa i obowiązki stron stosunku pracy, przy
czym obie przestanki muszą być spełnione łącznie. Prawo związków zawodowych
oraz pracodawców i ich organizacji do zawierania porozumień (zbiorowych) jest
zagwarantowane w art. 59 ust. 2 Konstytucji. W doktrynie uznaje się, że nie jest
możliwe przyjęcie, iż wszystkie porozumienia zbiorowe mają „oparcie ustawowe" w
tym przepisie, bowiem należy go traktować jedynie jako generalną gwarancję dla
partnerów socjalnych do zawierania porozumień zbiorowych. Natomiast w art. 9 § 1
k.p. chodzi o wyraźne określenie w ustawie dopuszczalności zawarcia konkretnego
rodzaju porozumienia zbiorowego. Wynika z tego, że wśród zakładowych
porozumień zbiorowych występują porozumienia spełniające przesłanki z art. 9 § 1
k.p., a więc zaliczane do źródeł prawa pracy, oraz porozumienia, które nie mogą
być traktowane jako źródło prawa pracy. Ustalenie to jest istotne w aspekcie
rozważań dotyczących sankcji z tytułu nieprzestrzegania postanowień
8
porozumienia zbiorowego, a także mocy wiążącej i możliwości dochodzenia
roszczeń na podstawie jego postanowień. W omawianej sprawie Pakiet nosi
niewątpliwie wiele cech, które pozwalałyby na zaliczenie go do kategorii
porozumień zbiorowych o charakterze normatywnym, ponieważ reguluje prawa i
obowiązki pracowników i pracodawcy w sposób generalny i abstrakcyjny, zawiera
postanowienia o charakterze norm ogólnych, rodzajowo (a nie indywidualnie)
określających adresatów tych postanowień (po stronie pracowników) oraz
rodzajowo (nie zaś indywidualnie) oznacza ich właściwości, czy sposób
postępowania. Jedynie brak oparcia na ustawie porozumienia zbiorowego
przesądza o odmowie przypisania mu cech źródła prawa w rozumieniu art. 9 § 1
k.p. Zatem zdaniem Sądu Okręgowego, Sąd pierwszej instancji nie ma racji
twierdząc, że Pakiet z dnia 18 września 2000 r. w części niewłączonej protokołem
dodatkowym do układu zbiorowego pracy ma oparcie w ustawie. Układ zbiorowy
pracy w rozdziale V reguluje kwestie odpraw pieniężnych przysługujących
pracownikom w przypadku rozwiązania z nimi umów o pracę z przyczyn
określonych w ustawie z dnia 28 grudnia 1989 r. Ustęp 2 § 47 układu zbiorowego
pracy (z.u.z.p.) odnosi się do pracowników, z którymi rozwiązano umowę o pracę w
okresie 24 miesięcznego okresu gwarantowanego zatrudnienia i na mocy tego
przepisu pracodawca zobowiązywał się, że takim pracownikom wypłaci niezależnie
od odpraw przysługujących z mocy tej ustawy - odprawę w wysokości
wynagrodzenia liczonego jak ekwiwalent za urlop wypoczynkowy za okres
pozostający do upływu 24 miesięcznego gwarantowanego zatrudnienia. Natomiast
ustęp 3 tego postanowienia odnosił się do tych pracowników, z którymi rozwiązano
umowy o pracę z przyczyn, o których mowa wyżej w okresie 12 miesięcy od dnia
wygaśnięcia Pakietu (po dniu 18 września 2002 roku). Na mocy tego postanowienia
pracodawca zobowiązywał się, że takim pracownikom wypłaci odprawę w
wysokości 12 miesięcznego wynagrodzenia liczonego jak ekwiwalent za urlop
wypoczynkowy niezależnie od stażu pracy. Tymczasem poza sporem było, iż
stosunki pracy z powodami uległy rozwiązaniu w okresie 24 miesięcznego okresu
gwarantowanego zatrudnienia (Pakiet obowiązywał do dnia 18 września 2002 roku,
a stosunki pracy wygasły z dniem 31 sierpnia 2002 r.). Podstawę dla dochodzenia
ewentualnej odprawy stanowił ustęp 2 § 47, a nie jak chcą tego powodowie ust. 3
9
tego postanowienia. Powodowie otrzymali, poza odprawą przewidzianą przepisami
ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r., także odprawę w wysokości wynagrodzenia
liczonego jak ekwiwalent za urlop wypoczynkowy za okres pozostający do upływu
24 miesięcznego okresu gwarantowanego zatrudnienia. Ta regulacja płacowa
uregulowana w układzie zbiorowym pracy w przypadkach zwolnień grupowych z
całą pewnością jest korzystniejsza od rozwiązań ustawowych.
W tym zakresie Sąd drugiej instancji uznał za niezasadny zarzut naruszenia
113
k.p., gdyż powodowie w żaden sposób nie byli dyskryminowani ze względu na
cechy dotyczące ich osobiście. Również zróżnicowanie wysokości odpraw nie ma
cech dyskryminacji w rozumieniu art. 112
k.p. (w brzmieniu mającym zastosowanie
w 2000 r.), a zarzut naruszenia tego przepisu nie znalazł potwierdzenia w
zgromadzonym materiale dowodowym. Na poparcie tej tezy Sąd Okręgowy
przywołał stanowisko Sądu Najwyższego zawarte w uchwale z dnia 8 stycznia 2002
r., III ZAP. 31/01 (OSNAPiUS 2002 nr 12, poz. 284), zgodnie z którym art. 112
k.p.
