Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 456/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 lutego 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Helena Ciepła (przewodniczący)
SSN Barbara Myszka
SSN Hubert Wrzeszcz (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa "B." Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
przeciwko Gminie Miastu P. reprezentowanej
przez Prezydenta Miasta P.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 14 lutego 2007 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 31 maja 2006 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny oddalił apelację powódki od wyroku
Sądu Okręgowego w P. z dnia 26 września 2005 r. oddalającego powództwo o
wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z działki powódki zajętej pod ulicę.
Z uzasadnienia wyroku wynika, że z dniem 1 stycznia 1999 r. powódka
utraciła z mocy prawa na rzecz pozwanej własność położonej w P. działki nr 10/3,
na której została wybudowana ulica W. w latach 1994-1995. Powódka
uczestniczyła w budowie tej ulicy jako członek Społecznego Komitetu Budowy
Drogi. Koszty budowy ulicy ponieśli Komitet i Miasto P. w częściach równych.
Podejmowane przez Społeczny Komitet Budowy Drogi starania, aby Miasto P.
wykupiło grunt zajęty pod budowę ulicy nie przyniosły rezultatu.
W 1997 r. przed Sądem Okręgowym w P. został wszczęty przez powódkę
proces przeciwko Miastu P. o wydanie działki nr 10/3 bądź o zasądzenie 36 000 zł
wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z tej działki od lipca 1996 r. do czerwca
1997 r. Proces, prowadzony pod sygnaturą [...], zakończył się ostatecznie
oddaleniem powództwa.
W niniejszej sprawie powódka – po bezskutecznie ponawianych staraniach
o wydanie działki nr 10/3 bądź o uzyskanie działki zamiennej – wniosła
o zasądzenie 119 000 zł wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z działki
zajętej pod ulicę za okres od lipca 1997 do listopada 1998 r (podstawę wyliczenia
tej kwoty stanowiło miesięczne wynagrodzenie w wysokości 7000 zł). W toku
procesu powództwo zostało rozszerzone o kwotę 15 577 zł za okres od lipca 1996 r
do czerwca 1997 r. Kwotę tę stanowi różnica między wynagrodzeniem
dochodzonym w sprawie [...] (36 000 zł), a należnym za ten okres według opinii
biegłego (51 572 zł).
Sąd pierwszej instancji, wskazując na istniejącą w chwili rozpoznawania
sprawy rozbieżność wykładni art. 73 ustawy z dnia 13 października 1998 r. –
Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną (Dz. U. Nr
133, poz. 872 ze zm., dalej: ustawa) dotyczącą kwestii, czy odszkodowanie
przewidziane w tym przepisie wyłącza możliwość dochodzenia przez
3
dotychczasowych właścicieli wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości
w okresie poprzedzającym utratę jej własności, opowiedział się za tym kierunkiem
wykładni art. 73 ustawy, który nie wyłączał roszczenia o wynagrodzenie za
bezumowne korzystnie z nieruchomości przed dniem 1 stycznia 1999 r. Jednakże
mimo tego powództwo oddalił. Uznał bowiem, że dochodzone w sprawie roszczenie
o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z działki, oparte na art. 230 w zw.
z art. 224-225 k.c., jest nieuzasadnione, ponieważ pozwany nie był posiadaczem
działki w rozumieniu art. 336 k.c.
W apelacji pozwany podniósł zarzuty kwestionujące to stanowisko Sądu
pierwszej instancji. Sąd Apelacyjny, nie rozważając tych zarzutów, oddalił apelację.
Uznał bowiem, że o nieuwzględnieniu apelacji przesądza wyrok wydany w sprawie
I C 1411/97, mający prejudycjalne znaczenie dla rozstrzygnięcia niniejszego sporu.
W skardze kasacyjnej, opartej na obu podstawach, pełnomocnik pozwanej
zarzucił naruszenie art. 73 ust. 1 ustawy w zw. z art. 230 w zw. z art. 224-226 k.c.
w zw. z art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji i w zw. z art. 1 Protokołu dodatkowego nr 1 do
Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz obrazę art.
