Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 8 lutego 2007 r.
II UZP 13/06
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar (sprawozdawca), Sędziowie SN: Roman
Kuczyński, Małgorzata Wrębiakowska-Marzec.
Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Iwony Kasz-
czyszyn, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 8 lutego 2007 r. sprawy z wniosku
Leszka I. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w L. o emery-
turę górniczą, na skutek zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Apelacyjny
we Wrocławiu postanowieniem z dnia 25 września 2006 r. [...]
„Czy okres pozostawania wnioskodawcy Leszka I. bez pracy od 19.XII.1981 r.
do 4.II.1986 r., przewidziany w art. 11 ust. 2 ustawy z dnia 24.V.1989 r. o przywróce-
niu praw pracowniczych osobom pozbawionym zatrudnienia za działalność związko-
wą, samorządową, przekonania polityczne i religijne (Dz.U. z 1989 r. Nr 32, poz. 172
ze zm.), uwzględnia się do okresu pracy górniczej dla ustalenia prawa do górniczej
emerytury z art. 48 ustawy z dnia 17.XII.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) ?”
p o d j ą ł uchwałę:
Okres pozostawania bez pracy po ustaniu stosunku pracy z pracowni-
kiem, o którym mowa w art. 1 ustawy z dnia 24 maja 1989 r. o przywróceniu
praw pracowniczych osobom pozbawionym zatrudnienia za działalność związ-
kową, samorządową, przekonania polityczne i religijne (Dz.U. Nr 32 poz. 172 ze
zm.), nie podlegał zaliczeniu do okresu pracy górniczej dla ustalenia prawa do
górniczej emerytury przewidzianej w art. 48 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jedno-
lity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.).
U z a s a d n i e n i e
2
Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne
powstało na tle następującego stanu faktycznego. Wyrokiem z dnia 6 kwietnia 2005
r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Legnicy oddalił od-
wołanie wnioskodawcy Leszka I. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Od-
działu w L. z dnia 31 grudnia 2004 r., odmawiającej przyznania emerytury górniczej
bez względu na wiek przewidzianej w art. 48 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz.
1118 ze zm.). Sąd Okręgowy ustalił, za organem rentowym, że wnioskodawca wyka-
zał 20 lat 11 miesięcy i 15 dni pracy górniczej wykonywanej pod ziemią stale i w peł-
nym wymiarze czasu pracy (z uwzględnieniem okresów zasiłków chorobowych) za-
miast wymaganych 25 lat. W oparciu o dokonane ustalenia, na podstawie art. 48 ust.
1 i art. 49 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Fundu-
szu Ubezpieczeń Społecznych, Sąd stwierdził brak podstaw prawnych, aby doliczyć
wnioskodawcy do uwzględnionego okresu pracy górniczej, okres niewykonywania
pracy z powodu represji politycznych od 19 grudnia 1981 r. do 4 listopada 1986 r. W
ocenie Sądu, okres niewykonywania pracy przed dniem 4 czerwca 1989 r. na skutek
represji politycznych, nie więcej jednak niż 5 lat, jest stosownie do art. 7 ust. 4 w
związku z art. 38 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach, okresem
nieskładkowym - „zaliczalnym do pracy górniczej”, a nie okresem „pracy górniczej”, o
której mowa w art. 36 ust. 1 i 2 ustawy. Okres ten uwzględnia się przy ustalaniu
prawa do emerytury górniczej, o której mowa w art. 49 ustawy w stosunku do osób
urodzonych po 31 grudnia 1948 r. do 1 stycznia 1969 r. na warunkach wskazanych w
art. 34 ustawy o FUS, nie zaś przy ustalaniu prawa do emerytury górniczej bez
względu na wiek - art. 48 ustawy o emeryturach i rentach. Praca górnicza i inne
okresy uprawniające do emerytury górniczej na podstawie tego przepisu zostały
enumeratywnie wymienione w art. 36 ust. 1 i 2 w związku z art. 48 ust. 1 oraz w art.
