Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 18 grudnia 2006 r.
II PK 17/06
1. Sąd Najwyższy nie rozważa naruszenia przepisów prawa Unii Europej-
skiej, jeżeli strona nie wskazała ich jako podstawy skargi kasacyjnej, chyba że
występuje potrzeba zwrócenia się z zagadnieniem wstępnym do Europejskiego
Trybunału Sprawiedliwości (art. 234 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Euro-
pejską, Dz.U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/2). Przepisy prawa Unii Europejskiej na-
leży uwzględnić również, gdy jest oczywiste, że regulują ten sam przedmiot, co
prawo krajowe, którego naruszenie zostało wskazane jako podstawa skargi ka-
sacyjnej i występuje możliwość bezpośredniego zastosowania prawa wspólno-
towego lub konieczność dokonania wykładni przepisów prawa krajowego
zgodnie z przepisami wspólnotowymi.
2. Dzień wystąpienia niewypłacalności pracodawcy (art. 6 ust. 4 i 6
ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie
niewypłacalności pracodawcy, jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 9, poz. 85 ze
zm.) oznacza dzień złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości pracodawcy, gdy
w wyniku jego rozpoznania zostało wydane prawomocne postanowienie o od-
daleniu wniosku, ponieważ majątek pracodawcy oczywiście nie wystarcza na-
wet na zaspokojenie kosztów postępowania.
Przewodniczący SSN Józef Iwulski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Katarzyna Gonera, Jerzy Kwaśniewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 18 grudnia
2006 r. sprawy z powództwa Ryszarda G. przeciwko Funduszowi Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych Biuru Terenowemu w Z.G. o zapłatę, na skutek skargi
kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Zielonej Górze z dnia 12 września 2005 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Zielonej Górze do ponownego rozpoznania
i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 22 kwietnia 2005 r. [...] Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Zielonej Górze oddalił powództwo Ryszarda G. przeciwko Fun-
duszowi Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych-Biuru Terenowemu w Z.G. o
zapłatę kwoty 41.973,96 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 23 września 2004 r. w
związku z niewypłacalnością pracodawcy powoda I. Spółki z o.o. w Z.G.
Sąd Rejonowy ustalił, że powód był zatrudniony w I. Spółce z o.o. (poprzednio
T. Spółka z o.o.) w Z.G. od 1 września 1991 r. do 31 stycznia 2004 r. Nakazem za-
płaty z dnia 16 marca 2004 r. [...] Sąd Rejonowy w Zielonej Górze zasądził na rzecz
powoda od I. Spółki z o.o. w Z.G. kwotę 29.613,96 zł tytułem wynagrodzenia za
pracę, a nakazem zapłaty z dnia 8 kwietnia 2004 r. [...] kwotę 12.360 zł tytułem od-
prawy pieniężnej. W dniu 27 lipca 2004 r. powód złożył wniosek do Biura Terenowego
Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w Z.G. o wypłatę tych świad-
czeń, który został załatwiony odmownie. W dniu 10 września 2004 r. uprawomocniło
się postanowienie Sądu Rejonowego-Sądu Gospodarczego w Zielonej Górze oddala-
jące wniosek o ogłoszenie upadłości I. Spółki z o.o. w Z.G.
Sąd Rejonowy uznał, że powództwo jest bezzasadne, gdyż dzień 10 września
2004 r. (data uprawomocnienia się postanowienia oddalającego wniosek o ogłosze-
nie upadłości Spółki) należy uznać za dzień niewypłacalności pracodawcy w rozumie-
niu art. 3 ust. 2a ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowni-
czych w razie niewypłacalności pracodawcy (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 9,
poz. 85 ze zm.). Sąd pierwszej instancji stwierdził, że od chwili rozwiązania stosunku
pracy powoda (31 stycznia 2004 r.) do dnia niewypłacalności pracodawcy (10 wrze-
śnia 2004 r.) upłynął okres dłuższy niż 6 miesięcy, zatem zgodnie z art. 6 ust. 1 i art.
6 ust. 2 pkt 2 i 3h tej ustawy powód nie może żądać od Funduszu Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych zapłaty świadczeń niewypłaconych mu przez pracodaw-
cę. Zdaniem Sądu Rejonowego, uregulowania ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o
ochronie roszczeń pracowniczych są zgodne z przepisami dyrektywy Rady nr
80/987/EWG z dnia 20 października 1980 r. w sprawie zbliżania ustawodawstw
Państw Członkowskich dotyczących ochrony pracowników na wypadek niewypłacal-
ności pracodawcy (Dz.U. WE L 283, s. 23; Dz.U. UE Polskie wydanie specjalne,
rozdz. 5, t. 1, s. 217), gdyż jej art. 4 daje państwom członkowskim prawo ogranicza-
3
nia odpowiedzialności instytucji udzielających gwarancji wypłaty należnych pracowni-
kom świadczeń. Dyrektywa ta została zmieniona dyrektywą Parlamentu Europej-
skiego i Rady nr 2002/74/WE z dnia 23 września 2002 r. zmieniającą dyrektywę
Rady 80/987/EWG w sprawie zbliżania ustawodawstw Państw Członkowskich doty-
czących ochrony pracowników na wypadek niewypłacalności pracodawcy (Dz.U. WE
L 270 z 23.03.2002, s. 10; Dz.U. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 5, t. 4, s.
261), wskutek czego uchylono postanowienia dyrektywy 80/987/EWG ograniczające
odpowiedzialność gwaranta za niewypłacalność pracodawcy, ale państwa członkow-
skie miały obowiązek wdrożenia jej postanowień do dnia 8 października 2005 r.
