Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 23 października 2006 r.
I PK 28/06
Zarządzenie Nr 4 Ministra Finansów z dnia 29 marca 2001 r. w sprawie ro-
dzajów wpływów budżetowych uznawanych za dodatkowe, sposobu ich rozdy-
sponowania oraz zasad przyznawania premii (Dz.Urz. MF Nr 3, poz. 16 ze zm.)
nie jest aktem powszechnie obowiązującego prawa, ale stanowi źródło prawa
pracy (art. 9 § 1 k.p.).
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza (sprawozdawca), Sędziowie
SN: Katarzyna Gonera, Roman Kuczyński.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 23 paź-
dziernika 2006 r. sprawy z powództwa Ryszarda K. przeciwko Urzędowi Skarbo-
wemu w B. i Izbie Skarbowej w Ł. o premię, na skutek skargi kasacyjnej powoda od
wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Piotrkowie
Trybunalskim z dnia 12 lipca 2005 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n ie n i e
Sąd Rejonowy w Bełchatowie wyrokiem z dnia 4 listopada 2004 r. zasądził na
rzecz Ryszarda K. od Urzędu Skarbowego w B. 13.500 zł z odsetkami, oddalił po-
wództwo w stosunku do tego pozwanego w pozostałej części, a w stosunku do Izby
Skarbowej w Ł. w całości.
Powód Ryszard K. dochodził od obu pozwanych kwoty 16.000 zł tytułem przy-
znanej a niewypłaconej premii. Pozwani wnosili o oddalenie powództwa. Sąd Rejo-
nowy ustalił, że powód został mianowany na stanowisko naczelnika Urzędu Skarbo-
wego w B. 1 sierpnia 1991 r., a 23 kwietnia 2001 r. został zatrzymany pod zarzutem
popełnienia przestępstwa, a mianowicie tego, że w okresie od sierpnia 1999 r. do
stycznia 2001 r. zażądał od Leszka K. w związku z pełnieniem przez siebie funkcji
publicznej korzyści majątkowej i osobistej poprzez zatrudnienie swojej córki Anny C.
2
„na umowę zlecenie w charakterze nadzoru medycznego”. Naczelnicy Urzędów
Skarbowych oraz pozostali pracownicy tych Urzędów otrzymywali premie kwartalne
przyznawane na zasadach określonych w zarządzeniu Ministra Finansów Nr 14 z 29
marca 2001 r. w sprawie rodzaju wpływów budżetowych uznawanych za dodatkowe,
sposobu ich rozdysponowania oraz zasad przyznawania premii (Dziennik Urzędowy
Ministerstwa Finansów Nr 3, poz. 16). Na mocy tego zarządzenia powodowi przy-
znano 13.500 zł premii za pierwszy kwartał 2001 r., decyzja w tym przedmiocie zo-
stała zatwierdzona przez dyrektora Izby Skarbowej w Ł. 10 maja 2001 r. Pismem
datowanym na ten sam dzień wstrzymano powodowi wypłatę premii na postawie §
15 ust. 4 powołanego zarządzenia do czasu zakończenia postępowania karnego. Z
końcem maja 2002 r. powód został odwołany z funkcji naczelnika Urzędu Skarbowe-
go w B. i rozwiązano z nim stosunek pracy.
Sąd Rejonowy doszedł do przekonania, że uregulowania zawarte w zarządze-
niu nr 4 Ministra Finansów są niekonstytucyjne, gdyż „zgodnie z art. 91 Konstytucji”
źródłami prawa są: Konstytucja, ratyfikowane umowy międzynarodowe ustawy oraz
rozporządzenia. Źródłami prawa specyficznymi dla prawa pracy są ponadto układy
zbiorowe pracy, inne oparte na ustawie porozumienia zbiorowe, regulaminy i statuty,
z tym że nie mogą być one mniej korzystne dla pracownika niż przepisy prawa pracy.