formułuje zasadę, iż pracownicy mają równe prawa z tytułu wypełniania takich
samych obowiązków, która jednak nie odnosi się do całego prawa pracy i do
wszystkich podmiotów występujących w tym prawie. Mowa w nim o równych
prawach pracownika z tytułu wypełniania takich samych obowiązków, natomiast -
nie dokonując wykładni wyraźnie rozszerzającej - trudno przyjąć, że odprawa
pieniężna stanowi uprawnienia należne pracownikowi z tytułu wypełniania przez
niego obowiązków. Zależy ono przecież od rozwiązania stosunku pracy (odprawa
należy się za zwolnienie z pracy, a nie za wypełnianie obowiązków) i przyczyn tego
rozwiązania, a także i od innych okoliczności (przyjęcia propozycji zatrudnienia,
prowadzenia działalności gospodarczej, zatrudnienia w niepełnym wymiarze,
prowadzenia gospodarstwa rolnego). Nie zależy ono natomiast od tego, jakie
pracownik wykonuje obowiązki i jak je wykonuje. Stąd też bezzasadne jest
kwestionowanie unormowania § 47 zakładowego układu zbiorowego pracy strony
pozwanej z powołaniem się na art. 112
k.p. Jeśliby jednak nawet hipotetycznie
opowiedzieć się za wykładnią rozszerzającą i przyjąć, iż przepis art. 112
k.p. ma
zastosowanie również do prawa do odprawy pieniężnej w związku z ustaniem
stosunku pracy, to należy podkreślić, iż zasada równych praw oznacza takie samo
traktowanie pracowników będących w takiej samej sytuacji faktycznej i prawnej w
10
zakresie jej istotnych elementów (relewantnych). Konieczne jest więc określenie,
które to elementy w sytuacji powodów byłyby istotne z punktu widzenia nabycia
prawa do odprawy z tytułu rozwiązania umowy o pracę i jej wysokości. Istotnym
elementem jest tu data ustania stosunku pracy. Pracownicy bowiem, z którymi
rozwiązano stosunek pracy do dnia wygaśnięcia pakietu mieli otrzymać odprawę w
wysokości wynikającej z ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. oraz ewentualną
odprawę w wysokości wynagrodzenia do upływu okresu gwarantowanego okresu
zatrudnienia (24 miesiące), a pracownicy zwalniani po wygaśnięciu Pakietu i po
upływie 24 miesięcznego okresu gwarantowanego zatrudnienia mieli ponadto
prawo do odprawy z tytułu rozwiązania umowy o pracę w wysokości 12-
miesięcznego wynagrodzenia, bez względu na staż pracy. To zróżnicowanie
sytuacji prawnej pracowników w zależności od daty ustania stosunku pracy nie
przesądzałoby jeszcze o zasadności zarzutu naruszenia art. 112
k.p. Istota
problemu tkwiłaby w ocenie, czy przepis § 47 z.u.z.p. oraz § 8 ust 1 Pakietu w
sposób uzasadniony (racjonalny) zróżnicowała analizowane sytuacje. Konieczne
było, zatem ustalenie, czy te różnice mają i ewentualnie w jakim stopniu -
obiektywne i rozsądne usprawiedliwienie. W tym Sąd Okręgowy uzupełnił
postępowanie dowodowe zaliczając w poczet materiału dowodowego zeznania
świadków: /.../. Na podstawie ich zeznań ustalono, iż związki zawodowe w trakcie
negocjacji walczyły o jak najdłuższy okres gwarantowanego zatrudnienia.
Uzgodniony okres 24 miesięcy określony w Pakiecie miał okazać się dla nowego
właściciela wystarczający dla potrzeb restrukturyzacji zakładu, jego modernizacji i
racjonalizacji zatrudnienia. Zwolnienia grupowe dopuszczone przez Pakiet były
możliwe tylko w celu ochrony przeważającej ilości miejsc pracy. Pracownicy
zwalniani w okresie gwarantowanym mieli otrzymać odprawę w wysokości
wynagrodzenia za czas do upływu okresu ochronnego oraz odprawę wynikającą z
ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. Jeśli zaś chodzi o brzmienie punktu 3 § 47 z.u.z.p.
oraz punktu 8 ust 1 Pakietu, to z zeznań tych świadków wynika, iż jego uchwalenie
nie miało na celu nierównego traktowania pracowników, lecz miało stanowić dla
pracodawcy finansową barierę przed dalszymi zwolnieniami. W okresie 12 miesięcy
od dnia wygaśnięcia Pakietu nie było w ogóle zwolnień u pozwanych pracodawców.
Związkowcy tłumaczyli zatem fakt zróżnicowania wysokości odpraw w zależności
11
od daty ustania stosunku pracy, a w szczególności tym, iż okres 24 miesięczny
określony w Pakiecie miał okazać się wystarczający dla pracodawcy dla wdrożenia
reform strukturalnych, a ustalenie 12 miesięcznej odprawy dla pracowników
zwalnianych po wygaśnięciu Pakietu miało stwarzać dla pracodawcy finansową
barierę przed dalszymi zwolnieniami grupowymi. Inicjatorem tego przepisu były
właśnie związki zawodowe, których zamiarem było wzmocnienie ochrony trwałości
stosunku pracy po wygaśnięciu Pakietu. W tej sytuacji Sąd Okręgowy ustalił, że
zgodnym celem i zamiarem stron tego porozumienia nie było różnicowanie
wysokości odpraw z uwagi na cechy szczególne pracowników, a zatem nie miały
one cech dyskryminacji, nie naruszały też równego traktowania pracowników w
zakresie pełnionych przez nich obowiązków. Uzgodnione zróżnicowania odpraw
miały zatem racjonalne i logiczne uzasadnienie, a pracownicy zwalniani w trakcie
okresu 24 miesięcznego okresu gwarantowanego i tak otrzymywali więcej niż to
wynikało z ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r., gdyż poza tą odprawą otrzymali oni
wynagrodzenia za okres do upływu tego okresu ochronnego.
Odnośnie do żądania zasądzenia premii świątecznej za rok 2002, Sąd
Okręgowy podzielił w pełni w tym zakresie pogląd Sądu Rejonowego.
W skardze kasacyjnej pełnomocnik powodów podniósł naruszenie prawa
procesowego, a w szczególności 1/ art. 247 k.p.c. przez wyprowadzenie z zeznań
świadków wniosków ewidentnie sprzecznych z osnową dokumentu, jakim był
podpisany przez tych świadków Pakiet Praw Socjalnych i Gwarancji Pracowniczych
załogi O. S.A., 2/ art. 316 § 1 k.p.c. poprzez niewyjaśnienie rzeczywistej treści
zapisów Pakietu Praw Socjalnych i Gwarancji Pracowniczych Załogi „O.” S.A. i
błędnej jego interpretacji w zakresie warunków przyznania prawa do zwiększonej
odprawy, oraz premii świątecznej za 2002 r., co skutkowało wydaniem wyroku
sprzecznego ze stanem rzeczy istniejącym w chwili zamknięcia rozprawy. Skarga
opiera się także na zarzucie naruszenia przepisów prawa materialnego przez błędną
wykładnię i niewłaściwe zastosowanie: 1/ art. 32 Konstytucji Rzeczpospolitej
Polskiej, art. 112
, 113
, 183a
§ 1, 2 i 4 i art. 8 k.p. przez niezasadne przyjęcie, że
„zróżnicowanie w § 47 Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy „O.” S.A. praw
pracowników do zwiększonej odprawy z przyczyn dotyczących zakładu pracy w
zależności od tego, czy ich zwolnienie nastąpiło w okresie obowiązywania Pakietu
12
Praw Socjalnych i Gwarancji Pracowniczych Załogi „O.” S.A., który co wymaga
podkreślenia gwarantował stabilizację zatrudnienia przez 24 miesiące, czy też
nastąpiło po dacie 18 września 2002 r., nie narusza zasady równego traktowania
pracowników zasady niedyskryminacji, oraz wyrażonej w art. 32 Konstytucji
Rzeczpospolitej Polskiej zasady równości”, 2/ art. 393 k.c. i art. 65 § 1 i 2 k.c. w
związku z art. 300 k.p. polegający na błędnym założeniu, że postanowienia Pakietu
przyznające premią świąteczną za rok 2002 uzależniły jej wypłatę od spełnienia
wymogu zatrudnienia w dniu 15 grudnia 2002 r., 3/ art. 265 § 1 k.p. przez
niezasadne uznanie, że w okolicznościach sprawy brak jest podstaw do
przywrócenia powodom wynikającego z art. 264 § 1 k.p. terminu do wniesienia
odwołania w sytuacji, gdy powodowie ufając twierdzeniom pracodawcy nie złożyli w
terminie odwołania od wypowiedzenia im umowy o pracę 4/ obrazę przepisu art. 45
§ 1 k.p. przez nierozważenie zasadności dokonanego powodom wypowiedzenia
umowy o pracę i zaakceptowanie poglądu Sądu pierwszej instancji, że pracodawca
nie naruszył przepisów prawa rozwiązując z nimi stosunki pracy.