Wyrokiem z dnia 12 września 2005 r [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy w Zielonej
Górze oddalił apelację powoda. W ocenie Sądu drugiej instancji, przewidziane w art.
6 ust. 4 i art. 6 ust. 6 ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. czasowe ograniczenia przy
zaspokajaniu roszczeń pracowniczych mieszczą się w ramach swobody wyboru daty
pełnej implementacji postanowień dyrektywy 2002/74/WE przyznanej państwom
członkowskim Unii Europejskiej. Według Sądu Okręgowego, przepisy dyrektywy
80/987/EWG nie określają wprost pojęcia niewypłacalności pracodawcy i w tym za-
kresie odsyłają do ustawodawstw krajowych. W rozumieniu dyrektywy niewypłacal-
ność pracodawcy odnosi się do wszczęcia postępowania upadłościowego w jego
formalnoprawnym znaczeniu. Zgodnie z przepisami polskiego Prawa upadłościo-
wego i naprawczego, dopiero postanowienie sądu o ogłoszeniu upadłości dłużnika
stwarza możliwość zaspokojenia wierzycieli z majątku upadłego (masy upadłości).
Dyrektywa 80/987/EWG nie łączy - zdaniem Sądu Okręgowego - niewypłacalności
pracodawcy z momentem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, choć taki wnio-
sek jest niezbędny, aby sąd mógł ogłosić upadłość. Wniosek może być bowiem zwró-
cony, odrzucony lub oddalony z przyczyn niezwiązanych z niewypłacalnością praco-
dawcy. W ocenie Sądu Okręgowego, dyrektywa wiąże niewypłacalność z niezaspo-
kojeniem roszczeń pracowniczych z powodu złej kondycji finansowej pracodawcy o
charakterze stałym, a jej celem jest zagwarantowanie pracownikom zaspokojenia ich
roszczeń wobec pracodawcy. Powołując się na art. 249 Traktatu o ustanowieniu
Wspólnoty Europejskiej, Sąd Okręgowy zaznaczył, że dyrektywa nie stanowi źródła
indywidualnych roszczeń obywateli w państwie członkowskim, a jej bezpośredni sku-
tek może wystąpić dopiero wówczas, gdy nie zostanie transponowana do krajowego
porządku prawnego lub transpozycja okaże się wadliwa. Dyrektywa 80/987/EWG
została w całości implementowana do polskiej ustawy o ochronie roszczeń pracowni-
4
czych, a wynikające z niej ograniczenie czasowe w dochodzeniu roszczeń pracowni-
czych od Funduszu mieści się w ramach art. 4 w związku z art. 3 dyrektywy. Zdaniem
Sądu Okręgowego, oczekiwanie na uprawomocnienie się postanowienia oddalają-
cego wniosek o ogłoszenie upadłości, przewlekłość postępowania sądowego oraz
brak winy powoda w przekroczeniu terminu wskazanego w art. 6 ust. 4 i art. 6 ust. 6
ustawy, nie mają związku z celem dyrektywy 80/987/EWG, odnoszącym się wyłącz-
nie do formalnoprawnego znaczenia pojęcia niewypłacalności pracodawcy. Przekro-
czenie przez powoda terminu wskazanego w art. 6 ust. 4 i art. 6 ust. 6 ustawy o
ochronie roszczeń pracowniczych i związany z tym brak możliwości uzyskania świad-
czeń od Funduszu, nie może być korygowany przez zastosowanie art. 8 k.p. Przepis
ten nie stanowi samodzielnej podstawy uwzględnienia powództwa o zapłatę świad-
czeń, gdyż nie jest materialnoprawną podstawą roszczenia, a ochronie z punktu wi-
dzenia społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa lub zasad współżycia spo-
łecznego podlega tylko nabyte prawo podmiotowe. Skoro powód nie nabył prawa do
świadczeń z Funduszu, to przy braku innej materialnej podstawy roszczenia, nie pod-
lega ono ochronie z art. 8 k.p. Nadto, pozwany jako państwowy fundusz celowy, od-
mawiając powodowi wypłacenia dochodzonych świadczeń, nie podejmował działań
zmierzających do nadużycia prawa.
