Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 366/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 2 lutego 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marek Sychowicz (przewodniczący)
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian (sprawozdawca)
SSN Maria Grzelka
w sprawie z powództwa P. K. i A. K.
przeciwko Powszechnej Kasie Oszczędności Bank Polski SA w W.
o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 2 lutego 2007 r.,
skargi kasacyjnej powodów
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 7 lipca 2006 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania pozostawiając temu
Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Wyrokiem z dnia 7 lipca 2006 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację powodów P.
K. i A. K. od wyroku Sądu Okręgowego w E. z dnia 31 stycznia 2006 r. zapadłego w
sprawie przeciwko Powszechnej Kasie Oszczędności Bankowi Polskiemu S.A.
o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności.
W rozpoznawanej sprawie dnia 16 grudnia 1999 r. pomiędzy pozwanym
Bankiem a E. i M. K. jako kredytobiorcami została zawarta umowa kredytowa na
kwotę 400.000 zł. Kredyt miał zostać spłacony jednorazowo w dniu 9 stycznia 2001
r. Spłatę kredytu zabezpieczono m.in. wekslem in blanco poręczonym przez
powodów. Powodowie poddali się też egzekucji świadczeń pieniężnych do kwoty
678.400 zł. Następnie, w dniu 31 sierpnia 2000 r. pomiędzy tymi samymi stronami
została zawarta kolejna umowa kredytu na kwotę 363.000 zł, która miała zostać
spłacona jednorazowo w dniu 30 sierpnia 2002 r. Wobec niespełnienia świadczeń
przez kredytobiorców zostały wystawione bankowe tytuły egzekucyjne, którym
postanowieniami Sądu Rejonowego w N. zostały nadane tytuły wykonalności
(odpowiednio dnia 28 lutego 2003 r. i dnia 31 grudnia 2002 r.). Na podstawie tych
tytułów wykonawczych została wszczęta egzekucja m.in. w stosunku do powodów,
którzy wnieśli o pozbawienie tytułów wykonawczych wykonalności wskazując na
przedawnienie zobowiązań stanowiących podstawę do wystawienia bankowych
tytułów egzekucyjnych.
Sąd pierwszej instancji dokonał oceny powództwa na podstawie art. 840 § 1
pkt 1 i 2 k.p.c. i uznał je za bezzasadne. Roszczenia pozwanego Banku nie uległy
przedawnieniu. Powodowie byli poręczycielami weksli in blanco, które mogły zostać
wypełnione przez Bank najwcześniej po powstaniu stanu wymagalności roszczeń
wynikających z umów kredytowych. Zatem bieg przedawnienia w stosunku do
powodów mógł się rozpocząć najwcześniej w dniach 9 stycznia 2001 r. oraz
30 sierpnia 2002 r. Złożenie wniosków o nadanie klauzul wykonalności
wystawionym bankowym tytułom egzekucyjnym w dniach 24 stycznia 2003 r.
i 11 grudnia 2002 r. przerwało bieg przedawnienia zgodnie z art. 123 § 1 pkt 1
k.p.c. Ponadto Sąd stwierdził, że podnoszony przez powodów zarzut niepodpisania
postanowień o nadaniu wykonalności bankowym tytułom egzekucyjnym mógł
stanowić jedynie podstawę zaskarżenia tych orzeczeń w drodze zażalenia.
3
Oddalając apelację powodów od wyroku Sądu pierwszej instancji Sąd
Apelacyjny wskazał, że ocena dowodów została dokonana prawidłowo. Trafnie Sąd
Okręgowy przyjął, że na dostarczonych powodom odpisach postanowień o nadaniu
klauzuli wykonalności nie muszą znajdować się podpisy zarówno pod
postanowieniem sądu, jak i pod jego uzasadnieniem. Na oryginałach postanowień
znajdują się podpisy sędziów orzekających zarówno pod sentencjami, jak
i uzasadnieniami tych postanowień. Inną jest rzeczą, że podpisy pod tymi
postanowieniami są wręcz identyczne, mimo że sprawy były rozstrzygane przez
dwóch różnych sędziów.
Sąd drugiej instancji podzielił stanowisko, że dochodzone przez bank
roszczenia nie uległy przedawnieniu. Co do powstania zobowiązania wekslowego
stwierdził, że prawidłowo Sąd pierwszej instancji nie prowadził z urzędu
postępowania dowodowego dla ustalenia tego faktu, gdyż powodowie nie
sformułowali stosownego wniosku, a brak było podstaw do zastosowania art. 232
k.p.c. Ponadto za przyjętym stanowiskiem przemawia treść art. 843 § 3 k.p.c.
Skarga kasacyjna powodów została oparta na podstawie naruszenia
przepisów postępowania (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.). Skarżący wskazują naruszenie
art. 328 § 2 k.p.c., art.378 k.p.c., art. 391 § 1 k.p.c. przez nierozważenie zarzutów
apelacji dotyczących dowodów z akt spraw, w których nadano klauzulę
wykonalności bankowym tytułom egzekucyjnym oraz zarzutów co do nieistnienia
ich zobowiązań wekslowych oraz naruszenie art. 5 k.p.c., art. 232 i 233 k.p.c.
w wyniku nieudzielenia powodom działającym w sprawie bez fachowego
pełnomocnika niezbędnych pouczeń co do treści art. 843 § 3 k.p.c. oraz art. 6 k.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Poza zakresem rozważań Sądu Najwyższego muszą pozostać zarzuty
naruszenia przez Sąd drugiej instancji art. 233 k.p.c. Zgodnie z treścią art. 3983
§ 3
k.p.c. podstawy skargi kasacyjnej nie mogą stanowić zarzuty dotyczące ustalenia
faktów i oceny dowodów.
