Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 479/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 7 marca 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Barbara Myszka (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Iwona Koper
SSN Marek Sychowicz
Protokolant Maryla Czajkowska
w sprawie z powództwa "I." Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
przeciwko "A." Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 7 marca 2007 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 17 marca 2006 r., sygn. akt [...],
oddala skargę kasacyjną i zasądza od pozwanej na rzecz
powódki kwotę 1800 zł (jeden tysiąc osiemset złotych) tytułem
zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
„I.” spółka z o.o. w pozwie z dnia 14 lutego 2005 r. wnosiła o zasądzenie od
„A.” spółki z o.o. kwoty 150 000 zł z odsetkami tytułem części należnego jej
podwójnego zadatku w wysokości 340 000 zł.
Wyrokiem z dnia 22 sierpnia 2005 r. Sąd Okręgowy – Sąd Gospodarczy w Ł.
oddalił powództwo, przyjmując za podstawę orzeczenia następujący stan faktyczny.
W dniu 10 października 2001 r. strony zawarły umowę przedwstępną
sprzedaży, w której pozwana zobowiązała się sprzedać powódce w ciągu
12 miesięcy 90 240 akcji serii K. Banku […]S.A. za cenę 3 699 840 zł. Strony
postanowiły, że tytułem zadatku powódka zapłaci pozwanej kwotę 3 699 840 zł
w ratach, w tym 130 000 zł do dnia 15 października 2001 r., po 20 000 zł do końca
każdego kolejnego miesiąca poczynając od listopada 2001 r. do sierpnia 2002 r.,
a całą kwotę 3 369 840 zł do dnia 9 września 2002 r. Uchwałą z dnia 23 maja 2002
r. walne zgromadzenie akcjonariuszy Banku S.A. stwierdziło, że emisja akcji serii
„K” nie doszła do skutku w związku z czym zobowiązało zarząd do zwrotu
inwestorom środków przeznaczonych na opłacenie akcji.
W dniu 3 października 2002 r. powódka zawarła ze spółką z o.o. pod firmą
„C.” umowę przelewu wierzytelności, w której oświadczyła, że na podstawie umowy
zawartej z pozwaną w dniu 10 października 2001 r. wpłaciła zadatek w kwocie 170
000 zł, że przysługuje jej wobec pozwanej roszczenie o zapłatę podwójnego
zadatku oraz że dokonuje przelewu wierzytelności z tego tytułu w kwocie 340 000 zł
na rzecz „C.”.
Powołując się na zawarcie tej umowy spółka „C.” w marcu 2003 r. wystąpiła
przeciwko pozwanej z pozwem o zapłatę kwoty 19 000 zł, stanowiącej część
nabytej wierzytelności. Nakazem zapłaty z dnia 15 kwietnia 2003 r., Sąd Rejonowy
w Ł. nakazał pozwanej, aby zapłaciła spółce „C.” kwotę 19 000 zł z odsetkami i
kosztami postępowania. Wydany nakaz uprawomocnił się bez zaskarżenia, a
objęta nim wierzytelność została zapłacona.
3
Pozwana spółka wystąpiła przeciwko stronom umowy przelewu z dnia
3 października 2002 r. z pozwem o ustalenie jej bezskuteczności i nieistnienia
prawa do żądania podwójnego zadatku. W dniu 16 sierpnia 2004 r. Sąd Okręgowy
w Ł. wydał w tej sprawie wyrok zaoczny, którym ustalił bezskuteczność – wobec
spółki „A.” – umowy przelewu wierzytelności zawartej dnia 3 października 2002 r.
między „G.” a „C.” oraz nieistnienie prawa tych spółek do żądania od „A.”
podwójnego zadatku. Wyrok ten również uprawomocnił się bez zaskarżenia.
W dniu 9 lutego 2005 r. powódka wystąpiła przeciwko pozwanej z pozwem
o zapłatę kwoty 150 000 zł, twierdząc, że kwota ta stanowi część należnego jej od
pozwanej podwójnego zadatku. W sprawie wydany został nakaz zapłaty, jednak
pozwana wniosła od niego sprzeciw i dalsze postępowanie toczy się przed Sądem
Okręgowym w Ł.
Dokonując powyższych ustaleń, Sąd Okręgowy ze względu na treść art.
