Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 368/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 19 stycznia 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Kazimierz Zawada (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk (sprawozdawca)
SSN Hubert Wrzeszcz
Protokolant Iwona Budzik
w sprawie z powództwa Przedsiębiorstwa Robót Elektrycznych "L."
J. W. i H. W. sp.j. w K.
przeciwko O. S.A. w W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 19 stycznia 2007 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 8 marca 2006 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Powodowie – J. i H. W. – Przedsiębiorstwo Robót Elektrycznych L. – spółka
jawna domagali się od pozwanego – O. S.A. kwoty 200.708,30 zł za wykonane
roboty dodatkowe w ramach umowy wiążącej powodów jako podwykonawców z
generalnym wykonawcą. Strona powodowa wywodziła swoje roszczenie z umowy
przejęcia długu generalnego wykonawcy wobec powodów przez pozwanego,
zawartej w dniu 4 lutego 2003 r. z dnia 4 lutego 2003 r.), i z obowiązującego
obecnie art. 6471
k.c.
Nakazem zapłaty nakazano pozwanemu zapłacić na rzecz powodów
dochodzoną kwotę (k. 291 akt sprawy). Uwzględniając zarzuty pozwanego od
nakazu zapłaty, Sąd Okręgowy uchylił nakaz i oddalił powództwo (k. 555).
Zasadniczo elementy stanu faktycznego przedstawiają się następująco.
Powód zawarł w dniu 17 stycznia 2003 r. umowę z roboty budowlane
z generalnym wykonawcą – Przedsiębiorstwem Produkcyjno-Usługowym „P.” –
Spółkę z o.o., obejmującą modernizację i rozbudowę Hotelu K. Generalny
wykonawca w dniu 4 lutego 2003 r. zawarł umowę ze stroną powodową jako
podwykonawcami (umowę nr 1/L./2003 r.). W umowie tej przewidziano
wynagrodzenie ryczałtowe (§ 4), przy czym kwota tego wynagrodzenia obejmowała
wszystkie koszty związane z jej wykonaniem wynikające z dokumentacji. W § 8 ust.
4 umowy uregulowano możliwość zapłaty za roboty dodatkowe, nie objęte
projektem (gdy wartość ich nie przekroczy 2% wynagrodzenia umownego i zostaną
one objęte aneksem do umowy). Powód twierdził, że wykonał roboty dodatkowe,
które był zobowiązany wykonać w ramach umowy z generalnym wykonawcą. W
dniu 31 maja 2004 r. Sporządzono protokół odbioru instalacji wykonanych przez
stronę powodową o wartości 200.708,30 zł.
W umowie z dnia 15 marca 2004 r. pozwany O. (inwestor) przyjął dług
generalnego wykonawcy wobec powodów jako podwykonawców, a dłużnik
(generalny wykonawca) wyraził zgodę na takie przejęcie. Umową przejścia objęto
należności, których terminu jeszcze nie nastąpił oraz należności przyszłe. Powód
wystawił fakturę nr 24/04 z dnia 21 czerwca 2004 r. na kwotę 200.708,30 zł,
jednakże pozwany odmówił jej zapłaty, podnosząc, że nie jest w ogóle
3
zobowiązany wobec strony powodowej (podwykonawcą), ani ex lege, ani ex
contractu. W umowie o przejęciu długu z dnia 15 marca 2004 r. określono granice
odpowiedzialności i maksymalną kwotę przejętego długu, a pozwany z tych
zobowiązań już się wywiązał. Za roboty dodatkowe, zlecone przez generalnego
wykonawcę, odpowiada bowiem sam generalny wykonawca.
Sąd Okręgowy stwierdził, że strony łączyła umowa o dzieło, a strony
przewidziały w niej nie wynagrodzenie ryczałtowe, tylko wynagrodzenie
odpowiadające faktycznie wykonanym robotom, kalkulowanym według cen
jednostkowych. W procesie powód dochodził zaliczki, ponieważ udokumentował
roszczenie fakturą przejściową i protokołem odbioru elementów robót z dnia
31 maja 2004 r. W wyniku zawarcia umowy o przejęciu długu z dnia 15 marca 2004
r. pozwany przystąpił do długu wynikającego z umowy z dnia 4 lutego 2003 r.
W okresie od czerwca do września 2004 r. pozwany dokonał łącznie zapłaty sumy
253.241,98 zł, a więc kwoty przekraczającej kwotę wyszczególnioną w umowie
z dnia 15 marca 2004 r. W związku z tym, że powód nie wyjaśnił tego, na poczet
jakich należności zaliczył te wpłaty, Sąd Okręgowy uznał, że żądane
wynagrodzenie zostało stronie powodowej już uiszczone.
