Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 423/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 lutego 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Helena Ciepła (przewodniczący)
SSN Barbara Myszka
SSN Hubert Wrzeszcz (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa W.P.
przeciwko Ubezpieczeniowemu Funduszowi Gwarancyjnemu
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 14 lutego 2007 r.,
skargi kasacyjnej powódki
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 1 marca 2006 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżony wyrok w części oddalającej apelację powódki
(pkt I) i w tym zakresie przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu
do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w S. wyrokiem z dnia 20 czerwca 2005 r. zasądził od
pozwanego na rzecz powódki 19 480,73 zł z tytułu skapitalizowanej renty
wyrównawczej, 597,44 zł bieżącej renty wyrównawczej, płatnej od lipca 2005 r. do
5 każdego miesiąca z ustawowymi odsetkami, oddalił powództwo w pozostałym
zakresie i orzekł o kosztach procesu. Na podstawie ugody sądowej z dnia 11 maja
2004 r. powódka otrzymała 40 000 zł zadośćuczynienia.
Oddalenie powództwa objęło m.in. kwotę 85 050 zł, na która składają się:
20 000 zł z tytułu zwrotu kosztów związanych ze wzmożoną opieką lekarska (koszy
wizyt u lekarzy specjalistów, dojazdów do lekarza i angażowania osób trzecich
w celu dowiezienia powódki do lekarza), 36 400 zł z tytułu wydatków na specjalne
dodatkowe odżywianie od września 1995 r. do marca 2003 r (400 zł miesięcznie),
13 650 zł z tytułu zwrotu kosztów zakupu lekarstw (150 zł miesięcznie) i 15 000 zł
z tytułu zwrotu kosztów rehabilitacji niezbędnej do przygotowania kikuta uda do
protezy oraz wydatków na zakup sprzętu rehabilitacyjnego.
Apelację od tego wyroku wniosły obie strony. Powódka zaskarżyła go
w części oddalającej powództwo o zasądzenie kwoty 85 050 zł. Pozwany
zakwestionował wyrok w części zasądzającej bieżąca rentę wyrównawczą
w kwocie wyższej niż 397,44 zł.
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny oddalił obie apelacje i orzekł o
kosztach nie opłaconej pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu
w postępowaniu apelacyjnym.
Z uzasadnienia wyroku wynika, że dnia 21 sierpnia 1995 r. powódka została
potrącona na poboczu drogi publicznej przez samochód prowadzony przez T.D. i
doznała urazu głowy ze wstrząśnieniem mózgu, stłuczenia klatki piersiowej i
wieloodłamowego, otwartego złamania podudzia lewego ze znacznym stopnieniem
mięśni, co doprowadziło do powstania zgorzeli gazowej i konieczności amputacji
lewej nogi powyżej kolana. Na skutek przewlekłej infekcji kikuta uda powódka
przeszła kilka zabiegów plastycznych. Porusza się przy pomocy kul łokciowych. W
wyniku przebytego urazu z następczą infekcją i utratą lewej nogi powódka doznała
3
60 % uszczerbku na zdrowiu. Ponadto uraz głowy ze wstrząśnieniem mózgu
spowodował 10 % trwały uszczerbek na zdrowiu. Utrata nogi, mimo stosowania kul
łokciowych, znacząco upośledza poruszanie się i zachowanie równowagi, co
zwiększa ryzyko upadku i dodatkowych urazów. W 1999 r. powódka upadła i
złamała kość promieniową lewą, co spowodowało 10 % uszczerbek na zdrowiu.
Przebyte urazy nie wymagały stosowania specjalnej diety. Wskazane było
prawidłowe odżywianie, takie samo, jak zalecane ludziom zdrowym. Powódka
wymaga rehabilitacji i okresowo fizykoterapii oraz leczenia sanatoryjnego. Po
ustąpieniu przewlekłej infekcji i bolesności kikuta uda możliwe będzie stosowanie
protezy, poprawiającej sprawność chodu.
Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko Sądu pierwszej instancji, że powódka
nie sprostała przewidzianemu w art. 6 k.c. ciężarowi dowodowemu wykazania
roszczeń opiewających na łączna kwotę 80 050 zł.
Roszczenie o zapłatę 20 000 zł z tytułu kosztów wzmożonej opieki lekarskiej
– zdaniem Sądu – zostało bardzo ogólnikowo uzasadnione w piśmie procesowym
z dnia 4 kwietnia 2003 r. Powódka nie wykazała jakie konkretnie wydatki składają
się na tę kwotę. Informacji dotyczących tej kwestii nie zawierają ani zeznania
powódki, ani tzw. wstępne wyjaśnienia powódki. Wprawdzie św. A.G. zeznał, że
powódka leczyła się u niego prywatnie, ale brak jest informacji co do ilości tych
wizyt. Nie ma także informacji dotyczących wydatków z tytułu korzystania przez
powódkę z pomocy osób trzecich w celu dowiezienia do lekarza.
Nie zostały także udowodnione wydatki związane ze stosowaniem specjalnej
diety (36 400 zł). Miesięczne wydatki z tego tytułu, określone na 400 zł, budzą –
zdaniem Sądu – poważne wątpliwości w świetle zebranego w sprawie materiału.
Z zeznań powódki wynika, że wspomniane wydatki wynosiły 300, a nie 400 zł
miesięcznie. Nieprzekonujące jest zaświadczenie lekarza rodzinnego z dnia
16 grudnia 2002 r., ponieważ dwaj biegli sądowi zgodnie zeznali, że leczenie
obrażeń nie powoduje „prostego przełożenia w zakresie wzmożonych wymagań co
do zakresu i ilości pożywienia”.
Roszczenie o zapłatę 13 650 zł z tytułu wydatków na zakup lekarstw zostało
– według Sądu – ogólnikowo uzasadnione w piśmie procesowym z dnia 4 kwietnia
2003 r., a zeznania powódki na tę okoliczność są wyjątkowo ogólnikowe.
4
Oceniając żądanie zasądzenia 15 000 zł z tytułu zwrotu kosztów rehabilitacji
oraz zakupu sprzętu rehabilitacyjnego, Sąd stwierdził, że nie zostało ono nawet
ogólnikowo uzasadnione zarówno w piśmie procesowym z dnia 4 kwietnia 2003 r.,
jak i w zeznaniach powódki. Sąd podkreślił również, że biegły sądowy P.P.
stwierdził, iż stosowanie przez powódkę protezy – ze względu na stan kikuta uda –
możliwe będzie dopiero po upływie znacznego czasu; trzeba się też liczyć z
wykluczeniem takiej możliwości. Na trudności związane z możliwością stosowania
protezy zwrócił uwagę także św. A.G.
Sąd Apelacyjny nie dopatrzył się podstaw do oceny omówionych roszczeń
według art. 322 k.p.c.
W skardze kasacyjnej, opartej tylko na drugiej podstawie, pełnomocnik
powódki zarzucił naruszenie art. 233 § 1, art. 322, art. 271 § 1, art. 232 zdanie
drugie w zw. z art. 278 § 1, art. 328 § 2 i art. 378 k.p.c. Powołując się na tę
podstawię, wniósł o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Z art. 271 k.p.c. dotyczącego sposobu przesłuchania świadka, który znajduje
odpowiednie zastosowanie do przesłuchania strony (art. 304 k.p.c.) i biegłego
(art. 289 k.p.c.), wynika że przesłuchanie świadka – w zasadzie prowadzone przez
przewodniczącego składu sądzącego – zaczyna się od odpowiedzi na pytania
przewodniczącego, co i z jakiego źródła wiadomo mu w sprawie, po czym
sędziowie i strony mogą w tymże przedmiocie zadawać mu pytania. Od uznania
prowadzącego przesłuchanie zależy czy poprzestanie na przesłuchaniu świadka,
polegającym jedynie na jego spontanicznej relacji, czy też sięgnie po inne znane
metody przesłuchania świadka, a mianowicie pytania uzupełniające i pytania
krzyżowe. Wyniki badań empirycznych wskazują, że świadka nie powinno się
przesłuchiwać wyłącznie za pomocą jednej tylko metody i że najlepsze wyniki
uzyskuje się na skutek zastosowania kombinacji różnych metod przesłuchania.