Skargę kasacyjną od tego wyroku wniósł powód, wskazując jako jej podstawy
naruszenie: 1) art. 6 ust. 4 i ust. 6 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych w
związku z art. 8 k.p. „polegające na przyjęciu, iż nawet nieznaczne przekroczenie 6-
miesiecznego terminu, od dnia rozwiązania przez pracodawcę stosunku pracy z po-
wodem do dnia uprawomocnienia się postanowienia Sądu o oddaleniu wniosku o
ogłoszenie upadłości tego pracodawcy, stanowi wystarczającą podstawę do odmowy
wypłaty przysługującego powodowi zaległego wynagrodzenia za pracę oraz odprawy
(...) w sytuacji gdy rozwiązanie stosunku pracy nastąpiło już w trakcie trwania postę-
powania o ogłoszenie upadłości pracodawcy, które wskutek przewlekłości zostało
zakończone dopiero po upływie 6 miesięcy od dnia rozwiązania stosunku pracy z
powodem, przy czym roszczenia powoda z tytułu zaległego wynagrodzenia za pracę
oraz odprawy zostały zasądzone w odrębnych postępowaniach sądowych prawo-
mocnymi wyrokami” oraz 2) art. 378 § 1 k.p.c. „polegające na nierozważeniu wszyst-
kich zarzutów zawartych w apelacji (...) przez niezastosowanie art. 8 k.p. w związku z
art. 6 ust. 6 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych, pomimo tego iż Sąd II in-
stancji zobowiązany był do rozważenia tego zarzutu w szczególności w odniesieniu
5
do występujących w niniejszej sprawie indywidualnych okoliczności faktycznych,
które w ocenie powoda mogą stanowić podstawę do zmiany zaskarżonej decyzji
Funduszu (...) z uwagi na naruszenie w niniejszej sprawie zasad współżycia społecz-
nego”. W uzasadnieniu skargi kasacyjnej powód wywiódł w szczególności, że rygory-
styczne stosowanie art. 6 ust. 4 i art. 6 ust. 6 ustawy o ochronie roszczeń pracowni-
czych stanowi „swoistą pułapkę” dla pracowników, z którymi pracodawca rozwiązał
stosunek pracy z przyczyn ekonomicznych, po złożeniu przez pracodawcę wniosku o
ogłoszenie jego upadłości w sytuacji, gdy przewlekłe rozpoznanie tego wniosku przez
sąd gospodarczy trwa tak długo, iż upływa 6-miesięczny termin pomiędzy dniem
ustania stosunku pracy, a dniem wystąpienia niewypłacalności pracodawcy. W kon-
sekwencji, pracownicy z przyczyn przez siebie niezawinionych są pozbawieni uzy-
skania świadczeń od Funduszu. Dlatego - zdaniem powoda - przepisy ustawy o
ochronie roszczeń pracowniczych powinny być stosowane „liberalnie”, w ten sposób,
aby został zapewniony główny jej cel, czyli ochrona pracownika przed skutkami nie-
wypłacalności pracodawcy rozumianej jako niewykonanie jego zasadniczego zobo-
wiązania (wypłaty wynagrodzenia za pracę).
W stanowisku przedstawionym w trybie art. 3988
§ 1 k.p.c., Prokurator Gene-
ralny wyraził pogląd, że skarga kasacyjna powoda powinna być oddalona. Zdaniem
Prokuratora Generalnego, treść, jak i funkcja art. 6 ust. 4 i ust. 6 ustawy o ochronie
roszczeń pracowniczych są jednoznaczne i wynika z nich ograniczenie odpowiedzial-
ności Funduszu jedynie za okresy w nich wskazane. W związku z tym postępowanie
Funduszu, który odmówił powodowi wypłaty żądanych świadczeń, nie było nacecho-
wane nadużyciem prawa, a powód nie wskazał żadnych uzasadnionych okoliczności,
pozwalających na zastosowanie art. 8 k.p. Niezasadny - w ocenie Prokuratora Gene-
ralnego - jest także zarzut nieustosunkowania się przez Sąd drugiej instancji do
wszystkich zarzutów apelacyjnych. Na marginesie Prokurator Generalny zwrócił
uwagę, że zgodnie z art. 43 ust. 1 i 2 aktualnie obowiązującej ustawy z dnia 13 lipca
2006 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy
(Dz.U. Nr 158, poz. 1121), osoby w sytuacji takiej jak powód, mimo legitymowania się
przez nich prawomocnymi orzeczeniami sądu, mogą w terminie do 30 czerwca 2007
r. wystąpić z pisemnym wnioskiem do biura terenowego Funduszu o wypłatę należ-
nych im świadczeń, nawet wówczas, gdy dotychczas nie mogły być im one wypła-
cone ze środków Funduszu z powodu uchybienia okresów wskazanych w art. 6
ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych z dnia 29 grudnia 1993 r.
6
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Ze względu na datę rozwiązania stosunku pracy powoda (31 styczeń 2004 r.)
oraz datę złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości pracodawcy powoda i datę upra-
womocnienia się postanowienia o oddaleniu wniosku o ogłoszenie jego upadłości (10
września 2004 r.) w sprawie mają zastosowanie przepisy ustawy z dnia 29 grudnia
1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy
(jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 9, poz. 85 ze zm.), a nie ustawy z dnia 13 lipca
2006 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy
(Dz.U. Nr 158, poz. 1121). Zgodnie z art. 6 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 29 grudnia 1993
r., w razie niewypłacalności pracodawcy niezaspokojone roszczenia pracownicze
podlegają zaspokojeniu ze środków Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracow-
niczych, co dotyczy w szczególności roszczeń powoda o wynagrodzenie za pracę
(art. 6 ust. 2 pkt 2) oraz odprawy pieniężnej przysługującej w razie rozwiązania sto-
sunku pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy (art. 6 ust. 2 pkt 3 lit. h). Według
art. 6 ust. 4 tej ustawy, wynagrodzenie za pracę podlega zaspokojeniu za okres nie
dłuższy niż 3 miesiące poprzedzające dzień wystąpienia niewypłacalności praco-
dawcy albo za okres nie dłuższy niż 3 miesiące poprzedzające ustanie stosunku
pracy, jeżeli ustanie stosunku pracy przypada w czasie nie dłuższym niż 6 miesięcy
poprzedzających dzień wystąpienia niewypłacalności pracodawcy, a według art. 6
ust. 6, odprawa pieniężna podlega zaspokojeniu, jeżeli ustanie stosunku pracy nastą-
piło w okresie nie dłuższym niż 6 miesięcy poprzedzających dzień wystąpienia
niewypłacalności pracodawcy lub w okresie nie dłuższym niż 4 miesiące następujące
po tym dniu. Jeżeli za dzień wystąpienia niewypłacalności pracodawcy powoda
uznać datę uprawomocnienia się postanowienia o oddaleniu wniosku o ogłoszenie
jego upadłości (10 września 2004 r.), to rozwiązanie stosunku pracy powoda nastą-
piło w takiej dacie (31 styczeń 2004 r.), że nie są spełnione warunki (terminy) okre-
ślone w art. 6 ust. 4 i 6 ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. Problem prawny powstający
na tle wykładni art. 6 ust. 4 i 6 ustawy sprowadza się do interpretacji występującego
w nich pojęcia „dzień wystąpienia niewypłacalności pracodawcy”. Powód uważa, że
należy przez nie rozumieć dzień złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości praco-
dawcy, a Sądy obu instancji przyjęły, że jest to dzień uprawomocnienia się postano-
wienia o oddaleniu wniosku o ogłoszenie jego upadłości. Wykładnia Sądów opiera
7
się na identyfikacji pojęcia użytego w art. 6 ust. 4 i 6 ustawy z identycznym sformuło-
waniem użytym w art. 3 ust. 2a. Jest to wykładnia dość oczywista, gdyż art. 3 ust. 2a
ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. można traktować wręcz jako rodzaj definicji ustawo-
wej, skoro przepis ten stwierdza, że za dzień wystąpienia niewypłacalności praco-
dawcy uważa się datę postanowienia sądu o ogłoszeniu upadłości, dzień uprawo-
mocnienia się orzeczenia sądowego wydanego w okolicznościach określonych w ust.