„Zgodnie z art. 77 k.p.”, zasady wynagradzania i przyznawania innych świadczeń
związanych z pracą dla pracowników zatrudnionych w państwowych jednostkach
sfery budżetowej, jeżeli nie są objęci ponadzakładowym układem zbiorowym pracy,
określa w drodze rozporządzenia w zakresie niezastrzeżonym w odrębnych przepi-
sach do właściwości innych organów Minister Pracy i Polityki Socjalnej na wniosek
właściwego ministra. W ocenie Sądu Rejonowego przepis § 15 zarządzenia Ministra
Finansów z dnia 29 marca 2001 r. nie mógł być podstawą zawieszenia wypłaty pre-
mii powodowi, przyznanej „w istocie” za wyniki pracy. Przepisy „w randze” zarządzeń
nie mogą stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, bowiem zarządzenia nie nale-
żą do źródeł prawa powszechnie obowiązującego. Zarządzenie, na które powołuje
się strona pozwana jest jedynie zarządzeniem wewnętrznym. Skoro jednak na jego
podstawie przyznano powodowi premię, należy uznać ją za nagrodę w rozumieniu
art. 105 k.p. Zdaniem Sądu pierwszej instancji, powód winien otrzymać przyznaną
mu nagrodę, gdyż powszechnie obowiązujące przepisy prawa pracy nie przewidują
możliwości wstrzymania czy też zawieszenia wypłaty należności pracowniczej, a z
chwilą jej przyznania przez pracodawcę nabiera ona charakteru roszczeniowego i
3
może być skutecznie dochodzona przed sądem pracy. Nagroda może być docho-
dzona tylko od pracodawcy a nie od innego podmiotu, choćby to on (jak w rozpo-
znawanej sprawie Izba Skarbowa w Ł.) przyznał nagrodę i zdecydował o wstrzyma-
niu jej wypłaty.
Wyrok ten zaskarżył powód w części oddalającej powództwo w stosunku do
Urzędu Skarbowego w B., a także pozwany Urząd Skarbowy w B.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Piotrkowie Trybunal-
skim wyrokiem z dni 12 lipca 2005 r. orzekł, co następuje: z apelacji powoda zmienił
zaskarżony wyrok w punkcie drugim w ten sposób, że umorzył postępowanie o zasą-
dzenie kwoty 2000 zł i oddalił apelację w pozostałej części, z apelacji pozwanego
Urzędu Skarbowego w B. zmienił zaskarżony wyrok w punkcie pierwszym w ten spo-
sób, że oddalił powództwo.
Zmiana wyroku Sądu pierwszej instancji dotyczyła tylko sposobu orzeczenia
co do kwoty cofniętego przez powoda roszczenia z jego zrzeczeniem się. Powód
cofnął pozew ze zrzeczeniem się roszczenia co do kwoty przekraczającej 14.000 zł
(a nie jak twierdził w apelacji co do kwoty przekraczającej 13.500 zł).
