Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 172/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 stycznia 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Flemming-Kulesza (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Krystyna Bednarczyk
SSN Józef Iwulski
w sprawie z powództwa D. S.
przeciwko Ł. Oddziałowi Wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia w Ł.
o przywrócenie do pracy, wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 8 stycznia 2007 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych w Ł.
z dnia 10 stycznia 2006 r., sygn. akt (...),
oddala skargę kasacyjną.
2
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 30 września 2005 r., sygn. akt (...) Sąd Rejonowy w Ł.
oddalił powództwo D. S. przeciwko Ł. Oddziałowi Wojewódzkiego Narodowego
Funduszu Zdrowia o przywrócenie do pracy.
Sąd Rejonowy ustalił, że powód był zatrudniony u pozwanego od 15 kwietnia
1999 r. do dnia 28 lutego 2005 r. w pełnym wymiarze czasu pracy, na stanowisku
głównego specjalisty wydziału świadczeń zdrowotnych i z tego tytułu otrzymywał
miesięczne wynagrodzenie w kwocie 4.100,00 zł. Powód ma 57 lat, przez 17 lat
wykonywał pracę w warunkach szczególnych dlatego w wieku 60 lat może przejść
na wcześniejszą emeryturę. Powód prowadzi działalność gospodarczą w formie
indywidualnej specjalistycznej praktyki lekarskiej.
W dniu 1 października 2004 r. powód oświadczył pozwanemu wolę dalszego
prowadzenia działalności gospodarczej, w związku z czym pismem z dnia 20
października 2004 r. pozwany poinformował powoda o konieczności rozwiązania
umowy o pracę w związku z niespełnieniem przez powoda wymogów stawianych
przez prawo pracownikom Narodowego Funduszu Zdrowia. Pracodawca wyznaczył
jednocześnie termin do złożenia stosownego oświadczenia woli w przedmiotowej
sprawie.
W dniu 26 października 2004 r. powód ponownie złożył oświadczenie, w
którym poinformował o prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej, w
formie indywidualnej specjalistycznej praktyki lekarskiej. W dniu 28 października
2004 r. powód złożył podanie do Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia o
wyrażenie zgody na zatrudnienie u innego pracodawcy, wskazując na Prywatną
Przychodnię Lekarzy Specjalistów […], jednocześnie oświadczając iż zatrudnienie
u tego pracodawcy nie koliduje z pracą w Narodowym Funduszu Zdrowia oraz nie
narusza przepisów ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki
zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.
Pozwany 22 listopada 2004 r. rozwiązał z powodem umowę o pracę z
zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia. Jako przyczynę
rozwiązania umowy pozwany wskazał niespełnienie przez powoda wymogów
określonych dla pracowników Narodowego Funduszu Zdrowia, określonych ustawą
3
z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze
środków publicznych, a także złożenie przez powoda oświadczenia, w którym
podtrzymuje swoje stanowisko dalszego wykonywania zawodu lekarza poprzez
prowadzenie prywatnego gabinetu lekarskiego „lub ewentualnego zatrudnienia w
NZOZ.
Sąd pierwszej instancji ocenił powództwo jako niezasadne w świetle art. 45
k.p. Sąd uznał, że wypowiedzenie umowy o pracę powodowi zostało podyktowane
wymogami ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej
finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. Nr 210, poz. 2135). Zgodnie z art.
112 ust. 2 pkt 2 tej ustawy pracownik Narodowego Funduszu Zdrowia nie może
jednocześnie prowadzić działalności gospodarczej. Przedmiot działalności
gospodarczej powoda wiąże się bezpośrednio z przedmiotem działalności strony
pozwanej. W ocenie Sądu Rejonowego art. 112 ust. 2 pkt 2 jest przepisem
szczególnym i późniejszym względem art. 39 k.p., tak więc to przepis ustawy o
świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych znaleźć
powinien zastosowanie w przedmiotowej sprawie. Pozwany nie naruszył zatem
przepisów prawa rozwiązując umowę o pracę z powodem, wręcz przeciwnie jego
działanie było prawnie uzasadnione i społecznie pożądane.
Sąd Rejonowy wziął pod uwagę złożone w trakcie rozprawy oświadczenie
powoda, zgodnie z którym jest on zainteresowany wyłącznie przywróceniem do
pracy i jednocześnie nie zamierza rezygnować z prowadzonej działalności
gospodarczej, co uznał za dążenie do utrwalenia stanu niezgodnego z prawem. W
tym kontekście Sąd pierwszej instancji ocenił roszczenie powoda jako nadużycie
prawa, które nie powinno podlegać ochronie.
