Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 23 stycznia 2007 r.
III PK 96/06
1. Odroczenie wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego
(art. 190 ust. 3 Konstytucji RP) stwierdzającego sprzeczność przepisu ustawy z
Konstytucją nie stanowi przeszkody do uznania przez sąd, że przepis ten był
sprzeczny z Konstytucją od jego uchwalenia.
2. Sąd może odmówić stosowania art. 442 § 1 zdanie drugie k.c. w odnie-
sieniu do zdarzeń wyrządzających szkodę na osobie zaistniałych od dnia jego
wejścia w życie. Roszczenia z tytułu tych szkód ulegają przedawnieniu z upły-
wem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i
osobie obowiązanej do jej naprawienia (art. 442 § 1 zdanie pierwsze k.c.).
Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Jerzy Kwaśniewski, Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 23 stycznia
2007 r. sprawy z powództwa Anny M. przeciwko Firmie Oponiarskiej „D.” SA w D. o
zadośćuczynienie, odszkodowanie i rentę uzupełniającą, na skutek skargi kasacyjnej
powódki od wyroku Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 22 czerwca 2006 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i poprzedzający go wyrok Sądu Okręgowego z
dnia 28 marca 2006 r. [...] i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu w Rzeszowie do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 22 czerwca 2006 r. [...] w sprawie z powództwa Anny M.
przeciwko Fabryce Oponiarskiej „D.” SA w D. o zadośćuczynienie, odszkodowanie i
rentę uzupełniającą, Sąd Apelacyjny w Rzeszowie oddalił apelację powódki od wy-
roku Sądu pierwszej instancji, oddalającego powództwo. Przyczyną oddalenia po-
wództwa było przedawnienie roszczeń. Powódka, u której stwierdzono chorobę no-
wotworową, przestała pracować u pozwanej w 1991 r., a z powództwem wystąpiła w
2
2006 r. Nastąpiło to więc po upływie okresu przewidzianego w art. 442 § 1 zdanie
drugie k.c., według którego w każdym przypadku roszczenie przedawnia się z upły-
wem lat dziesięciu od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę. Zda-
niem Sądu Apelacyjnego skorzystanie przez pozwaną z zarzutu przedawnienia nie
jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (art. 5 k.c. i art. 8 k.p.).
W skardze kasacyjnej powódka zarzuciła naruszenie art. 442 § 1 zdanie dru-
gie i art. 120 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p. oraz art. 5 k.c. i art. 8 k.p. Postawiono
także zarzut, że art. 442 § 1 k.c. w części odnoszącej się do dziesięcioletniego ter-
minu przedawnienia roszczenia o naprawienie szkody na osobie jest sprzeczny z art.
2, art. 64 ust. 1 i 2 oraz art. 66 ust. 1 w związku z art. 77 ust. 2 Konstytucji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga jest uzasadniona. Istotą sprawy jest stosowanie wobec powódki u któ-
rej prawdopodobna szkoda na osobie ujawniła się po kilkunastu latach od zaprzesta-
nia pracy u pozwanej, przepisu art. 442 § 1 zdanie drugie k.c., przewidującego dzie-
sięcioletnie przedawnienie roszczenia od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wyrzą-
dzające szkodę. Należy w tym zakresie powołać się na dwa istotne orzeczenia. We-
dług uchwały pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 17 lutego 2006
r., III CZP 84/05 (OSNC 2006 nr 7-8, poz. 114) „roszczenie o naprawienie szkody
wyrządzonej czynem niedozwolonym przedawnia się z upływem lat dziesięciu od
dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę (art. 442 § 1 zdanie drugie
k.c.), bez względu na to, kiedy szkoda powstała lub się ujawniła”. Natomiast według
wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 1 września 2006 r., SK 14/05 (OTK-A nr 8,
poz. 97) „art. 442 § 1 zdanie drugie k.c. przez to, że pozbawia pokrzywdzonego do-
chodzenia odszkodowania za szkodę na osobie, która ujawniła się po upływie lat
dziesięciu od wystąpienia zdarzenia wyrządzającego szkodę, jest niezgodny z art. 2 i
art. 77 ust. 1 Konstytucji”, przy czym traci on moc obowiązującą z dniem 31 grudnia
2007 r.
