Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 8 listopada 2006 r., III CZP 69/06
Nakaz zapłaty wydany w postępowaniu nakazowym, stanowiący tytuł
zabezpieczający, nie jest orzeczeniem kończącym postępowanie w sprawie w
rozumieniu art. 745 § 1 k.p.c.
Sędzia SN Stanisław Dąbrowski (przewodniczący)
Sędzia SN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
Sędzia SN Tadeusz Żyznowski
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Przedsiębiorstwa Inwestycyjno-
Remontowego Przemysłu "M." S.A. w K. przeciwko "F.C.", sp. z o.o. w K. o zapłatę,
po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym, w dniu 8 listopada 2006 r.
zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Krakowie
postanowieniem z dnia 6 czerwca 2006 r.:
"Czy skuteczne jest złożenie przez powoda (wierzyciela) wniosku o przyznanie
kosztów postępowania zabezpieczającego, powstałych po wydaniu orzeczenia
kończącego postępowanie w sprawie (nakazu nakazowego) przed prawomocnym
odrzuceniem zarzutów z przyczyn formalnych?"
odmówił podjęcia uchwały.
Uzasadnienie
Zagadnienie prawne, przedstawione przez Sąd Okręgowy w Krakowie do
rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu na podstawie art. 390 § 1 k.p.c., powstało
przy rozpoznawaniu przez ten Sąd zażalenia strony powodowej Przedsiębiorstwa
Inwestycyjno-Remontowego Przemysłu „M." S.A. w K. na postanowienie Sądu
Rejonowego dla Krakowa-Śródmieścia z dnia 9 lutego 2006 r., którym zasądzono
od strony pozwanej na rzecz strony powodowej kwotę 1645,36 zł tytułem zwrotu
kosztów postępowania zabezpieczającego. Sąd ten ustalił, że strona powodowa
wszczęła postępowanie zabezpieczające na podstawie nakazu zapłaty wydanego w
sprawie, w postępowaniu nakazowym. Komornik ustalił koszty postępowania
zabezpieczającego postanowieniem z dnia 11 września 2002 r., a strona powodowa
złożyła wniosek o przyznanie kosztów postępowania zabezpieczającego dnia 15
czerwca 2005 r.
W tym czasie toczyło się postępowanie związane z wniesieniem zarzutów od
nakazu zapłaty przez stronę pozwaną. Postanowienie Sądu Okręgowego w
Krakowie, oddalające zażalenie na postanowienie o odrzuceniu zarzutów od
nakazu zapłaty, zapadło w dniu 15 listopada 2005 r. W ocenie Sądu pierwszej
instancji, było to orzeczenie kończące postępowanie w sprawie, skoro zaś wniosek
o zasądzenie kosztów postępowania zabezpieczającego został złożony przez
stronę powodową przed wydaniem orzeczenia kończącego postępowanie, to
wniosek ten należało uwzględnić na podstawie art. 745 § 1 k.p.c.
Rozpoznając zażalenie na postanowienie Sąd Okręgowy w Krakowie powziął
wątpliwość, czy wniosek o zasądzenie kosztów postępowania zabezpieczającego
został zgłoszony z zachowaniem terminu, wynikającego z brzmienia art. 745 § 1
k.p.c. (...)
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sąd Okręgowy, przedstawiając zagadnienie prawne na podstawie art. 390 § 1
k.p.c., przyjął założenie, że nakaz zapłaty wydany w postępowaniu nakazowym jest
orzeczeniem kończącym postępowanie w sprawie w rozumieniu art. 745 § 1 k.p.c. i
z tego względu zachodzi wątpliwość, w jakim terminie może być zgłoszony wniosek
o przyznanie kosztów postępowania zabezpieczającego związanych z realizacją
nakazu zapłaty jako tytułu zabezpieczenia. Stanowisko to uzasadniało dokonanie w
pierwszej kolejności oceny, czy Sąd drugiej instancji zasadnie przyjął, że wniosek o
zasądzenie kosztów postępowania zabezpieczającego złożony przed
prawomocnym zakończeniem postępowania w sprawie, w którym został wydany
nakaz zapłaty, powinien być traktowany jako wniosek złożony po wydaniu
orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie w rozumieniu art. 745 § 1 k.p.c.
Jedynie w tym przypadku zachodziłaby bowiem podstawa do udzielenia odpowiedzi
na przedstawione pytanie prawne.
Użyte w art. 745 § 1 k.p.c. stwierdzenie, że o kosztach postępowania
zabezpieczającego sąd orzeka w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie,
nie stanowi regulacji rozstrzygającej, z punktu widzenia celu tego przepisu, o
terminie, w którym powinien być złożony wniosek o zasądzenie kosztów
postępowania zabezpieczającego, lecz o zasadzie rozstrzygania o tych kosztach.