Powód wniósł apelację od powyższego wyroku.
Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń w Ł. wyrokiem z dnia 10 stycznia
2006 r., sygn. akt (...) zmienił zaskarżony wyrok i zasądził od Ł. Oddziału
Wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia na rzecz Dominika S. kwotę
12.300 zł tytułem odszkodowania za niezgodne z prawem wypowiedzenie umowy o
pracę z ustawowymi odsetkami od dnia 28 grudnia 2004r., oraz kwotę 1.350 zł
tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za drugą instancję.
4
Sąd Okręgowy uznał, że nietrafnie wywiódł Sąd pierwszej instancji iż norma
wynikająca z art. 39 k.p. ma charakter ogólny względem wynikającej z art. 112 ust.
2 pkt 2 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków
publicznych. Błąd ten wynika z faktu, iż zakres podmiotowy art. 112 ust. 2 pkt 2
ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych
oczywiście nie zawiera się w całości w zakresie art. 39 k.p., lecz się z nim zazębia.
Uwzględniwszy okoliczności przedmiotowej sprawy, a w szczególności jej
podmiotową konfigurację stwierdził, że w zbiorze pracowników Narodowego
Funduszu Zdrowia (hipoteza art. 112 ust. 2 ustawy o świadczeniach opieki
zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych) znajduje się podzbiór
pracowników Narodowego Funduszu Zdrowia podlegających szczególnej ochronie
stosunku pracy przed wypowiedzeniem w związku z osiągnięciem określonego
wieku i okresu zatrudnienia (hipoteza art. 39 k.p. w okolicznościach przedmiotowej
sprawy).
Sąd Okręgowy dostrzegł również brak odniesienia się w uzasadnieniu
zaskarżonego wyroku do zarzutów natury konstytucyjnej, podnoszonych - w
skonkretyzowanej formie - w uzasadnieniu pozwu. Powód podnosił, iż rzeczywista
podstawa prawna wypowiedzenia, tj. art. 112 ust. 2 pkt 2 ustawy o świadczeniach
opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, narusza art. 32 i 65
Konstytucji. Brak odniesienia się do tych zarzutów może prowadzić w konsekwencji
do naruszenia dodatkowo również art. 8 i art. 178 ust. 1 Konstytucji, a ewentualnie
także art. 193 Konstytucji.
W ocenie Sądu Okręgowego brak jest podstaw do przyjęcia, że art. 112 ust.
2 pkt 2 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków
publicznych narusza zasadę równości wobec prawa, gdyż dotyczy on wszystkich
pracowników Narodowego Funduszu Zdrowia, a ograniczenie to ma znaczenie w
związku ze szczególnym znaczeniem tej osoby prawnej, jako dysponenta środków
publicznych przeznaczonych na realizację zadań państwa w zakresie ochrony
zdrowia. Przepis ten nie narusza art. 65 ust. 1 Konstytucji, skoro nie zabrania on
wyboru ani wykonywania zatrudnienia w Narodowym Funduszu Zdrowia, nakłada
jedynie dodatkowe ograniczenia na osoby chcące z tej możliwości skorzystać. Sąd
Okręgowy wywiódł nadto, że wprowadzany przez art. 112 ust. 2 pkt 2 ustawy o
5
świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych zakaz
mieści się w hipotezie normy wynikającej z art. 22 Konstytucji. Przepis ten jednak
zezwala na ograniczenie wolności działalności gospodarczej, jeżeli zostaje ono
wprowadzone ustawą i ze względu na ważny interes publiczny. Jednakże ocena
zasadności ograniczenia musi uwzględniać również i tę okoliczność, że w wyniku
wprowadzonych regulacji powód został zmuszony do dokonania istotnego z punktu
widzenia jego interesów gospodarczych wyboru bez możliwości należytego
uregulowania swoich spraw majątkowych w odpowiednim okresie przejściowym.
