I PZP 1/07
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:14-11-2012
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Uchwała z dnia 5 marca 2007 r.
I PZP 1/07
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza (sprawozdawca), Sędziowie
SN: Józef Iwulski, Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Iwony Kaszczy-
szyn, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 5 marca 2007 r. sprawy z powództwa Mie-
czysławy L. przeciwko Ś. Akademii Medycznej w K. o uznanie wypowiedzenia za
bezskuteczne, na skutek zagadnienia prawnego przekazanego postanowieniem
Sądu Okręgowego w Katowicach z dnia 28 listopada 2006 r. [...]
„Czy w sprawach o roszczenia pracownika z zakresu prawa pracy, w których
wartość przedmiotu sporu nie przekracza kwoty 50. 000 zł pozwany pracodawca nie
należący do podmiotów wymienianych w art. 94 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o
kosztach sądowych w sprawach cywilnych, jak również nie należący do podmiotów
zwolnionych przez Sąd od kosztów sądowych, jest w oparciu o art. 35 ust. 1 ustawy
zwolniony od obowiązku ponoszenia opłat sądowych na zasadach określonych w art.
113 ust. 1 ustawy, których pracownik wygrywający sprawę nie miał obowiązku
uiścić?"
p o d j ą ł uchwałę:
Sąd w orzeczeniu kończącym w instancji sprawę z zakresu prawa pracy,
w której wartość przedmiotu sporu nie przewyższa kwoty 50.000 zł obciąży po-
zwanego pracodawcę na zasadach określonych w art. 113 ust. 1 ustawy z dnia
28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz.
1398 ze zm.) kosztami sądowymi, których nie miał obowiązku uiścić pracownik
wnoszący powództwo lub odwołanie do sądu (art. 96 ust. 1 pkt 4 tej ustawy) z
wyłączeniem opłat od pism wymienionych w art. 35 ust. 1 zdanie pierwsze tej
ustawy.
2
U z a s a d n i e n i e
Powódka Mieczysława L. domagała się uznania za bezskuteczne wypowie-
dzenia jej stosunku pracy przez pozwaną Ś. Akademię Medyczną w K. i zasądzenia
od niej na jej rzecz kosztów zastępstwa procesowego, a także nakazania pozwane-
mu zatrudnienia jej do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia sprawy.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Katowicach wyrokiem z dnia 13 września 2006 r.
[...] w pkt. 1 uznał za bezskuteczne rozwiązanie z powódką Mieczysławą L. stosunku
pracy dokonane przez pozwaną Ś. Akademię Medyczną w K., w pkt. 2 nakazał po-
branie od pozwanej Ś. Akademii Medycznej w K. na rzecz Skarbu Państwa (kasa
Sądu Rejonowego w Katowicach) kwoty 2.224 zł tytułem zwrotu nieuiszczonych
kosztów sądowych, w pkt. 3 zasądził od pozwanej Ś. Akademii Medycznej w K. na
rzecz powódki Mieczysławy L. kwotę 60 zł zastępstwa procesowego powódki, w pkt.
4 nałożył na pozwana Ś. Akademię Medyczną w K. obowiązek dalszego zatrudnienia
powódki Mieczysławy L. do czasu prawomocnego rozpoznania sprawy.
W uzasadnieniu wyroku Sąd Rejonowy stwierdził, że o kosztach sądowych
należało orzec na mocy art. 98 § 1 k.p.c. w związku z art. 113 ust. 1 i art. 13 ustawy z
dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz.
1398) w związku z art. 231
k.p.c. nakazując pobranie od pozwanej na rzecz Skarbu
Państwa opłaty stosunkowej, której powódka nie miała obowiązku uiścić.
Wartość przedmiotu sporu sprecyzowaną ostatecznie w oparciu o wyliczenia pozwa-
nej stanowiła suma wynagrodzenia powódki za jeden rok, tj. kwota 44.446,92 zł.
Od powyższego wyroku strona pozwana wniosła apelację, w której zaskarżyła
wyrok Sądu Rejonowego w całości. W uzasadnieniu apelacji pozwana podniosła „z
ostrożności procesowej”, zarzut bezpodstawnego obciążenia jej kosztami sądowymi
w kwocie 2.224,00 zł, przez nakazanie pobrania na rzecz Skarbu Państwa opłaty
stosunkowej, której powódka jako zwolniona na mocy ustawy nie miała obowiązku
uiścić (pkt 3 zaskarżonego wyroku) w oparciu o art. 113 ust. 1 i art. 13 ustawy z dnia
28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. W ocenie pozwanej,
obciążenie jej przez Sąd pierwszej instancji kosztami sądowymi nie znajduje uza-
sadnienia prawnego, bowiem powódka w oparciu o art. 96 ust. 1 pkt 4 w związku z
art. 35 ust. 1 powyższej ustawy zwolniona jest z obowiązku ponoszenia opłaty od
pozwu, skoro wartość przedmiotu sporu nie przekroczyła 50.000,00 zł.
3
Pozwana argumentowała, że zasada obciążania przeciwnika kosztami sądo-
wymi, w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji, których nie miała obowiązku
uiścić powódka, zawarta w art. 113 ust. 1 powołanej wyżej ustawy, ma zastosowanie
w przypadku, gdy ma miejsce sądowe zwolnienie z kosztów sądowych. W przeciw-
nym razie dochodzi, zdaniem pozwanej, do naruszenia zasady równości stron w pro-
cesie, bowiem pomimo iż powód-pracownik nie ma obowiązku ponoszenia kosztów
sądowych, to pozwany-pracodawca w sytuacji przegrania sporu, ma obowiązek
zwrotu kosztów sądowych, których powód nie miał obowiązku uiścić na mocy samej
ustawy.