48 ust. 2 i 3 w związku z ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach, stąd też inne okresy
nie mogą być traktowane jako praca górnicza. Ustawa z dnia 24 maja 1989 r. o
przywróceniu praw pracowniczych osobom pozbawionym zatrudnienia za działalność
związkową, samorządową, przekonania polityczne i religijne, została uchwalona w
1989 r. w celu usankcjonowania szczególnych przywilejów wskazanej w niej grupy
ubezpieczonych. Miała ona charakter ustawy szczególnej w stosunku do obowiązu-
jących wówczas przepisów ustawy z dnia 1 lutego 1983 r. o zaopatrzeniu emerytal-
nym górników i ich rodzin (Dz.U. Nr 5, poz. 32 ze zm.), te nie regulowały bowiem
3
kwestii zaliczania okresów pozostawania bez pracy z przyczyn politycznych do
uprawnień z ubezpieczenia społecznego. Obecnie obowiązująca ustawa z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych okre-
śliła szczegółowo zasady zaliczania takich okresów do stażu pracy, stąd też brak
podstaw, aby odwoływać się do wymienionej ustawy z 1989 r. przy ocenie uprawnień
wnioskodawcy do dochodzonej emerytury górniczej. Sąd wskazał także, że wniosko-
dawca nie spełnił warunków do nabycia emerytury górniczej, o której mowa w art. 34
ust. 2 w związku z art. 49 ustawy o emeryturach i rentach, mimo bowiem posiadania
wymaganego stażu ubezpieczeniowego (okresu pracy górniczej z okresami zalicza-
nymi - 26 lat 3 miesiące i 26 dni) nie osiągnął on wymaganego wieku 50 lat życia.
Powyższy wyrok zaskarżył apelacją wnioskodawca i zarzucając naruszenie
prawa materialnego - art. 11 ustawy z dnia 24 maja 1989 r. o przywróceniu praw pra-
cowniczych osobom pozbawionym zatrudnienia za działalność związkową, samorzą-
dową, przekonania polityczne i religijne oraz art. 2 i 32 Konstytucji, wniósł o jego
zmianę i przyznanie dochodzonego świadczenia, względnie o jego uchylenie i prze-
kazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. W apelacji
wnioskodawca wskazał, że posiada „staż pracy dołowej” 20 lat 11 miesięcy i 15 dni
oraz 4 lata 2 miesiące okresu pozostawania bez pracy, podlegający wliczeniu do
stażu pracy zgodnie z art. 11 ust. 2 ustawy z dnia 24 maja 1989 r. Celem tej ustawy
było zrekompensowanie osobom represjonowanym wszelkich strat, również w sferze
prawa ubezpieczeniowego. Wnioskodawca wskazał, że był represjonowany za dzia-
łalność związkową, stracił pracę, którą wykonywał stale pod ziemią, a nieuwzględ-
nienie jego żądania narusza zasady zaufania obywatela do państwa i stanowionego
prawa.
Sąd Apelacyjny rozpatrując apelację powziął przy jej rozstrzyganiu wątpliwości
prawne, którym dał wyraz w przedstawionym w trybie art. 390 k.p.c. zagadnieniu
prawnym. W uzasadnieniu postanowienia z dnia 25 września 2006 r. Sąd wskazał na
wątpliwości co do wzajemnej relacji między przepisami art. 7 pkt 4 oraz art. 48 ust. 1
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych, a art. 11 ust. 2 ustawy z dnia 24 maja 1989 r. o przywróceniu praw
pracowniczych osobom pozbawionym zatrudnienia za działalność związkową, samo-
rządową, przekonania polityczne i religijne. Zdaniem Sądu Apelacyjnego ustawa z
dnia 24 maja 1989 r. nie została uchylona ani też zmieniona przepisami ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach. Przepis art. 11 ust. 2 tej ustawy
4
wprowadził szeroki zakres ochrony pracowników, którym przywrócono prawa pra-
cownicze z przyczyn wymienionych w jej tytule, stwierdzając, że okresy pozostawa-
nia bez pracy „wlicza się do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracowni-
cze, w tym również z ubezpieczenia społecznego". Prawo do górniczej emerytury
bez względu na wiek, której dochodzi wnioskodawca, było regulowane art. 48 ust. 1,
2 i 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach, przy czym przepis ten
nie odnosił się w żaden sposób do sytuacji prawnej pracowników - takich jak wnio-
skodawca - przywróconych do pracy w trybie ustawy z dnia 24 maja 1989 r. Przepis
art. 7 pkt 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS wskazu-
je, że okres niewykonywania pracy w okresie przed dniem 4 czerwca 1989 r. na
skutek represji politycznych, nie więcej niż 5 lat, jest okresem nieskładkowym. Zda-
niem Sądu Apelacyjnego tak sformułowany przepis nie koresponduje z prawami
nabytymi na podstawie ustawy z dnia 24 maja 1989 r., gdyż określa okresy nieskład-
kowe, mające znaczenie prawne dla różnych świadczeń emerytalno-rentowych
przewidzianych w przepisach ustawy o emeryturach i rentach z FUS.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w L. odmawiająca przy-
znania wnioskodawcy emerytury górniczej bez względu na wiek przewidzianej w art.
