Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 7 lutego 2007 r.
I PK 211/06
1. Tytuł zawodowy magistra jest dobrem osobistym pracownika.
2. Odmowa pracodawcy wyrażenia zgody na posługiwanie się przez
strażnika miejskiego w korespondencji służbowej pieczątką ujawniającą jego
nazwisko poprzedzone posiadanym tytułem zawodowym nie uzasadnia zasto-
sowania środków ochrony dóbr osobistych (art. 24 k.c. w związku z art. 300
k.p.).
Przewodniczący SSN Herbert Szurgacz (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Beata Gudowska, Zbigniew Myszka.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 7 lutego
2007 r. sprawy z powództwa Witolda S. przeciwko Straży Miejskiej w Ł. o naruszenie
dóbr osobistych, na skutek skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego
w Łodzi z dnia 27 września 2005 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 15 czerwca 2005 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Łodzi oddalił powództwo Witolda S. przeciwko Straży Miejskiej w Ł. o
naruszenie dóbr osobistych. Sąd ustalił, iż powód jest pracownikiem pozwanej od
1992 r. W 2002 r. ukończył studia wyższe. W październiku tego samego roku, wobec
odmowy wydania mu pieczęci zawierającej określenie posiadanego przez niego ty-
tułu zawodowego, powód zaczął posługiwać się pieczęcią prywatną o treści Straż
Miejska [...] Witold S. Powód nie otrzymał wcześniej zgody na posługiwanie się taką
pieczęcią, miała ona jednak wzór tożsamy z pieczęcią służbową. W dniu 16 grudnia
2003 r. komendant Straży Miejskiej wydał powodowi polecenie posługiwania się pie-
częcią zarejestrowaną w rejestrze stempli i pieczątek o treści Straż Miejska [...]. W
dniu 28 czerwca 2004 r. powód zwrócił się do komendanta o zarejestrowanie w reje-
2
strze pieczęci o treści Straż Miejska [...] mgr Witold S. Pracodawca odmówił rejestra-
cji pieczęci o treści wskazanej przez powoda. W uzasadnieniu decyzji wskazał, iż
treść i forma pieczęci służbowych funkcjonariuszy Straży Miejskiej zostały określone,
zaś pracownicy nie są uprawnieni do ich zmiany lub żądania rejestracji innych pie-
częci.
Sąd oddalił powództwo, doszedł bowiem do przekonania, iż powód nie określił
jakie było kryterium dyskryminującego działania strony pozwanej oraz którzy z pra-
cowników Straży Miejskiej byli względem niego w nieuzasadniony sposób uprzywile-
jowani przez pracodawcę. Wbrew wynikającemu z art. 6 k.c. obowiązkowi powód nie
wykazał zaistnienia okoliczności, które stanowią przesłankę roszczenia wywiedzio-
nego z art. 113
k.p. oraz art. 24 i 448 k.c. w związku z art. 300 k.p. Powód nie wska-
zał pracowników, którzy byliby uprawnieni do posługiwania się pieczęcią inną niż
określona w rejestrze pieczęci, a przeciwnie wyjaśnił, iż pracownicy Straży Miejskiej
posiadający wykształcenie wyższe nie używają pieczęci imiennych zawierających
informację o ukończeniu studiów czy posiadaniu tytułu magistra. Podobnie powód nie
określił kryteriów jakimi kierować miałby się pracodawca nie wyrażając zgody na
zmianę treści pieczęci przez powoda i zezwalając na to innym funkcjonariuszom.
Sąd wskazał także, iż powód nie sprecyzował w jakie konkretne dobro osobiste go-
dzić miałoby działanie pozwanej. Zdaniem Sądu, powód dochodzący ochrony dóbr
osobistych nie może ograniczyć się do ogólnikowego stwierdzenia , iż zostały one
naruszone - spoczywa na nim procesowy obowiązek wskazania danego dobra oraz
określenia na czym polegać miało naruszenie.