Postanowieniem z dnia 28 listopada 2006 r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach, na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. przedsta-
wił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne: „Czy w sprawach o
roszczenia pracownika z zakresu prawa pracy, w których wartość przedmiotu sporu
nie przekracza kwoty 50.000 zł pozwany pracodawca nie należący do podmiotów
wymienionych w art. 94 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w spra-
wach cywilnych, jak również nie należący do podmiotów zwolnionych przez Sąd od
kosztów sądowych, jest w oparciu o art. 35 ust. 1 ustawy zwolniony od obowiązku
ponoszenia opłat sądowych na zasadach określonych w art. 113 ust. 1 ustawy, któ-
rych pracownik wygrywający sprawę nie miał obowiązku uiścić ?”. Sąd Okręgowy
podniósł w uzasadnieniu postanowienia, że w stanie prawnym obowiązują-
cym pod rządami nowej ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywil-
nych, czyli po uchyleniu art. 263 k.p. oraz art. 463 k.p.c., przedstawione za-
gadnienie dotyczy wszystkich spraw wymienionych w art. 476 § 1 k.p.c., a
zatem, także spraw o roszczenia związane ze stosunkiem pracy, spraw o
roszczenia z innych stosunków prawnych, do których z mocy odrębnych
przepisów stosuje się normy prawa pracy, oraz spraw o odszkodowanie
dochodzone od pracodawcy na podstawie przepisów o świadczeniach z
tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Udzielenie odpowiedzi
na przedstawione pytanie prawne może również rzutować na zasady orze-
kania o kosztach sądowych w sprawach z powództwa pracodawcy prze-
ciwko pracownikowi.
Sąd Okręgowy podniósł, że jednym z podstawowych założeń nowej
ustawy było ograniczenie zwolnień od kosztów - zarówno pod kątem pod-
miotowym jak i przedmiotowym. Jak to wynika z uzasadnienia projektu
4
ustawy (pkt 8j), zwolnienie od kosztów sądowych miało dotyczyć tylko nie-
których kategorii spraw o największej doniosłości społecznej - np. spraw o
alimenty, o ustalenie ojcostwa, spraw z zakresu opieki i kurateli, ale już nie
spraw z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Ograniczone
zwolnienie od kosztów sądowych, jak się wydaje, miało dotyczyć powoda -
pracownika a nie pozwanego pracodawcy, czy też powoda pracodawcy.
Wprowadzone uregulowania, jak na to wskazuje rozbieżne orzecz-
nictwo sądów powszechnych, a także różne poglądy przedstawione w pi-
śmiennictwie prawniczym, wywołują poważne wątpliwości interpretacyjne.
Sprowadzają się one do wzajemnej relacji występującej między art. 96 ust.
1 pkt 4, oraz art. 35 i art. 113 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach
sądowych w sprawach cywilnych. W myśl art. 96 ust. 1 pkt 4 ustawy, nie
mają obowiązku uiszczenia kosztów sądowych: pracownik wnoszący po-
wództwo lub strona wnosząca odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń
społecznych, z zastrzeżeniem art. 35 i 36. Z kolei zgodnie z art. 35 ust. 1
ustawy w sprawach z zakresu prawa pracy pobiera się opłatę podstawową
w kwocie 30 zł wyłącznie od apelacji, zażalenia, skargi kasacyjnej i skargi
o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Jed-
nakże w sprawach, w których wartość przedmiotu sporu przewyższa kwotę
50.000 zł pobiera się od wszystkich podlegających opłacie pism proceso-
wych opłatę stosunkową. Przepis art. 113 ust. 1 deklaruje natomiast zasa-
dę, że kosztami sądowymi, których strona nie miała obowiązku uiścić, sąd
w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji obciąży przeciwnika, jeżeli ist-
nieją do tego podstawy, przy odpowiednim zastosowaniu zasad obowią-
zujących przy zwrocie kosztów procesu.
Istota przedstawionego zagadnienia prawnego sprowadza się do
udzielenia odpowiedzi na pytanie na ile zwolnienie od kosztów sądowych
przyznane w art. 96 ust. 1 pkt 4 ustawy pracownikowi modyfikuje i rozsze-
rza treść art. 35 ust. 1 ustawy. W szczególności powstaje pytanie, czy art.
35 ustawy wprowadza zwolnienie przedmiotowe, z którego korzysta rów-
nież pracodawca. W art. 96 ust. 1 pkt 4 ustawy mowa jest bowiem tylko o
pracowniku wnoszącym powództwo. W art. 35 ust. 1 ustawy mowa jest z
kolei o pobieraniu opłat podstawowych od niektórych tylko pism proceso-
wych ogólnie w sprawach z zakresu prawa pracy, bez ograniczenia tej re-
5
gulacji do pracownika czy też określonej kategorii spraw. W rezultacie
może to prowadzić do wniosku, że pracodawca, chociaż nie został wymie-
niony w art. 96 ust. 1 pkt 4 ustawy, korzysta z takiego samego zwolnienia
od kosztów sądowych jak pracownik. W sprawach, w których wartość
przedmiotu sporu nie przewyższa kwoty 50.000 zł pracodawca nie ma
obowiązku ponoszenia innych opłat niż opłata podstawowa i to tylko od
pism wymienionych w art. 35 ust. 1.