48 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS została
wydana w dniu 31 grudnia 2004 r., a więc zapadła w stanie prawnym sprzed zmiany
ustawy dokonanej (z dniem 1 stycznia 2007 r.) ustawą z dnia 27 lipca 2005 r. o
zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz
ustawy - Karta Nauczyciela (Dz.U. Nr 167, poz.1397). W okresie do 1 stycznia 2007
r. ustawa o emeryturach i rentach z FUS różnicowała warunki nabycia prawa do
emerytury górniczej w zależności od daty urodzenia ubezpieczonego. Zgodnie z art.
34 ustawy pracownicy urodzeni przed 1 stycznia 1949 r. mogli przejść na emeryturę
górniczą po ukończeniu 55 lat życia i spełnieniu warunku stażu pracy górniczej, wy-
noszącego łącznie z okresami pracy równorzędnej i okresami zaliczalnymi do pracy
górniczej 20/25 lat (odpowiednio dla kobiet i mężczyzn), przy czym okres pracy gór-
niczej, enumeratywnie wymieniony w art. 36 ust. 1 ustawy, nie mógł być krótszy niż 5
lat. Jeżeli okres pracy górniczej wynosił 15 lat (przy stażu pracy górniczej wynoszą-
cej łącznie z okresami pracy równorzędnej i okresami zaliczalnymi), wiekiem emery-
5
talnym było ukończenie przez te osoby 50 lat życia. Na emeryturę górniczą na po-
wyższych warunkach, mogły też przejść osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r. a
przed 1 stycznia 1969 r. (pod warunkiem, że nie przystąpiły do otwartego funduszu
emerytalnego i nastąpiło rozwiązanie stosunku pracy) jeżeli warunki te zostały speł-
nione do końca 2006 r. Dla osób wykonujących zawód górnika, a urodzonych póź-
niej, ustawodawca stworzył możliwość przejścia na emeryturę górniczą bez względu
na wiek, ale postawił surowsze warunki dotyczące stażu, żądając, aby pracę górni-
czą wykonywali pod ziemią stale i w pełnym wymiarze czasu pracy przez okres wy-
noszący co najmniej 25 lat. Ustawa rozróżniając prawo do emerytury górniczej ze
względu na wiek (50/55 lat) i bez względu na wiek, inaczej ujmowała tzw. staż ubez-
pieczeniowy niezbędny do nabycia prawa do każdej z tych emerytur. Dla nabycia
prawa do emerytury zależnej od ukończenia wieku należało wykazać 20/25 lat stażu
ubezpieczeniowego składającego się z okresów pracy górniczej, okresów pracy
równorzędnej i okresów pracy zaliczalnej do pracy górniczej, przy czym okresy pracy
górniczej musiały wynosić co najmniej 5 lat przy wieku 55 lat i 15 lat przy wieku eme-
rytalnym 50 lat. Okresy pracy górniczej wymienione były enumeratywnie w art. 36
ust. 1, a okresy pracy równorzędnej w art. 36 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach.