Natomiast apelacja pozwanego Urzędu została uwzględniona w całości. Sąd drugiej
instancji uznał zarządzenie nr 4 Ministra Finansów z 29 marca 2001 r. za źródło
prawa wewnętrznego w rozumieniu art. 93 Konstytucji. Sąd przytoczył treść tego
przepisu i podkreślił, że zarządzenia ministrów są źródłami prawa wewnętrznego o
ile mają umocowanie w ustawie. Zarządzenie Nr 4 z 29 marca 2001 r. ma umocowa-
nie w art. 7 ust. 2 ustawy z dnia 21 czerwca 1996 r. o urzędach i izbach skarbowych
(Dz.U. Nr 96, poz. 489 ze zm.) i określa zagadnienia, do unormowania których usta-
wowa delegacja upoważniła Ministra Finansów. Zarządzenie to nie jest sprzeczne z
art. 93 Konstytucji, gdyż nie odnosi się do ogółu obywateli, nie stanowi podstawy do
wydawania w stosunku do nich władczych decyzji przez organy podległe Ministrowi
Finansów. Określa ono nie obowiązki obywateli lecz uprawnienia szczególne dla pra-
cowników urzędów i izb skarbowych. Sąd Okręgowy nie dopatrzył się też sprzeczno-
ści zarządzenia z art. 77 k.p., zaznaczając, że wywody Sądu Rejonowego odnoszą
się w istocie do art. 773
k.p. Z przepisu tego nie wynika, zdaniem Sądu drugiej in-
stancji, wyłączna właściwość Ministra Pracy i Polityki Socjalnej ustalania zagadnień
związanych z uprawnieniami pracowniczymi pracowników sfery budżetowej. Inne
organy, o ile ich uprawnienia zostały określone w odrębnych przepisach, mają rów-
nież prawo do wydawania aktów prawnych regulujących zasady wynagradzania i
4
przyznawania innych świadczeń związanych z pracą. Takim organem był Minister
Finansów w zakresie, w jakim ustawa o urzędach i izbach skarbowych zastrzegła do
jego właściwości prawo unormowania prawa do premii wypłacanej ze środków finan-
sowych pochodzących z dodatkowych wpływów podatkowych i niepodatkowych na-
leżności budżetowych. Zgodnie z § 15 ust. 4 zarządzenia nr 4, organ przyznający
premię miał prawo i obowiązek zawiesić jej wypłatę za okres, którego dotyczy
wszczęte przeciwko powodowi postępowanie karne. Okres ten obejmuje styczeń
2001 r., a więc pierwszy miesiąc kwartału, za który przyznano sporną premię. Pra-
cownik może być pozbawiony premii po zakończeniu postępowania karnego lub dys-
cyplinarnego. W ocenie Sądu Okręgowego żądanie wypłaty premii jest przedwcze-
sne. Powód będzie miał prawo domagać się wypłaty przyznanej i wstrzymanej premii
dopiero po zakończeniu postępowania karnego i wydaniu kolejnej decyzji o wypłace-
niu premii bądź o pozbawieniu go premii. Wywody Sądu Rejonowego dotyczące
uznania spornego świadczenia za nagrodę Sąd drugiej instancji uznał za zbędne i
nieprzydatne dla rozstrzygnięcia sprawy.
Powód wniósł skargę kasacyjną od tego wyroku w części uwzględniającej
apelację pozwanego, zarzucając mu naruszenie art. 87 Konstytucji RP, przez jego
niezastosowanie, czego skutkiem było przyjęcie przez Sąd drugiej instancji, że za-
rządzenie Nr 4 Ministra Finansów z dnia 29 marca 2001 r. w sprawie rodzajów wpły-
wów budżetowych uznawanych za dodatkowe, sposobu ich rozdysponowania oraz
zasad przyznawania premii, a w szczególności § 15 ust. 4 mógł stanowić konstytu-
cyjną podstawę do zawieszenia premii, art. 92 ust. 1, art. 93 ust. 1 i 2 Konstytucji,
przez ich niewłaściwą wykładnię, czego skutkiem było przyjęcie, że zarządzenie Nr 4
(§ 15 ust. 4) mogło być podstawą decyzji w przedmiocie zawieszenia powodowi pre-
mii, jak również że delegacja ustawowa przewidziana w art. 7 ust. 2 ustawy z dnia 21
czerwca 1996 r. o urzędach i izbach skarbowych stanowiła konstytucyjną podstawę
do regulowania zasad przyznawania premii, w tym również wprowadzenia instytucji
zawieszenia prawa do premii (wynagrodzenia) nieznanej powszechnie obowiązują-
cym przepisom, art. 9 § 1 i 2 w związku z art. 18 § 1 i 2 k.p., przez ich niezastosowa-
nie, czego skutkiem było przyjęcie, że wymienione wyżej zarządzenie może być
źródłem prawa pracy i podstawą zawieszenia powodowi wypłaty premii, a co za tym
idzie naruszenie zasady, że akty niższego rzędu nie mogą być mniej korzystne dla
pracownika niż akty wyższego rzędu, podczas gdy te ostatnie (Kodeks pracy) nie
przewidują instytucji zawieszenia przyznanej już premii (wynagrodzenia), a także art.