Skarga kasacyjna podnosiła istnienie istotnego zagadnienia prawnego
sprowadzającego się do pytania, czy przepis art. 112
k.p. formułujący zasadę, że
pracownicy mają jednakowe prawa z tytułu wypełnienia takich samych obowiązków
odnosi się do całego prawa pracy i wszystkich podmiotów w nim występujących, czy
też wyłączone jest zastosowanie tej zasady w odniesieniu do prawa do odprawy
pieniężnej należnej z tytułu rozwiązania stosunku pracy. Wyrokiem z dnia 23 stycznia
2002 r., I PKN 816/00 Sąd Najwyższy rozstrzygnął, iż zasada równości praw z
tytułu jednakowego wypełniania takich samych obowiązków prawniczych (art. 112
k.p.)
dotyczy określonych w zakładowym układzie zbiorowym pracy warunków nabycia
prawa do nagrody jubileuszowej, przesądzając tym samym, że staż pracy jest
elementem wykonywania obowiązków pracowniczych. W innym orzeczeniu z dnia 12
grudnia 2001 r., I PKN 182/00, Sąd Najwyższy - rozstrzygając o prawie do
dodatkowego odszkodowania z tytułu rozwiązania umowy o pracę z pracownikiem na
stanowisku kierowniczym – rozważał, czy reguły ustanowione w pakiecie socjalnym nie
naruszają zasady równości praw pracowników z art. 112
k.p., co oznaczało, że nie
podzielił poglądu, iż stosowanie tego przepisu w odniesieniu do odpraw jest wyłączone.
Zdaniem skarżących, rozbieżności w orzecznictwie Sądów powoduje także problem, czy
13
pakty gwarancji pracowniczej zawierane pomiędzy związkami zawodowymi a
inwestorem nabywającym udziały w prywatyzowanym przedsiębiorstwie stanowią
źródło pracy w rozumieniu art. 9 § 1 k.p. Sąd Okręgowy rozpoznając przedmiotową
sprawę i powołał się na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 23 maja 2001 r., III ZP
31/01, przyjmując, że postanowienia porozumienia zbiorowego mogą być zaliczone do
źródeł pracy o jakich mowa w art. 9 k.p., jeżeli zostały włączone do zakładowego
układu zbiorowego pracy, zawieranego na podstawie przepisów działu jedenastego
Kodeksu pracy. Natomiast obecne orzecznictwo Sądu Najwyższego opowiada się za
wyraźnie rozszerzającą wykładnią tego zagadnienia, uznającą pakty gwarancji
pracowniczych za stanowiące źródło prawa pracy w całości niezależnie od tego, czy
ich treść objęta została układem zbiorowym (por. wyrok z dnia 12 sierpnia 2004 r., III P
38/04, OSNP 2005 nr 4, poz. 55, czy wyrok z dnia 24 września 2004 r., II PK 27/04,
OSNP 2005 nr 10, poz. 142 ). Kolejnym istotnym zagadnieniem w sprawie, na które
powołują się skarżący, jest pytanie, czy zapisy Pakietu przeniesione do Z.U.P.
protokołem dodatkowym, uzależniające przyznanie prawa do dodatkowej odprawy z
tytułu zwolnienia z przyczyn leżących po stronie zakładu pracy w zależności od daty, w
ktorej pracodawca podejmuje decyzję o zwolnieniu pracownika nie naruszają zasady
równości wyrażonej w art. 112
k.p., zasad współżycia społecznego i społeczno-
gospodarczego przeznaczenia prawa do odprawy (w art. 8 k.p.) oraz czy nie stanowią
przejawu pośredniej dyskryminacji (art. 183
§ 4 k.p.). Problem ten ma istotne
znaczenie, gdyż zawarte w Pakiecie i Zakładowym Układzie Zbiorowym Pracy „O.” S.A.
zapisy nie zawierają obiektywnych kryteriów zróżnicowania praw pracowników, dając
w tym względzie wolną rękę pracodawcy. Dotychczasowe orzecznictwo Sądu
Najwyższego rozstrzygające o braku naruszenia zasady równości i niedyskryminacji w
zróżnicowaniu określonych grup pracowników w prawie do podwyższonej odprawy z
tytułu zwolnienia, opierało się na obiektywnych kryteriach, jasno i wyraźnie
określonych w postanowieniach zakładowych norm prawa pracy. Dlatego też nie budzi
wątpliwości stanowisko, że ściśle określona grupa pracowników (np. zajmujących
stanowiska kierownicze) może być wyłączona od prawa do uzyskania dodatkowego
odszkodowania za zwolnienie, bo takiego prawa zapisy zakładowego układu
zbiorowego pracy tej grupie nie przyznały. Natomiast w rozpoznawanej sprawie nie
zostały jednoznacznie i obiektywnie określone kryteria warunkujące przyznanie prawa
14
dodatkowej odprawy. Przeciwnie, postanowienia zakładowych aktów normatywnych
dają pracodawcy duże pole manewru, bo przecież tylko od niego zależy kiedy i kogo
ma zwolnić. Pozornie neutralny przepis stwarza warunki do nadużyć przez
nieracjonalne zróżnicowanie sytuacji pracowników, którym „niby" zagwarantowano
dwuletnią gwarancję zatrudnienia, ale gwarancja ta zniweczona została
wprowadzonymi wyjątkami od reguły, które to wyjątki w praktyce stały się zasadą.
