Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 165/06
UCHWAŁA
Dnia 8 marca 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Hubert Wrzeszcz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Strus
SSN Kazimierz Zawada
Protokolant Bożena Kowalska
w sprawie z powództwa "A." sp. z o. o.
przeciwko M. sp. z o. o.
o zapłatę,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 8 marca 2007 r.,
zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Apelacyjny
postanowieniem z dnia 5 grudnia 2006 r., sygn. akt [...],:
„Czy dokonując dopuszczalnej w świetle art. 193 § 1 k.p.c.
zmiany przedmiotowej powództwa i występując w sprawie
gospodarczej z nowym roszczeniem pieniężnym zamiast roszczenia
pierwotnego, powód jest obowiązany do uiszczenia ponownie opłaty
od pozwu ?”
podjął uchwałę:
W wypadku przedmiotowej zmiany powództwa w sprawie
gospodarczej, polegającej na wystąpieniu z nowym roszczeniem
zamiast dotychczasowego, nie pobiera się opłaty od nowego
roszczenia, jeżeli jego wysokość jest niższa od
dotychczasowego.
2
Uzasadnienie
W sprawie, podlegającej rozpoznaniu w postępowaniu odrębnym
w sprawach gospodarczych, powódka domagała się, aby sąd nakazał pozwanej
zapłacić na jej rzecz – nakazem zapłaty wydanym w postępowaniu upominawczym
– 159 000 zł z tytułu zwrotu nakładów na nieruchomość.
Z okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie wynika, że dnia
30 października 2003 r. strony zawarły umowę przedwstępną, przez którą
pozwana zobowiązała się sprzedać powódce prawo użytkowania wieczystego
gruntu i własności wzniesionych na nim budynków, stanowiących nakłady osób
trzecich. Powódka zwróciła tym osobom – zgodnie z umową przedwstępną –
ustaloną ryczałtowo wartość nakładów w wysokości 120 000 zł. Pozwana nie
przystąpiła do zawarcia umowy przyrzeczonej i sprzedała prawo użytkowania
gruntu innej osobie. Powódka wskazała jako podstawę prawną żądania art. 230 k.c.
w związku z art. 226 k.c. i wyjaśniła, że wysokość dochodzonego roszczenia
odpowiada ustalonej przez biegłego bezspornej części wartości nakładów.
Nakazem zapłaty z dnia 31 lipca 2006 r. Sąd Okręgowy w O. uwzględnił
powództwo. Od tego nakazu pozwania wniosła skutecznie sprzeciw. Powódka w
piśmie procesowym z dnia 6 października 2006 r., oznaczonym jako „odpowiedź na
sprzeciw wraz z przekształceniem przedmiotowym powództwa”, wniosła – zamiast
roszczenia pierwotnego – o zasądzenie od pozwanej na jej rzecz 120 000 zł
tytułem odszkodowania za szkodę powstała na skutek niezawarcia umowy
przyrzeczonej. Jako podstawę prawną nowego roszczenia wskazała art. 390 § 1
k.c. w związku z art. 471 k.c. i wyjaśniła, że szkoda, której naprawienia dochodzi,
odpowiada wartości zwróconych nakładów.
Zarządzeniem z dnia 18 października 2006 r. przewodniczący Wydziału
Gospodarczego Sądu Okręgowego w O. zwrócił – na podstawie art. 1302
§ 1 k.p.c.
– pismo z dnia 6 października 2006 r., w części zawierającej nowe roszczenie, z
powodu nieuiszczenia należnej opłaty.
3
Sąd Apelacyjny, rozpoznając zażalenie, przedstawił – na podstawie art. 390
§ 1 k.p.c. w zw. związku z art. 397 § 2 i art. 13 § 2 k.p.c. – przytoczone na wstępie
zagadnienie prawne.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rozstrzygnięcia w pierwszej kolejności wymaga kwestia, czy pismo
zawierające przedmiotową zmianę powództwa, która polega na wystąpieniu
z nowym roszczeniem zamiast roszczenia dotychczasowego, podlega opłacie
sądowej. Według ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398 ze zm.; dalej: ustawa) opłacie podlega pismo,
jeżeli przepis ustawy przewiduje jej pobranie (art. 3 ust. 1 ustawy). Wśród pism
podlegających opłacie został wymieniony m.in. pozew (art. 3 ust. 2 pkt 1 ustawy).
