Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 475/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 7 marca 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Barbara Myszka (przewodniczący)
SSN Iwona Koper (sprawozdawca)
SSN Marek Sychowicz
Protokolant Maryla Czajkowska
w sprawie z powództwa "D." Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
przeciwko P. Spółce Akcyjnej
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 7 marca 2007 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 31 maja 2006 r., sygn. akt [...],
oddala skargę kasacyjną i zasądza od powoda na rzecz
pozwanego kwotę 2700 zł (dwa tysiące siedemset) tytułem
zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
„D.” spółka z o.o. domagała się zasądzenia od P. S.A. kwoty 147.003,90 zł
z ustawowymi odsetkami od daty wytoczenia powództwa tytułem odszkodowania
należnego jej od dłużnika T.S., członka zarządu I. spółki z o.o., wskazując, że
odpowiedzialność pozwanego wynika z umowy ubezpieczenia odpowiedzialności
cywilnej członków władz spółki obejmującej okres od 1 stycznia do 31 grudnia 2001
r.
Sąd Okręgowy w P. wyrokiem z dnia 12 lipca 2005 r. oddalił powództwo,
przyjmując za jego podstawę następujące ustalenia faktyczne.
Prawomocnym nakazem zapłaty z dnia 16 maja 2002 r. Sąd Okręgowy w P.
zasądził od I. sp. z o. o. na rzecz powodowej spółki kwotę 162.049,78 zł z
ustawowymi odsetkami i kosztami postępowania. Dłużnik nie zapłacił dobrowolnie
zasądzonej od niego kwoty, w związku z tym powód wystąpił na drogę egzekucji,
która w niewielkim tylko stopniu okazała się skuteczna. Przekazane przez
komornika kwoty powód zaliczył na poczet długów wymagalnych w 2002 r.
Postanowieniem z dnia 30 czerwca 2004 r. komornik umorzył postępowanie
egzekucyjne wobec stwierdzenia bezskuteczności egzekucji. Dłużnik w ramach
prowadzonej działalności gospodarczej zajmował się wyposażeniem obiektów
gastronomicznych w sprzęt i meble kuchenne, co początkowo przynosiło znaczne
dochody. Istotne pogorszenie kondycji Spółki nastąpiło w 2002 r., kiedy ze
współpracy z nią wycofali się znaczący partnerzy. Na skutek narastających
zaległości płatniczych Spółka przestała płacić swoje zobowiązania. Pod koniec
2002 r. zarząd Spółki podjął decyzję o zaprzestaniu prowadzenia działalności
gospodarczej. Jedynym członkiem zarządu Spółki od jej powstania jest T.S., który
28 grudnia 2000 r. zawarł z pozwanym umowę ubezpieczenia odpowiedzialności
cywilnej członków władz Spółki obejmującą okres od 1 stycznia do 31 grudnia 2001
r. Kontrakt dotyczył odpowiedzialności cywilnej członka zarządu za szkody
wyrządzone Spółce oraz osobom trzecim w związku z wykonywaniem czynności
zawodowych, za które ponosi odpowiedzialność na zasadach określonych w
kodeksie handlowym, statucie, regulaminie i innych przepisach regulujących
3
odpowiedzialność tych osób, wynikłe ze zdarzeń powstałych w okresie
ubezpieczenia, choćby poszkodowani zgłosili je po tym terminie. Wobec
bezskuteczności egzekucji względem Spółki powód skierował swoje roszczenie
bezpośrednio wobec ubezpieczyciela przyjmując, że zachodzą przesłanki z art. 299
ksh do pociągnięcia do odpowiedzialności członka zarządu dłużniczej Spółki.
W ocenie Sądu Okręgowego w przytoczonym stanie ustaleń zachodzą
podstawy do przypisania odpowiedzialności za zobowiązania spółki I. objęte
nakazem zapłaty członkowi jej zarządu T.S. Pełnił on funkcję w czasie gdy
zobowiązanie to powstało, należność nie został spłacona, a egzekucja wobec
Spółki okazała się bezskuteczna, zaś zarząd spółki nie złożył wniosku o upadłość
lub wszczęcie postępowania układowego. Nie zostały też wykazane okoliczności
egzoneracyjne z art. 299 § 2 ksh. Nie oznacza to jednak, że pozwany będzie
ponosić odpowiedzialność za szkodę poniesioną przez powoda. Na podstawie
umowy ubezpieczenia pozwany odpowiadał bowiem za szkody wynikłe ze zdarzeń
powstałych w okresie ubezpieczenia. Zdarzeniem tym, powodującym
odpowiedzialność pozwanego na podstawie umowy ubezpieczenia oraz treści art.