Niezależnie od przytoczonych wyżyj argumentów skarżący podnieśli, że skarga
kasacyjna jest oczywiście uzasadniona, bowiem zaskarżone orzeczenie wydane
zostało z rażącym naruszeniem podstawowych zasad prawa pracy w zakresie: 1/
niezgodnego z prawem rozwiązywania z powodami stosunku pracy z przyczyn
dotyczących zakładu pracy, bez zachowania trybu konsultacji z załogą przewidzianego
w art. 4 ust. 4 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. oraz wbrew postanowieniom
regulaminu zwolnień, i gwarancjom przewidzianym w Pakiecie oraz 2/ błędnej i
oczywiście sprzecznej z literalnym brzmieniem zapisów i zasadami współżycia
społecznego interpretacji postanowień Pakietu polegającej na niezasadnym przejęciu,
że określony w Pakiecie dwuletni okres gwarancji zatrudnienia w swej istocie był
okresem przewidzianym dla restrukturyzacji zatrudnienia, uprzywilejowując w prawie
do zwiększonej odprawy pracowników w stosunku, do których nie złamano określonych
w Pakiecie gwarancji. Ewidentne złamanie gwarantowanego pracownikom okresu
zatrudnienia w taki sposób, aby stosunek pracy ustał przed datą 18 września 2002 r.,
zmierzające do uchylenia się pracodawcy od wypłacenia zwiększonej odprawy,
stanowiło nadużycie prawa.
Skarżący utrzymywali, że powołana przez Sąd Okręgowy uchwała Sądu
Najwyższego z dnia 8 stycznia 2002 r., III ZP 31/01, stwierdzająca, że przyznanie
prawa do dodatkowej odprawy pieniężnej, oprócz odprawy przewidzianej w art. 8
ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r., pracownikom, z którymi rozwiązano stosunek
pracy z przyczyn organizacyjnych, z wyłączeniem innych pracowników
wymienionych w art. 1 tej ustawy nie narusza zasady równości wyrażonej w art. 32
Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej i art. 11 k.p. - dotyczyła odmiennego stanu
faktycznego niż występujący w omawianej sprawie. Zapisy Pakietu przewidywały
rekompensatę dla pracowników zwolnionych przed upływem 24-miesięcznego
gwarantowanego okresu zatrudnienia w postaci wypłaty wynagrodzenia za okres
15
pozostający do upływu okresu gwarancji, a ponadto dodatkową 12-miesięczną
odprawę dla pracowników zwolnionych w okresie roku po wygaśnięciu Pakietu. Tak
sformułowane postanowienia Pakietu zróżnicowały sytuację pracowników w
zakresie prawa do odprawy, dyskryminując pracowników zwolnionych przed
zagwarantowanym im okresem zatrudnienia i doprowadziły do uprzywilejowania
pozostałych pracowników, którzy otrzymali dodatkową premię w postaci 12-
miesięcznej odprawy w razie zwolnienia w ciągu roku od wygaśnięcia Pakietu. Jak
wynika z treści pkt 6 działu II Pakietu dyskryminacja w zakresie prawa do
zwiększonej odprawy dotyczyła także pracowników, w stosunku do których
pracodawca złamał gwarancje zatrudnienia, naruszając zastrzeżony w Pakiecie
warunek zwolnień, które mogły nastąpić jedynie w celu ochrony przeważającej
liczby miejsc pracy. Dyskryminując pracowników, wobec których nie zachowano
przyrzeczonej im gwarancji zatrudnienia, postanowienia Pakietu uprzywilejowały
pozostałych, którzy otrzymali dodatkową premię w postaci 12-miesięcznej odprawy
w razie zwolnienia w ciągu roku od wygaśnięcia Pakietu. Zdaniem skarżących, w
przytoczonej przez Sąd Okręgowy uchwale Sadu Najwyższego z dnia 8 stycznia
2002 r., III ZP 31/01 pracownicy uprzywilejowani znajdowali się w wyraźnie
odmiennej sytuacji faktycznej i prawnej w stosunku do pozostałych, a warunki
przyznania im prawa do zwiększonej odprawy w wewnątrzzakładowych normach
prawa pracy zostały jednoznacznie skonkretyzowane. Tymczasem w
rozpoznawanej sprawie normy wewnątrzzakładowego prawa pracy nie
skonkretyzowały obiektywnych cech i właściwości poszczególnych grup
pracowników, które uzasadniałyby ich zróżnicowanie w przyznaniu prawa do
zwiększonej odprawy za zwolnienie z przyczyn leżących po stronie zakładu pracy.
W szczególności nie spełniają takiego warunku punkty 5, 6 i 8, 1 działu II Pakietu.
Zakładając wyjątkowość zwolnień w okresie dwóch lat obowiązywania Pakietu,
Pakiet przewidywał jednocześnie prawo do zwiększonej odprawy dla pracowników
zwolnionych w ciągu pierwszego roku od daty wygaśnięcia Pakietu. Ponadto Sąd
Okręgowy, wbrew tym wyraźnym zapisom, przyjął za wiarygodne zeznania
świadków-sygnatariuszy Pakietu o ich odmiennej intencji przy tworzeniu Pakietu,
która sprowadzała się do tego, że dwuletni gwarantowany okres zatrudnienia w
zamyśle jego autorów był jedynie okresem pozwalającym pracodawcy zredukować
16
zatrudnienie w ramach restrukturyzacji firmy. Dopiero dalsze zwolnienia, po okresie
wygaśnięcia obowiązywania Pakietu, obwarowane były koniecznością wypłaty
zwiększonej odprawy. Takie zróżnicowanie praw pracowników, przy zachowaniu
pozornej neutralności postanowienia Pakietu, rażąco naruszającą przepisy o
zakazie wszelkiej dyskryminacji wyrażone w art. 112
oraz art. 183a
§ 1 i 2 k.p. Z
jednej strony Pakiet zapewnia stabilizację zatrudnienia w gwarantowanym okresie
wszystkim bez wyjątku pracownikom, z drugiej natomiast przewiduje odstępstwa,
które w poznanej „C. SERWIS” stały się regułą. Powołując się na wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 24 września 2004 r., II PK 27/04 (OSNP 2005 nr 10, poz. 142), w
świetle którego pakiet gwarancji pracowniczych ma moc wiążącą nie tylko w sferze
zbiorowego prawa pracy, ale także w sferze indywidualnych roszczeń pracowników,
a Spółka powstała w wyniku komercjalizacji przedsiębiorstw państwowych jest
obowiązana dotrzymać określonych w pakiecie w gwarancji zatrudnienia, skarżący
stwierdzili, że dla oceny zasadności roszczeń powodów o wypłatę zwiększonej
odprawy istotne znaczenie ma ustalenie czy pracodawca złamał określone w
Pakiecie gwarancje zatrudnienia, czego Sądy obu instancji nie wyjaśniły.