Żaden z przepisów ustawy nie przewiduje natomiast pobierania opłaty od pisma
zawierającego przedmiotową zmianę powództwa. Nie oznacza to jednak, że takie
pismo nie podlega opłacie sądowej. Za obowiązkiem jej pobrania przemawia
przepis art. 193 § 4 k.p.c. nakazujący w razie zmiany powództwa stosować
odpowiednio art. 1261
k.p.c. (dotyczący obowiązku podania w pismach
procesowych wartości przedmiotu sporu lub wartości przedmiotu zaskarżenia) oraz
art. 1302
k.p.c. (normujący skutki nieuiszczenia należnej opłaty przez
profesjonalnych pełnomocników i przedsiębiorców). O istnieniu tego obowiązku
świadczy także uregulowany w art. 1303
§ 2 k.p.c. sposób postępowania
w wypadku powstania obowiązku uiszczenia lub uzupełnienia opłaty na skutek
rozszerzenia bądź innej zmiany żądania. Określenie zasad pobierania opłaty od
omawianej przedmiotowej zmiany powództwa i jej wysokości wymaga – z tego
powodu, że nie ma odpowiedniej regulacji w ustawie – odwołania się do charakteru
prawnego tej przedmiotowej zmiany powództwa i podstawowych zasad ustawy
o kosztach sądowych.
Należy podzielić rozpowszechnione w literaturze i w orzecznictwie
stanowisko, że zmiana powództwa, która polega na wystąpieniu z nowym
roszczeniem zamiast roszczenia pierwotnego, zawiera dorozumiane cofnięcie
pierwotnego roszczenia. Nie powinno budzić wątpliwości, że w sytuacji, w której
powód dokonał skutecznie wspomnianej zmiany powództwa, przedmiotem
4
postępowania staje się wyłącznie nowe roszczenie, a roszczenie dotychczasowe
przestaje być przedmiotem tego postępowania. Zachodzi więc sytuacja
odpowiadająca swoim charakterem takiej, jaka powstaje w wyniku cofnięcia
powództwa. Zmiana powództwa, polegającą na wystąpieniu z nowym roszczeniem
zamiast roszczenia dotychczasowego, jest zatem czynnością procesową złożoną –
obejmującą cofnięcie powództwa w zakresie dotychczasowego roszczenia oraz
wniesienie innego powództwa zawierającego roszczenie nowe – i podlega ocenie
nie tylko na podstawie art. 193 k.p.c., lecz także z punktu widzenia przesłanek
określonych w art. 203 k.p.c. Konsekwencją skutecznego dokonania omawianej
zmiany powództwa jest umorzenie postępowania na podstawie art. 355 § 1 k.p.c.
w zakresie dotyczącym roszczenia dotychczasowego (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 15 października 1953 r., I C 3178/52, OSN z 1954 r., nr 3, poz.
69; orzeczenie Sąd Najwyższego z dnia 28 marca 1958 r., 3 CR 465/57, OSPiKA
z 1960 r., nr 11, poz. 290; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 maja
1971 r., II CZ 46/71, GSiP z 1971, nr 19; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
12 listopada 1969 r., II CZ 117/69, OSNC z 1970 r., nr 9, poz. 154; uchwała Sądu
Najwyższego z dnia 13 kwietnia 1988 r., III CZP 24/88, OSNC z 1989 r., nr 9, poz.
138; wyrok Sąd Najwyższego z dnia 31 marca 1998 r., II CKN 630/97, OSNC
z 1998 r., nr 11, poz. 181; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 marca
1999 r., II CKN 314/98, niepubl.).
Według art. 79 ustawy sąd zwraca stronie z urzędu całą uiszczoną opłatę od
pisma cofniętego, jeżeli cofnięcie nastąpiło przed wysłaniem odpisu pisma innym
stronom, a w braku takich stron – przed wysłaniem zawiadomienia o terminie
posiedzenia (art. 79 ust. 1 pkt 1 b ustawy) bądź połowę uiszczonej opłaty od pisma
cofniętego przed rozpoczęciem posiedzenia, na które sprawa została skierowana
(art. 79 ust. 1 pkt 3 a ustawy). Ze względu na to, że omawiana zmiana powództwa
obejmuje cofnięcie roszczenia pierwotnego, prima facie nasuwa się rozwiązanie,
według którego sąd powinien opłatę pobraną od roszczenia pierwotnego zwrócić
z urzędu na podstawie art. 79 ustawy i pobrać opłatę od nowego roszczenia
w wysokości przewidzianej od pozwu. Tego rozwiązania nie można jednak
zaakceptować i należy przyjąć, że w razie zmiany powództwa, polegającej na
wystąpieniu z nowym roszczeniem zamiast roszczenia dotychczasowego,
5
uiszczona opłata podlega zaliczeniu na poczet opłaty należnej od nowego
roszczenia. Jeżeli uiszczona opłata okaże się wyższa od opłaty należnej od
nowego roszczenia, to różnica między opłatą pobraną a opłatą należną podlega
zwrotowi z urzędu (art. 80 ustawy). Obowiązek uzupełnienia opłaty sądowej
powstanie natomiast wówczas, gdy opłata należna od nowego roszczenia będzie
wyższa niż opłata pobrana od roszczenia dotychczasowego.