1 pkt 2-4 (odrzucenie wniosku o ogłoszenie upadłości pracodawcy z powodu niezło-
żenia przez wierzyciela zaliczki na koszty postępowania, oddalenie wniosku o ogło-
szenie upadłości pracodawcy, ponieważ jego majątek oczywiście nie wystarcza na-
wet na zaspokojenie kosztów postępowania, umorzenie postępowania upadłościo-
wego, ponieważ majątek masy nie wystarcza nawet na zaspokojenie kosztów postę-
powania lub wierzyciel, na którego wniosek upadłość była ogłoszona, nie złożył za-
liczki na koszty postępowania, a zachodzi brak płynnych funduszów na te koszty),
dzień, w którym wystąpiły okoliczności określone w ust. 2 pkt 1 lub 3, albo dzień
wszczęcia postępowania likwidacyjnego, o którym mowa w ust. 2 pkt 2. W okoliczno-
ściach faktycznych rozpoznawanej sprawy, za dzień wystąpienia niewypłacalności
pracodawcy w rozumieniu art. 6 ust. 4 i 6 ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. należy
więc uznać dzień uprawomocnienia się orzeczenia sądowego o oddaleniu wniosku o
ogłoszenie upadłości pracodawcy, ponieważ jego majątek oczywiście nie wystarcza
nawet na zaspokojenie kosztów postępowania. Przyjęcie takiej wykładni oznacza
bezzasadność roszczeń powoda, a trafnie Sąd drugiej instancji wskazuje, że ich pod-
stawą nie może być art. 8 k.p. (w tym zakresie zarzut skargi kasacyjnej jest bezza-
sadny). Przepis ten nie może być bowiem podstawą materialnoprawną roszczenia, a
nadto z przyczyn wskazanych przez Sąd drugiej instancji nie można twierdzić, aby
pozwany postępował niezgodnie z zasadami współżycia społecznego.
Należy jednak zauważyć, że powód powołując się na zasady współżycia spo-
łecznego i społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa, nie tyle zmierza do oparcia
swoich roszczeń na art. 8 k.p., co wskazuje na argumenty zmierzające do funkcjonal-
nej wykładni pojęcia „dzień wystąpienia niewypłacalności pracodawcy” w rozumieniu
art. 6 ust. 4 i 6 ustawy, w odmiennym znaczeniu niż użyte w jej art. 3 ust. 2a. W isto-
cie powód wywodzi, że identyfikacja tych pojęć prowadzi do wypaczenia celu ustawy,
jakim jest zaspokojenie przez Fundusz roszczeń pracowniczych niewypłaconych
przez pracodawcę, w sytuacji, gdy złożenie wniosku o upadłość pracodawcy (jego
data), a przede wszystkim czas trwania postępowania sądowego w przedmiocie tego
8
wniosku (data uprawomocnienia się orzeczenia) są całkowicie niezależne od pracow-
nika. Możliwość dokonania takiej wykładni musi być rozważona i niejako całkowicie
naturalne jest w tym zakresie odwołanie się do prawa europejskiego i jego wykładni
dokonanej przez Europejski Trybunał Sprawiedliwości (ETS), skoro polskie ustawo-
dawstwo w istocie wdraża do krajowego systemu prawnego regulacje prawa europej-
skiego. Powód w toku postępowania przed Sądami pierwszej i drugiej instancji powo-
ływał się na uregulowania zawarte w prawie europejskim. Jednakże w skardze kasa-
cyjnej nie przedstawił w tym zakresie żadnych zarzutów, a w szczególności nie pod-
niósł zarzutów naruszenia przepisów wskazanych wyżej dyrektyw, czy niezgodności
przepisów prawa polskiego z nimi. Na wstępie należy więc rozważyć, czy Sąd Naj-
wyższy może (powinien) przeprowadzić analizę w tym zakresie, skoro rozpoznaje
skargę kasacyjną w granicach jej podstaw (art. 39813
§ 1 k.p.c.), a więc (poza nie-
ważnością postępowania) nie może rozpoznawać naruszenia przepisów niewskaza-
nych w skardze (także przepisów prawa europejskiego).