Ponadto skarżący nie zgodzili się z twierdzeniem Sądu Okręgowego, że w
rozpoznawanej sprawie nie ma zastosowania art. 112
k.p., ponieważ prawo do
odprawy pieniężnej przysługującej za zwolnienia z pracy nie jest związane z
wypełnieniem przez pracownika obowiązków pracowniczych. Prawo do odprawy
jest nierozerwalnie związane z gwarancją zatrudnienia, stanowiąc rekompensatę za
jej złamanie, a przecież zatrudnienie jest wykonywaniem obowiązków
pracowniczych, o jakich mowa wart. 11 2
k.p. Skarżący podkreślili też, że Pakiet
zezwalał na zwolnienie pracowników przed upływem gwarantowanego okresu
zatrudnienia jedynie w celu zachowania przeważającej liczby miejsc pracy,
tymczasem w pozwanej „C. SERWIS” przyjęta praktyka nie respektowała takich
gwarancji, gdyż wypowiedzenia umowy o pracę otrzymała praktycznie cała załoga,
niezależnie od zapisów przyjętych przez pozwaną w regulaminie zwolnień. Sąd
Okręgowy nie wyjaśnił również sposobu opracowania regulaminu zwolnień, a
szczególnie, czy zachowany został przewidziany w art. 4 ust. 4 ustawy z dnia 28
grudnia 1989 r. Wymogu takiego nie spełnia konsultacja z wyznaczonymi przez
Zarząd Spółki pracownikami, niebędącymi reprezentantami załogi.
17
Skarżący wskazali także, ze Sądy obu instancji nie wyjaśniły przyczyn
uchybienia przez powodów terminowi do wniesienia odwołania od wprowadzenia im
umowy o pracę, w szczególności nie rozważały faktu, że pracodawca zastosował
wybieg, polegający na zwolnieniu całej załogi pod pretekstem opracowania nowego
regulaminu i zatrudnienia wszystkich pracowników na niewiele gorszych
warunkach, co miało na celu świadome wprowadzenie załogi w błąd oraz
utrzymanie jej w niepewności przez okres wypowiedzenia. Powyższa taktyka
przyniosła „C. SERWIS” wymierne korzyści, ponieważ rzeczywiście żaden z
pracowników (w tym powodowie) nie wniósł w terminie odwołania od
wypowiedzenia. Trudno w tej sytuacji uznać winę powodów, którzy zaufali
zapewnieniom pracodawcy i nie wnieśli w terminie odwołania od sprzecznego z
prawem rozwiązania stosunku pracy. Fakt złamania prawa przy wypowiedzeniu
umów o pracę powodowie zgłosili w pozwach wniesionych niezwłocznie po dacie
wygaśnięcia obowiązywania Pakietu, co usprawiedliwia przywrócenie im terminu do
wniesienia odwołania. Skarżący podnieśli, że pozwana „C. SERWIS” w każdym
roku wypracowała zysk, który uzasadniał utrzymanie zatrudnienia
zagwarantowanego w Pakiecie, zwłaszcza że pozwana dodatkowo przyjmowała
nowych pracowników, kosztem pracowników zwolnionych.
Odnośnie do oddalenia przez Sąd drugiej instancji żądania wypłaty premii
świątecznej za rok 2002 skarżący wskazali, że postanowienia Działu III pkt. 4
Pakietu, wbrew temu co ustalił Sąd, nie zakreślały „granicznej" daty wymagalności
tego świadczenia, przyznawały bowiem prawo do premii świątecznej z początkiem
danego roku, a pracodawca zobowiązany był do jej wpłacenia najpóźniej do dnia 15
grudnia. Nie można zatem przyjąć, że skarżący będąc pracownikami pozwanej do
31 sierpnia 2002 r. nie nabyli prawa do odprawy tylko dlatego, że stosunek pracy
został z nimi rozwiązany przed 15 grudnia 2002 r. W tym stanie rzeczy skarżący
wnieśli o uchylenie zaskarżonego wyroku w zaskarżony zakresie i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu oraz o zasądzenie
kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną pełnomocnik pozwanej „O.” S.A. wniósł o
odmowę przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania jako niezawierającej okoliczności
uzasadniającej jej rozpoznanie, ewentualnie - w razie przyjęcia jej do rozpoznania -
18
wnosił o oddalenie skargi wraz z zasądzeniem na rzecz pozwanej kosztów zastępstwa
sądowego według norm przepisanych za instancję kasacyjną. Zdaniem pozwanej
podniesiony w skardze zarzut naruszenia prawa materialnego (art. 32 Konstytucji RP,
art. 112
, 113
, 183a
§ 1, 2, 4, art. 8 k.p. oraz art. 393 k.c. i art. 65 § 1 i 2 k.c. w związku
z art. 300 k.p.) nie zawiera odniesienia do ustalonego stanu faktycznego, dlatego
przywołane w niej przepisy prawa stanowią pozorne wykazanie okoliczności z art.