Poprzednio obowiązujące przepisy ograniczały wolność działalności gospodarczej
pracowników Narodowego Funduszu Zdrowia w węższym zakresie, mianowicie
zgodnie z art. 43 ust. 9 ustawy o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym
Funduszu Zdrowia, pracownicy Funduszu nie mogli być jednocześnie jedynie
członkami Rady Funduszu, świadczeniodawcami współpracującymi z Funduszem,
właścicielami, pracownikami lub osobami współpracującymi ze
świadczeniodawcami, którzy zawarli z Funduszem umowę o udzielanie świadczeń
zdrowotnych, członkami organów lub pracownikami jednostek samorządu
terytorialnego, a także członkami organów zakładu ubezpieczeń prowadzącego
działalność ubezpieczeniową na podstawie ustawy o działalności
ubezpieczeniowej. Tymczasem nowy, szerszy zakaz wynikający z art. 112 ust. 2
pkt 2 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków
publicznych, został ogłoszony - wraz z całą ustawą - 27 września 2004 r. i wszedł w
życie z dniem 1 października 2004 r., stosownie do art. 252 ustawy. Powód stał się
pracownikiem Narodowego Funduszu Zdrowia na podstawie art. 238 ust. 1 ustawy.
Tym samym powód miał trzy dni na dostosowanie swojej działalności do wymogów
ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.
Udzielenie przez pozwanego terminu do dnia 29 października 2004 r. nie zmieniło
znacząco tej sytuacji, przy czym z treści pisma datowanego na dzień 20
października 2004 r. nie wynika jednoznacznie, jakiej treści oświadczenie powoda
było oczekiwane, a możliwa jest i taka interpretacja, że oczekiwano od powoda
oświadczenia o wypowiedzeniu umowy o pracę. Wniosek powoda z dnia 28
października 2004 r. był bezprzedmiotowy, ponieważ ustawa o świadczeniach
opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych nie przewiduje
6
możliwości wyrażenia zgody przez Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia na
prowadzenie działalności gospodarczej przez pracownika Narodowego Funduszu
Zdrowia. Nie sposób natomiast przyjąć, że ważny interes publiczny wymagał, iżby
pracownicy Narodowego Funduszu Zdrowia musieli dokonać tak istotnego wyboru
dalszej drogi zawodowej w ciągu trzech dni.
Sąd drugiej instancji uznał zatem, iż dokonane wypowiedzenie naruszyło
zasadę dozwolonego ograniczenia wolności działalności gospodarczej przez to, że
nie zapewniono powodowi należytego okresu przejściowego, w którym mógłby on
dokonać analizy swojej sytuacji prawnej i majątkowej, a następnie dokonać wyboru
co do dalszego postępowania. Naruszenie tej zasady wynika wprawdzie w istotnej
części z treści obowiązujących przepisów rangi podkonstytucyjnej, to jednak w tym
zakresie ma znaczenie również krótki, dziewięciodniowy termin udzielony przez
pozwanego pracodawcę.
Sąd Okręgowy przyjął, że zastosowanie art. 112 ust. 2 pkt 2 ustawy jest - w
okolicznościach konkretnej sprawy - wyłączone jest przez art. 39 k.p. „Taka
interpretacja pozwala zniwelować negatywne skutki naruszenia w rozpoznawanej
sprawie zasady dopuszczalnego ograniczenia wolności działalności gospodarczej”.
Sąd Okręgowy uznał natomiast, że przywrócenie D.a S. do pracy nie jest
zasadne z uwagi na zakaz wynikający z art. 112 ust. 2 pkt 2 ustawy o
świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych i zasądził
odszkodowanie na podstawie art. 4771
k.p.c.
Od powyższego wyroku Sądu Okręgowego pozwany wniósł skargę
kasacyjną, zaskarżając wskazany wyrok w całości. Pozwany wniósł o uchylenie i
zmianę wyroku Sądu drugiej instancji lub też w przypadku ustalenia przez
Sąd Najwyższy, że podstawa skargi kasacyjnej w postaci naruszenia prawa
materialnego nie jest oczywiście uzasadniona - o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Skargę kasacyjną oparto na podstawie naruszenia prawa materialnego
tj.:
1) art. 39 K.p. przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie w wyniku
przyjęcia, że Narodowy Fundusz Zdrowia dokonując rozwiązania umowy o pracę z
powodem, ze względu na treść normy art. 112 ust. 2 pkt. 2 ustawy o świadczeniach
7
opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, naruszył wskazany
przepis Kodeksu pracy i, że do naruszenia przepisu art. 39 Kodeksu pracy doszło w
wyniku naruszenia art. 22 Konstytucji RP.