Sąd Apelacyjny uwzględnił apelację powoda (inwestora) i uznał, że powoda
oraz generalnego wykonawcę łączyła umowa o roboty budowlane (umowa z dnia
4 lutego 2003 r.), a nie umowa o dzieło. Przewidziane w tej umowie wynagrodzenie
ryczałtowe dotyczyło robót objętych projektem (§ 4 umowy). Analizując treść
umowy z dnia 15 marca 2004 r., zawartej między pozwanym i powodem, Sąd
Apelacyjny doszedł do wniosku, że pozwany inwestor przejął długi generalnego
wykonawcy wynikające z umowy z dnia 4 lutego 2003 r. Chodzi o długi powstałe
w związku z wykonaniem robót objętych projektem, przy czym – zgodnie z § 3
umowy z dnia 15 marca 2004 r. – przejęcie odnosiło się do długów, których
wymagalność jeszcze nie nastąpiła oraz do długów przyszłych. Do przejęcia
omawianych długów nawiązano w § 4 aneksu nr 2 z dnia 20 maja 2004 r.
(do umowy z dnia 17 stycznia 2003 r.) i stwierdzono, że inwestor wypłaci
wynagrodzenie z pominięciem generalnego wykonawcy bezpośrednio na rzecz
podwykonawcy (powoda) „na podstawie umowy przejścia długu z dnia 15 marca
2004 r.” W aneksie przewidziano, że zapłata powodowi za wykonane roboty nastąpi
4
wówczas, gdy należności staną się wymagalne, tj. po zakończeniu prac i po
dokonaniu ich odbioru. Inspektor nadzoru dokonał odbioru robót wykonanych przez
powoda o wartości 200.708,30 zł (k. 47-48 akt sprawy). Należność ta została objęta
umową z dnia 15 marca 2004 r. jako należność przyszła w stosunku do daty
umowy z dnia 2004 r.
W skardze kasacyjnej strony pozwanej podniesiono zarzuty naruszenia
przepisów prawa procesowego, tj., art. 382 k.p.c., art. 236 k.p.c. w zw. z art. 391
k.p.c., art. 233 k.p.c. w zw. z art. 391 k.p.c. oraz art. 387 § 1 k.p.c. w zw. z art. 328
§ 3 k.p.c. i art. 391k.p.c. W zakresie prawa materialnego wskazywano na
niezastosowanie art. 65 k.c. oraz błędne zastosowanie art. 393 k.c. i art. 65 k.c.
Strona skarżąca wnosiła o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie
sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania, ewentualnie –
o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną powód wnosił o jej oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Za bezprzedmiotowy należy uznać zarzut naruszenia art. 393 k.c. przez jego
„błędne zastosowanie” (s. 8 uzasadnienia skargi kasacyjnej). Sąd Apelacyjny nie
stosował bowiem w ogóle tego przepisu. Jeżeli w uzasadnieniu zaskarżonego
wyroku znalazło się sformułowanie, że określone kwoty „zostaną wypłacone (przez
inwestora) z pominięciem generalnego wykonawcy na rzecz podwykonawcy”
(s. 8 uzasadnienia zaskarżonego wyroku), to wynikało ono jedynie z przyjętej przez
Sąd Apelacyjny interpretacji § 4 aneksu nr 1 z dnia 20 maja 2004 r.
Należy podzielić zarzut naruszenia przez Sąd Apelacyjny przepisu art. 328
§ 2 k.p.c. w zw. z art. 382 k.p.c. Zmieniając zaskarżony apelacją wyrok Sądu
Okręgowego, Sąd Apelacyjny dokonał własnych ustaleń faktycznych, ale
z uzasadnienia zaskarżonego wyroku nie wynika to, jaki materiał dowodowy okazał
się w tym zakresie dostatecznie miarodajny. Istotą sporu było wyjaśnienie tego, czy
pozwany (inwestor) przejął dług wykonawcy robót budowlanych obciążający tego
ostatniego wobec podwykonawcy (powoda) w rozmiarze określonym w pozwie.