3989
§ 1 k.p.c. Nie występuje także przesłanka istotnego zagadnienia prawnego i
potrzeby wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości i
wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów. Skarżący skupili się na
przytoczeniu orzecznictwa dotyczącego pakietów socjalnych bez odniesienia się do
stanu faktycznego sprawy i do zgodnego zamiaru stron zawierających Pakiet. W
ocenie pozwanej Pakiet jest umową zawarta przez pracodawcę lub przyszłego
pracodawcę z przedstawicielami załogi, głównie związkami zawodowymi, która
reguluje prawa i obowiązki pracownicze, a w szczególności zawiera określone
gwarancje dla pracowników. Umowa sprzedaży akcji „O.” S.A. zawarta pomiędzy
Ministrem Skarbu jako Sprzedającym a Credit Suisse First Boston Ceramic Poland
jako Kupującym, zawierała uregulowania dotyczące gwarancji zatrudnienia. Kupujący
gwarantował zatrudnienie pracowników Spółki przez okres 24 miesięcy od dnia
zamknięcia. Pakiet był integralną częścią umowy sprzedaży akcji - Rozdział VII pkt
6 Pakietu. Okres gwarancji zatrudnienia z Pakietu i Umowy Sprzedaży akcji jest taki
sam - 24 miesiące. Wbrew sugestii skarżących, zapisy Pakietu gwarantowały
powodom rzeczywisty dwuletni okres zatrudnienia i powodowie pracowali do dnia 31
sierpnia 2002 r., a za 18 dni września 2002 r. otrzymali wynagrodzenie do upływu
gwarantowanego okresu zatrudnienia. Pozwana zaznaczyła, że do pakietów jako do
umów stosuje się reguły dotyczące oświadczenia woli zawarte w art. 65 k.c. W
świetle tego przepisu, przez zgodny zamiar stron trzeba rozumieć uzgodnienie
istotnych okoliczności w samej umowie, bądź poza nią (np. w rokowaniach). Zatem
zdaniem pozwanej, Sąd Okręgowy słusznie oparł się na zeznaniach świadków-
sygnatariuszy w celu ustalenia zgodnego zamiaru stron i równie słusznie ustalił, że
celem Pakietu i § 47 ust. 3 u.z.p. nie było zróżnicowanie wysokości odpraw z uwagi
na cechy szczególne pracowników, a zatem nie miało ono na celu dyskryminacji w
rozumieniu art. 1 1 3
k.p., ani nierównego traktowania pracowników w zakresie
19
pełnionych przez niech obowiązków w rozumieniu art. 112
k.p. Natomiast uzgodnienie
12-miesięcznej odprawy dla pracowników zwalnianych po wygaśnięciu Pakietu miało
stanowić dla pracodawcy finansową barierę przez dalszymi zwolnieniami
grupowymi, a inicjatorami takich zapisów w Pakiecie były związki zawodowe.
Przepis § 47 ust. 3 u.z.p. stał się rzeczywistą barierą przed dalszymi zwolnieniami,
gdyż w okresie 12 miesięcy od wygaśnięcia Pakietu nie było zwolnień zarówno w
pozwanej „O.” S.A., jak i w pozwanej „C.-SERWIS”. Zróżnicowanie wysokości odpraw
przewidziane w u.z.p. miało racjonalne i logiczne uzasadnienie, a pracownicy
zwolnieni w trakcie okresu ochronnego i tak otrzymywali więcej niż wynikało z
przepisów powszechnie obowiązujących, gdyż poza odprawą wynikającą z ustawy z
1989 r. o zwolnieniach grupowych otrzymali wynagrodzenie za okres do upływu
okresu ochronnego.
Pozwana podkreśliła też, że dopuszczając dowód z zeznań świadków Sąd nie
wyprowadził z ich zeznań wniosków ewidentnie sprzecznych z osnową dokumentu, a
tym samym nie naruszył art. 247 k.p.c. Jedną z kumulatywnych przesłanek
wymienionych w tym przepisie, wyłączających dopuszczalność prowadzenia
dowodów osobowych przeciwko osnowie dokumentu, jakim był podpisany przez
świadków Pakiet, jest zapobieżenie w ten sposób obejściu przepisów w formie
zastrzeżonej pod rygorem nieważności. Ustawodawca nie zastrzegł wymogu
zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności dla wspomnianej czynności
prawnej, przeto ograniczenia dowodowe wynikające z art. 247 k.p.c. nie mogą
odnosić się do badania jej treści. Pozwana przywołała przy tym pogląd Sądu
Najwyższego, zgodnie z którym dopuszczalny jest dowód ze świadków lub z
przesłuchania stron, jeżeli jest to potrzebne do wykładni niejasnych oświadczeń woli
stron zawartych w dokumencie. W takim wypadku bowiem wspomniane dowody nie
są skierowane przeciwko osnowie dokumentu, a jedynie posłużyć mają ustaleniu
jego treści. W procesie wykładni zawartych w dokumencie oświadczeń woli
składanych indywidualnie adresatom dopuszczalne jest zatem sięgnięcie do
okoliczności towarzyszących złożeniu oświadczenia woli (np. do przebiegu rokowań),
które mogą być stwierdzone za pomocą pozadokumentowych środków dowodowych.
Przepis art. 247 k.p.c. nie stoi na przeszkodzie dowodzeniu przy pomocy
przesłuchania świadków i stron okoliczności nieodzwierciedlonych w dokumencie,
20
jeżeli miałoby to służyć wyjaśnieniu treści oświadczeń woli w nim wyrażonych, a taki
dowód nie jest skierowany przeciwko osnowie dokumentu. Pozwana podzieliła też
stanowisko Sądu Okręgowego w kwestii spornych wynagrodzeń świątecznych,
podnosząc, iż w dniu 15 grudnia 2002 r. powodowie nie byli pracownikami pozwanej
„C.-SERWIS” i przewidziane świąteczne wynagrodzenie do wypłaty w tej dacie nie
mogło być wypłacone wcześniej w dacie rozwiązania umowy o pracę tj. w dniu 31
sierpnia 2002 r. Wbrew twierdzeniu skarżących, Sąd drugiej instancji wyjaśnił w
sposób precyzyjny zgodny zamiar stron Pakietu oraz nie dokonał błędnej jego
interpretacji w zakresie warunków przyznania prawo do zwiększonej odprawy oraz
premii świątecznej za 2002 r., nie naruszył zatem Sąd art. 316 § 1 k.p.c. Zamykając
rozprawę Sąd Okręgowy miał na względzie to, iż Pakiet gwarantował zatrudnienie
przez okres 24 miesięcy od dnia wejścia w życie Pakietu, a nie przez okres 36
miesięcy oraz że w dniu wymagalności premii świątecznej za 2002 r. powodowie
nie byli już pracownikami pozwanej C. SERWIS”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest uzasadniona w części dotyczącej prawa do zwiększonej
12-miesięcznej odprawy pieniężnej przysługującej w przypadku rozwiązania umów o
pracę za wypowiedzeniem lub porozumieniem stron w trybie ustawy z 28 grudnia 1989
r., pracownikom zwalnianym z pracy w okresie 12 miesięcy od dnia wygaśnięcia
Pakietu. W sprawie jest niesporne, że u strony pozwanej Pakiet miał obowiązywać w
okresie od 18 września 2000 r. do 18 września 2002 r. Był to uzgodniony okres