Wyrokiem z dnia 27 września 2005 r. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Łodzi oddalił apelację powoda. Sąd drugiej instancji podzielił
dokonane przez Sąd Okręgowy ustalenia stanu faktycznego, jak też wyprowadzone z
niego wnioski. Zdaniem Sądu Apelacyjnego zdobyte wykształcenie mieści się w ka-
talogu dóbr osobistych wymienionych w art. 23 k.c., jednak w niniejszej sprawie brak
jest podstaw do stwierdzenia, iż dobro to pracodawca naruszył bezprawnym działa-
niem. W ocenie Sądu kwestia rodzaju, formy i treści używanych przez pracowników
pieczątek służbowych należy do kompetencji zakładu pracy. Strona pozwana prowa-
dzi rejestr pieczątek według przyjętego wzorca i wszyscy pracownicy pozwanego
posiadający wyższe wykształcenie nie używają pieczęci imiennych, zawierających
informację o ukończonych studiach, czy też posiadanym tytule magistra. Taka prak-
tyka pozwanego wskazuje, iż pracodawca nie widzi potrzeby wymieniania powyż-
3
szych okoliczności w używanych przez pracowników pieczęciach służbowych i jest to
samodzielna ocena podmiotu zatrudniającego, podejmowana w ramach przysługują-
cych mu kompetencji. Odmowa pracodawcy wprowadzenia wnioskowanej przez po-
woda zmiany w treści pieczątki, nie uzasadnia przyjęcia, iż pracodawca narusza do-
bro osobiste pracownika lub podejmuje działania dyskryminujące go.
Skargę kasacyjną od powyższego wyroku złożył pełnomocnik powoda. Zarzu-
cił naruszenie przepisów postępowania: art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391
k.p.c., przez niewyjaśnienie podstawy prawnej wyroku i ograniczenie uzasadnienia
prawnego do lakonicznego stwierdzenia, że „odmowa pracodawcy wprowadzenia
wnioskowanej przez powoda zmiany treści pieczątki, nie uzasadnia przyjęcia, iż pra-
codawca narusza dobro osobiste pracownika, lub też podejmuje działania go dys-
kryminujące”, pominięcie ustosunkowania się do wskazanych w apelacji zarzutów
dotyczących nierozpoznania roszczeń alternatywnych; art. 382 k.p.c. w związku z art.
233 § 1 k.p.c., poprzez zlekceważenie zaistniałych sprzeczności pomiędzy istotnymi
w sprawie dowodami w postaci zeznań powoda, który oświadczył że „pracownicy
mający wyższe wykształcenie nie posługują się pieczątką z tym tytułem” a dowodami
z dokumentów znajdujących się w aktach sprawy; art. 378 § 1 k.p.c. i art. 386 § 4
k.p.c., poprzez oddalenie apelacji mimo nierozpoznania istoty sprawy przez Sąd
pierwszej instancji; Sąd pierwszej instancji nie rozważył i nie rozstrzygnął istniejące-
go sporu o naruszenie dóbr osobistych, dokonywał rozważań jedynie w zakresie dys-
kryminacji, tj. zarzutu alternatywnego, natomiast Sąd drugiej instancji, mimo że w
uzasadnieniu wyroku wskazał, że zdobyte wykształcenie mieści się w katalogu dóbr
osobistych, to merytorycznie nie ustosunkował się do zarzutu nie rozpoznania istoty
sprawy, zaniechał rozważenia dalszych przesłanek naruszenia dóbr osobistych; art.
328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 k.p.c., wyrażające się w zaniechaniu przez Sąd
drugiej instancji oceny sformułowanych w apelacji zarzutów dotyczących pominięcia
istotnej części materiału dowodowego; art. 328 § 2 k.p.c. oraz 378 § 1 k.p.c. w
związku z art. 4771
k.p.c. oraz w związku z art. 391 k.p.c., poprzez brak merytorycz-
nego stanowiska w stosunku do zarzutu nierozpoznania roszczeń alternatywnych
oraz większości zarzutów zgłoszonych w apelacji; 378 § 1 k.p.c. w związku z art. 45
Konstytucji RP, poprzez nieustosunkowanie się do istotnych twierdzeń, wniosków i
zarzutów strony apelującej, nierozpoznanie istoty sprawy apelacyjnej, co pozbawiło
powoda konstytucyjnego prawa do sądu i rozpoznania jego stanowiska. Zarzucił
także naruszenie przepisów prawa materialnego: art. 23 i 24 k.c. polegające ma
4
błędnym uznaniu, że nie doszło do naruszenia dobra osobistego w postaci zdobyte-
go wykształcenia i tytułu zawodowego oraz zaniechanie uznania, że zakazywanie
przez pracodawcę używania pieczątki ujawniającej tytuł zawodowy, bez powołania
jakichkolwiek skonkretyzowanych norm prawnych, pozbawione jest cech bezprawno-
ści. Skarżący wskazał na potrzebę wykładni art. 23 i 24 k.c. budzących poważne
wątpliwości.