Metoda przesłuchania polegająca na swobodnej relacji świadka nie zawsze
pozwala uzyskać niezbędną ilość informacji i dlatego konieczne staje się ich
uzupełnienie w drodze zastosowania pozostałych metod przesłuchania. Metoda
5
przesłuchania powinna też być dostosowana do predyspozycji psychofizycznych
i intelektualnych świadka.
Oddalając apelację powódki z powodu nie sprostania przez apelującą
przewidzianemu w art. 6 ciężarowi dowodowemu wykazania roszczeń
opiewających na kwotę 80 050 zł, Sąd powołał się na zebrany w sprawie materiał,
zwłaszcza zeznania powódki, św. A.G. i dowód z przesłuchania biegłego, który nie
zawiera informacji niezbędnych do oceny zasadności roszczeń w zaskarżonej
części co do ich wysokości. Tymczasem z analizy przytoczonych dowodów wynika
– co trafnie zarzucono w skardze kasacyjnej – że nie można wykluczyć, iż brak
informacji niezbędnych do oceny czy dochodzone roszczenia są uzasadnione co do
wysokości, jest rezultatem uchybienia dotyczącego sposobu przeprowadzenia
dowodów osobowych, polegającego na nie zadawaniu przez prowadzącego
przesłuchanie stosownych pytań uzupełniających. Sąd ma rację, że pytania
zmierzające do uzyskania koniecznych informacji mógł zadać profesjonalny
pełnomocnik powódki. Jednakże zaniechanie pełnomocnika skarżącej nie może
usprawiedliwiać uchybienia sądu. Obowiązek zadania pytań uzupełniających,
koniecznych do oceny zasadności dochodzonego roszczenia – zgodnie z art. 271
§ 1 k.p.c. – spoczywa bowiem przede wszystkim na sądzie.
Z zeznań powódki, złożonych na rozprawie w dnia 11 maja 2004 r., wynika
że od 1996 r. leczy się ona prywatnie u prof. A.G. i płaci za wizytę 100 zł.
Przesłuchany w charakterze świadka, także na rozprawie w dniu 11 maja 2004 r.,
prof. A.G. potwierdził okoliczność, że powódka leczy się u niego prywatnie.
Wprawdzie ze złożonych spontanicznie przytoczonych zeznań nie wynika, jak
często powódka chodziła prywatnie do prof. G., jednakże z tych zeznań nie wynika
również, aby Sąd starał się tę okoliczność ustalić w drodze pytań uzupełniających.
Trzeba też dodać, że z zeznań św. A.G. wynika, iż posiada on historię choroby,
zawierającą bliższe informacje dotyczące leczenia powódki. W tej sytuacji nie
można odeprzeć zrzutu skarżącej, że brak istotnej informacji do ustalenia
wysokości żądania zwrotu kosztów prywatnego leczenia jest rezultatem
nienależytego przeprowadzenia dowodu, a nie skutkiem niewykazania tej
okoliczności. Podobnie należy ocenić zarzuty dotyczące kosztów prywatnego
leczenia u innych specjalistów i wydatków związanych z korzystaniem przez
6
powódkę z pomocy osób trzecich w celu dowiezienia jej do lekarza. Ogólne
zeznania powódki, dotyczące tych okoliczności, nie zwalniały Sądu od obowiązku
uzupełnienia zeznań przez uzyskanie szczegółów niezbędnych do zweryfikowania
wysokości roszczeń.