Taka interpretacja może prowadzić do wykładni dalej idącej, zgodnie
z którą zwolnienie pracodawcy obejmuje również inne sprawy z zakresu
prawa pracy, niezależnie od podmiotu inicjującego to postępowanie. Wska-
zać bowiem należy, że przepis art. 35 ust. 1 nie precyzuje jakiej kategorii
spraw dotyczy, a w szczególności kto występuje po stronie powodowej
(pracownik czy pracodawca). Nie sposób bowiem uznać, że sprawy z po-
wództwa pracodawcy przeciwko pracownikowi aczkolwiek niewymienione
w art. 476 § 1 k.p.c. nie są sprawami z zakresu prawa pracy.
Istnieje - w ocenie Sądu - możliwość dokonania odmiennej wykładni.
Przyjmując, że intencją ustawodawcy było przyznanie pracownikowi (a nie
pracodawcy) ograniczonego zwolnienia od kosztów sądowych można za-
sadnie twierdzić, że przepis art. 35 ust. 1 zdanie 1 nie przyznaje zwolnienia
przedmiotowego. Wprowadza jedynie jednolite opłaty sądowe w postaci
opłaty podstawowej w kwocie 30 zł od wymienionych tam środków zaskar-
żenia bez względu na to czy pisma te pochodzą od pracownika lub praco-
dawcy i czy są wnoszone w sprawach wszczętych z powództwa pracowni-
ka czy też pracodawcy. Przy takim założeniu, w sprawach wszczętych z
powództwa pracodawcy bez względu na wartość przedmiotu sporu należy
pobrać na ogólnych zasadach od pracodawcy opłatę stosunkową. Przepis
art. 35 ust. 1 nie przyznaje bowiem pracodawcy takiego zwolnienia. Zwol-
nienie takie zostało przyznane pracownikowi w art. 96 ust. 1 pkt 4 i doty-
czy jedynie spraw o wartości przedmiotu sporu nieprzewyższającej kwoty
50.000 zł. Z kolei w sprawach z powództwa pracownika przeciwko praco-
dawcy o wartości przedmiotu sporu nieprzewyższającej kwoty 50.000 zł
powód - pracownik korzysta z ustawowego zwolnienia od kosztów sądo-
wych. W przypadku uwzględnienia powództwa w obu tych kategoriach
spraw nie pozbawia to Sądu możliwości obciążenia przeciwnika równo-
6
wartością opłaty stosunkowej. W sprawach o roszczenia pracownika, w któ-
rych wartość przedmiotu sporu nie przewyższa kwoty 50.000 zł znajdzie
wówczas zastosowanie przepis art. 113 ust. 1 ustawy dający podstawę do
pobrania od pozwanego pracodawcy na rzecz Skarbu Państwa równowar-
tości opłaty stosunkowej, której nie miał obowiązku uiścić pracownik wyta-
czający powództwo. Za przyjęciem powyższej koncepcji przemawia dodat-
kowo fakt, iż czym innym jest pobieranie określonego rodzaju opłat sądo-
wych od pism wnoszonych w toku postępowania (co reguluje art. 35 ust. 1
zdanie pierwsze), a czym innym jest ostateczne rozliczenie kosztów sądo-
wych w orzeczeniu kończącym postępowanie (co reguluje art. 113 ust. 1
ustawy).
Strona pozwana wniosła o udzielenie twierdzącej odpowiedzi na
przedstawione pytanie.
Prokurator biorący udział w postępowaniu przed Sądem Najwyższym
wniósł natomiast o udzielenie odpowiedzi przeczącej.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
Kluczowe znaczenie dla rozstrzygnięcia przedstawionego zagadnienia praw-
nego ma, jak słusznie zauważył Sąd Okręgowy w Katowicach, wyjaśnienie relacji
między art. 35 a art. 96 ust. 1 pkt 4 i 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o
kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz. 1398 ze zm.). Istotne
wnioski dla udzielenia odpowiedzi wynikają już z systematyki ustawy, z umiejscowie-
nia w niej przepisów, których wykładnia i wzajemny stosunek budzą wątpliwości.
Analizowany art. 35 jest zamieszczony w rozdziale 3 działu 3, noszącego nazwę
„Wysokość opłat w procesie”. Już sama nazwa działu pozwala na wnioski co do za-
kresu regulacji. Nie jest objęta normą prawną tego przepisu kwestia zwolnienia od
opłat a jedynie określenie ich wysokości. W art. 35 ust. 1 - jeżeli chodzi o sprawy, w
których wartość przedmiotu sporu nie przekracza 50.000 zł - ustalone zostały opłaty
od czterech wymienionych w nim pism procesowych, mających charakter środków
zaskarżenia. Pewne trudności może nastręczać zrozumienie sensu użytego w tym
przepisie wyrazu „wyłącznie” („w sprawach z zakresu prawa pracy pobiera się opłatę
podstawową w kwocie 30 zł wyłącznie od apelacji, zażalenia, skargi kasacyjnej i
skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia”). Można
7
zakładać dwa sposoby rozumienia tego określenia. Według pierwszego należy wno-
sić, że w sprawach z zakresu prawa pracy pobiera się opłaty tylko („wyłącznie”) od
wymienionych pism a nie pobiera się żadnych innych opłat, co oznaczałoby ustano-
wienie przedmiotowego zwolnienia od pozostałych opłat, jako że przepis art. 35 od-
nosi się bez wątpienia do obu stron postępowania w tych sprawach, zarówno pra-
cownika jak i pracodawcy. Wskazuje na to brak zastrzeżeń w treści art. 35 ust. 1, a
dobitne podkreślenie zasadności takiej konkluzji wynika z art. 35 ust.2, w którym
wyraźnie jest mowa o pracowniku i pracodawcy w sytuacji, gdy żadna ze stron sto-
sunku pracy nie zainicjowała postępowania a uczynił to inspektor pracy. Nie ma jed-
nakże dostatecznych argumentów przemawiających za uznaniem, że w art. 35 zo-
stało wprowadzone przedmiotowe zwolnienie obu stron postępowania w sprawach
ze stosunku pracy od ponoszenia innych opłat niż opłata podstawowa od pism w nim
wymienionych. Przede wszystkim należy podkreślić ponownie to, co na wstępie zo-
stało zauważone. Przepis art. 35 nie reguluje zwolnienia od opłat lecz ich wysokość.