47912
§ 1 k.p.c. pominął dowód ze zwrotnej umowy przelewu wierzytelności
zawartej w dniu 3 grudnia 2004 r. między „C.” a „I.”, na podstawie której pierwsza z
wymienionych spółek przelała zwrotnie na drugą część wierzytelności wynikającej z
umowy przelewu z dnia 3 października 2002 r. w kwocie 300 000 zł, stwierdził
bowiem, że powódka przedstawiła ten dowód dopiero przy piśmie z dnia 11 lipca
2005 r., podczas gdy według powołanego przepisu powinna załączyć go do pozwu.
Sąd Okręgowy uznał, że w świetle przedstawionego stanu faktycznego
żądanie pozwu jest nieuzasadnione i to z kilku niezależnych od siebie przyczyn. Po
pierwsze, dlatego że niewykonanie umowy przedwstępnej nastąpiło wskutek
okoliczności, za które pozwana nie ponosi odpowiedzialności, a, zgodnie z art. 394
§ 3 k.c., w takim wypadku obowiązek zwrotu podwójnego zadatku odpada. Po
drugie, dlatego że prawomocnym wyrokiem z dnia 16 sierpnia 2004 r. Sąd
Okręgowy ustalił nieistnienie prawa powódki do żądania od pozwanej podwójnego
zadatku, a wyrok ten, według art. 365 § 1 k.p.c., wiąże sąd w niniejszej sprawie. Po
trzecie wreszcie, dlatego że powódka nie wykazała swojej legitymacji czynnej, gdyż
przedstawiona cesja zwrotna z dnia 3 grudnia 2004 r. nie mogła być brana pod
uwagę z powodu prekluzji dowodowej. Sąd Okręgowy rozważał możliwość
uwzględnienia żądania pozwu przez zasądzenie kwoty faktycznie wpłaconego
4
zadatku, uznał jednak, że żądanie podwójnego zadatku nie jest równoznaczne
z żądaniem zwrotu wpłaconego zadatku, a powódka dochodziła części podwójnego
zadatku i to żądanie było dla Sądu wiążące.
Na skutek apelacji powódki Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 17 marca 2006
r. zmienił wyrok Sądu Okręgowego i zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę
150 000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 19 maja 2005 r.
Sąd Apelacyjny uznał za własne ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji
i uzupełniająco tylko ustalił, że toczące się przed Sądem Okręgowym postępowanie
w sprawie o zapłatę kwoty 150 000 zł zakończyło się wydaniem w dniu 8 lipca 2005
r. wyroku oddalającego powództwo z powodu braku legitymacji czynnej,
spowodowanego zawarciem w dniu 3 października 2002 r. umowy przelewu
wierzytelności na rzecz „C.”. Apelacja powódki od tego wyroku została oddalona
wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 16 lutego 2006 r.
Oceniając przedstawiony stan faktyczny, Sąd Apelacyjny podkreślił, że
zarówno fakt uiszczenia przez powódkę zadatku w kwocie 170 000 zł, jak
i przyczyna, dla której nie doszło do zawarcia umowy sprzedaży, pozostawały poza
sporem. Nie ulegało zatem wątpliwości, że niewykonanie umowy przedwstępnej
nastąpiło wskutek okoliczności, za które żadna ze stron nie ponosi
odpowiedzialności. W takim wypadku, zgodnie z art. 394 § 3 k.c., zadatek powinien
być zwrócony, a obowiązek zapłaty sumy dwukrotnie wyższej odpada. Stwierdził to
także Sąd Okręgowy w Ł. w wyroku zaocznym z dnia 16 sierpnia 2004 r., z tym że
wyrok ten zawiera rozstrzygnięcie tylko o nieistnieniu prawa do żądania zwrotu
zadatku w podwójnej wysokości i nie stoi na przeszkodzie orzekaniu o zwrocie
wpłaconego zadatku. Poza sporem pozostawała również okoliczność – stwierdził
dalej Sąd Apelacyjny – że pozwana otrzymała zwrot z Banku […] S.A. całego
uiszczonego przez powódkę zadatku, że z otrzymanej kwoty zapłaciła należność
wynikającą z nakazu zapłaty z dnia 15 kwietnia 2003 r. oraz że pozostała kwota nie
została rozliczona. W tej sytuacji nie można odmówić powódce prawa dochodzenia
zwrotu pozostałej części uiszczonego zadatku. Sąd pierwszej instancji dokonał,
zdaniem Sądu Apelacyjnego, błędnej wykładni art. 321 § 1 k.p.c., przyjmując, że
przepis ten stoi na przeszkodzie orzeczeniu o zwrocie wpłaconego zadatku, sąd nie
5
jest bowiem związany wskazaną przez powoda podstawą prawną żądania,
a zasądzenie żądanego przedmiotu z innych przyczyn niż wymienione w pozwie,
ale takich, które wynikają z przytoczonych okoliczności faktycznych, nie narusza
art. 321 § 1 k.p.c.