2) art. 45 K.p. przez błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie w wyniku
przyjęcia, że Narodowy Fundusz Zdrowia dokonując rozwiązania umowy o pracę z
powodem, ze względu na treść normy art. 112.ust. 2 pkt. 2 ustawy o
świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, naruszył
wskazany przepis Kodeksu pracy.
3) art. 112 ust. 2 pkt. 2 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych
ze środków publicznych przez błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie w
wyniku przyjęcia, że Narodowy Fundusz Zdrowia dokonując rozwiązania umowy o
pracę z powodem ze względu na treść tej normy naruszył przepis art. 22
Konstytucji RP, co z kolei doprowadziło do naruszenia art. 39 K.p.
4) art. 22 Konstytucji RP przez błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie
w wyniku przyjęcia, że Narodowy Fundusz Zdrowia dokonując rozwiązania umowy
o pracę z powodem ze względu na treść normy art. 112 ust. 2 pkt. 2 ustawy o
świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych naruszył
wskazany przepis art. 22 Konstytucji RP, oraz, że naruszenie art. 22 Konstytucji
RP może prowadzić do naruszenia art. 39 K.p.
W skardze kasacyjnej zawarto również zarzut naruszenia art. 233 k.p.c.
przez jego błędne zastosowanie i niewłaściwą wykładnię tj, przeprowadzenie oceny
zebranego w sprawie materiału dowodowego z pominięciem zasady swobodnej
oceny dowodów, a tym samym przeprowadzenie oceny zebranego w sprawie
materiału dowodowego w sposób dowolny z pominięciem, że zarówno Sąd
pierwszej instancji jaki i Sąd drugiej instancji nigdy nie prowadził ustaleń
faktycznych w zakresie czy powód miał wystarczający czas na przeanalizowanie
swojej sytuacji prawnej i majątkowej i oparł się w tym zakresie wyłącznie na
terminie jaki został udzielony pracownikowi do złożenia oświadczenia nie
uwzględniając okoliczności, że pracownicy Narodowego Funduszu Zdrowia mieli
możliwość zapoznania się z projektem ustawy, a ponadto, że ustawa o
świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych została
8
uchwalona w dniu 27 sierpnia, a opublikowana w Dzienniku Ustaw w dniu 27
września - co miało istotny wpływ na treść wydanego w sprawie wyroku.
Sąd Najwyższy, zważył co następuje:
Podniesiony w skardze kasacyjnej zarzut naruszenia art. 233 § 1 nie jest
uzasadniony. Sąd Okręgowy przyjął, że pracodawca naruszył zasadę dozwolonego
ograniczenia wolności gospodarczej przez to, że nie zapewnił powodowi możliwości
dokonania analizy swojej sytuacji prawnej i majątkowej a następnie wyboru
postępowania. Sąd określił tę wadę wypowiedzenia jako niezapewnienie powodowi
„należytego okresu przejściowego”. Kwestia właściwej długości okresu
przejściowego należy raczej do problemów podlegających nie tyle ustaleniom
faktów w rozumieniu art. 233 § 1 k.p.c. ,ile ocenom. Jest to problem natury
konstytucyjnej: zasad działania państwa prawa w zakresie poprawnej legislacji.
Problem zgodności z Konstytucją art. 112 ust 2 pkt 2 ustawy z dnia 27 sierpnia
2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych
Dz. U. Nr 210, poz. 2135 ze zm.) w aspekcie zarzutu nieustanowienia przepisów
przejściowych był badany przez Trybunał Konstytucyjny. Trybunał nie podzielił tego
zarzutu w postanowieniu z 3 października 2005 r. K 34/04 (OTK – A z 2005 r., nr 9
poz. 97). Możliwe byłoby uczynienie zarzutu pracodawcy ze zbyt rygorystycznego
postępowania wobec pracownika, który nie jest w stanie w wyznaczonym okresie
dostosować swych spraw do nowo wprowadzonych wymagań, należałoby jednak
poprzedzić taką konstatację bardziej szczegółowymi ustaleniami odnoszącymi się
do szczególnej sytuacji powoda, czego jednak Sąd Okręgowy nie uczynił. W
okolicznościach rozpoznawanej sprawy nie ma to jednak znaczenia, skoro – jak
ustalił Sąd Rejonowy na podstawie oświadczenia powoda- nie ma on zamiaru
zaniechać prowadzenia działalności gospodarczej. Ustalenie to nie zostało
zakwestionowane w apelacji ani w uzasadnieniu Sądu drugiej instancji. Przeciwnie,
na rozprawie apelacyjnej 20 grudnia 2005 r. powód oświadczył, że nadal prowadzi
działalność gospodarczą.