Zwolnieniu od opłat poświęcony został inny dział ustawy, a w nim art. 96 ust. 1 pkt 4
odnoszący się do spraw z zakresu prawa pracy. Sens określenia „wyłącznie” staje
się w tej sytuacji zrozumiały: chodzi o wysokość opłat należnych od czterech pism,
tylko od tych pism a nie od innych wnoszonych w toku postępowania w sprawach z
zakresu prawa pracy. Przykładowo opłaty podstawowe nie są pobierane od sprze-
ciwu od wyroku zaocznego. Konieczność wnoszenia opłat od pism innych niż wy-
mienione w art. 35 oraz ich wysokość wynika z innych przepisów. Inaczej ujmując
konkluzję tego wątku rozważań, w sprawach z zakresu prawa pracy opłatę podsta-
wową pobiera się od obu stron postępowania wyłącznie od apelacji, zażalenia, skargi
kasacyjnej i skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzecze-
nia, natomiast inne przepisy ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych re-
gulują kwestie pobierania opłat od pozostałych pism w tych sprawach. Analogiczne
poglądy były już przedstawiane w orzecznictwie (postanowienie Sądu Najwyższego z
dnia 18 grudnia 2006 r., II PZ 59/06), a także w piśmiennictwie (M. Kowalska, A.
Malmuk-Cieplak: Stosowanie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych,
Przegląd Sądowy 2006 nr 9, s. 44). Nie ma przedmiotowego zwolnienia od kosztów
w sprawach z zakresu prawa pracy i tym różni się obecny system kosztów sądowych
w sprawach cywilnych od stanu prawnego obowiązującego poprzednio, przed wej-
ściem w życie ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. Jak wiadomo, z art. 263 k.p. wynikało
zwolnienie od kosztów sądowych obu stron postępowania ale tylko w sprawach o
8
roszczenia pracownika. W obecnym stanie prawnym, jak wynika z art. 96 ust. 1 pkt 4
ustawy z 28 lipca 2005 r., zwolnienie od uiszczania kosztów sądowych w tej kategorii
spraw przysługuje tylko pracownikowi wnoszącemu powództwo. Zwolnienie to nie
obejmuje czterech pism wymienionych w art. 35 ust. 1. Gdyby z art. 35 ust. 1 wyni-
kało zwolnienie przedmiotowe dotyczące obu stron postępowania w sprawach z
zakresu prawa pracy, zbędna byłaby norma prawna ujęta w art. 96 ust. 1 pkt 4. Za-
tem, gdy chodzi o sprawy z zakresu prawa pracy, w których wartość przedmiotu
sporu nie przekracza 50.000 zł, wysokość i rodzaj opłat od apelacji, zażalenia, skargi
kasacyjnej i skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia
uregulowana została w art. 35, zwolnienie od obowiązku uiszczenia kosztów sądo-
wych powodów będących pracownikami wynika z art. 96 ust. 1 pkt 4. Pracodawcy
będący stroną w postępowaniu w sprawie z zakresu prawa pracy, nie są zwolnieni z
mocy ustawy od ponoszenia kosztów sądowych. Mogą jedynie ubiegać się o to
zwolnienie na zasadach ogólnych (art. 102 i 103). Skoro pracownik wnoszący pozew
w tej kategorii spraw (z zastrzeżeniem, że chodzi o sprawy, w których wartość
przedmiotu sporu nie przekracza 50.000 zł) nie ma obowiązku ponoszenia kosztów
sądowych za wyjątkiem opłat podstawowych od czterech pism wymienionych w art.
35 ust. 1, sąd obowiązany jest zgodnie z art. 113 ust. 1, w razie uwzględnienia po-
wództwa, obciążyć pozwanego pracodawcę tymi kosztami, których pracownik z mocy
art. 96 ust. 1 pkt 4 nie miał obowiązku uiścić. Obciążenie przeciwnika kosztami są-
dowymi, których strona nie miała obowiązku uiścić aktualizuje się wówczas, gdy „ist-
nieją do tego podstawy” (art. 113 ust. 1). Brak byłoby podstaw, gdyby również prze-
ciwnik korzystał ze zwolnienia od kosztów sądowych. W sprawach z zakresu prawa
pracy toczących się z powództwa pracownika, zakończonych jego uwzględnieniem,
taka sytuacja miałaby miejsce tylko wówczas, gdyby pracodawca uzyskał zwolnienie
od kosztów sądowych. Jeżeli tak nie stało się, zostanie obciążony kosztami, których
dotyczyło ustawowe zwolnienie pracownika; pracodawca nie jest objęty w tych spra-
wach ustawowym zwolnieniem od kosztów sądowych.