Chodziło zatem o ustalenie treści ewentualnego stosunku obligacyjnego łączącego
powoda (wierzyciela) z pozwanym (przejemcą długu). W uzasadnieniu
5
zaskarżonego wyroku Sąd Apelacyjny odwołał się jedynie do czterech dokumentów
(umowy z dnia 15 marca 2004 r., aneksu nr 1 z dnia 20 maja 2004 r. do umowy
z dnia 17 stycznia 2003 r., potwierdzenia odebrania robót o wartości 200.708,30 zł
oraz faktury z dnia 31 maja 2004 r.). Tymczasem dla ustalenia zasadności
roszczenia powoda powinny być brane pod uwagę także inne środki dowodowe
znajdujące się w aktach sprawy, wskazywane przez pozwanego (np. zeznania
świadków). Co więcej, trafnie podnoszono w skardze kasacyjnej i to, że w toku
postępowania apelacyjnego nie wydano w ogóle odpowiednich postanowień
o dopuszczeniu lub odmowie dopuszczenia określonych środków dowodowych (art.
236 k.p.c.). Niewydanie formalnych postanowień w tym zakresie można by uznać
za uchybienie niemające istotnego wpływu na rozstrzygnięcie sprawy (art. 3983
§ 1
pkt 2 k.p.c.), ale jedynie w sytuacji, w której Sąd Apelacyjny w sposób dostatecznie
pewny określił materiał dowodowy mogący stanowić podstawę merytorycznego
orzekania. Trzeba także pamiętać o tym, że rozpatrywana sprawa stanowi sprawę
gospodarczą w rozumieniu art. 4791
k.p.c. i n.
Między stronami istniał spór co do kategorii i zakresu długów przejętych
przez pozwanego inwestora na podstawie umowy z dnia 15 czerwca 2004 r. (k. 39
– 40 akt sprawy). W §§ 1 – 3 tej umowy doszło do określenia takich długów
i podstawowe znaczenie ma zatem wykładnia tych postanowień umowy.
Strony ustaliły, że „porozumienie obejmuje wierzytelności, których termin
wymagalności jeszcze nie nastąpił oraz wierzytelności przyszłe”. Mimo wskazanej
stylizacji, chodzi o przejęcie długów istniejących (chociaż jeszcze niewymagalnych)
i długów przyszłych, nieistniejących jeszcze w chwili zawarcia umowy przejęcia.
Przejęcie długu przyszłego jest, oczywiście, możliwe (art. 519 k.c.).
Według Sądu Apelacyjnego, przejęciem objęta została także należność
powoda (wobec generalnego wykonawcy), wynikająca z faktury nr 24/04 z dnia
31 maja 2004 r. Konstatacji tej nie można jednak uznać za dostatecznie pewną,
ponieważ w skardze kasacyjnej pozwanego wskazano na takie fragmenty materiału
dowodowego, które mogą podważać przyjętą przez Sąd Apelacyjny wykładnię
postanowień umowy z dnia 15 marca 2004 r. w omawianym zakresie.
W uzasadnieniu Sądu Apelacyjnego brak przede wszystkim odniesienia się do
zeznań świadków, dotyczących m.in. zakresu dokonanego przejęcia (k. 548 – 550
6
akt sprawy). Według świadka J. Ś., w umowie o przejęciu długu w ogóle nie
wspomniano o zapłacie za prace dodatkowe, a „istota (tej umowy) polegała na tym,
iż O. (pozwany) wziął na siebie obowiązek zapłaty na rzecz podwykonawców za
roboty wykonane w ramach umowy głównej, natomiast za roboty dodatkowe miało
zapłacić P”. Świadek ten ponadto opisuje zasady współpracy kontraktowej
inwestora (pozwanego) z generalnym wykonawcą i podwykonawcami, w tym –
z powodem. Także świadek H. R. stwierdziła, że „prace wymienione w załączniku
do umowy o przejęcie długu dotyczyły kontraktu głównego i nie miały związku z
robotami dodatkowymi”. Zeznania tych świadków mogą zatem korespondować ze
stwierdzeniem skarżącego, że wola stron umowy przejęcia nie obejmowała jednak
innych długów niż „długi opisane w załącznikach do umowy” (k. 41 akt sprawy).
Skarżący, trafnie wreszcie wskazuje na konieczność zachowania odpowiedniej
relacji prawnej treści umowy o przejęcie długu i treści załącznika nr 1 do umowy z
dnia 2004 r. Oba te porozumienia zostały bowiem zawarte pomiędzy innymi
podmiotami. Dla ustalenia postaci i zakresu długów objętych przejawem (§§ 2-3
umowy przejęcia) podstawowe znaczenie ma przede wszystkim umowa z dnia 15
marca 2004 r., natomiast wspomniany aneks może pełnić funkcję potwierdzenia
treści wcześniej złożonego przez pozwanego i powoda oświadczenia woli.
Skoro zarzuty naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. i art. 65 § 2 k.p.c. okazały się
uzasadnione, należało uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę sądowi drugiej
instancji do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach sądowych
(art. 3985
§ 1 k.p.c.).