Za rozstrzygnięciem, że opłata pobrana podlega zaliczeniu na rzecz opłaty
należnej od nowego roszczenie przemawia przestawiony wyżej charakter prawny
zmiany powództwa polegającej na wystąpieniu z nowym roszczenie zamiast
roszczenia pierwotnego. Omawiana zmiana powództwa jest złożoną czynnością
procesową. O rozstrzygnięciu w przedmiocie pobierania opłaty sądowej od pisma
zawierającego tę zmianę powództwa nie może zatem decydować wyłącznie ocena
w aspekcie cofnięcia roszczenia pierwotnego, stanowiącego tylko jeden
z elementów tej czynności procesowej. Trzeba też mieć na względzie to, że na
skutek dokonania omawianej zmiany powództwa rozpoznaniu podlega wyłącznie –
zamiast roszczenia pierwotnego – roszczenie nowe. Tymczasem zastosowanie art.
79 ustawy prowadziłoby praktycznie do obciążenia powoda zarówno opłatą
pobraną, jak i opłatą należną od nowego roszczenia. Do zmiany powództwa
dochodzi bowiem najczęściej po rozpoczęciu posiedzenia, co wyklucza możliwość
zwrotu chociażby połowy opłaty pobranej od dotychczasowego roszczenia.
W sytuacji, w której zachodziłaby podstawa do zwrotu pobranej opłaty, wykonanie
tego obowiązku i pobranie opłaty należnej od nowego roszczenia prowadziłoby
natomiast do obciążenia stron i sądu dodatkowymi czynnościami, których pozwala
uniknąć zaliczenie pobranej opłaty na rzecz opłaty należnej od nowego roszczenia.
Argumentu na rzecz przyjętego rozstrzygnięcia dostarcza także
rozpowszechnione w literaturze stanowisko, ze przedmiotowa zmiana powództwa
opiera się na założeniu ciągłości postępowania, mimo zmiany elementów
powództwa. Tak rozumiana istota przedmiotowej zmiany powództwa wyklucza
dopuszczalność wystąpienia z nowym roszczeniem zamiast roszczenia
dotychczasowego, jeżeli między tymi roszczeniami nie ma żadnego związku. Jeżeli
zatem ustawodawca uznał, że rozpoznawanie nowego roszczenia zamiast
6
roszczenia dotychczasowego jest kontynuacją postępowania sądowego, to nie ma
podstaw, aby żądać od powoda ponownie opłaty od pozwu.
Walorem podjętego rozstrzygnięcia jest to, że oznacza ono kontynuację
praktyki sądowej ukształtowanej w okresie obowiązywania ustawy z dnia
13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2002 r.,
Nr 9, poz. 88 ze zm.; dalej: ustawa z dnia 13 czerwca 1967 r.) i nawiązuje do
powszechnie wyrażonych wówczas poglądów w piśmiennictwie. Zmiany stanu
prawnego polegające na dodaniu art. 193 § 4 k.p.c. i częściowo odmiennym
uregulowaniu w art. 1302
§ 2 k.p.c. sposobu postępowania w razie powstania
obowiązku uiszczenia lub uzupełnienia opłaty wskutek rozszerzenia lub innej
zmiany żądania, określonego w art. 20 ust. 2 ustawy z dnia 13 czerwca 1997 r., nie
zdezaktualizowały dotychczasowej praktyki. Przytoczone zmiany nie dotyczą
kwestii samej opłaty należnej od pisma zawierającego przedmiotową zmianę
powództwa i jej wysokości. Ta materia nie została bowiem regulowana ani
w ustawie z dnia 13 czerwca 1967 r., ani w obecnie obowiązującej ustawie
o kosztach sądowych.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy orzekł, jak w uchwale.