Z tych względów należało podjąć uchwałę o treści podanej w sentencji.
========================================
I PZP 1/07
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza (sprawozdawca), Sędziowie
SN: Józef Iwulski, Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Iwony Kaszczy-
szyn, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 5 marca 2007 r. sprawy z powództwa Mie-
czysławy L. przeciwko Ś. Akademii Medycznej w K. o uznanie wypowiedzenia za
bezskuteczne, na skutek zagadnienia prawnego przekazanego postanowieniem
Sądu Okręgowego w Katowicach z dnia 28 listopada 2006 r. [...]
„Czy w sprawach o roszczenia pracownika z zakresu prawa pracy, w których
wartość przedmiotu sporu nie przekracza kwoty 50. 000 zł pozwany pracodawca nie
należący do podmiotów wymienianych w art. 94 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o
kosztach sądowych w sprawach cywilnych, jak również nie należący do podmiotów
zwolnionych przez Sąd od kosztów sądowych, jest w oparciu o art. 35 ust. 1 ustawy
zwolniony od obowiązku ponoszenia opłat sądowych na zasadach określonych w art.
113 ust. 1 ustawy, których pracownik wygrywający sprawę nie miał obowiązku
uiścić?"
p o d j ą ł uchwałę:
Sąd w orzeczeniu kończącym w instancji sprawę z zakresu prawa pracy,
w której wartość przedmiotu sporu nie przewyższa kwoty 50.000 zł obciąży po-
zwanego pracodawcę na zasadach określonych w art. 113 ust. 1 ustawy z dnia
28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz.
1398 ze zm.) kosztami sądowymi, których nie miał obowiązku uiścić pracownik
wnoszący powództwo lub odwołanie do sądu (art. 96 ust. 1 pkt 4 tej ustawy) z
wyłączeniem opłat od pism wymienionych w art. 35 ust. 1 zdanie pierwsze tej
ustawy.
2
U z a s a d n i e n i e
Powódka Mieczysława L. domagała się uznania za bezskuteczne wypowie-
dzenia jej stosunku pracy przez pozwaną Ś. Akademię Medyczną w K. i zasądzenia
od niej na jej rzecz kosztów zastępstwa procesowego, a także nakazania pozwane-
mu zatrudnienia jej do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia sprawy.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Katowicach wyrokiem z dnia 13 września 2006 r.
[...] w pkt. 1 uznał za bezskuteczne rozwiązanie z powódką Mieczysławą L. stosunku
pracy dokonane przez pozwaną Ś. Akademię Medyczną w K., w pkt. 2 nakazał po-
branie od pozwanej Ś. Akademii Medycznej w K. na rzecz Skarbu Państwa (kasa
Sądu Rejonowego w Katowicach) kwoty 2.224 zł tytułem zwrotu nieuiszczonych
kosztów sądowych, w pkt. 3 zasądził od pozwanej Ś. Akademii Medycznej w K. na
rzecz powódki Mieczysławy L. kwotę 60 zł zastępstwa procesowego powódki, w pkt.
4 nałożył na pozwana Ś. Akademię Medyczną w K. obowiązek dalszego zatrudnienia
powódki Mieczysławy L. do czasu prawomocnego rozpoznania sprawy.
W uzasadnieniu wyroku Sąd Rejonowy stwierdził, że o kosztach sądowych
należało orzec na mocy art. 98 § 1 k.p.c. w związku z art. 113 ust. 1 i art. 13 ustawy z
dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz.
1398) w związku z art. 231
k.p.c. nakazując pobranie od pozwanej na rzecz Skarbu
Państwa opłaty stosunkowej, której powódka nie miała obowiązku uiścić.
Wartość przedmiotu sporu sprecyzowaną ostatecznie w oparciu o wyliczenia pozwa-
nej stanowiła suma wynagrodzenia powódki za jeden rok, tj. kwota 44.446,92 zł.
Od powyższego wyroku strona pozwana wniosła apelację, w której zaskarżyła
wyrok Sądu Rejonowego w całości. W uzasadnieniu apelacji pozwana podniosła „z
ostrożności procesowej”, zarzut bezpodstawnego obciążenia jej kosztami sądowymi
w kwocie 2.224,00 zł, przez nakazanie pobrania na rzecz Skarbu Państwa opłaty
stosunkowej, której powódka jako zwolniona na mocy ustawy nie miała obowiązku
uiścić (pkt 3 zaskarżonego wyroku) w oparciu o art. 113 ust. 1 i art. 13 ustawy z dnia
28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. W ocenie pozwanej,
obciążenie jej przez Sąd pierwszej instancji kosztami sądowymi nie znajduje uza-
sadnienia prawnego, bowiem powódka w oparciu o art. 96 ust. 1 pkt 4 w związku z
art. 35 ust. 1 powyższej ustawy zwolniona jest z obowiązku ponoszenia opłaty od
pozwu, skoro wartość przedmiotu sporu nie przekroczyła 50.000,00 zł.
3
Pozwana argumentowała, że zasada obciążania przeciwnika kosztami sądo-
wymi, w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji, których nie miała obowiązku
uiścić powódka, zawarta w art. 113 ust. 1 powołanej wyżej ustawy, ma zastosowanie
w przypadku, gdy ma miejsce sądowe zwolnienie z kosztów sądowych. W przeciw-
nym razie dochodzi, zdaniem pozwanej, do naruszenia zasady równości stron w pro-
cesie, bowiem pomimo iż powód-pracownik nie ma obowiązku ponoszenia kosztów
sądowych, to pozwany-pracodawca w sytuacji przegrania sporu, ma obowiązek
zwrotu kosztów sądowych, których powód nie miał obowiązku uiścić na mocy samej
ustawy.