299 ksh nie mogło być samo powstanie zobowiązania, czy też brak zapłaty
należności w terminie. Zgodnie z treścią art. 299 ksh o odpowiedzialności członka
zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością można mówić nie w chwili gdy
istnieje wymagalne i niezapłacone zobowiązanie, lecz dopiero wówczas, gdy
sytuacja majątkowa spółki jest tego rodzaju, że nie jest możliwe przeprowadzenie
skutecznej egzekucji tego zobowiązania z majątku spółki. Zdaniem tego Sądu,
skoro ochroną ubezpieczeniową objęty był okres od 1 stycznia do 31 grudnia 2001
r., to powód zgodnie z art. 6 k.c. i art. 232 k.p.c. powinien wykazać, że w tym
okresie zaistniało zdarzenie powodujące szkodę, a wiec powstały wymagalne i nie
zapłacone zobowiązania Spółki, w której funkcje członka zarządu pełnił
ubezpieczony, a majątek Spółki w okresie ubezpieczenia nie gwarantował
przeprowadzenia skutecznej egzekucji. W nawiązaniu do przeprowadzonych
dowodów Sąd Okręgowy wskazał że Spółka zaprzestała regulowania swoich
zobowiązań w 2002 r., nie zostało więc wykazane, że majątek spółki w okresie
ubezpieczania nie pozwalał na przeprowadzenie egzekucji należności, której
dotyczył spór. Nieskuteczna egzekucja miała miejsce w okresie od lipca 2002 r. do
4
czerwca 2004 r., gdy tymczasem aby wykazać odpowiedzialność pozwanego
powód powinien był wykazać, iż egzekucja ta już w 2001 r., była bezskuteczna.
W apelacji od wyroku Sądu Okręgowego powód zarzucał naruszenie art. 6
k.c. i art. 232 k.p.c. przez bezpodstawne obciążenie go obowiązkiem wykazania
bezskuteczności egzekucji już w 2001 r. Podnosił bezpodstawne przyjęcie przez
Sąd Okręgowy, że zarówno zdarzenie jak i szkoda powinny powstać w okresie
ubezpieczenia.
Sąd Apelacyjny zarzutu tego nie podzielił. W uzasadnieniu wyroku
oddalającego apelację wskazał, że odpowiedzialność członka zarządu spółki
z ograniczoną odpowiedzialnością aktualizuje się w świetle prawa materialnego
dopiero w momencie wykazania przez wierzyciela spółki bezskuteczności egzekucji
przeciwko osobie prawnej (art. 299 ksh). W konsekwencji zaaprobował stanowisko
Sądu Okręgowego, że na powodzie spoczywał obowiązek wykazania, iż w okresie
umownej ochrony ubezpieczeniowej majątek Spółki nie gwarantował
przeprowadzenia skutecznej egzekucji należności powoda, czemu powód nie
sprostał. Powód wystąpił z wnioskiem o egzekucję w dniu 30 lipca 2002 r., zatem
po wygaśnięciu umowy ubezpieczenia, egzekucja została zaś umorzona dopiero
30 czerwca 2004 r. Tym samym - jak stwierdził - wierzyciel nie wykazał, że
w okresie objętym umową ubezpieczenia nastąpił wypadek ubezpieczeniowy. Sąd
Apelacyjny wskazał nadto, że jak wynika to z akt komorniczych, egzekucja nie była
kierowana do całego majątku, a ograniczono ją do rachunku bankowego,
ruchomości i wierzytelności, jak też że egzekucja w 2001 r. nie była bezskuteczna
skoro udało się wówczas wyegzekwować pewne kwoty na rzecz powoda.
W skardze kasacyjnej, opartej na obu ustawowych podstawach powód
zarzucił:
1/ naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy,
a to
- przez zastosowanie art. 6 k.c. w zw. z art. 232 k.p.c. do okoliczności, która nie
miała istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy polegającej na przyjęciu, iż
powód powinien wykazać że powstało zdarzenie rodzące odpowiedzialność
5
odszkodowawczą T.S., jako członka zarządu za zobowiązanie tej osoby prawnej
wobec wierzyciela w okresie trwania umowy;
- przez nierozpoznanie istoty sprawy wskutek zaniechania odniesienia się w treści
uzasadnienia wyroku do zarzutów apelacji;
2/ naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię, a w konsekwencji
niewłaściwe zastosowanie art. 805 § 1, art. 822 § 2, art. 822 § 3 k.c. w zw. z art.