Skarżący wskazał, iż w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne: czy
„poczucie zdobytego wykształcenia, stopnia zawodowego i związanego z tym uzna-
nia dla pracownika” mieści się w katalogu dóbr osobistych w rozumieniu art. 23 k.c.
oraz czy zdobyte wykształcenie jako dobro osobiste może być naruszone bezpraw-
nym działaniem pracodawcy, który bez jakiegokolwiek oparcia w przepisach prawa
zakazuje pracownikowi posługiwania się pieczątką imienną, w treści której obok
imienia i nazwiska widnieje wskazanie tytułu zawodowego „mgr”, czy opisane działa-
nie pracodawcy ma cechy bezprawności w rozumieniu art. 24 k.c. Czy dobro osobi-
ste w postaci wykształcenia może być naruszone również czynem polegającym na
zaniechaniu ujawniania wykształcenia pracownika, który domaga się tego ujawniania
w sposób pozwalający na identyfikację wykształcenia i stopnia zawodowego na do-
kumentach sporządzanych przez pracownika, poprzez użycie stosownej pieczątki
imiennej. Zdaniem skarżącego wykładnia przepisu art. 23 k.c. jest konieczna gdyż
Kodeks cywilny nie zawiera definicji dóbr osobistych, a ogranicza się jedynie do
przykładowego wskazania niektórych dóbr. W ocenie skarżącego skarga kasacyjna
jest oczywiście uzasadniona, gdyż Sąd drugiej instancji rażąco naruszył przepisy
postępowania, pominął istotne zarzuty apelacji wskazujące okoliczności sprawy,
które stanowiły przesłankę zastosowania normy prawa materialnego będącej pod-
stawą żądania pozwu, nie zajął merytorycznego stanowiska w odniesieniu do więk-
szości zarzutów apelacji, a tym samym zaniechał właściwej kontroli instancyjnej oraz
dokonał wadliwej wykładni przepisów art. 23 k.c. i 24 k.c., przez co zaniechał ich za-
stosowania.
Wskazując na powyższe zarzuty skarżący wniósł: o uchylenie w całości za-
skarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpozna-
nia oraz o zasądzenie na rzecz powoda kosztów postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
5
Nie są usprawiedliwione zarzuty skargi kasacyjnej naruszenia przepisów po-
stępowania. Z uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego wyraźnie wynika, że podzie-
lił on ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego („z prawidłowych i niespornych w spra-
wie ustaleń stanu faktycznego...wynika...”). Jednoznaczne jest stanowisko Sądu
Apelacyjnego w kwestii, czy w działaniu pracodawcy można dopatrzyć się działań o
cechach dyskryminacyjnych oraz czy zdobyte wykształcenie mieści się w katalogu
dóbr osobistych („można przyjąć iż zdobyte wykształcenie mieści się w katalogu dóbr
osobistych wymienionych w art. 23 k.c.”). Ze względów wskazanych w uzasadnieniu
wyroku - wprawdzie skrótowo, ale wyraźnie - dobro to nie zostało naruszone bez-
prawnym działaniem pracodawcy. W tej sytuacji, zarzut skargi kasacyjnej naruszenia
przepisu art. 328 § 2 k.p.c. nie może zostać uznany za usprawiedliwioną podstawę
tej skargi. Nie jest usprawiedliwiony zarzut naruszenia art. 382 w związku z art. 233
k.p.c. Zarzut ten dotyczy bowiem kwestii, która nie jest przedmiotem skargi kasacyj-
nej, mianowicie kwestii dyskryminacji powoda w sytuacji wyposażenia radcy prawne-
go oraz komendanta straży w pieczątki służbowe, w których nazwisko zostało po-
przedzone odpowiednim tytułem zawodowym. Co się tyczy zarzutu naruszenia prze-
pisów art. 378 § 1 i 386 § 4 k.p.c., poprzez nierozpoznanie istoty sprawy przez Sąd
pierwszej instancji, należy zwrócić uwagę, że skarga kasacyjna przysługuje od orze-
czenia sądu drugiej instancji, a zawarte w skardze kasacyjnej zarzuty dotyczące nie-
rozpoznania istoty sprawy przez Sąd Apelacyjny są - już w świetle przytoczonych
fragmentów uzasadnienia wyroku tego Sądu - całkowicie bezpodstawne. Dotyczy to
również zarzutu nierozpoznania roszczeń alternatywnych, przez które - jak można
sądzić - skarżący rozumie roszczenia wynikające z działań dyskryminacyjnych praco-
dawcy. W skardze kasacyjnej nie została powołana podstawa kasacyjna, uzasad-
niająca zarzut dyskryminacji. Oczywiście nie jest usprawiedliwiony zarzut naruszenia
art. 378 § 1 k.p.c. w związku z art. 45 Konstytucji poprzez dopuszczenie się do uchy-
bień postępowania w postaci nieustosunkowania się do istotnych twierdzeń, wnio-
sków i zarzutów powoda oraz nierozpoznanie istoty sprawy. Zarzuty naruszenia
przepisów postępowania przez Sąd Apelacyjny, nawet gdyby były uzasadnione, nie
są równoznaczne z pozbawieniem strony prawa do sądu w rozumieniu art. 45 Kon-
stytucji.