Postanowieniem z dnia 28 listopada 2006 r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach, na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. przedsta-
wił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne: „Czy w sprawach o
roszczenia pracownika z zakresu prawa pracy, w których wartość przedmiotu sporu
nie przekracza kwoty 50.000 zł pozwany pracodawca nie należący do podmiotów
wymienionych w art. 94 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w spra-
wach cywilnych, jak również nie należący do podmiotów zwolnionych przez Sąd od
kosztów sądowych, jest w oparciu o art. 35 ust. 1 ustawy zwolniony od obowiązku
ponoszenia opłat sądowych na zasadach określonych w art. 113 ust. 1 ustawy, któ-
rych pracownik wygrywający sprawę nie miał obowiązku uiścić ?”. Sąd Okręgowy
podniósł w uzasadnieniu postanowienia, że w stanie prawnym obowiązują-
cym pod rządami nowej ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywil-
nych, czyli po uchyleniu art. 263 k.p. oraz art. 463 k.p.c., przedstawione za-
gadnienie dotyczy wszystkich spraw wymienionych w art. 476 § 1 k.p.c., a
zatem, także spraw o roszczenia związane ze stosunkiem pracy, spraw o
roszczenia z innych stosunków prawnych, do których z mocy odrębnych
przepisów stosuje się normy prawa pracy, oraz spraw o odszkodowanie
dochodzone od pracodawcy na podstawie przepisów o świadczeniach z
tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Udzielenie odpowiedzi
na przedstawione pytanie prawne może również rzutować na zasady orze-
kania o kosztach sądowych w sprawach z powództwa pracodawcy prze-
ciwko pracownikowi.
Sąd Okręgowy podniósł, że jednym z podstawowych założeń nowej
ustawy było ograniczenie zwolnień od kosztów - zarówno pod kątem pod-
miotowym jak i przedmiotowym. Jak to wynika z uzasadnienia projektu
4
ustawy (pkt 8j), zwolnienie od kosztów sądowych miało dotyczyć tylko nie-
których kategorii spraw o największej doniosłości społecznej - np. spraw o
alimenty, o ustalenie ojcostwa, spraw z zakresu opieki i kurateli, ale już nie
spraw z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Ograniczone
zwolnienie od kosztów sądowych, jak się wydaje, miało dotyczyć powoda -
pracownika a nie pozwanego pracodawcy, czy też powoda pracodawcy.
Wprowadzone uregulowania, jak na to wskazuje rozbieżne orzecz-
nictwo sądów powszechnych, a także różne poglądy przedstawione w pi-
śmiennictwie prawniczym, wywołują poważne wątpliwości interpretacyjne.
Sprowadzają się one do wzajemnej relacji występującej między art. 96 ust.
1 pkt 4, oraz art. 35 i art. 113 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach
sądowych w sprawach cywilnych. W myśl art. 96 ust. 1 pkt 4 ustawy, nie
mają obowiązku uiszczenia kosztów sądowych: pracownik wnoszący po-
wództwo lub strona wnosząca odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń
społecznych, z zastrzeżeniem art. 35 i 36. Z kolei zgodnie z art. 35 ust. 1
ustawy w sprawach z zakresu prawa pracy pobiera się opłatę podstawową
w kwocie 30 zł wyłącznie od apelacji, zażalenia, skargi kasacyjnej i skargi
o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Jed-
nakże w sprawach, w których wartość przedmiotu sporu przewyższa kwotę
50.000 zł pobiera się od wszystkich podlegających opłacie pism proceso-
wych opłatę stosunkową. Przepis art. 113 ust. 1 deklaruje natomiast zasa-
dę, że kosztami sądowymi, których strona nie miała obowiązku uiścić, sąd
w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji obciąży przeciwnika, jeżeli ist-
nieją do tego podstawy, przy odpowiednim zastosowaniu zasad obowią-
zujących przy zwrocie kosztów procesu.
Istota przedstawionego zagadnienia prawnego sprowadza się do
udzielenia odpowiedzi na pytanie na ile zwolnienie od kosztów sądowych
przyznane w art. 96 ust. 1 pkt 4 ustawy pracownikowi modyfikuje i rozsze-
rza treść art. 35 ust. 1 ustawy. W szczególności powstaje pytanie, czy art.
35 ustawy wprowadza zwolnienie przedmiotowe, z którego korzysta rów-
nież pracodawca. W art. 96 ust. 1 pkt 4 ustawy mowa jest bowiem tylko o
pracowniku wnoszącym powództwo. W art. 35 ust. 1 ustawy mowa jest z
kolei o pobieraniu opłat podstawowych od niektórych tylko pism proceso-
wych ogólnie w sprawach z zakresu prawa pracy, bez ograniczenia tej re-
5
gulacji do pracownika czy też określonej kategorii spraw. W rezultacie
może to prowadzić do wniosku, że pracodawca, chociaż nie został wymie-
niony w art. 96 ust. 1 pkt 4 ustawy, korzysta z takiego samego zwolnienia
od kosztów sądowych jak pracownik. W sprawach, w których wartość
przedmiotu sporu nie przewyższa kwoty 50.000 zł pracodawca nie ma
obowiązku ponoszenia innych opłat niż opłata podstawowa i to tylko od
pism wymienionych w art. 35 ust. 1.