W tym zakresie Sąd Najwyższy zważył, że zgodnie z art. 234 Traktatu ustana-
wiającego Wspólnotę Europejską (poprzednio art. 177 TWE), Trybunał Sprawiedliwo-
ści (ETS) jest właściwy do orzekania w trybie prejudycjalnym: a) o wykładni tego
Traktatu; b) o ważności i wykładni aktów przyjętych przez instytucje Wspólnoty; c) o
wykładni statutów organów utworzonych aktem Rady, gdy te statuty to przewidują. W
przypadku, gdy pytanie z tym związane jest podniesione przed sądem jednego z
Państw Członkowskich, sąd ten może, jeśli uzna, że decyzja w tej kwestii jest nie-
zbędna do wydania wyroku, zwrócić się do Trybunału Sprawiedliwości z wnioskiem o
rozpatrzenie tego pytania. W przypadku, gdy takie pytanie jest podniesione w spra-
wie zawisłej przed sądem krajowym, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu
według prawa wewnętrznego, sąd ten jest zobowiązany wnieść sprawę do Trybunału
Sprawiedliwości. Z przepisu tego wynika obowiązek Sądu Najwyższego przedstawie-
nia Trybunałowi pytania prawnego (prejudycjalnego) w przypadku, gdy dla rozstrzy-
gnięcia sprawy konieczna jest wykładnia aktów przyjętych przez instytucje Wspól-
noty. Zgodnie z wyrokiem ETS z dnia 16 stycznia 1974 r., C-166/73, w sprawie
Rheinmühlen-Düsseldorf przeciwko Einfuhr- und Vorratsstelle für Getreide und
Futtermittel (ECR 1974, s. 33 - patrz np.: A. Wróbel: Pytania prawne sądów państw
członkowskich Unii Europejskiej wnoszone do Europejskiego Trybunału Sprawiedli-
wości na podstawie art. 234 TWE [w:] Sąd Najwyższy wobec prawa i praktyki Unii
Europejskiej, pod red. W. Sanetry, Wrocław 2003, s. 61), istnienie reguły prawa krajo-
9
wego, według której sąd jest związany w kwestiach prawnych orzeczeniami sądu
wyższej od niego instancji nie może samo w sobie pozbawiać uprawnienia przewi-
dzianego art. 177 TWE do wnoszenia spraw do Trybunału. Wynika z niego zasada,
że żaden przepis prawa krajowego (także art. 39813
§ 1 k.p.c.) nie może stanowić
przeszkody w przedstawieniu Trybunałowi zagadnienia prejudycjalnego (zasadę tę
Trybunał potwierdził w uzasadnieniu wyroku z dnia 14 grudnia 1995 r., C-430/93 i C-
431/93, w sprawie Joroen van Schijndel i Johannes Nicolaas van Veen przeciwko
Stichting Pensioenfonds voor Fysiotherapeuten, ECR 1995, s. I-4705, a co do konse-
kwencji niezwrócenia się z pytaniem do Trybunału, por. wyrok ETS z dnia 30 wrze-
śnia 2003 r., C-224/01, w sprawie Gerhard Kobler przeciwko Austrii, ECR 2003, s. I-
10239; Kwartalnik Prawa Publicznego 2003 nr 4, s. 175 z glosą N. Półtorak - patrz
też: W. Sanetra: W kwestii odpowiedzialności za wyrządzenie szkody przez wydanie
orzeczenia niezgodnego z prawem wspólnotowym, Europejski Przegląd Sądowy
2006 nr 3, s. 7 oraz wyrok ETS z dnia 13 czerwca 2006 r., C-173/03, w sprawie Tra-
ghetti del Mediterraneo SpA w likwidacji przeciwko Republice Włoskiej, Dz.U.UE.C.
2006 Nr 190, poz. 1 - patrz też: Pytanie prejudycjalne do Trybunału Sprawiedliwości
Wspólnot Europejskich, pod redakcją M. Wąsek-Wiaderek i E. Wojtaszek-Mik, War-
szawa 2006). Ponieważ jest oczywiste, że prawo europejskie zawiera regulacje doty-
czące przedmiotu rozpoznawanej sprawy, to konieczne jest rozważenie obowiązku
zwrócenia się do ETS z zagadnieniem prawnym. Sąd Najwyższy nie miałby obo-
wiązku zwrócenia się do Trybunału z pytaniem prawnym dotyczącym wykładni prawa
wspólnotowego, gdyby Trybunał dokonał już wykładni określonych przepisów prawa
wspólnotowego w podobnych sprawach lub prawidłowe ich zastosowanie było tak
oczywiste, że nie nasuwałoby wątpliwości (wyroki ETS z dnia 27 marca 1963 r., C-
28/62, C-29/62 i C-30/62, w sprawie Da Costa, ECR 1963, s. 61; z dnia 6 paździer-
nika 1982 r., C-283/81, w sprawie Cilfit, ECR 1982, s. 3415, z dnia 15 września 2005
r., C-495/03, w sprawie Intermodal Transports, ECR 2005, pkt 33, z dnia 6 grudnia
2005 r., C-461/03, w sprawie Gaston Schul Douane, ECR 2005, s. I-10513). W
pierwszej kolejności należy więc ocenić, czy Trybunał nie dokonał już wykładni odpo-
wiednich postanowień wskazanej wyżej dyrektywy w sprawach podobnych do
rozpoznawanej. Konieczne jest w tym zakresie rozważenie, czy rozstrzygnięcie roz-
poznawanej sprawy zależy od wykładni przepisów dyrektywy Rady nr 80/987/EWG z
dnia 20 października 1980 r. w jej brzmieniu pierwotnym, czy też w brzmieniu ustalo-
nym dyrektywą nr 2002/74/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 września
10
2002 r. Gdyby występowała potrzeba dokonania wykładni przepisów dyrektywy w jej
zmienionym brzmieniu, to konieczne byłoby zwrócenie się z pytaniem prawnym do
Trybunału, gdyż nie dokonał on jeszcze wykładni jej istotnie zmienionych przepisów.