5
773
k.p., przez jego błędną wykładnię i przyjęcie, że wyżej wymienione zarządzenie
może regulować kwestie premii powoda, podczas gdy kwestie te powinny być regu-
lowane w drodze rozporządzenia. W skardze kasacyjnej podniesiono ponadto za-
rzuty naruszenia przepisów postępowania, którym uchybienie mogło mieć istotny
wpływ na wynik sprawy, a mianowicie art. 386 § 1 k.p.c. i art. 382 k.p.c., przez
uwzględnienie apelacji strony pozwanej i oddalenie powództwa bez rozpoznania
istoty sprawy, to jest bez zbadania, czy świadczenie, którego wypłata została powo-
dowi zawieszona, jest premią czy nagrodą, art. 385 k.p.c., przez jego niezastosowa-
nie i nieoddalenie apelacji mimo, że apelacja pozwanego jest w całości bezzasadna i
opierała się przede wszystkim na naruszeniu prawa materialnego, to jest art. 7 ust. 2
i 3 ustawy z dnia 21 czerwca 1996 r. o urzędach i izbach skarbowych oraz § 15 ust. 4
zarządzenia przytoczonego w poprzednio wymienionych zarzutach, które nie są kon-
stytucyjnym źródłem prawa ani źródłem prawa pracy w rozumieniu art. 9 k.p. oraz art.
328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 k.p.c., przez oparcie podstawy prawnej wyroku o
przepisy wyżej powołanego zarządzenia, podczas gdy zarządzenie to nie mogło być
materialną podstawą rozstrzygnięcia oraz o przepis nieistniejący w 2001 r., to jest
art. 7 ust. 3 ustawy o urzędach i izbach skarbowych i przyjęcie w konsekwencji, że
roszczenie powoda jest przedwczesne. W uzasadnieniu skargi podniesiono, między
innymi, że Sąd Okręgowy nie rozważył, że ustawa o urzędach i izbach skarbowych
pochodzi sprzed wejścia w życie Konstytucji, a art. 7 ust. 3 tej ustawy został do niej
dodany w 2004 r.
Skarga zawiera wniosek o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekaza-
nie sprawy w tym zakresie Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania i roz-
strzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma uzasadnionych podstaw. Rozważania zarzutów do-
tyczących niezgodności z Konstytucją (jej art. 87 ust. 1, gdyż kontekst przywołania jej
art. 92 ust. 1 nie jest jasny) § 15 ust. 4 zarządzenia Nr 4 Ministra Finansów z 29
marca 2001 r. (Dziennik Urzędowy Ministerstwa Finansów Nr 3, poz. 16 ze zm.) na-
leży rozpocząć od zbadania materii regulowanej tym aktem prawnym. Nie ma przy
tym znaczenia okoliczność, że ustawa zawierająca delegację do wydania zarządze-
nia pochodzi sprzed wejścia w życie Konstytucji. Od 17 października 1997 r. akty
6
prawne muszą pozostawać z nią w zgodzie (z uwzględnieniem okresów przejścio-
wych ustanowionych w Konstytucji). Przepis art. 7 ustawy dnia 21 czerwca 1996 r. o
urzędach i izbach skarbowych (Dz.U Nr 106, poz. 489, obecnie: jednolity tekst: Dz.U
z 2004 r. Nr 121, poz. 1267 ze zm.) w tekście pierwotnym, mającym zastosowanie w
sprawie, w ustępie 1 stanowił, że środki finansowe w wysokości 20% dodatkowych
wpływów podatkowych i niepodatkowych należności budżetowych przeznacza się na
usprawnienie funkcjonowania jednostek organizacyjnych resortu finansów, z wyłą-
czeniem przedsiębiorstw, oraz na premie dla pracowników podległych Ministrowi Fi-
nansów, a w szczególności dla pracowników, którzy przyczynili się bezpośrednio do
uzyskania dodatkowych wpływów. Drugi ustęp zawierał delegację dla Ministra Finan-
sów do określenia w drodze zarządzenia, rodzajów wpływów, które uznaje się za
dodatkowe w rozumieniu ust. 1, a także sposobu ich rozdysponowania oraz zasady