Taka interpretacja może prowadzić do wykładni dalej idącej, zgodnie
z którą zwolnienie pracodawcy obejmuje również inne sprawy z zakresu
prawa pracy, niezależnie od podmiotu inicjującego to postępowanie. Wska-
zać bowiem należy, że przepis art. 35 ust. 1 nie precyzuje jakiej kategorii
spraw dotyczy, a w szczególności kto występuje po stronie powodowej
(pracownik czy pracodawca). Nie sposób bowiem uznać, że sprawy z po-
wództwa pracodawcy przeciwko pracownikowi aczkolwiek niewymienione
w art. 476 § 1 k.p.c. nie są sprawami z zakresu prawa pracy.
Istnieje - w ocenie Sądu - możliwość dokonania odmiennej wykładni.
Przyjmując, że intencją ustawodawcy było przyznanie pracownikowi (a nie
pracodawcy) ograniczonego zwolnienia od kosztów sądowych można za-
sadnie twierdzić, że przepis art. 35 ust. 1 zdanie 1 nie przyznaje zwolnienia
przedmiotowego. Wprowadza jedynie jednolite opłaty sądowe w postaci
opłaty podstawowej w kwocie 30 zł od wymienionych tam środków zaskar-
żenia bez względu na to czy pisma te pochodzą od pracownika lub praco-
dawcy i czy są wnoszone w sprawach wszczętych z powództwa pracowni-
ka czy też pracodawcy. Przy takim założeniu, w sprawach wszczętych z
powództwa pracodawcy bez względu na wartość przedmiotu sporu należy
pobrać na ogólnych zasadach od pracodawcy opłatę stosunkową. Przepis
art. 35 ust. 1 nie przyznaje bowiem pracodawcy takiego zwolnienia. Zwol-
nienie takie zostało przyznane pracownikowi w art. 96 ust. 1 pkt 4 i doty-
czy jedynie spraw o wartości przedmiotu sporu nieprzewyższającej kwoty
50.000 zł. Z kolei w sprawach z powództwa pracownika przeciwko praco-
dawcy o wartości przedmiotu sporu nieprzewyższającej kwoty 50.000 zł
powód - pracownik korzysta z ustawowego zwolnienia od kosztów sądo-
wych. W przypadku uwzględnienia powództwa w obu tych kategoriach
spraw nie pozbawia to Sądu możliwości obciążenia przeciwnika równo-
6
wartością opłaty stosunkowej. W sprawach o roszczenia pracownika, w któ-
rych wartość przedmiotu sporu nie przewyższa kwoty 50.000 zł znajdzie
wówczas zastosowanie przepis art. 113 ust. 1 ustawy dający podstawę do
pobrania od pozwanego pracodawcy na rzecz Skarbu Państwa równowar-
tości opłaty stosunkowej, której nie miał obowiązku uiścić pracownik wyta-
czający powództwo. Za przyjęciem powyższej koncepcji przemawia dodat-
kowo fakt, iż czym innym jest pobieranie określonego rodzaju opłat sądo-
wych od pism wnoszonych w toku postępowania (co reguluje art. 35 ust. 1
zdanie pierwsze), a czym innym jest ostateczne rozliczenie kosztów sądo-
wych w orzeczeniu kończącym postępowanie (co reguluje art. 113 ust. 1
ustawy).
Strona pozwana wniosła o udzielenie twierdzącej odpowiedzi na
przedstawione pytanie.
Prokurator biorący udział w postępowaniu przed Sądem Najwyższym
wniósł natomiast o udzielenie odpowiedzi przeczącej.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
Kluczowe znaczenie dla rozstrzygnięcia przedstawionego zagadnienia praw-
nego ma, jak słusznie zauważył Sąd Okręgowy w Katowicach, wyjaśnienie relacji
między art. 35 a art. 96 ust. 1 pkt 4 i 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o
kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz. 1398 ze zm.). Istotne
wnioski dla udzielenia odpowiedzi wynikają już z systematyki ustawy, z umiejscowie-
nia w niej przepisów, których wykładnia i wzajemny stosunek budzą wątpliwości.
Analizowany art. 35 jest zamieszczony w rozdziale 3 działu 3, noszącego nazwę
„Wysokość opłat w procesie”. Już sama nazwa działu pozwala na wnioski co do za-
kresu regulacji. Nie jest objęta normą prawną tego przepisu kwestia zwolnienia od
opłat a jedynie określenie ich wysokości. W art. 35 ust. 1 - jeżeli chodzi o sprawy, w
których wartość przedmiotu sporu nie przekracza 50.000 zł - ustalone zostały opłaty
od czterech wymienionych w nim pism procesowych, mających charakter środków
zaskarżenia. Pewne trudności może nastręczać zrozumienie sensu użytego w tym
przepisie wyrazu „wyłącznie” („w sprawach z zakresu prawa pracy pobiera się opłatę
podstawową w kwocie 30 zł wyłącznie od apelacji, zażalenia, skargi kasacyjnej i
skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia”). Można
7
zakładać dwa sposoby rozumienia tego określenia. Według pierwszego należy wno-
sić, że w sprawach z zakresu prawa pracy pobiera się opłaty tylko („wyłącznie”) od
wymienionych pism a nie pobiera się żadnych innych opłat, co oznaczałoby ustano-
wienie przedmiotowego zwolnienia od pozostałych opłat, jako że przepis art. 35 od-
nosi się bez wątpienia do obu stron postępowania w tych sprawach, zarówno pra-
cownika jak i pracodawcy. Wskazuje na to brak zastrzeżeń w treści art. 35 ust. 1, a
dobitne podkreślenie zasadności takiej konkluzji wynika z art. 35 ust.2, w którym
wyraźnie jest mowa o pracowniku i pracodawcy w sytuacji, gdy żadna ze stron sto-
sunku pracy nie zainicjowała postępowania a uczynił to inspektor pracy. Nie ma jed-
nakże dostatecznych argumentów przemawiających za uznaniem, że w art. 35 zo-
stało wprowadzone przedmiotowe zwolnienie obu stron postępowania w sprawach
ze stosunku pracy od ponoszenia innych opłat niż opłata podstawowa od pism w nim
wymienionych. Przede wszystkim należy podkreślić ponownie to, co na wstępie zo-
stało zauważone. Przepis art. 35 nie reguluje zwolnienia od opłat lecz ich wysokość.