Jednakże dyrektywa nr 2002/74/WE weszła w życie w dniu 8 października 2002 r., a
państwa członkowskie były zobowiązane wprowadzić w życie przepisy ustawowe,
wykonawcze i administracyjne niezbędne do wykonania tej dyrektywy przed dniem 8
października 2005 r. (art. 2 ust. 1 akapit 1). Przepisy wprowadzające zmienioną dy-
rektywę mają zastosowanie do niewypłacalności pracodawcy występującej po dacie
ich wejścia w życie. Natomiast, jeżeli nie wprowadzono do dnia 8 października 2005
r. przepisów krajowych wprowadzających zmienioną dyrektywę, to państwo człon-
kowskie było związane przepisami dyrektywy nr 80/987/EWG w jej pierwotnym
brzmieniu. Polska przed dniem 8 października 2005 r. nie wprowadziła przepisów
wdrażających postanowienia dyrektywy nr 2002/74/WE, a więc do tego dnia Polskę
obowiązywały postanowienia dyrektywy nr 80/897/EWG w brzmieniu pierwotnym,
które wdrażała ustawa z dnia 29 grudnia 1993 r. Ponieważ odpowiednie przepisy dy-
rektywy nr 80/897/EWG w jej pierwotnym brzmieniu były już przedmiotem wykładni
Trybunału, to nie występuje obowiązek zwrócenia się przez Sąd Najwyższy o ich wy-
kładnię.
W tym miejscu trzeba powrócić do pytania, czy Sąd Najwyższy powinien roz-
ważyć przepisy prawa europejskiego, gdy ich naruszenie nie zostało wskazane jako
podstawa skargi kasacyjnej, a nie występuje obowiązek zwrócenia się o ich wykład-
nię do ETS. W tym zakresie Trybunał we wskazanym wyroku z dnia 14 grudnia 1995
r., C-430/93 i C-431/93, w sprawie Joroen van Schijndel, stwierdził, że w postępowa-
niu dotyczącym praw i obowiązków cywilnoprawnych, którymi strony swobodnie roz-
porządzają, do sędziego krajowego należy zastosowanie przepisów art. 3 lit. f), 85,
86 i 90 Traktatu, nawet jeśli strona, w której interesie leży ich zastosowanie, nie po-
wołała się na nie, w przypadku gdy jej prawo krajowe pozwala na takie zastosowanie;
prawo wspólnotowe nie wymaga, żeby sądy krajowe podnosiły z urzędu zarzut naru-
szenia przepisów wspólnotowych, jeśli rozpoznanie tego zarzutu wymagałoby od
nich zrzeczenia się bierności, do której są zobowiązane, poprzez wyjście poza za-
kres sporu określonego przez strony oraz opierania się na faktach i okolicznościach
innych niż te, na których opiera się w swej skardze strona mająca interes w zastoso-
waniu takich przepisów. Oznacza to, że co do zasady Sąd Najwyższy nie ma obo-
wiązku rozważania ewentualnego naruszenia przepisów prawa wspólnotowego, je-
11
żeli strona nie wskazała naruszenia tych przepisów jako podstawy skargi kasacyjnej
(art. 39813
§ 1 k.p.c.). Potrzeba taka jednak występuje, gdy jest oczywiste, że prze-
pisy prawa wspólnotowego regulują ten sam przedmiot co prawo krajowe i występuje
możliwość ich bezpośredniego zastosowania lub konieczność wykładni przepisów
krajowych zgodnie z przepisami wspólnotowymi. Jeżeli więc strona zarzuca błędną
wykładnię przepisów prawa krajowego to należy taki zarzut rozważyć, uwzględniając
przepisy prawa wspólnotowego i ich wykładnię dokonaną przez Trybunał Sprawiedli-
wości, ewentualnie przy zarzucie błędnego zastosowania przepisu prawa krajowego,
rozważyć, czy nie pozostaje on w sprzeczności z przepisem prawa wspólnotowego,
który ma bezpośrednie zastosowanie. Nie oznacza to bynajmniej wyjścia poza gra-
nice podstaw skargi kasacyjnej, gdyż praktycznie zawsze wykładnia i zastosowanie
przepisu, którego naruszenie zostało wskazane jako podstawa skargi, wymaga doko-
nania jego wykładni (zastosowania) z uwzględnieniem innych przepisów (w tym przy-
padku prawa europejskiego).