gwarantowanego tym porozumieniem zatrudnienia, w którym powinna i mogła
nastąpić między innymi restrukturyzacja zatrudnienia pod warunkiem, że nastąpi to
„wyłącznie w celu ochrony przeważającej liczby miejsc pracy” w Spółce, z
zastrzeżeniem, że w razie dokonywania takich zwolnień, pracodawca wypłaci
każdemu zwalnianemu pracownikowi z przyczyn dotyczących zakładu pracy
wynagrodzenie „zgodnie z podpisanym angażem za okres pozostający do upływy 24-
miesięcznego gwarantowanego okresu zatrudnienia”. Równocześnie w Pakiecie
zawarto sporne uzgodnienie, że w przypadku rozwiązania umów o pracę w okresie
roku od wygaśnięcia Pakietu z przyczyn określonych w ustawie z 28 grudnia 1989 r. „
odprawa określona w tej Ustawie wynosić będzie 12 miesięcy niezależnie od stażu
pracy pracownika”. Było to niewątpliwie postanowienie, które wykraczało poza okres
21
obowiązywania Pakietu u pracodawcy powodów („C. - SERWIS" Spółki z o.o.) i poza
okres gwarantowanego Pakietem 24-miesięcznego zatrudnienia. Dlatego Sąd
Okręgowy zasadnie uzupełnił postępowanie dowodowe z zeznań działaczy
związkowych - sygnatariuszy tego Pakietu, którzy wyjaśnili, że celem wprowadzenia
analizowanych postanowień Pakietu było zmobilizowanie pracodawcy do
przeprowadzenia restrukturyzacji zatrudnienia i dokonania ewentualnych zwolnień
pracowników z pracy do dnia 18 września 2002 r., a nie przedłużenie okresu
obowiązywania tego Pakietu na okres od dnia 18 września 2002 r. do dnia 18
września 2003 r. Na podstawie tych zeznań Sąd Okręgowy ustalił, iż w trakcie
negocjacji związki zawodowe wywalczyły najdłuższy okres gwarantowanego
zatrudnienia, który uzgodniono na 24 miesięcy i miał być to okres wystarczający dla
potrzeb restrukturyzacji zakładu, jego modernizacji i przeprowadzenia racjonalizacji
zatrudnienia. W okresie „gwarantowanego zatrudnienia” zwolnienia grupowe
dopuszczone przez Pakiet były możliwe tylko „w celu ochrony przeważającej ilości
miejsc pracy”, a pracownicy zwalniani w okresie 24-miesięcznego gwarantowanego
zatrudnienia mieli otrzymać dodatkowo wynagrodzenie za czas do upływu tego okresu
ochronnego oraz odprawę wynikającą z ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. Natomiast
wyjaśniając brzmienie rozdziału II punktu 8 ust. 1 Pakietu, inkorporowanego w ust. 3 §
47 z.u.z.p., świadkowie ci zeznali, iż to uzgodnienie miało stanowić dla pracodawcy
finansową barierę przed dalszymi zwolnieniami w okresie po wygaśnięciu Pakietu, a
ponadto zeznali, że w okresie 12 miesięcy od daty wygaśnięcia Pakietu nie było w
ogóle zwolnień u pozwanych pracodawców.
Zważywszy na to, że inicjatorem spornego postanowienia były związki
zawodowe, to chybione okazały się zarzuty skarżących, jakoby - dopuszczając dowód
z zeznań działaczy związkowych-sygnatariuszy Pakietu - Sąd Okręgowy naruszył art.
247 k.p.c., ponieważ dowód ten nie był skierowany przeciwko osnowie lub ponad
osnowę Pakietu, ale dotyczył wyjaśnienia spornych treści i zakresu postanowień
rozdziału II pkt 8 ust. 1 Pakietu i § 47 ust. 3 z.u.z.p. co do przysługiwania zwiększonej
odprawy pieniężnej z tytułu rozwiązania stosunków pracy w okresie 12 miesięcy po
wygaśnięciu Pakietu, który - zgodnie z rozdziałem VII pkt 10 (Postanowienia końcowe)
- wiązał strony przez okres 24 miesięcy od daty wejścia w życie i z upływem tego
okresu wygasał, a sporne zapisy odnosiły się właśnie do okresu 12 miesięcy od dnia
22
wygaśnięcia Pakietu. Ponieważ w skardze kasacyjnej zabrakło innych zarzutów
procesowych podważających wartość dowodową zeznań tych świadków, to w ocenie
Sądu Najwyższego nie było wystarczającego uzasadnienia do podważenia
uzyskanych zeznań przy dokonaniu przez Sąd Okręgowy wykładni spornych
postanowień, prawidłowo zakwalifikowanych do źródeł prawa pracy w rozumieniu art.
9 § 1 k.p., z której wynikało, że pracownikom zwolnionym z pracy w okresie 24-
miesięcznego gwarantowanego zatrudnienia z przyczyn dotyczących pracodawcy,
które były możliwe tylko „w celu ochrony przeważającej ilości miejsc pracy”,
przysługiwało - oprócz odprawy z ustawy z 28 grudnia 1989 r. - wynagrodzenie za
czas do upływu tego okresu ochronnego, natomiast zwiększona 12-miesięczna
odprawa z tytułu zwolnienia z pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy
przysługiwała wyłącznie w przypadku dalszych zwolnień, które wystąpiłyby w okresie
12 miesięcy od dnia wygaśnięcia Pakietu, stosownie do § 43 ust. 3 z.u.z.p., ale już nie
do pkt 8 ust. 1 rozdziału II Pakietu, który wygasł z upływem okresu jego
obowiązywania ( pkt 10 rozdziału VII - Postanowienia końcowe).
Ponadto Sąd Najwyższy podzielił pogląd Sądu drugiej instancji, który trafnie
wykazał, że na gruncie analizowanych postanowień z.u.z.p. pracownicy nie byli
dyskryminowani ze względu na cechy dotyczące ich osobiście (art. 113
k.p.), skoro
zróżnicowanie wysokości należnych im świadczeń z tytuł rozwiązania stosunku pracy
z przyczyn dotyczących pracodawcy określała data rozwiązania stosunków pracy,
które nie powinny być już rozwiązywane po wygaśnięciu 24-miesięcznego
gwarantowanego okresu zatrudnienia, w którym dopuszczalne była restrukturyzacja
zatrudnienia „w celu ochrony przeważającej ilości miejsc pracy”. W ocenie składu
orzekającego, sporne zróżnicowanie wysokości odpraw w zależności od daty,
możliwości i dodatkowych rygorów rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy
nie naruszało zasady równego traktowania pracowników z tytułu wypełniania tych
samych obowiązków w rozumieniu art. 112
k.p. i konstytucyjnej zasady równości z art.
32 Konstytucji RP. W tym zakresie należało uwzględnić argumenty Sądu Najwyższego
zawarte w uchwale z dnia 8 stycznia 2002 r., III ZP 31/01 (OSNAPiUS 2002 nr 12,
poz. 284), który uznał, że zasada równego traktowania dotyczy równych praw
pracowniczych z tytułu wypełniania takich samych obowiązków, a bez dokonania
wykładni wyraźnie rozszerzającej trudno przyjąć, że odprawa pieniężna stanowi
23
uprawnienia należne pracownikowi z tytułu wypełniania przez niego obowiązków.
