Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 9 października 2006 r.
II UK 65/06
Nieumieszczenie w sentencji wyroku przyznającego prawo do emerytury
orzeczenia o okresach składkowych, nieskładkowych i uzupełniających, które
sąd uznał za udowodnione, nie stanowi naruszenia art. 325 k.p.c.
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk
(sprawozdawca), Józef Iwulski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 9 paździer-
nika 2006 r. sprawy z odwołania Janiny B. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziałowi w P. o emeryturę, na skutek skargi kasacyjnej organu rentowe-
go od wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 28 października 2005 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 25 stycznia 2005 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział
w P. odmówił przyznania wnioskodawczyni Jadwidze B. prawa do emerytury na pod-
stawie art. 29 i 46 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Fundu-
szu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze
zm.) wobec braku wymaganego trzydziestoletniego okresu składkowego i nieskład-
kowego.
Po rozpoznaniu odwołania wnioskodawczyni Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Ostrołęce wyrokiem z dnia 23 czerwca 2005 r. [...]
zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że zaliczył wnioskodawczyni okres pracy
w gospodarstwie rolnym od dnia 8 stycznia 1969 r. do dnia 4 września 1979 r. i przy-
znał jej prawo do emerytury od dnia 24 stycznia 2005 r. Sąd ustalił, że wnioskodaw-
czyni urodzona 24 stycznia 1950 r. ukończyła 55 lat 24 stycznia 2005 r. Organ ren-
towy uznał za udowodnione okresy składkowe w rozmiarze 14 lat, 6 miesięcy i 24 dni
i okresy nieskładkowe w rozmiarze 7 lat, 8 miesięcy i 8 dni, przy czym te ostatnie
2
okresy ograniczył do 1/3 okresów składkowych, to jest 4 lat 10 miesięcy i 8 dni.
Uwzględniony został także okres pracy w gospodarstwie rolnym rodziców od ukoń-
czenia przez wnioskodawczynię 16 lat do dnia 7 stycznia 1969 r. w rozmiarze 2 lat,
11 miesięcy i 15 dni. Łącznie organ rentowy uznał za udowodniony okres 22 lat, 4
miesięcy i 17 dni. Na podstawie przeprowadzonych dowodów Sąd uznał, że po wy-
prowadzeniu się od rodziców w dniu 7 stycznia 1969 r. wnioskodawczyni stale pra-
cowała w gospodarstwie rolnym swego wuja, który potrzebował pomocy ze względu
na zły stan zdrowia. Praca ta trwała do jego śmierci, to jest do 6 maja 1980 r. Przez
cały ten okres wnioskodawczyni spełniała warunki do uznania jej za domownika w
rozumieniu art. 6 pkt 2 lit b. ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu spo-
łecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r. nr 7, poz. 25 ze zm.), z przerwami
związanymi z urodzeniem dzieci. Wnioskodawczyni nie przerywała pracy nawet bę-
dąc w ciąży i wychowując troje dzieci, którymi opiekowali się również inni członkowie
rodziny wuja. Okres tej pracy należało zaliczyć w rozmiarze niezbędnym do uzupeł-
nienia okresów składkowych wynoszących 14 lat, 6 miesięcy i 24 dni i nieskładko-
wych ustalonych ostatecznie na 1 rok, 8 miesięcy i 23 dni - łącznie 16 lat, 3 miesiące
i 17 dni. Określony w art. 29 ustawy o emeryturach i rentach warunek posiadania
trzydziestoletniego okresu składkowego i nieskładkowego został więc spełniony.
Wnioskodawczyni spełnia także pozostałe warunki wymagane tym przepisem oraz
przepisem art. 46 ustawy - ukończyła 55 lat, nie przystąpiła do otwartego funduszu
emerytalnego, nastąpiło rozwiązanie stosunku pracy, a ostatnio przez wymagany
okres 6 miesięcy pozostawała w stosunku pracy.