W tym zakresie Sąd Najwyższy zważył, że przepisy dyrektywy nr 80/897/EWG
w jej pierwotnym brzmieniu podlegałyby bezpośredniemu zastosowaniu w polskim
porządku prawnym, gdyby okazało się, że ustawa z dnia 29 grudnia 1993 r. jest z
nimi niezgodna. Podmioty prywatne mogą się bowiem powoływać w sporach prze-
ciwko państwu na postanowienia dyrektyw, których treść jest bezwarunkowa i wystar-
czająco precyzyjna, jeżeli państwo nie wdrożyło dyrektywy do prawa krajowego w
wyznaczonym terminie albo wdrożyło ją w sposób niepełny lub wadliwy. Pojęcie
„państwo” jest w orzecznictwie Trybunału rozumiane szeroko i dotyczy również jed-
nostek organizacyjnych podlegających władzom publicznym lub przez nie kontrolo-
wanym (postanowienie ETS z dnia 26 maja 2005 r., C-297/03, w sprawie Sozialhil-
feverband Rohrbach, ECR 2005, s. I- 4305 oraz wyroki ETS z dnia 26 lutego 1986 r.,
C-152/84, w sprawie Marshall, ECR 1986, s. 723, z dnia 22 czerwca 1989 r., C-
103/88, w sprawie Fratelli Costanzo, ECR 1989, s. 1839 oraz z dnia 12 lipca 1990 r.,
C-188/89, w sprawie Foster, ECR, s. I-3313). Fundusz Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych, który jest państwowym funduszem celowym posiadającym osobo-
wość prawną, należy do podmiotów, które w orzecznictwie Trybunału uznawane są
za „państwo”. W sprawie wywierania bezpośredniego skutku przez przepisy dyrek-
tywy nr 80/987/EWG, Trybunał wypowiedział się już w wyroku z dnia 19 listopada
1991 r., C-6/90 i C-9/90, w sprawie Andrea Francovich i Danila Bonifaci i inni prze-
ciwko Republice Włoskiej (ECR 1991, s. I- 5357), w wyroku z dnia 16 grudnia 1993
12
r., C-334/92, w sprawie Teodoro Wagner Miret przeciwko Fondo de Garantía Salarial
(ECR 1993, s. I-6911) oraz w wyroku z dnia 18 października 2001 r., C-441/99, w
sprawie Riksskatteverket przeciwko Soghra Gharehveran (ECR 2001, s. I-7687).
Powód mógłby więc skutecznie wywodzić swoje roszczenia bezpośrednio z art. 3
ust. 2 i art. 4 ust. 2 dyrektywy nr 80/987/EWG w jej pierwotnym brzmieniu, gdyby pol-
skie przepisy były z nimi niezgodne.
Przepisy art. 6 ust. 4 i 6 ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. rozumiane w ten
sposób, że przez „dzień wystąpienia niewypłacalności pracodawcy” należy rozumieć
dzień uprawomocnienia się orzeczenia sądowego o oddaleniu wniosku o ogłoszenie
upadłości pracodawcy, ponieważ jego majątek oczywiście nie wystarcza nawet na
zaspokojenie kosztów postępowania, byłyby sprzeczne z art. 3 ust. 2 i art. 4 ust. 2
dyrektywy nr 80/987/EWG w jej pierwotnym brzmieniu, według wykładni dokonanej
przez Europejski Trybunał Sprawiedliwości. Trybunał bowiem w wyrokach z dnia 10
lipca 1997 r., C-373/95, w sprawie Federica Maso i inni oraz Graziano Gazzetta i inni
przeciwko Istituto nazionale della previdenza sociale [INPS] i Republice Włoskiej
(ECR 1997, s. I-4051), z dnia 10 lipca 1997 r., C-94/95 i C-95/95, w sprawie Danila
Bonifaci i inni oraz Wanda Berto i inni przeciwko Istituto nazionale della previdenza
sociale [INPS]) (ECR 1997, s. I-3969) oraz z dnia 15 maja 2003 r., C-160/01, w spra-
wie Karin Mau przeciwko Bundesanstalt für Arbeit (ECR 2003, s. I-4791) stwierdził,
że określenie „termin zaistnienia niewypłacalności pracodawcy”, które zostało użyte
w art. 3 ust. 2 i art. 4 ust. 2 dyrektywy nr 80/987/EWG, należy rozumieć w ten spo-
sób, że oznacza ono dzień wniesienia wniosku o otwarcie postępowania upadłościo-
wego, a nie dzień wydania w następstwie tego wniosku orzeczenia o otwarciu postę-
powania upadłościowego lub o odmowie wszczęcia postępowania ze względu na
niewystarczające aktywa pracodawcy. W uzasadnieniach tych wyroków Trybunał
stwierdził między innymi, że chociaż zastosowanie systemu ochrony pracowników
ustanowionego przez dyrektywę wymaga zarówno wniesienia wniosku o wszczęcie
postępowania w celu zbiorowego zaspokojenia roszczeń wierzycieli, określonego
przez ustawodawstwo państwa członkowskiego, jak i formalnego orzeczenia otwiera-
jącego takie postępowanie, to określenie niezapłaconych roszczeń, które są gwaran-
towane na podstawie dyrektywy, jest dokonywane, zgodnie art. 3 ust. 2 tiret pierwsze
i art. 4 ust. 2 tiret pierwsze, w stosunku do terminu zaistnienia niewypłacalności pra-
codawcy, który nie musi koniecznie pokrywać z dniem wydania orzeczenia. Za oczy-
wiste Trybunał uznał, że orzeczenie o wszczęciu postępowania w celu zbiorowego
13
zaspokojenia roszczeń wierzycieli (o ogłoszeniu upadłości) może być wydane długo
po wniesieniu wniosku o otwarcie postępowania lub po zakończeniu okresów zatrud-
nienia, do których odnosi się niezapłacone wynagrodzenie, a więc gdyby termin wy-
stąpienia niewypłacalności pracodawcy był zależny od spełnienia warunków ustano-
wionych w art. 2 ust. 1 dyrektywy, zapłata wynagrodzenia, biorąc pod uwagę okresy
wskazane w art. 4 ust. 2, mogłaby nigdy nie być gwarantowana przez dyrektywę z
przyczyn całkowicie niezwiązanych z zachowaniem pracowników. Ten ostatni skutek
byłby sprzeczny z celem dyrektywy, którym jest, jak to zostało wyjaśnione w pierw-
szym ustępie jej preambuły, ustanowienie minimalnego poziomu wspólnotowej
ochrony pracowników w razie niewypłacalności pracodawcy. Trybunał stwierdził więc,
że biorąc pod uwagę zarówno społeczny cel dyrektywy, jak i konieczność precyzyj-
nego ustalenia okresów referencyjnych, określenie „termin zaistnienia niewypłacalno-
ści pracodawcy”, użyte w art. 3 ust. 2 i art. 4 ust. 2 dyrektywy, należy rozumieć jako
oznaczające dzień wniesienia wniosku o wszczęcie postępowania w celu zbiorowego
zaspokojenia roszczeń wierzycieli, z tym że gwarantowane świadczenia nie mogą
zostać przyznane przed dniem wydania orzeczenia wszczynającego takie postępo-
wanie lub stwierdzającego, że przedsiębiorstwo zostało definitywnie zamknięte, gdy
aktywa są niewystarczające.