Sąd Apelacyjny podkreślił, że pominięcie dowodu z dokumentu w postaci
cesji zwrotnej nie mogło wywołać u pozwanej wątpliwości co do legitymacji czynnej
powódki, ponieważ wyrokiem zaocznym z dnia 16 sierpnia 2004 r., na skutek
powództwa pozwanej, ustalono bezskuteczność umowy przelewu z dnia
3 października 2002 r. W tej sytuacji odwołanie się w pozwie do umowy
przedwstępnej jako podstawy zgłoszonego żądania było – zdaniem Sądu
Apelacyjnego – uzasadnione.
W skardze kasacyjnej od wyroku Sądu Apelacyjnego pozwana – powołując
się na obydwie podstawy określone w art. 3983
§ 1 k.p.c. – wnosiła o jego uchylenie
w części uwzględniającej powództwo oraz orzekającej o kosztach procesu
i odrzucenie pozwu bądź umorzenie postępowania ewentualnie przekazanie
sprawy w tym zakresie Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
W ramach pierwszej podstawy kasacyjnej wskazała na naruszenie art. 394 § 3 k.c.
przez jego zastosowanie do stanu faktycznego niedostatecznie wyjaśnionego
w kwestii legitymacji czynnej i ustalonego z pominięciem kwalifikacji prawnej
umowy przedwstępnej w części stanowiącej o roszczeniu powódki
z uwzględnieniem granic określonych w art. 3531
k.c. w aspekcie oceny prawnej
charakteru świadczenia nazwanego zadatkiem. W ramach drugiej podniosła
natomiast zarzut obrazy przepisów: art. 379 pkt 3 k.p.c. przez wydanie
zaskarżonego wyroku w warunkach prawomocnego osądzenia sprawy [...], a także
zawisłości sporu w sprawie [...] o zapłatę kwoty 19 000 zł, rozpoznawanej w
postępowaniu apelacyjnym przez Sąd Okręgowy w Ł., art. 328 § 2 w związku z art.
391 k.p.c. przez brak wskazania podstawy prawnej wyroku w zakresie
rozstrzygnięcia o legitymacji czynnej powódki i brak rozważenia skuteczności
dokonanego przez powódkę przelewu roszczenia, art. 382 i art. 233 § 1 w związku
z art. 391 k.p.c. przez brak wszechstronnego rozważenia zebranego materiału, art.
365 § 1 w związku z art. 391 k.p.c. przez uznanie mocy wiążącej orzeczenia w
zakresie nieadekwatnym do treści wyroku zaocznego z dnia 16 sierpnia 2004 r., art.
6
387 § 1, art. 379 pkt 3 i art. 316 § 1 w związku z art. 391 k.p.c. przez
nieuwzględnienie w chwili zamknięcia rozprawy powagi rzeczy osądzonej oraz
zawisłości sporu, art. 386 § 1 k.p.c. przez uwzględnienie apelacji powoda pomimo
jej bezzasadności, i art. 386 § 2 k.p.c. przez brak odrzucenia pozwu ze względu na
prawomocne orzeczenie co do kwoty 19 000 zł, dochodzonej w sprawie [...].
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Najdalej idący spośród zarzutów podniesionych w ramach drugiej podstawy
kasacyjnej dotyczy nieważności postępowania spowodowanej, zdaniem skarżącej,
wydaniem zaskarżonego wyroku w warunkach zarówno powagi rzeczy osądzonej,
jak i zawisłości sporu. Zarzut ten został postawiony trzykrotnie jako uzasadniający
naruszenie przepisów, po pierwsze, art. 379 pkt 3 k.p.c., po drugie, art. 378 § 1
i art. 316 § 1 w związku z art. 391 k.p.c., i po trzecie wreszcie – art. 386 § 3 k.p.c.