Apelacja organu rentowego od tego wyroku została oddalona wyrokiem Sądu
Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie z dnia 28 paź-
dziernika 2005 r. [...]. Sąd Apelacyjny zgodził się z podniesionym przez organ rento-
wy zarzutem, że Sąd pierwszej instancji błędnie określił w sentencji wyroku okres
pracy w gospodarstwie rolnym od dnia 8 stycznia 1969 r. do dnia 4 września 1979 r.
jako wystarczający do uzupełnienia brakujących okresów. Nie miało to jednak
wpływu na rozstrzygnięcie. Wyniki postępowania dowodowego dają podstawę do
uznania okresu pracy w gospodarstwie rolnym trwającego z przerwą na okres spra-
wowania opieki nad dziećmi aż do dnia 6 maja 1980 r. co oznacza udowodnienie
okresów składkowych, nieskładkowych i uzupełniających w wymiarze przekraczają-
cym 30 lat. Wnioskodawczyni spełniła również warunek określony w art. 29 ust. 2
ustawy w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 lipca 2004 r. po zmianach wprowadzo-
3
nych ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 121,
poz. 1264). Zgodnie z tym przepisem emerytura przysługuje ubezpieczonym, którzy
byli pracownikami oraz w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu
społecznemu pozostawali w stosunku pracy co najmniej przez 6 miesięcy. W przy-
padku wnioskodawczyni ostatnim udowodnionym okresem był okres pobierania za-
siłku dla bezrobotnych od 14 czerwca 1996 r. do 13 czerwca 1997 r., który nie może
być uznany za okres pozostawania w stosunku pracy. Jednak poprzednio w czasie
pobierania renty inwalidzkiej wnioskodawczyni była zatrudniona od 1 października
1994 r. do 29 czerwca 1996 r.
Od tego wyroku organ rentowy wniósł skargę kasacyjną, którą oparł na pod-
stawie naruszenia przepisów postępowania - art. 325 k.p.c., 328 § 2 k.p.c., 385 k.p.c.
i art. 83 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.) oraz naruszenia prawa materialnego -
art. 29 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Spo-
łecznych, „poprzez uznanie, że ubezpieczona spełnia warunki dla uzyskania prawa
do emerytury”. Uzasadniając zarzut naruszenia art. 325 k.p.c. skarżący podniósł, że
w wyroku nie znalazło się rozstrzygnięcie o żądaniu stron. Żądanie zaliczenia okresu
pracy w gospodarstwie rolnym było sporne między stronami i rozstrzygnięcie żądania
znalazło się w sentencji wyroku Sądu pierwszej instancji. Określony tam okres był
krótszy od wymaganego. Sąd Apelacyjny uznając rozstrzygnięcie za prawidłowe
oparł się na treści uzasadnienia. O treści wyroku nie decyduje uzasadnienie lecz
sentencja. Nadawanie uzasadnieniu pierwszeństwa przed treścią wyroku należy
uznać także za naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. Aby wykonać wyrok zapadły w sprawie
o przyznanie emerytury niezbędne jest zawarcie w jego sentencji rozstrzygnięcia o
okresach przyjętych do ustalenia, które było przedmiotem sporu. Od długości tych
okresów zależy bowiem przyznanie samego prawa oraz wysokość świadczenia
ubezpieczonego. Jedną z przesłanek przyznania prawa do emerytury na podstawie
art. 29 ustawy o emeryturach i rentach jest wykazanie w przypadku kobiety trzydzie-
stoletniego okresu składkowego i nieskładkowego. Zaliczenie wnioskodawczyni
przez Sąd pierwszej instancji okresu pracy w gospodarstwie rolnym jedynie w roz-
miarze od dnia 8 stycznia 1969 r. do dnia 4 września 1979 r. powoduje, że ta prze-
słanka nie jest spełniona. Przyznanie tego prawa przez Sąd Apelacyjny na skutek
oddalenia apelacji jest naruszeniem powołanego przepisu.