Z kolei za okresy zaliczalne do pracy górniczej, zgodnie z art. 38 ustawy, uważane
były okresy wymienione w art. 6 ust. 1 pkt 4 - 8, ust. 2 pkt 2, 3 i 5 - 8 oraz okresy
wymienione w art. 7 pkt 1 - 7, 9 i 12. Okresy pracy górniczej i równorzędnej są okre-
sami składkowymi w rozumieniu art. 6 ustawy emerytalnej. Okresy zaliczalne mogły
być okresami składkowymi (okresy wymienione w art. 6) lub nieskładkowymi (okresy
wskazane w art. 7). Inaczej liczyło się staż ubezpieczeniowy niezbędny do nabycia
prawa do emerytury górniczej bez względu na wiek. Staż ten mógł być złożony tylko
z okresów pracy górniczej pod ziemią, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy (art.
36 ust. 1). Inaczej były też określone okresy zaliczalne do stażu ubezpieczeniowego
(art. 48 ust. 2). Były to okresy niezdolności do pracy z tytułu wypadku przy pracy,
wypadku w drodze do pracy lub z pracy albo z tytułu choroby zawodowej, za które
wypłacone zostało wynagrodzenie lub zasiłek chorobowy albo świadczenie rehabili-
tacyjne oraz inne niż wymienione okresy niezdolności do pracy z powodu choroby
lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną, za które wypłacone zostało wyna-
grodzenie lub zasiłek chorobowy w wymiarze do 35 dni w roku kalendarzowym, bez-
pośrednio poprzedzone pracą górniczą wykonywaną pod ziemią stale i w pełnym
wymiarze czasu pracy, przypadające w czasie trwania stosunku pracy. Przy oblicza-
6
niu stażu ubezpieczeniowego do emerytury górniczej należało wykazać nie tylko
wymagany rozmiar tego stażu, w tym pracy górniczej w rozumieniu art. 36 ust. 1, ale
także musiała być zachowana ogólna reguła dotycząca relacji okresów składkowych
(pracy górniczej, równorzędnej i zaliczalnej - art. 6) i nieskładkowych (zaliczalnych -
art. 7).
W rozpatrywanej sprawie kwestią sporną było czy na podstawie art. 48 ust. 1 i
art. 49 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych, można doliczyć wnioskodawcy do uwzględnionego
okresu pracy górniczej, okres niewykonywania pracy z powodu represji politycznych
od 19 grudnia 1981 r. do 4 listopada 1986 r. zgodnie z ustawą z dnia 24 maja 1989 r.
o przywróceniu praw pracowniczych osobom pozbawionym zatrudnienia za działal-
ność związkową, samorządową, przekonania polityczne i religijne. Ustawa ta - jak
trafnie zauważył Sąd pierwszej instancji - mająca charakter ustawy szczególnej,
została uchwalona w czasie obowiązywania ustawy z dnia 1 lutego 1983 r. o zaopa-
trzeniu emerytalnym górników i ich rodzin, która nie regulowała kwestii zaliczania do
uprawnień emerytalnych okresów pozostawania bez pracy, wymienionych w ustawie
z 1989 r. W ustawie o emeryturach i rentach z FUS, okres niewykonywania pracy
przed dniem 4 czerwca 1989 r. na skutek represji politycznych, nie więcej jednak niż
5 lat, jest stosownie do art. 7 ust. 4 w związku z art. 38 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, okresem
nieskładkowym - „zaliczalnym do pracy górniczej”, nie zaś okresem „pracy górniczej”,
o której mowa w art. 36 ust. 1 i 2 ustawy. Okres ten uwzględnia się przy ustalaniu
prawa do emerytury górniczej, o której mowa w art. 49 ustawy, w stosunku do osób
urodzonych po 31 grudnia 1948 r. do 1 stycznia 1969 r. na warunkach wskazanych w
art. 34 ustawy o emeryturach i rentach, nie zaś przy ustalaniu prawa do emerytury
górniczej bez względu na wiek - art. 48 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Praca
górnicza i inne okresy uprawniające do emerytury górniczej na postawie tego przepi-
su zostały enumeratywnie wymienione w art. 36 ust. 1 i 2 w związku z art. 48 ust. 1
oraz w art. 48 ust. 2 i 3 w związku z ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach, stąd też
brak jest podstaw prawnych do zaliczenia do okresów wymienionych w tym przepisie
okresu pozostawania bez pracy od 19 grudnia 1981 r. do 4 lutego 1986 r. z powodów
określonych w ustawie z dnia 24 maja 1989 r.
Z tych względów orzeczono jak w sentencji.
========================================