Z powagi rzeczy osądzonej korzystać ma przy tym prawomocny wyrok z dnia
8 lipca 2005 r. Sądu Okręgowego w Ł. oddalający powództwo spółki „I.” skierowane
przeciwko pozwanej o zapłatę kwoty 150 000 zł w sprawie [...], natomiast zawisłość
sporu wystąpić miała z chwilą doręczenia odpisu pozwu w sprawie z powództwa
„C.” przeciwko pozwanej o zapłatę kwoty 19 000 zł z tytułu części podwójnego
zadatku, rozpoznawanej w postępowaniu apelacyjnym przez Sąd Okręgowy w Ł.
Przystępując do rozważenia powyższego zarzutu trzeba przypomnieć, że,
według ustaleń przyjętych za podstawę wydania zaskarżonego wyroku, w marcu
2003 r. spółka „C.” wystąpiła z pozwem o zasądzenie od pozwanej kwoty 19 000 zł,
w dniu 9 lutego 2005 r. powódka wystąpiła z pozwem o zasądzenie od pozwanej
kwoty 150 000 zł, a w dniu 14 lutego 2005 r. z pozwem, który zapoczątkował
postępowanie w niniejszej sprawie. W każdej w tych spraw chodziło o zasądzenie
od pozwanej części podwójnego zadatku uiszczonego przez powódkę w związku z
zawarciem umowy przedwstępnej sprzedaży, powódka przyjmowała bowiem, że
przysługuje jej z tego tytułu w stosunku do pozwanej wierzytelność w kwocie 340
000 zł. Przedmiotem tych spraw nie było zatem „to samo roszczenie” w rozumieniu
art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c., lecz różne części roszczenia wywodzącego się z tego
samego zdarzenia, jakim było uiszczenie przez powódkę kwoty 170 000 zł w
związku z zawarciem umowy przedwstępnej sprzedaży, która – jak się później
7
okazało – nie doszła do skutku. Tego rodzaju rozdrobnienie roszczenia występuje
w sytuacji, w której strona powodowa nie dochodzi jednym pozwem całego
roszczenia materialnoprawnego, wynikającego z określonego stosunku prawnego,
lecz dochodzi tylko części tego roszczenia albo dochodzi go w częściach w kilku
różnych pozwach. W kodeksie postępowania cywilnego nie uregulowano
wprawdzie wprost dopuszczalności rozdrabniania roszczenia materialnoprawnego
przez dochodzenie jego części w odrębnych procesach, jednak zarówno
w orzecznictwie, jak i w doktrynie uznaje się takie rozdrabnianie za dopuszczalne.
Pozwany nie może w takim wypadku podnosić zarzutu sprawy w toku, gdyż nie
zachodzi tu identyczność roszczeń procesowych, w każdym bowiem takim pozwie
roszczenie procesowe jest samoistne i różne od pozostałych (zob. wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 4 października 1966 r., II PR 123/66, OSNCP 1967, nr 12, poz.
219, z dnia 14 maja 2003 r., I CKN 263/01, niepubl. i z dnia 23 marca 2006 r., IV
CSK 89/05, OSNC 2007. nr 1, poz. 15 oraz uchwały Sądu Najwyższego z dnia
5 lipca 1995 r., III CZP 81/95, niepubl. i z dnia 5 lipca 1995 r., III CZP 81/95, OSNC
1995, nr 11, poz. 159). Skarżąca myli się zatem przyjmując, że doręczenie odpisu
pozwu w kolejnej sprawie z powództwa „C.” przeciwko pozwanej o zasądzenie
kwoty 19 000 zł z tytułu części podwójnego zadatku, opatrzonej w Sądzie
Okręgowym w Ł. sygnaturą [...], powodowało zawisłość sporu i mogło uzasadniać
zarzut sprawy w toku. Orzeczenie, co do części roszczenia, nie ma też powagi
rzeczy osądzonej co do jego reszty, wobec czego nie stanowi przeszkody do
oddzielnego dochodzenia tej reszty.
Odrębnym zagadnieniem jest wyjaśniana już przez Sąd Najwyższy kwestia
związania sądu orzekającego o pozostałej części roszczenia wcześniejszym
prawomocnym wyrokiem rozstrzygającym o zasadzie odpowiedzialności (zob.
uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 29 marca 1994 r., III CZP 29/94, niepubl. oraz
wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14 maja 2003 r., I CKN 263/01, niepubl. i z dnia
23 marca 2006 r., IV CSK 89/05, OSNC 2007, nr 1, poz. 15). Nie zachodzi jednak
potrzeba szerszego omawiania tej problematyki, ponieważ skarga kasacyjna nie
zawiera odnoszących się do niej zarzutów.