4
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut naruszenia art. 29 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z Fun-
duszu Ubezpieczeń Społecznych „poprzez uznanie, że ubezpieczona spełnia warun-
ki dla uzyskania prawa do emerytury” należy rozumieć jako zarzut błędnego zasto-
sowania tego przepisu przez przyznanie na jego podstawie emerytury mimo niespeł-
nienia warunków do uzyskania tego prawa. Zarzut skargi kasacyjnej ogranicza się do
kwestionowania spełnienia jednego z tych warunków - posiadania okresów składko-
wych, nieskładkowych i uzupełniających w rozmiarze 30 lat. Kwestia spełnienia in-
nych warunków, określonych w art. 29 ust. 2, nie jest przedmiotem skargi kasacyjnej
i nie podlega kontroli Sądu Najwyższego. Podstawą skargi jest jedynie naruszenie
art. 29 ust. 1. Skarżący nie twierdzi, że w przypadku wnioskodawczyni okresy skład-
kowe, nieskładkowe i uzupełniające były krótsze od wymaganych. Z ustaleń faktycz-
nych obu Sądów wynika, że przy uwzględnieniu całego okresu pracy wnioskodaw-
czyni w gospodarstwie rolnym (do 6 maja 1980 r.) liczone łącznie okresy przekra-
czają 30 lat. Ustaleń tych organ rentowy nie kwestionuje, a w sytuacji, gdy nie jest
również kwestionowane spełnienie pozostałych warunków, przyznanie prawa do
emerytury jest zgodne z powołanym przepisem. Nie można zatem mówić o jego
błędnym zastosowaniu.
Główny zarzut skargi sprowadza się do tego, że sentencja wyroku nie spełnia
ostatniego z wymagań określonych w art. 325 k.p.c., a mianowicie nie zawiera roz-
strzygnięcia sądu o żądaniach stron. Zarzut ten jest niesłuszny. Przedmiotem żąda-
nia zgłoszonego przez wnioskodawczynię we wniosku było przyznanie prawa do
emerytury. Przyznanie tego prawa było również przedmiotem decyzji z dnia 25
stycznia 2005 r. W sentencji tej decyzji organ rentowy odmawia przyznania tego
prawa. Ustalenie faktów, które zdaniem organu rentowego nie dają podstawy do
uwzględnienia żądania (krótsze od wymaganych okresy składkowe, nieskładkowe i
uzupełniające), znajduje się w uzasadnieniu tej decyzji. Powołany w skardze przepis
art. 83 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych określa przedmiot decyzji
wydawanych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych w sprawach indywidualnych,
wymieniając w punkcie 4 ustalanie uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecz-
nych. Przedmiotem decyzji może więc być tylko albo przyznanie prawa do świadczeń
albo odmowa przyznania tego prawa. Nie może być przedmiotem decyzji ustalenie
5
spełnienia lub braku spełnienia któregoś z warunków wymaganych do uzyskania
prawa do świadczeń. Ustalenie takie nie może być także przedmiotem rozpoznania
przez sąd ani w postępowaniu toczącym się w wyniku odwołania od decyzji organu
rentowego, ani w odrębnym postępowaniu. W tym zakresie Sąd Najwyższy prezen-
tował jednolite stanowisko, że przedmiotem żądania nie może być ustalenie faktu.
Pogląd taki został wyrażony w wyroku z dnia 17 grudnia 1998 r., I PKN 434/97
(OSNAPiUS 1998 nr 21, poz. 627) oraz w wyroku z dnia 23 lutego 1999 r., I PKN
597/98 (OSNAPiUS 2000 nr 8, poz. 301). W wyroku z dnia 12 stycznia 2005 r., I UK
160/04 (OSNP 2005 nr 16, poz. 255), Sąd Najwyższy stwierdził, że w postępowaniu
w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych niedopuszczalne jest żądanie
ustalenia tylko niektórych przesłanek warunkujących prawo do świadczenia.