Reguła, że o kosztach postępowania zabezpieczającego sąd rozstrzyga w
orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie oznacza w pierwszym rzędzie, iż
tego rodzaju koszty należy traktować jako element kosztów postępowania, w którym
został wydany tytuł zabezpieczenia, co oznacza, że o zasadzie zwrotu tych kosztów
między stronami rozstrzygają przepisy art. 98-110 k.p.c. W świetle tych przepisów
decydujące znaczenie dla orzekania o zwrocie kosztów procesu ma ostateczny
wynik sprawy (art. 98 § 1 k.p.c.).
Wszystkie koszty procesu, stosownie do art. 109 § 1 k.p.c., powinny być
zgłoszone sądowi przed zamknięciem rozprawy. Naturalne jest zatem, że także
koszty postępowania zabezpieczającego, jako ewentualny składnik kosztów
procesu, mogą być zgłoszone w tym samym terminie. Warunkiem ich skutecznego
zgłoszenia według przedstawionej wyżej zasady jest jednak ich powstanie przed
zakończeniem postępowania w sprawie. Daje temu wyraźnie wyraz końcowy
fragment art. 745 § 1 k.p.c.
Wbrew wątpliwościom wyrażonym przez Sąd Okręgowy, warunkiem
skutecznego dochodzenia kosztów postępowania zabezpieczającego
prowadzonego przez komornika jest również ich ustalenie przez organ egzekucyjny
na podstawie stosowanego odpowiednio art. 770 k.p.c., zatem brak postanowienia
komornika może skutkować niemożliwością orzeczenia o kosztach postępowania
zabezpieczającego w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie i uzasadniać
wydanie przez sąd odrębnego postanowienia rozstrzygającego o tych kosztach,
nawet po prawomocnym zakończeniu postępowania w sprawie; możliwość taką
przewiduje jednoznacznie znowelizowany art. 745 § 1 k.p.c.
Rozwiązanie przyjęte w tym przepisie oznacza, że wniosek o przyznanie
kosztów postępowania zabezpieczającego, jeżeli jest to uzasadnione stanem tego
postępowania, powinien być złożony przed wydaniem przez sąd orzeczenia
kończącego postępowanie w sprawie. Użytego w art. 745 § 1 k.p.c. stwierdzenia, że
o kosztach postępowania zabezpieczającego sąd orzeka w orzeczeniu kończącym
postępowanie w sprawie nie można traktować jako regulacji szczególnej wobec art.
109 § 1 k.p.c., odnoszącego się do określenia terminu do zgłoszenia kosztów
postępowania w sprawie, która nie została prawomocnie zakończona. Nie ma też
uzasadnionych podstaw, by stosowanie wskazanych wyżej reguł dotyczących
orzekania o kosztach postępowania zabezpieczającego wyłączyć w sprawie, w
której tytułem zabezpieczającym jest nakaz zapłaty.
Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 22 września 1995 r., III CZP
117/95 (OSNC 1995, nr 12, poz. 179), opowiadając się za możliwością zasądzenia
kosztów postępowania zabezpieczającego po uprawomocnieniu się nakazu zapłaty,
który stanowił podstawę wszczęcia postępowania zabezpieczającego, stwierdził, że
art. 745 § 1 k.p.c., mówiąc o orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie, nie
może dotyczyć nakazu zapłaty. Z tego względu Sądu Najwyższego do
rozstrzygania o kosztach postępowania zabezpieczającego przeprowadzonego na
podstawie nakazu zapłaty należy stosować w drodze analogii przepisy zawierające
hipotezy, które mogłyby zostać odniesione do stanów faktycznych wykazujących
dostateczne podobieństwo do unormowanych. Skoro zaś z art. 745 § 1 k.p.c.
wynika, że wniosek o zasądzenie kosztów postępowania zabezpieczającego może
być zgłoszony przed zakończeniem postępowania w sprawie, to unormowanie to
należy stosować odpowiednio także wtedy, gdy tytułem zabezpieczenia jest nakaz
zapłaty (...). Za możliwością orzekania odrębnie o kosztach procesu po wydaniu w
sprawie nakazu zapłaty i wniesieniu zarzutów przemawia też wyraźnie art. 497 § 2
k.p.c.
W sprawie, w której Sąd Okręgowy przedstawił zagadnienie prawne dotyczące
wykładni art. 745 § 1 k.p.c., wniosek o zasądzenie kosztów postępowania
zabezpieczającego został złożony przez stronę powodową przed zakończeniem
postępowania związanego z wniesieniem zarzutów od nakazu zapłaty. Nie było
zatem przeszkód, by wniosek ten rozpoznać, w związku z czym nie jest potrzebne
udzielenie odpowiedzi na pytanie, w jakim terminie powinien być zgłoszony wniosek
o zasądzenie kosztów postępowania w sprawie, w której zapadło orzeczenie
kończące postępowanie w sprawie w rozumieniu art. 745 § 1 k.p.c. (...)
Z tych przyczyn orzeczono, jak w postanowieniu.