365 § 1 w zw. z art. 366 k.p.c. i art. 316 § 1 w zw. z art. 382 k.p.c. Powołując się na
te podstawy, wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zasadnicze znaczenie dla oceny zasadności skargi kasacyjnej na zarzut
naruszenia art. 365 § 1 k.p.c. polegający – zdaniem skarżącego – na błędnym
uznaniu, że wyrok wydany w sprawie[...] ma prejudycjalne znaczenie dla
rozstrzygnięcia sporu w niniejszej sprawie.
Przepis art. 365 § 1 k.p.c. reguluje prawomocność materialną orzeczeń
w aspekcie jej skutków pozytywnych. Z przepisu tego wynika, że prawomocne
orzeczenie wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy i inne
organy państwowe, a w wypadkach przewidzianych w ustawie także inne osoby.
Unormowanie zawarte w przytoczonym przepisie – jak wyjaśnił Sąd Najwyższy
w uchwale z dnia 29 marca 1994 r., III CZP 29/94 (Biuletyn Sądu Najwyższego
z 1994 r., nr 3) – ma gwarantować poszanowanie prawomocnego orzeczenia sądu,
4
regulującego stosunek prawny będący przedmiotem rozstrzygnięcia. Prawomocny
wyrok, z punktu widzenia jego prejudycjalnego znaczenia w innej sprawie, swą
mocą powoduje, że nie jest możliwe odmienne ocenienie i uregulowanie tego
samego stosunku prawnego, w tych samych okolicznościach faktycznych
i prawnych, między tymi samymi stronami.
W świetle powyższego – wbrew stanowisku Sądu Apelacyjnego – nie można
prawomocnemu wyrokowi wydanemu w sprawie [...] przypisać prejudycjalnego
znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszego sporu. Uszło bowiem uwagi Sądu
odwoławczego, że oddalenie powództwa w sprawie [...] było rezultatem przyjęcia
wykładni art. 73 ustawy, która w chwili rozpoznawania apelacji powódki była już
nieaktualna. W myśl tej interpretacji przewidziane w art. 73 ustawy odszkodowanie
dla właścicieli nieruchomości zajętych pod drogi publiczne, które z mocy prawa
stały się z dniem 1 stycznia 1999 r. własnością Skarbu Państwa lub jednostek
samorządu terytorialnego, wykluczało możliwość poszukiwania rekompensaty
przez dotychczasowych właścicieli tych nieruchomości ma podstawie innych
przepisów prawa. Według natomiast podjętej na skutek rozbieżności w judykaturze
dotyczących art. 73 ustawy uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z
dnia 26 maja 2006 r., III CZP 19/06 (Biuletyn Sądu Najwyższego z 2006 r., nr 5) art.
73 ustawy, przewidujący odszkodowanie dla właścicieli nieruchomości zajętych pod
drogi publiczne, które stały się z mocy prawa własnością Skarbu Państwa lub
jednostek samorządu terytorialnego, nie wyłącza roszczenia tych osób o
wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości przed dniem 1 stycznia
1999 r.
Nie ulega wątpliwości, że przyjęta w przytoczonej uchwale wykładnia art. 73
ustawy w sposób zasadniczy zmieniła stan prawny. Przesądziła ona bowiem –
w sposób praktycznie wiążący sądy – że treść normy prawnej zawartej w art. 73
ustawy nie daje podstaw do pozbawienia właścicieli nieruchomości zajętych pod
budowę drogi publicznej roszczenia o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie
z tej nieruchomości przed dniem utraty jej własności. W tej sytuacji wyrok wydany
w sprawie [...] nie ma – ze względu na przedstawioną zmianę okoliczności –
znaczenia prejudycjalnego w rozpoznawanej sprawie. Odmienne stanowisko
5
oznaczałoby zaaprobowanie wyroku opartego na zdezaktualizowanym stanie
prawnym w chwili orzekania.
Z przedstawionych powodów zarzut naruszenia art. 365 § 1 i art. 316 k.p.c.
należało uznać za uzasadniony. Trafny jest także zarzut naruszenia art. 73 ust. 1
ustawy przez błędną jego wykładnię. Rację ma bowiem skarżący, że zaskarżony
wyrok został oparty na zdezaktualizowanej interpretacji tego przepisu, że
przewidziane w nim odszkodowanie wyłącza roszczenie o wynagrodzenie za
bezumowne korzystanie z działki zajętej pod budowę drogi publicznej.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji wyroku (art.
39815
§ 1 k.p.c.).