Uchwała pełnego składu izby z mocy prawa uzyskuje moc zasady prawnej
(art. 61 § 6 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym, Dz.U. Nr 240,
poz. 2052 ze zm.). Składy orzekające w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i
Spraw Publicznych są związane uchwałą Izby Cywilnej w tym sensie, że jeżeli
zamierzają odstąpić od tej zasady prawnej, to powinny wystąpić o podjęcie uchwały
3
przez obie te Izby, co wynika z art. 62 § 2 i 3 tej ustawy. Składy Sądu Najwyższego
nie mogą orzekać sprzecznie z zasadą prawną dopóty, dopóki nie nastąpi zmiana
stanu prawnego. Zmiana treści, okresu lub zakresu stosowania przepisu, którego
dotyczy zasada prawna oznacza, że jest to już inny przepis. Co do zmiany treści
przepisu jest to oczywiste, natomiast zmiana okresu lub zakresu jego stosowania
oznacza, że reguluje on inne stosunki społeczne niż te, które istniały w dniu podjęcia
uchwały przez Sąd Najwyższy. Nie da się zaś oddzielić wykładni prawa od stosun-
ków społecznych, które poddane są jego regulacji. Według Sądu Najwyższego
zmianą przepisu art. 442 § 1 k.c. jest powołany wyrok Trybunału Konstytucyjnego,
który został wydany po podjęciu wskazanej uchwały Izby Cywilnej Sądu Najwyż-
szego.
Zdaniem Sądu Najwyższego odroczenie, na podstawie art. 190 ust. 3 Konsty-
tucji, wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego nie oznacza, iż przepis
uznany za niezgodny z Konstytucją musi być stosowany do daty wskazanej przez
Trybunał. Nie jest przecież tak, że do tego dnia jest on zgodny z Konstytucją, a od
tego dnia staje się z nią niezgodny, mimo że Trybunał orzeka na podstawie aktual-
nego stanu prawnego. Teza ta jest konsekwencją utrwalonego w orzecznictwie Izby
Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych poglądu, że przepis uznany
przez Trybunał Konstytucyjny za sprzeczny z Konstytucją lub innym aktem nadrzęd-
nym, był niekonstytucyjny od dnia jego wydania i jako akt niższej rangi nie powinien
być stosowany od dnia jego wejścia w życie. Odroczenie wejścia w życie orzeczenia
Trybunału Konstytucyjnego nie ma wpływu na tę tezę Sądu Najwyższego. Istotą za-
gadnienia jest bowiem stwierdzenie niekonstytucyjności przepisu. Natomiast odro-
czenie wejścia w życie orzeczenia ma na celu umożliwienie odpowiedniemu orga-
nowi stosowną zmianę tego przepisu, tak aby był on zgodny z Konstytucją lub innym
aktem nadrzędnym. Podstawowym argumentem przemawiającym za wstecznym
działaniem orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego jest funkcjonalność prawa. W
szczególności dotyczy to wyroków stwierdzających odroczony termin utraty mocy
obowiązującej aktu normatywnego (art. 190 ust. 3 Konstytucji). Dysfunkcjonalne by-
łoby domaganie się stosowania prawa, co do którego Trybunał stwierdził sprzecz-
ność z Konstytucją, po to tylko, aby po utracie jego mocy obowiązującej wznawiać
postępowanie na podstawie procedur, o których mowa w art. 190 ust. 4 Konstytucji.
Z tych względów Sąd Najwyższy uważa, że nastąpiła zmiana stanu prawnego
i dlatego nie jest związany powołaną uchwałą Izby Cywilnej Sądu Najwyższego.
4
Niestosowanie art. 442 § 1 zdanie drugie k.c., w okresie do utraty jego mocy
obowiązującej na podstawie wskazanego wyroku Trybunału Konstytucyjnego (31
grudnia 2007 r.), oznacza, że roszczenia z tytułu szkody na osobie przedawniają się
tylko w okresie 3 lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i
osobie obowiązanej do jej naprawienia (art. 442 § 1 zdanie pierwsze k.c.).
Przyjęcie tej tezy czyni zbędnym rozważanie zarzutów odnoszących się do
nadużycia prawa przez stronę pozwaną, polegającego na zgłoszeniu zarzutu
przedawnienia (art. 5, art. 120 k.c. i art. 8 k.p.). Obejmuje to także zarzuty naruszenia
art. 64 ust. 1 i 2 oraz art. 66 ust. 1 w związku z art. 77 ust. 2 Konstytucji. Wystarcza-
jącą podstawą do uchylenia zaskarżonego wyroku było naruszenie art. 2 Konstytucji.
Przy orzekaniu Sąd Najwyższy miał na uwadze jego obowiązki wynikające z
Konstytucji. Po pierwsze, sprawuje on wymiar sprawiedliwości (art. 175 ust. 1 Kon-
stytucji), co oznacza, że orzekając powinien kierować się dobrocią i słusznością (nic
nie straciła na aktualności rzymska paremia „ius est ars boni et aequi”). Po drugie,
władza sądownicza nie jest słabsza od pozostałych władz. Przepis art. 10 ust. 1 Kon-
stytucji stanowi bowiem, że ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i
równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej.
Z tych względów na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. orzeczono jak w sentencji.
========================================