Rozważyć natomiast w pierwszym rzędzie należy zarzut naruszenia art. 5
k.p.c. oraz art. 232 k.p.c. Zgodnie z treścią pierwszego z nich w razie uzasadnionej
potrzeby sąd może udzielić stronom i uczestnikom postępowania działającym bez
4
adwokata lub radcy prawnego niezbędnych pouczeń co do czynności procesowych.
Ocena istnienia potrzeby, i to uzasadnionej, udzielenia stronie działającej bez
profesjonalnego pełnomocnika niezbędnych pouczeń, pozostawiona została
sądowi, przed którym toczy się postępowanie. Chodzi przy tym zarówno o sąd
pierwszej, jak i drugiej instancji. Skorzystanie (lub nieskorzystanie) z możliwości
wynikającej z art.5 k.p.c. podlega przy tym ocenie w toku instancji, a także ocenie
Sądu Najwyższego. Już w wyroku z dnia 26 lipca 2001 r., IV CKN 93/01 (publ.
w systemie Lex Polonica) Sąd Najwyższy zaprezentował stanowisko, że naruszenie
art.5 k.p.c. przez sąd pierwszej instancji może być podstawą uwzględnienia kasacji
w ramach zarzutu naruszenia przez sąd drugiej instancji przepisów art. 385 k.p.c.
w związku z art. 5 k.p.c. W uzasadnieniu tego wyroku wskazano, że w sprawach
wymagających prowadzenia skomplikowanych dowodów sąd powinien udzielić
stronie działającej bez fachowego pełnomocnika stosownych pouczeń.
W rozpoznawanej sprawie powodowie działający bez adwokata i radcy
prawnego nie zostali pouczeni ani przez sąd pierwszej ani drugiej instancji
o konieczności podjęcia określonych czynności procesowych. W ścisłym związku
z tym zaniechaniem pozostaje także kwestia naruszenia przez Sąd drugiej instancji
art. 232 k.p.c. Przepis ten nakłada na strony obowiązek wskazywania dowodów dla
stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne (zdanie pierwsze). Stanowi
zatem ustawowy wyraz obowiązywania w polskim procesie cywilnym zasady
kontradyktoryjności jako jednej z zasad o charakterze podstawowym. To przede
wszystkim strony są „gospodarzami" procesu, a sąd dokonuje jedynie oceny
przedstawionych mu dowodów. Jednak wskazana zasada nie ma charakteru
absolutnego. W zdaniu drugim art. 232 k.p.c. pozostawiona została sądowi
możliwość dopuszczenia dowodów niewskazanych przez stronę. Także na gruncie
analizowanego przepisu wybór co do skorzystania bądź nieskorzystania
z ustawowej możliwości pozostawiona została sądowi orzekającemu, ale, podobnie
jak wskazywano w odniesieniu do art. 5 k.p.c., wybór ten podlega ocenie w toku
instancji, jak również w postępowaniu kasacyjnym. Ocena ta jest przeprowadzana
z uwzględnieniem okoliczności konkretnej sprawy, w tym stopnia niezaradności
stron, a także rodzaju dowodu, którego strona nie przedstawiła.
5
W rozpoznawanej sprawie istotne znaczenie miała okoliczność istnienia
zobowiązania wekslowego po stronie powodów. W sposób nieudolny, ale w istocie
kwestionowali oni to zobowiązanie. Sądy orzekające zaś ograniczyły się do
rozważenia jedynie zarzutu przedawnienia oraz zarzutów dotyczących
nieprawidłowości w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności bankowych
tytułom egzekucyjnym. Tego rodzaju działanie trzeba ocenić jako naruszające
zarówno art. 5 k.p.c., jak i - a może przede wszystkim - art. 232 k.p.c. Orzekanie
w sprawie, w której istotne znaczenie ma okoliczność istnienia zobowiązania
wekslowego wymaga ustalenia, czy weksel in blanco został wypełniony przez
stronę pozwaną. W okolicznościach rozpoznawanej sprawy jest to tym ważniejsze,
że sama strona pozwana w odpowiedzi na apelację powodów przyznała
występowanie sytuacji, kiedy to bank wystawia bankowy tytuł egzekucyjny przed
wypełnieniem weksla in blanco, czyli przed powstaniem zobowiązania poręczyciela
wekslowego.
W rozpoznawanej sprawie wystąpiła także okoliczność, której nie sposób
zignorować, a mianowicie problem podpisów pod sentencjami postanowień
nadających klauzule wykonalności bankowym tytułom egzekucyjnym. Sąd drugiej
instancji stwierdził przecież, że „...podpisy pod tymi dokumentami są bardzo
podobne (wręcz identyczne), mimo że jak wynika z sentencji tych orzeczeń
postanowienia zostały wydane przez dwóch różnych sędziów. Uszło uwagi Sądu
Apelacyjnego, że podpisanie orzeczenia przez sędziego, który nie orzekał
w sprawie powoduje nieistnienie samego rozstrzygnięcia.
Powyższe wywody prowadzą do konkluzji, że zawarte w skardze kasacyjnej
zarzuty powodów oparte są na usprawiedliwionych podstawach. W związku z tym
Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji kierując się treścią art. 39814
k.p.c.
jc