299 ksh poprzez przyjęcie, że przewidziany w umowie ubezpieczenia
odpowiedzialności cywilnej członka zarządu spółki wypadek ubezpieczeniowy
zaistniał z momentem bezskuteczności egzekucji, podczas gdy prawidłowo
należało uznać za wypadek ubezpieczeniowy moment powstania zobowiązania
spółki ubezpieczającej wobec powoda
Wnosił o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i zasądzenie kosztów postępowania
kasacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wywiedziony w ramach podstawy naruszenia przepisów postępowania
zarzut naruszenia art. 6 k.c. i art. 232 k.p.c. nie znalazł rozwinięcia w jej
uzasadnieniu, zaś w jego ogólnym ujęciu zawartym w petitum skargi nie może
być uznany za słuszny. Przedmiotem dowodzenia powinny być takie fakty, które
mają dla sprawy istotne znaczenie, to jest dotyczą przedmiotu procesu, przez co
należy rozumieć ich związek ze stosunkiem prawnym, który jest przedmiotem
procesu oraz mają znaczenie prawne. Z tego względu, wskazanie Sądu
Apelacyjnego odnośnie do powinności wykazania przez powoda w okolicznościach
sprawy, że w okresie trwania umowy ubezpieczenia powstało zdarzenie rodzące
odpowiedzialność odszkodowawczą członka zarządu dłużnej Spółki za jej
zobowiązania wobec powoda przedstawia się w kontekście omawianego zarzutu
jako w pełni uzasadnione.
Nie może odnieść skutku zarzut sformułowany przez skarżącego w postaci
opisowej jako „nierozpoznanie istoty sprawy”, który nie ma charakteru samodzielnej
podstawy kasacyjnej, kwalifikowanej przez wskazanie naruszonych przepisów
prawa procesowego.
6
Kodeks cywilny nie definiuje pojęcia „wypadku ubezpieczeniowego”,
pozostawiając określenie cech kwalifikujących dane zdarzenie jako wypadek
ubezpieczeniowy umowie (ogólnym warunkom ubezpieczenia).
W nauce ubezpieczeń przyjmuje się różne ujęcie wypadku
ubezpieczeniowego, którym może być:
1/ zdarzenie wyrządzające szkodę – wówczas odpowiedzialność zakładu
ubezpieczeń powstanie gdy zdarzenie to zajdzie w okresie ubezpieczenia,
niezależnie od tego, czy w tym samym okresie powstanie i ujawni się szkoda oraz
czy zgłoszone zostanie dotyczące jej roszczenie;
2/ powstanie szkody – wówczas odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń powstanie
jeżeli szkoda powstanie w okresie ubezpieczenia, niezależnie od tego kiedy szkoda
się ujawni oraz kiedy zaistnieje zdarzenie wywołujące szkodę i czy zgłoszone
zostało roszczenie dotyczące szkody;
3/ naprawienie szkody - wówczas odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń
powstanie jeżeli szkoda ujawni się w okresie ubezpieczenia niezależnie od daty jej
powstania, daty zdarzenia, które spowodowało szkodę oraz chwili zgłoszenia
roszczenia;
4/ zgłoszenia roszczenia - wówczas odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń
powstanie jeżeli w okresie ubezpieczenia poszkodowany zgłosi roszczenie
niezależnie od daty zdarzenia wywołującego szkodę oraz daty powstania
i ujawnienia się szkody.
Dokonany przez strony umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej
wybór odnośnie do ujęcia wypadku ubezpieczeniowego wyznacza zarazem
czasowy zakres umowy.
Umowa ubezpieczenia jak i stanowiące jej integralną cześć ogólne warunki
umów podlegają wykładni według reguł określonych w art. 65 § 2 k.c., a co za tym
idzie właściwą podstawę zarzutu błędnego - w rozumieniu tej umowy - przyjęcia
przez Sądy orzekające pojęcia wypadku ubezpieczeniowego stanowi naruszenie
tego przepisu. Zarzutu takiego jednakże wniesiona skarga nie zawiera.
7
Bezskutecznie w tym względzie podnosi natomiast skarżący naruszenie przepisów
art. 805 § 1, art. 822 § 1, § 2 i § 3 k.c., które kwestii tej nie normują.
Dodatkowo jedynie pozostaje zauważyć, iż przepis art. 822 k.c. w dacie
zawarcia przedmiotowej umowy nie dzielił się na paragrafy, a jego treść
odpowiadała treści obecnego § 1 tego przepisu, obowiązującego w tym brzmieniu
od dnia 1 stycznia 2004 r. (zmieniony ustawą z dnia 22 maja 2003 r. o działalności
ubezpieczeniowej Dz.U. Nr 124, poz. 1151). Bezprzedmiotowe są tym samym
wywody skarżącego odnośnie do skutków prawnych, jakie dla ukształtowania
stosunku prawnego między stronami umowy ubezpieczenia wynikają z tego
przepisu w jego aktualnym brzmieniu.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną (art. 39814
k.p.c.).