Nie można natomiast odmówić racji zarzutom naruszenia prawa
materialnego w tym sensie, że dokonana w zaskarżonym wyroku wykładnia art 112
9
ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej
finansowanych ze środków publicznych i art. 39 k.p., a zwłaszcza ich wzajemnej
relacji nie może być zaakceptowana. Sąd Okręgowy niesłusznie dopatrywał się
kolizji między tymi przepisami. Kolizja taka nie zachodzi, ponieważ różny jest
przedmiot ich regulacji. W art. 112 ( w tym w jego ustępie 2 punkt 2) ustawy z 27
sierpnia 2004 r. uregulowane zostały ograniczenia nałożone na pracowników
Narodowego Funduszu Zdrowia. Ograniczenia te należy określić jako szczególne
obowiązki ciążące na tej grupie pracowników. Obowiązki te sprowadzają się do
zakazów łączenia pracy w Funduszu ze wskazanymi rodzajami aktywności, z tym
że zakaz zatrudnienia u innego pracodawcy jest względny (konieczne jest
uzyskanie zgody Prezesa Funduszu). Natomiast w art. 39 k. p. zostało nałożone
ograniczenie na pracodawcę. Dotyczy ono swobody rozwiązywania umów o pracę.
Pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę pracownikowi, któremu
brakuje więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli okres
zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z uzyskaniem tego
wieku. W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjęto, że zakaz z art. 39 k.p.
obejmuje też pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze, którym brakuje wskazanego w tym przepisie okresu do
uzyskania ustawowo obniżonego wieku emerytalnego, jeżeli dalszy okres
zatrudnienia umożliwia im uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem niższego
wieku emerytalnego (por. wyrok Sądu Najwyższego z 28 marca 2002 r. I PKN
141/01, OSNP z 2004 r. nr 5, poz. 86). Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym
tę sprawę podziela ten pogląd. Zakaz uregulowany w art. 39 k.p. dotyczy zatem
powoda lecz odnosi się nie do każdego sposobu rozwiązania umowy o pracę a
jedynie do wypowiedzenia. Nieprzestrzeganie przez pracownika jego obowiązków
może być sankcjonowane rozwiązaniem umowy bez wypowiedzenia, jeżeli ma ono
charakter ciężki. Ustawą z 27 sierpnia 2004 r. na pracowników Narodowego
Funduszu Zdrowia został nałożony, między innymi, obowiązek powstrzymania się
od prowadzenia działalności gospodarczej. Sens nakładania tego rodzaju
obowiązków na pracowników sfery publicznej jest dość oczywisty, mają one na celu
unikanie powstawania sytuacji korupcjogennych. Pracownicy sfery publicznej
muszą liczyć się z różnymi ograniczeniami wypływającymi z ważnych społecznych
10
względów. Ranga naruszonego przez powoda obowiązku z jednej strony a
konsekwencja w jego nieprzestrzeganiu z drugiej strony mogłyby uzasadniać
rozważenie rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia. Pracodawca wybrał
jednak wypowiedzenie umowy o pracę, co postawiło go w kolizji z zakazem
wynikającym z art. 39 k.p. Nie można w tej sytuacji stwierdzić, że przyznanie
powodowi odszkodowania za niezgodne z prawem działanie pracodawcy wobec
niego narusza art. 39 k. p. art. 45 k. p. art.112 ust. 2 pkt 2 ustawy z 27 sierpnia
2004 r. lub wskazane w skardze kasacyjnej przepisy Konstytucji. Skarga kasacyjna
nie mogła być zatem uwzględniona. Roszczenie o odszkodowanie mogłoby
podlegać badaniu pod względem jego zgodności z zasadami współżycia
społecznego tylko w razie podniesienia w skardze stosownego zarzutu, co
jednakże nie miało miejsca, a Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę kasacyjną w
granicach jej podstaw (art. 39813
§ 1 k.p.c.).
Z tych względów skarga podlegała oddaleniu na podstawie art. 39814
k.p.c.
/tp/