Zwolnieniu od opłat poświęcony został inny dział ustawy, a w nim art. 96 ust. 1 pkt 4
odnoszący się do spraw z zakresu prawa pracy. Sens określenia „wyłącznie” staje
się w tej sytuacji zrozumiały: chodzi o wysokość opłat należnych od czterech pism,
tylko od tych pism a nie od innych wnoszonych w toku postępowania w sprawach z
zakresu prawa pracy. Przykładowo opłaty podstawowe nie są pobierane od sprze-
ciwu od wyroku zaocznego. Konieczność wnoszenia opłat od pism innych niż wy-
mienione w art. 35 oraz ich wysokość wynika z innych przepisów. Inaczej ujmując
konkluzję tego wątku rozważań, w sprawach z zakresu prawa pracy opłatę podsta-
wową pobiera się od obu stron postępowania wyłącznie od apelacji, zażalenia, skargi
kasacyjnej i skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzecze-
nia, natomiast inne przepisy ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych re-
gulują kwestie pobierania opłat od pozostałych pism w tych sprawach. Analogiczne
poglądy były już przedstawiane w orzecznictwie (postanowienie Sądu Najwyższego z
dnia 18 grudnia 2006 r., II PZ 59/06), a także w piśmiennictwie (M. Kowalska, A.
Malmuk-Cieplak: Stosowanie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych,
Przegląd Sądowy 2006 nr 9, s. 44). Nie ma przedmiotowego zwolnienia od kosztów
w sprawach z zakresu prawa pracy i tym różni się obecny system kosztów sądowych
w sprawach cywilnych od stanu prawnego obowiązującego poprzednio, przed wej-
ściem w życie ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. Jak wiadomo, z art. 263 k.p. wynikało
zwolnienie od kosztów sądowych obu stron postępowania ale tylko w sprawach o
8
roszczenia pracownika. W obecnym stanie prawnym, jak wynika z art. 96 ust. 1 pkt 4
ustawy z 28 lipca 2005 r., zwolnienie od uiszczania kosztów sądowych w tej kategorii
spraw przysługuje tylko pracownikowi wnoszącemu powództwo. Zwolnienie to nie
obejmuje czterech pism wymienionych w art. 35 ust. 1. Gdyby z art. 35 ust. 1 wyni-
kało zwolnienie przedmiotowe dotyczące obu stron postępowania w sprawach z
zakresu prawa pracy, zbędna byłaby norma prawna ujęta w art. 96 ust. 1 pkt 4. Za-
tem, gdy chodzi o sprawy z zakresu prawa pracy, w których wartość przedmiotu
sporu nie przekracza 50.000 zł, wysokość i rodzaj opłat od apelacji, zażalenia, skargi
kasacyjnej i skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia
uregulowana została w art. 35, zwolnienie od obowiązku uiszczenia kosztów sądo-
wych powodów będących pracownikami wynika z art. 96 ust. 1 pkt 4. Pracodawcy
będący stroną w postępowaniu w sprawie z zakresu prawa pracy, nie są zwolnieni z
mocy ustawy od ponoszenia kosztów sądowych. Mogą jedynie ubiegać się o to
zwolnienie na zasadach ogólnych (art. 102 i 103). Skoro pracownik wnoszący pozew
w tej kategorii spraw (z zastrzeżeniem, że chodzi o sprawy, w których wartość
przedmiotu sporu nie przekracza 50.000 zł) nie ma obowiązku ponoszenia kosztów
sądowych za wyjątkiem opłat podstawowych od czterech pism wymienionych w art.
35 ust. 1, sąd obowiązany jest zgodnie z art. 113 ust. 1, w razie uwzględnienia po-
wództwa, obciążyć pozwanego pracodawcę tymi kosztami, których pracownik z mocy
art. 96 ust. 1 pkt 4 nie miał obowiązku uiścić. Obciążenie przeciwnika kosztami są-
dowymi, których strona nie miała obowiązku uiścić aktualizuje się wówczas, gdy „ist-
nieją do tego podstawy” (art. 113 ust. 1). Brak byłoby podstaw, gdyby również prze-
ciwnik korzystał ze zwolnienia od kosztów sądowych. W sprawach z zakresu prawa
pracy toczących się z powództwa pracownika, zakończonych jego uwzględnieniem,
taka sytuacja miałaby miejsce tylko wówczas, gdyby pracodawca uzyskał zwolnienie
od kosztów sądowych. Jeżeli tak nie stało się, zostanie obciążony kosztami, których
dotyczyło ustawowe zwolnienie pracownika; pracodawca nie jest objęty w tych spra-
wach ustawowym zwolnieniem od kosztów sądowych.
Z tych względów należało podjąć uchwałę o treści podanej w sentencji.
========================================