Zależy ona przecież od określonego sposobu i przyczyny rozwiązania stosunku pracy,
co oznacza, że należy się ona za zwolnienie z pracy i wynikające z tego negatywne
konsekwencje, a nie za wypełnianie obowiązków pracowniczych. Zasada równych
praw pracowniczych oznacza bowiem takie samo traktowanie pracowników będących
w takiej samej sytuacji faktycznej i prawnej w zakresie jej istotnych elementów
(relewantnych). Pracownicy, z którymi rozwiązano stosunki pracy z przyczyn
dotyczących pracodawcy w różnych datach nie zawsze pozostają w takiej samej
sytuacji prawnej lub faktycznej, co sprawia, że ich uprawnienia bywają różnie
kształtowane na gruncie zmieniających się przepisów ustaw o rozwiązywaniu
stosunków pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy (lub niedotyczących
pracownika) w zależności od daty rozwiązania stosunku pracy pod rządem
określonych przepisów. Nie sposób zatem zakwestionować daty ustania stosunku
pracy jako kryterium nabycia określonych uprawnień pracowniczych, co oznaczało, że
pracownicy, z którymi rozwiązywano stosunek pracy do dnia wygaśnięcia Pakietu w
ramach restrukturyzacji zatrudnienia „w celu ochrony przeważającej ilości miejsc
pracy” mieli otrzymać odprawę w wysokości wynikającej z ustawy z dnia 28 grudnia
1989 r. oraz dodatkowe wynagrodzenie do upływu okresu 24-miesięcznego
gwarantowanego okresu zatrudnienia, natomiast pracownicy, którzy byliby zwalniani
po wygaśnięciu okresu obowiązywania Pakietu mieli ponadto zagwarantowane prawo
do odprawy z tytułu rozwiązania umowy o pracę z przyczyn dotyczących pracodawcy
w wysokości 12-miesięcznego wynagrodzenia, bez względu na staż pracy, jeżeli
uzgodnioną intencją stron zbiorowego porozumienia prawa pracy celem § 47 ust. 3
z.u.z.p., było ustanowienie dla pracodawcy dodatkowej „bariery finansowej przed
dalszymi zwolnieniami po wygaśnięciu Pakietu”.
Równocześnie w rozpoznawanej sprawie Sąd Okręgowy nie odniósł się do
zarzutu nadużycia prawa wskutek „wybiegu” pozwanego pracodawcy, polegającego
na zwolnieniu bez mała całej załogi (z pozostawieniem jedynie personelu
kierowniczego) na krótko przed upływem okresu 24-miesięcznego okresu
gwarantowanego zatrudnienia, co ewidentnie mogło zmierzać do uniknięcia wypłat
podwyższonych pieniężnych z § 47 ust. 3 z.u.z.p. zawierającego dodatkową „barierę
finansową przed dalszymi zwolnieniami po wygaśnięciu Pakietu”. W szczególności
24
Sąd Okręgowy nie rozważał zarzutów powodów opartych na art. 8 k.p., że pozwany
pracodawca w okresie 24-miesięcznego gwarantowanego zatrudnienia nie
przeprowadził zakładanej, preferowanej i możliwej do przeprowadzenia
restrukturyzacji zatrudnienia „w celu ochrony przeważającej ilości miejsc pracy”, ale
dopiero przed upływem tego okresu zwolnił prawie wszystkich pracowników (380) w
celu nakierowanym na uniknięcie wypłat dodatkowych odpraw pieniężnych
pracownikom zwalnianym w okresie 12 miesięcy od dnia wygaśnięcia Pakietu.
Praktyka zwolnienia z pracy w jednym terminie niemal całej załogi wyłącznie w celu
zmiany (pogorszenia) indywidualnych warunków zatrudnienia i uniknięcia wypłat
dodatkowych odpraw pieniężnych z tytułu utraty zatrudnienia wymaga koniecznej
weryfikacji sądowej. Oznacza to, że zaniechanie terminowego przeprowadzenia
koniecznej restrukturyzacji zatrudnienia „w celu ochrony przeważającej ilości miejsc
pracy” w okresie gwarantowanego zatrudnienia i zwolnienie wszystkich pracowników z
przyczyn dotyczących pracodawcy krótko przed upływem tego okresu prowadzące
(zmierzające) do uniknięcia wypłat dodatkowych odpraw pieniężnych przysługujących
pracownikom zwolnionym po upływie tego okresu może być ocenione w konkretnych
okolicznościach sprawy jako sprzeczne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem
prawa lub z zasadami współżycia społecznego (art. 8 k.p. w związku z § 47 ust. 3
z.u.z.p.). W związku z potrzebą wnikliwego rozeznania tego zakresu spraw Sąd
Najwyższy w tej części wyrokował kasatoryjnie na podstawie art. 39815
k.p.c.
W pozostałym zakresie skarga kasacyjna nie miała usprawiedliwionych podstaw
prawnych. W szczególności powodowie byli prawidłowo pouczeni o przysługującym im
prawie odwołania od dokonanych im wypowiedzeń umów o pracę, z czego z własnej
winy nie skorzystali i to w niespotykanej sytuacji zwolnienia prawie całej załogi „z
naruszeniem niemal wszelkich reguł i zasad”, co powinno skłonić powodów nie tyle do
okazania „zaufania” pracodawcy w zakresie zapewnień nawiązania kolejnych
stosunków pracy, ile do sądowego zweryfikowania jego postępowania, z czego żaden
z powodów nie skorzystał. Warto zatem podkreślić, że niezaskarżone w terminie
wypowiedzenie umowy o pracę przez pracodawcę prowadzi do rozwiązania stosunku
pracy bez względu na ewentualne wady lub niezgodność z prawem dokonanej
czynności prawnej. Natomiast uchybienie materialnoprawnych terminów do
terminowego zaskarżenia czynności rozwiązującej stosunek pracy wyklucza
25
późniejsze sądowe weryfikowanie zasadności lub zgodności z prawem dokonanego
rozwiązania. Powyższe dyskwalifikowało kasacyjne zarzuty naruszenia art. 45 § 1 k.p.
w związku z art. 264 § 1 i art. 265 § 1 k.p.
Ponadto Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną w odniesieniu do żądania
zasądzenia „premii świątecznej” za 2002 r., ponieważ skarżący nie wykazali, aby to
świadczenie miało charakter roszczeniowy i było wymagalne w dacie wcześniejszej
niż 15 grudnia tego roku, w której nie byli już pracownikami pozwanej.