Odnośnie do zarzutu naruszenia przepisów art. 23 i 24 k.c. należy w pierwszej
kolejności rozważyć, czy uzyskanie tytułu zawodowego stanowi rodzaj dobra osobi-
stego człowieka (pracownika), a w razie pozytywnej odpowiedzi - czy działanie pra-
6
codawcy polegające na odmowie zamieszczenia w pieczątce, którą posługują się
strażnicy miejscy w korespondencji służbowej, tytułu zawodowego i nazwiska, sta-
nowi bezprawne naruszenie tego dobra, uzasadniające udzielenie ochrony przewi-
dzianej art. 24 k.c. W polskim prawie nie ma ustawowej definicji dobra osobistego.
Przepis art. 23 k.c. zawiera przykładowe wyliczenie dóbr osobistych człowieka, któ-
rymi są w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub
pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twór-
czość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska. Wyliczenie to nie jest
wyczerpujące i niezmienne .Ustawą z dnia 26 lutego 1996 r., nowelizującą Kodeks
pracy, została wyodrębniona godność jako jedno z dóbr osobistych pracownika (art.
111
k.p.). W ujęciu doktryny prawa cywilnego, a także w myśl przeważających poglą-
dów nauki prawa pracy, godność mieści się w pojęciu czci, jako rodzaju dobra osobi-
stego wymienionego w art. 23 k.c., a w każdym razie nie jest odrębną kategorią po-
jęciową prawa pracy. Przepis art. 111
k.p. nakazuje pracodawcy szanować godność i
inne dobra osobiste pracownika.
Tytuł zawodowy (skarżący nietrafnie posługuje się określeniem tytuł naukowy)
jest nadawany absolwentom studiów wyższych. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra
Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 23 lipca 2004 r. w sprawie rodzajów dyplomów i
tytułów zawodowych oraz wzorów dyplomów wydawanych przez uczelnie (Dz.U. Nr
82, poz. 1881) tytuł zawodowy magistra jest nadawany absolwentom studiów magi-
sterskich, między innymi na kierunkach humanistycznych, ekonomicznych, społecz-
nych i prawnych. Tytuł zawodowy potwierdza fakt posiadania pełnego wykształcenia
wyższego, dokumentuje posiadanie szczególnych, wysokich kwalifikacji w określonej
dziedzinie i stanowi swego rodzaju znak rozpoznawczy danej osoby, ważny w sto-
sunkach prywatnych oraz w sferze pozaprywatnej. Zdaniem Sądu Najwyższego w
składzie orzekającym, uzyskany przez daną osobę tytuł zawodowy jest rodzajem
dobra osobistego. W tym zakresie należy podzielić stanowisko Sądu Apelacyjnego.
Dobro to pozostaje pod ochrona prawa cywilnego (art. 23 k.c.) niezależnie od
ochrony przewidzianej w innych przepisach (w tym zwłaszcza w przepisach prawa
pracy - art. 111
k.p.).
Nie każde zagrożenie lub naruszenie dobra osobistego stanowi jednocześnie
naruszenie praw osobistych i uruchamia ich ochronę. Przesłanką ochrony jest zagro-
żenie lub dokonanie naruszenia działaniem bezprawnym, którym jest każde działanie
naruszające dobra osobiste, jeżeli nie zachodzi żadna ze szczególnych okoliczności
7
usprawiedliwiających takie działanie. Do okoliczności wyłączających bezprawność
naruszenia dóbr osobistych zalicza się między innymi działanie w ramach obowią-
zującego porządku prawnego, włączając w to zasady współżycia społecznego, wy-
konywanie prawa podmiotowego, zgodę pokrzywdzonego, działanie w obronie uza-
sadnionego interesu (ochrony wartości nadrzędnych).