Sposób rozstrzygania odwołań od decyzji organu rentowego uregulowany jest
w art. 47714
k.p.c., który stanowi, że sąd oddala odwołanie, jeżeli nie ma podstaw do
jego uwzględnienia (§ 1), a w razie uwzględnienia odwołania sąd zmienia zaskarżo-
ną decyzję w całości lub w części i orzeka co do istoty sprawy (§2). Orzeczenie co do
istoty sprawy po rozpoznaniu odwołania od decyzji odmawiającej przyznania prawa
do emerytury lub renty obejmuje przyznanie tego prawa i okres, na który jest ono
przyznane. Przepisy nie wymagają stwierdzenia w sentencji wyroku, które z warun-
ków wymaganych do uzyskania prawa i w jakim zakresie zostały uznane przez sąd
za spełnione. Są to bowiem okoliczności dotyczące stanu faktycznego i ustalenia w
tym zakresie mają uzasadniać rozstrzygnięcie w przedmiocie istnienia lub braku
prawa do świadczeń. Ustalenie faktów powinno być zawarte w uzasadnieniu wyroku
(art. 328 § 2 k.p.c.). Nieumieszczenie w sentencji wyroku przyznającego prawo do
emerytury orzeczenia o okresach składkowych, nieskładkowych i uzupełniających,
które sąd uznał za udowodnione, nie jest naruszeniem art. 325 k.p.c. Przepis ten nie
wymaga takiego orzeczenia, natomiast ze względów pragmatycznych stosowana jest
tego rodzaju praktyka. Przyznanie prawa do świadczeń bez wyszczególnienia okre-
sów ubezpieczenia, które zostały uznane za udowodnione, zmuszałoby organ rento-
wy do żądania sporządzenia uzasadnienia wyroku nawet wówczas, gdy nie zamierza
go zaskarżyć. Wskazanie okresów ubezpieczenia jest bowiem potrzebne do ustale-
nia wysokości świadczeń. Dlatego w niniejszej sprawie Sąd pierwszej instancji wy-
mienił udowodniony w postępowaniu sądowym okres pracy wnioskodawczyni w go-
spodarstwie rolnym, pomijając okres pracy uznany w uzasadnieniu decyzji organu
rentowego. Z uzasadnienia tego wyroku wynika, że udowodniony przez wnioskodaw-
6
czynię okres pracy w gospodarstwie rolnym jest dłuższy niż określony w sentencji. W
przypadku uprawomocnienia się tego wyroku organ rentowy związany jest orzecze-
niem o przyznaniu prawa do emerytury i musi przyznać to świadczenie. Natomiast
przy ustalaniu jego wysokości nie ma przeszkód do uwzględnienia okresów pracy w
gospodarstwie rolnym w rozmiarze wyższym niż określony w sentencji wyroku.
Oczywiście organ rentowy wykonując wyrok może wydać decyzję uwzględniającą
tylko okresy wymienione w sentencji wyroku. W takiej sytuacji wnioskodawczyni
może w kolejnym wniosku żądać przeliczenia świadczenia z uwzględnieniem dal-
szych udowodnionych okresów. Prawomocny wyrok nie stoi na przeszkodzie sku-
tecznemu zgłoszeniu takiego żądania, gdyż odwołanie od pierwszej decyzji nie zo-
stało w żadnym zakresie oddalone.
Kierując skargę kasacyjną przeciwko wyrokowi Sądu Apelacyjnego oddalają-
cemu apelację organ rentowy zarzuca naruszenie art. 385 k.p.c. Z uzasadnienia
skargi nie wynika, czy zdaniem skarżącego Sąd Apelacyjny dostrzegając błąd na
niekorzyść wnioskodawczyni w oznaczeniu uwzględnionego okresu powinien ten
wyrok zmienić (art. 386 § 1 k.p.c.), czy go uchylić i przekazać sprawę Sądowi pierw-
szej instancji do ponownego rozpoznania (art. 386 § 4 k.p.c.). Zarzut naruszenia
przez Sąd Apelacyjny art. 325 k.p.c. przez brak w sentencji wyroku stosownego
orzeczenia wskazuje, że skarżący opowiada się za pierwszą z tych możliwości. Jed-
nakże zarówno pierwsze jak i drugie z możliwych rozstrzygnięć było niedopuszczalne
ze względu na zakaz określony w art. 384 k.p.c. Przepis ten stanowi, że sąd nie
może uchylić lub zmienić wyroku na niekorzyść strony wnoszącej apelację, chyba że
strona przeciwna również wniosła apelację. Żądanie organu rentowego w zakresie
objętym skargą kasacyjną zmierzało, formalnie rzecz biorąc, do wydania orzeczenia
na jego niekorzyść.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. oddalił skargę
kasacyjną jako nieuzasadnioną.
========================================