Kolejny zarzut podniesiony przez skarżącą dotyczy natomiast obrazy art. 365
§ 1 w związku z art. 391 k.p.c. przez przyjęcie mocy wiążącej wyroku zaocznego
8
z dnia 16 sierpnia 2004 r. w zakresie nieadekwatnym do zawartego w nim
rozstrzygnięcia. Zdaniem skarżącej, instytucja bezskuteczności względnej,
uregulowana w art. 59 i art. 527 k.c., nie eliminuje stosunku prawnego łączącego
strony, którego bezskuteczność zostaje orzeczona wobec osoby trzeciej. Nie było
tym samym podstaw do przyjęcia, że wydanie wyroku zaocznego z dnia 16 sierpnia
2004 r. spowodowało upadek przelewu i legitymowało powódkę do dochodzenia
roszczenia wprost z umowy przedwstępnej sprzedaży.
Odnosząc się do tego zarzutu trzeba zauważyć, że dotyczy on
materialnoprawnej oceny skutków wyroku zaocznego z dnia 16 sierpnia 2004 r.,
którym Sąd Okręgowy uznał umowę przelewu wierzytelności z dnia 3 października
2002 r. za bezskuteczną w stosunku do skarżącej, nie ulega bowiem wątpliwości,
że, zgodnie z art. 365 § 1 k.p.c., wyrok ten wiąże strony, którymi były w tej sprawie
strony niniejszego procesu oraz spółka pod firmą „C.”. Powołanym wyrokiem Sąd
Okręgowy ustalił bezskuteczność – w stosunku do spółki „A.” – umowy przelewu
wierzytelności zawartej w dniu 3 października 2002 r. między spółką „I.” a spółką
„C.”. Nie zastrzegł jednak, że uznanie umowy za bezskuteczną służy zaspokojeniu
konkretnego roszczenia lub konkretnej wierzytelności. Skarżąca ma niewątpliwie
rację wywodząc, że instytucje unormowane w art. 59 i art. 527 k.c. (także w art.
916, art. 1024 i art. 1036 k.c.) opierają się na konstrukcji bezskuteczności
względnej. W niniejszej sprawie chodziło jednak o znaczenie bezskuteczności
względnej będącej wynikiem prawomocnego orzeczenia sądowego, która polega
na tym, że w stosunku do określonych w tym orzeczeniu osób umowa uznana za
bezskuteczną nie wywołuje wynikających z niej skutków prawnych, tak – jak gdyby
nie została zawarta, natomiast w stosunku do pozostałych osób jest w pełni
skuteczna. Skoro w wyroku zaocznym z dnia 16 sierpnia 2004 r. nie zastrzeżono,
że stwierdzona nim bezskuteczność umowy przelewu z dnia 3 października 2002 r.
służy tylko zaspokojeniu konkretnego roszczenia, umowę tę należy między
stronami sprawy zakończonej tym wyrokiem traktować tak jakby w ogóle nie została
zawarta. Prawidłowo zatem Sąd Apelacyjny przyjął, że między stronami wystąpił
taki stan jakby umowa przelewu nie została zawarta, dzięki czemu powódka mogła
odwołać się wprost do przedwstępnej umowy sprzedaży.
9
Nieuzasadnione są również pozostałe zarzuty podniesione w ramach drugiej
podstawy kasacyjnej. Co się tyczy art. 233 k.p.c., to już przed nowelizacją kodeksu
postępowania cywilnego dokonaną ustawą z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie
.......” (Dz.U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98) Sąd Najwyższy podkreślał, że naruszenie art.
233 § 1 k.p.c. może wypełniać podstawę kasacyjną z art. 3931
pkt 2 k.p.c. tylko
wyjątkowo, gdy skarżący, posługując się wyłącznie argumentami jurydycznymi,
wykaże, iż sąd drugiej instancji rażąco naruszył ustanowione w tym przepisie
zasady oceny wiarygodności i mocy dowodów i że naruszenie to mogło mieć wpływ
na wynik sprawy. Postawienie zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. nie mogło
polegać na zaprezentowaniu przez skarżącego stanu faktycznego, ustalonego
przez niego na podstawie własnej oceny dowodów (zob. orzeczenia Sądu
Najwyższego: z dnia 29 października 1996 r., II CKN 8/96, OSNC 1997, nr 3, poz.