Treść zarejestrowanych pieczątek służbowych przeznaczonych do używania
przez strażników miejskich w korespondencji służbowej, w tym przez powoda, miała
brzmienie: „STRAŻ MIEJSKA [...]” Nie zawierała ona w swojej treści w ogóle nazwi-
ska strażnika. Zdaniem skarżącego bezprawność działania strony pozwanej polegała
na odmowie wyrażenia zgody na posługiwanie się przez powoda pieczątką służbową
ujawniającą nazwisko powoda poprzedzone posiadanym tytułem zawodowym
względnie na zakazie posługiwania pieczątką sporządzoną przez powoda, zawiera-
jącą te elementy. Podjęcie zatrudnienia pociąga za sobą konieczność poddania się
pewnym rygorom wynikającym z wykonywania pracy skooperowanej, pod kierow-
nictwem przełożonego, a także z samego charakteru zatrudnienia. Rygory te mają
wprost podstawę w przepisach prawa ustawowego, ponadto jednak są one zawarte
w regulaminach pracy, określających prawa i obowiązki pracownika i pracodawcy
związane z organizacją i i porządkiem w procesie pracy (art. 104 k.p.), a także mogą
wynikać z poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z
przepisami prawa lub umową o pracę. Przepisy ustawy z dnia 28 lipca 1997 r. o stra-
żach gminnych (Dz.U. Nr 123, poz. 779) przewidują, że strażnik podczas wykonywa-
nia czynności służbowych jest obowiązany nosić umundurowanie, legitymację służ-
bową, znak identyfikacyjny oraz emblemat gminy (art. 21). Przy wykonywaniu wy-
mienionych czynności strażnik jest obowiązany przedstawić się imieniem i nazwi-
skiem, a ponadto na żądanie osoby, której czynności te dotyczą, okazać legitymację
służbową w sposób umożliwiający odczytanie i zanotowanie nazwiska strażnika oraz
organu, który wydał legitymację. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 2 listopada
2004 r. w sprawie zakresu i sposobu wykonywania przez strażników gminnych (miej-
skich) niektórych czynności (Dz.U. Nr 227, poz. 2473 ze zm.) reguluje szczegółowo
tryb wydawania przez strażników pokwitowań na otrzymane, w ramach pomocy,
rzeczy lub dokumenty. Pokwitowanie powinno zawierać między innymi imię i nazwi-
sko strażnika, jego numer służbowy i stanowisko, a także pełna nazwę jednostki
straży, w której jest zatrudniony (§ 13). Powołane przepisy, określające status straż-
ników gminnych (miejskich) nie przewidują wyposażenia ich w pieczątki urzędowe,
8
nie określają tym samym ich treści. Jest to kompetencja urzędu gminy, który może
wyposażyć strażników w pieczątki, a także określić ich treść. Wprowadzenie dla
celów korespondencji służbowej pieczątek, w treści których nie zostaje uwidocznione
nazwisko strażnika i które zawierają jedynie określenie „Straż Miejska” i numer służ-
bowy, nie narusza przepisów prawa. W przypadku strażnika, mającego ukończone
studia wyższe i posiadającego tytuł zawodowy brak w treści pieczątki tego elementu
nie stanowi bezprawnego naruszenia jego dóbr osobistych. Działanie pracodawcy
mieści się w porządku prawnym, ponadto nie stanowi ono działania sprzecznego z
zasadami współżycia społecznego. Przy ocenie naruszenia dóbr osobistych należy
mieć na uwadze nie tylko subiektywne odczucie osoby żądającej ochrony prawnej,
ale także obiektywny odbiór tego faktu w opinii publicznej. W tym kontekście należy
podkreślić, że pieczątki były przeznaczone do używania w korespondencji służbowej,
a więc w stosunkach wewnętrznych. Poczucie osobistej wartości nie doznaje przez
to uszczuplenia w stopniu uzasadniającym zastosowanie cywilnoprawnych środków
ochrony dóbr osobistych.
Z przytoczonych motywów należało orzec jak w sentencji wyroku (art. 39815
k.p.c.).
========================================