W sprawie został również przeprowadzony dowód z przesłuchania biegłego
P.P., którego zaznania miały istotne znaczenie dla oceny roszczenia o zwrot
kosztów z tytułu specjalnej diety (k. 232 v.). Biegły wykluczył potrzebę stosowania
przez powódkę takiej diety mimo, że z zeznań powódki wynika, iż w zaleceniach
poszpitalnych wskazano na potrzebę stosowania diety bogatej w białko (k. 283).
Również lekarz rodziny w zaświadczeniu z dnia 16 grudnia stwierdził potrzebę
stosowania specjalnej diety. Z zeznań biegłego nie wynika jednak, aby Sąd –
wobec informacji o zaleceniach poszpitalnych i treści zaświadczenia lekarza
rodzinnego – podjął próbę zweryfikowania stanowiska biegłego podczas jego
przesłuchania.
Wobec bezspornego faktu, że poszkodowana z powodu doznanych obrażeń
i długotrwałego leczenia ponosiła koszty związane z zakupem leków i środków
opatrunkowych, Sąd powinien podjąć próbę uzupełnienia ogólnych spontanicznych
zeznań powódki na tę okoliczność w drodze odpowiednich pytań szczegółowych.
Niezbędnych informacji w tym zakresie mogło dostarczyć także odpowiednie
przesłuchanie biegłego. Podobnego podejścia Sądu wymagała również ocena
roszczenia o zwrot kosztów rehabilitacji i zakupu sprzętu rehabilitacyjnego.
Z przedstawionych powodów zarzut naruszenia art. 271 § 1 w zw. z art. 378
§1 k.p.c. należało uznać za uzasadniony.
W sprawie o naprawienie szkody skutki nie sprostania przez
poszkodowanego przewidzianemu w art. 6 ciężarowi dowodowemu ścisłego
wykazania wysokości szkody łagodzi art. 322 k.p.c. Na podstawie tego przepisu
sąd może, jeżeli uzna, że ścisłe udowodnienie wysokości szkody jest niemożliwe
lub nader utrudnione, zasądzić odpowiednią sumę według własnej oceny, opartej
na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy (por. wyroki Sądu Najwyższego:
z dnia 30 maja 2000 r., IV CKN 919/00, Lex nr 52 536 i z dnia 15 października
2004 r., II CK 475/03, Lex nr 133 460). Decyzja sądu oparta na art. 322 k.p.c. –
zarówno pozytywna, jak i negatywna – wymaga przedstawienia uzasadnienia
7
nawiązującego do przesłanek zastosowania tego przepisu, ocenionych
w powiązaniu z okolicznościami sprawy. Trafność tej decyzji podlega bowiem
kontroli w postępowaniu kasacyjnym.
Pomijając przedwczesność oceny Sądu, że powódka nie sprostała
przewidzianemu w art. 6 k.c. ciężarowi dowodowemu wykazania wysokości
dochodzonych roszczeń, Sąd nie przestawił – co trafnie zarzuciła skarżąca –
nawiązujących do przesłanek z art. 322 k.p.c. argumentów, że nie ma podstaw do
zastosowania tego przepisu. Nie wiadomo, dlaczego Sąd uznał, że
w okolicznościach sprawy nie można przyjąć, iż ścisłe udowodnienie szkody
„jest niemożliwe” lub „nader utrudnione”. Przeszkody do zastosowania tego
przepisu nie stanowiła okoliczność, że powódka „jednoznacznie skonkretyzowała
wysokość poszczególnych roszczeń”. Możliwość zastosowania art. 322 k.p.c. nie
zwalnia bowiem strony od obowiązku ścisłego określenia żądania także co do jego
wysokości. Nie można też przyjąć, aby w realiach sprawy przeciwko zastosowaniu
art. 322 k.p.c. przemawiała okoliczność, że nie ma jakichkolwiek punktów oparcia
dla ustalenia powstania szkody. W tej sytuacji również zarzut naruszenia art. 322
i art. 328 § 2 k.p.c. należało uznać za uzasadniony.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji wyroku
(art. 39815
§ 1 k.p.c.).