Oznacza to, że art. 6 ust. 4 i 6 ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. rozumiane w
ten sposób, że użyte w nich określenie „dzień wystąpienia niewypłacalności praco-
dawcy” to dzień wydania lub uprawomocnienia się orzeczenia sądowego wydanego
w następstwie wniosku o wszczęcie postępowania upadłościowego, byłyby niegodne
z art. 3 ust. 2 tiret pierwsze i art. 4 ust. 2 tiret pierwsze dyrektywy nr 80/987/EWG w
jej pierwotnym brzmieniu. Pojęcie „termin zaistnienia niewypłacalności pracodawcy”
w tych przepisach dyrektywy nr 80/987/EWG, zgodnie z wykładnią ETS, oznacza
bowiem dzień, w którym został złożony wniosek o wszczęcie postępowania upadło-
ściowego, a nie dzień wydania (a tym bardziej uprawomocnienia się) orzeczenia w
następstwie takiego wniosku. Sąd krajowy, interpretując przepisy prawa krajowego
(wydane przed, jak i po wydaniu dyrektywy), jest obowiązany dokonywać wykładni
tych przepisów - tak dalece, jak jest to możliwe- w świetle brzmienia i celu dyrek-
tywy, aby osiągnąć wynik odpowiadający jej celowi i treści (wyżej powołany wyrok
ETS, C-160/01, w sprawie Mau oraz wyroki z dnia 13 listopada 1990 r., C-106/89, w
sprawie Marleasing, ECR 1990, s. I-4135, z dnia 16 grudnia 1993 r., C-334/92, w
sprawie Wagner Miret, ECR 1993, s. I-6911 i z dnia 10 lutego 2000 r., C-270/97, C-
14
271/97, w sprawie Deutsche Post, ECR 2000, s. I-929, pkt 62). W celu zapewnienia
w drodze wykładni zgodności art. 6 ust. 4 i 6 ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. z prze-
pisami dyrektywy nr 80/987/EWG należy odejść od interpretacji użytego w nich okre-
ślenia „dzień wystąpienia niewypłacalności pracodawcy” w powiązaniu z definicją
niewypłacalności pracodawcy zawartą w art. 3 ustawy (w rozważanym przypadku art.
3 ust. 2a). Tak jak Trybunał Sprawiedliwości, trzeba uznać, że takie powiązanie by-
łoby niezgodne ze społecznym celem ustawy i potrzebą precyzyjnego określenia
okresów referencyjnych. Przepisy art. 3 i art. 6 ust. 4 i 6 ustawy z dnia 29 grudnia
1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych wdrażają postanowienia art. 2 ust. 1 oraz
art. 3 ust. 2 tiret pierwsze i art. 4 ust. 2 tiret pierwsze dyrektywy nr 80/987/EWG, a ich
treść w znacznym stopniu stanowi powtórzenie przepisów dyrektywy. Tym samym
sposób, w jaki Trybunał dokonał wykładni art. 3 ust. 2 i art. 4 ust. 2 dyrektywy, powi-
nien zostać zastosowany przy wykładni art. 6 ust. 4 i 6 ustawy z dnia 29 grudnia
1993 r. Pogląd, że art. 6 ust. 4 i 6 tej ustawy należy wykładać w powiązaniu z jej art.
3 ust. 2a, byłby w istocie podważeniem prawidłowości dokonanej przez Trybunał wy-
kładni art. 3 ust. 2 tiret pierwsze i art. 4 ust. 2 tiret pierwsze dyrektywy nr
80/987/EWG.
Prowadzi to do wniosku, że przez „dzień wystąpienia niewypłacalności praco-
dawcy” w rozumieniu art. 6 ust. 4 i 6 ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie
roszczeń pracowniczych należy rozumieć dzień złożenia wniosku o ogłoszenie upa-
dłości pracodawcy, jeżeli w wyniku jego rozpoznania zostało wydane i uprawomoc-
niło się orzeczenie o oddaleniu wniosku, ponieważ majątek pracodawcy oczywiście
nie wystarcza nawet na zaspokojenie kosztów postępowania.
Z tych względów na podstawie art. 39815
§ 1 i art. 108 § 2 k.p.c. orzeczono jak
w sentencji.
========================================