30; z dnia 22 lutego 1997 r., I CKN 34/96, nie publ.; z dnia 16 października 1997 r.,
II CKN 393/97, nie publ.; z dnia 17 kwietnia 1998 r., II CKN 704/97, OSNC 1998, nr
12, poz. 214; z dnia 14 stycznia 2000 r., I CKN 1169/99, OSNC 2000, nr 7-8, poz.
139; z dnia 10 kwietnia 2000 r., V CKN 17/00, OSNC 2000, nr 10, poz. 189). Po
nowelizacji dokonanej powołaną ustawą zarzut obrazy art. 233 § 1 k.p.c. nie może
być w ogóle skutecznie podniesiony w skardze kasacyjnej, ponieważ, zgodnie z art.
3983
§ 3 k.p.c., podstawą skargi nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów
lub oceny dowodów.
Skarżąca nie wykazała też, by Sąd Apelacyjny naruszył art. 328 § 2 k.p.c.,
który notabene może wypełniać podstawę kasacyjną z art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.
tylko wyjątkowo, gdy z powodu istotnych braków w uzasadnieniu zaskarżone
orzeczenie nie poddaje się kontroli kasacyjnej (zob. wyroki Sądu Najwyższego
z dnia 18 kwietnia 1997 r., I PKN 97/97, OSNAPiUS 1998, nr 4, poz. 121, z dnia
26 listopada 1999 r., III CKN 460/98, OSNC 2000, nr 5, poz. 100 oraz z dnia
25 października 2000 r., IV CKN 142/00, niepubl.).
Za pozbawiony racji uznać trzeba również zarzut naruszenia art. 386 § 1
k.p.c. przez uwzględnienie apelacji pomimo jej bezzasadności. Sąd drugiej instancji
nie narusza bowiem art. 386 § 1 k.p.c., jeżeli uwzględni apelację i zmieni wyrok
sądu pierwszej instancji na podstawie oceny, że apelacja jest uzasadniona,
10
niezależnie od twierdzenia strony, iż była bezzasadna (zob. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 7 lipca 2000 r., I PKN 711/99, OSNAPiUS 2002, nr 1, poz. 13).
Przystępując do oceny zasadności pierwszej podstawy kasacyjnej trzeba
zgodzić się z poglądem skarżącej, że kwota wręczona kontrahentowi po zawarciu
umowy nie może być uznana za uiszczoną tytułem zadatku. Stanowisko takie zajął
już Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 października 1999 r., I CKN 262/98 (OSNC
2000, nr 4, poz. 71), podkreślając, że według 394 § 2 k.c. zadatek stanowi
zastrzeżenie zamieszczone w zawartej umowie, różniące się od innych jej
postanowień tym, że jego skuteczność zależy od „dania” pieniędzy lub rzeczy (ma
zatem charakter realny; zob. też wyroki Sądu Najwyższego z dnia 18 maja 2000 r.,
III CKN 245/00, niepubl., z dnia 15 maja 2003 r., I CKN 340/01, niepubl. i z dnia
30 stycznia 2004 r., I CK 129/03, niepubl.).
W niniejszej sprawie kwota 170 000 zł, nazwana przez strony zadatkiem,
została przez powódkę zapłacona dopiero po zawarciu umowy przedwstępnej
sprzedaży z dnia 10 października 2001 r., wobec czego nie mogła być uznana za
zadatek w rozumieniu art. 394 § 3 k.c., a jedynie za świadczenie na poczet ceny
sprzedaży. Wobec niedojścia do skutku umowy sprzedaży, kwota ta stała się
świadczeniem nienależnym, zamierzony cel świadczenia nie został bowiem
osiągnięty (art. 410 § 2 k.c.). Powódka uzyskała tym samym roszczenie o zwrot
nienależnego świadczenia.
Skarżąca ma wprawdzie rację podnosząc, że Sąd Apelacyjny błędnie
zastosował art. 394 § 3 k.c., jednak zarzut naruszenia tego przepisu nie może
stanowić skutecznej podstawy kasacyjnej, gdyż – ze względu na przysługujące
powódce roszczenie o zwrot nienależnego świadczenia – nie pozostaje
w bezpośrednim związku przyczynowym z wynikiem sprawy. W konsekwencji,
zaskarżony wyrok, mimo częściowo błędnego uzasadnienia, odpowiada prawu.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
, art. 98 § 1 i 3
oraz art. 99 w związku z art. 39821
i art. 391 § 1 k.p.c. orzekł, jak w sentencji.
11