przyznawania premii. Treść przepisu art. 7 ustawy o urzędach i izbach skarbowych
wskazuje na to, że dotyczy on gospodarki finansowej resortu finansów oraz upraw-
nień zatrudnionych w nim (w szerokim rozumieniu tego słowa, uwzględniającym jed-
nostki organizacyjne i urzędy podległe Ministrowi Finansów bezpośrednio lub po-
średnio) pracowników. Delegacja do wydania zarządzenia obejmuje materię we-
wnętrzną w rozumieniu art. 93 Konstytucji. Zarządzenie Nr 4 Ministra Finansów z 29
marca 2001 r. wydane na podstawie upoważnienia z art. 7 ust. 2 ustawy o urzędach i
izbach skarbowych reguluje również zagadnienia wewnętrzne i nie stanowi podstawy
decyzji wobec obywateli ani innych podmiotów (art. 93 ust. 3 Konstytucji). Wskazuje
na to już jego tytuł „ w sprawie rodzajów wpływów budżetowych uznawanych za do-
datkowe, sposobu ich rozdysponowania oraz zasad przyznawania premii”. Sąd Naj-
wyższy nie dostrzegł (ani nie twierdzi się tego w skardze kasacyjnej), by Minister Fi-
nansów uregulował zarządzeniem materię wykraczającą poza delegację ustawową.
Podnosząc zarzut sprzeczności § 15 ust. 4 zarządzenia z Konstytucją powód twier-
dzi, że jest to akt prawny powszechnie obowiązujący a pracownicy urzędów skarbo-
wych - tak jak powód - będący adresatami zarządzenia w pewnej jego części są
obywatelami. Nie są to słuszne argumenty. Zarządzenie ma ściśle określoną tematy-
kę i takiż krąg adresatów. Nie reguluje zagadnień wykraczających poza resort finan-
sów. Nie nakłada obowiązków ani nie reguluje praw osób pozostających poza tym
resortem, ani nie obejmuje problematyki, w której wydawane są decyzje administra-
cyjne przez jednostki i urzędy tego resortu. Decyzja w przedmiocie zawieszenia wy-
płaty premii stanowi akt woli pracodawcy skierowany do pracownika, czyli może być
7
nazwana decyzją tylko w znaczeniu potocznym, a nie jest z pewnością decyzją ad-
ministracyjną (w rozumieniu prawa administracyjnego). Okoliczność, że pracownicy
są obywatelami nie ma znaczenia dla oceny charakteru prawnego aktu do nich adre-
sowanego. O tym, że jest to akt o charakterze wewnętrznym w rozumieniu art. 93
Konstytucji decyduje rodzaj zagadnień w nim uregulowanych. Ma on charakter we-
wnętrzny wówczas, gdy jego problematyka obejmuje tylko zagadnienia niewykra-
czające poza jednostki podległe ministrowi wydającemu zarządzenie. Taki charakter
ma zarządzenie nr 4 Ministra Finansów. Trzeba przy tym zauważyć, że gdyby po-
dzielić zarzut sprzeczności zarządzenia z Konstytucją z tego względu, że jako akt
prawny powszechnie obowiązujący został wydany w niewłaściwej formie (do czego
nie ma jednak podstaw) to trudno byłoby obronić prezentowaną przez powoda tezę,
że niezgodność ta dotyczy tylko zawieszenia wypłaty premii a nie dotyczy jej przy-
znania, zważywszy zwłaszcza okoliczność, że premia przyznawana jest z funduszy
publicznych. To, czy sporne świadczenie ma charakter premii czy nagrody ma tylko
pośrednie znaczenie dla oceny zasadności roszczenia powoda i tak należy rozumieć
stwierdzenie zawarte w zaskarżonym wyroku, że rozważania na ten temat są
„zbędne i nieprzydatne dla rozstrzygnięcia sprawy niniejszej”. Są one o tyle nieprzy-
datne, że spór dotyczył wyłącznie wymagalności „premii” już przyznanej czyli inaczej
mówiąc zgodności z prawem zawieszenia jej wypłaty. W takiej sytuacji, gdyby świad-
czenie miało charakter nagrody nie miałoby to znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.
Nagroda przyznana nabiera bowiem charakteru roszczeniowego, takiego jaki ma
premia. Można jedynie zauważyć, że w obecnie obowiązującym stanie prawnym
świadczenie z art. 7 ustawy o urzędach i izbach skarbowych nazywane jest nagrodą,
przy innej konstrukcji pochodzenia środków tworzących fundusz, z którego jest wy-
płacana i odmiennym ukształtowaniu przesłanek jej przyznania (chodzi obecnie o
przyczynienie się do ujawnienia przestępstw i wykroczeń a nie o przyczynienie się
bezpośrednio do uzyskania dodatkowych wpływów). Podobnie, nie dyskwalifikuje
zaskarżonego rozstrzygnięcia powołanie się w uzasadnieniu na aktualne brzmienie
art.7 ustawy o urzędach i izbach skarbowych, podzielonego obecnie na trzy - a nie
jak poprzednio, na dwa - ustępy. Wykładnia tego przepisu dokonana przez Sąd
Okręgowy jest prawidłowa również w odniesieniu do brzmienia mającego zastoso-
wanie w sprawie. Istota zagadnienia w spornym zakresie nie uległa bowiem jako-
ściowej zmianie.
8
Podniesione w skardze kasacyjnej zarzuty naruszenia przepisów Kodeksu
pracy nie są zasadne. Nie może być zaaprobowana główna teza przedstawiona w
skardze jakoby przepisy prawa pracy regulowały zagadnienie premii (nagrody) w
kontekście braku możliwości zawieszenia jej wypłaty. Nie wskazuje się zresztą, poza
art. 773
k.p., z jakim przepisem prawa pracy sprzeczne jest postanowienie § 15 ust. 4
zarządzenia nr 4 Ministra Finansów. W kwestii art. 773
k.p. stanowisko Sądu Okrę-
gowego zasługuje na aprobatę. W art. 773
§ 1 k.p. ustanowiona została zasada wła-
ściwości i sposobu regulowania wynagrodzeń pracowników zatrudnionych w sferze
budżetowej ale jednocześnie przewidziany został w nim wyjątek i właśnie on wystę-
puje w rozpoznawanej sprawie. Ustawa o urzędach i izbach skarbowych zastrzegła
do kompetencji Ministra Finansów i określiła formę zarządzenia dla uregulowania
kwestii przewidzianych w art. 7 świadczeń pracowniczych osób zatrudnionych w jed-
nostkach i urzędach podległych temu ministrowi. Zarządzenie mieści się w katalogu
źródeł prawa pracy z art. 9 § 1 k.p.
Omówione zagadnienia przedstawione zostały w skardze kasacyjnej zarówno
w kontekście zarzutów naruszenia prawa materialnego jak i naruszenia przepisów
postępowania. W żadnym jednak aspekcie nie są one słuszne. Pracodawcy powoda
nie można postawić zarzutu niewypłacenia powodowi premii w dniu jej przyznania
bez dostatecznej podstawy prawnej, a w konsekwencji wyrok oddalający powództwo
odpowiada prawu.
Z tych względów skarga kasacyjna podlegała oddaleniu na podstawie art.
39814
k.p.c.
========================================