Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 16 marca 2007 r., III CSK 381/06
Błędne oddalenie przez sąd skargi na czynność komornika, która
spowodowała szkodę, nie wyłącza odpowiedzialności odszkodowawczej
komornika na podstawie art. 23 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o
komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U. Nr 133, poz. 882 ze zm.).
Sędzia SN Dariusz Zawistowski (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Józef Frąckowiak
Sędzia SN Irena Gromska-Szuster
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Ewy G. i Janusza G. przeciwko
Andrzejowi G., Mirosławowi S. i Skarbowi Państwa – Sądowi Rejonowemu w R. o
zapłatę, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 16
marca 2007 r. skargi kasacyjnej powodów od wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie
z dnia 9 maja 2006 r.
uchylił zaskarżony wyrok w zakresie, w którym oddalono w części apelację
powodów oraz orzeczono o kosztach procesu i przekazał sprawę w tym zakresie
Sądowi Apelacyjnemu w Lublinie do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w Radomiu wyrokiem z dnia 7 grudnia 2005 r. oddalił
powództwo o zapłatę wniesione przez Ewę G. i Janusza G. przeciwko Andrzejowi
G., Mirosławowi S. i Skarbowi Państwa, ustalając, że Bank PKO S.A., wystawił
przeciwko powodom bankowy tytuł egzekucyjny, a następnie skierował egzekucję
do ich nieruchomości. Postępowanie egzekucyjne prowadził komornik sądowy
Mirosław S., który wyznaczył do dokonania wyceny nieruchomości biegłego
Andrzeja G., który oszacował wartość nieruchomości powodów na kwotę 140 725
zł. Wcześniej sporządzona wycena, przeprowadzona w celu uzyskania kredytu
bankowego, opiewała na kwotę 422 600 zł. Powodowie złożyli skargę na opis i
oszacowanie nieruchomości, które zostały oparte na opinii biegłego Andrzeja G. O
złożeniu skargi powiadomili komornika oraz złożyli wniosek o wstrzymanie licytacji
do czasu rozpoznania skargi. Mimo to nieruchomość powodów została sprzedana w
dniu 29 maja 2003 r., a więc przed rozpoznaniem skargi. W dniu 16 października
2003 r. zapadło postanowienie o przysądzeniu własności nieruchomości, a
zażalenie powodów na to postanowienie zostało oddalone, podobnie jak wniesiona
w tej sprawie kasacja.
Sąd pierwszej instancji uznał, że nie ma przesłanek przyjęcia
odpowiedzialności odszkodowawczej komornika, przewidzianych w art. 23 ustawy z
dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U. Nr 133, poz.
882 ze zm. – dalej „u.k.s.e.”). Dopuścił się on wprawdzie uchybienia polegającego
na przeprowadzeniu licytacji przed uprawomocnieniem się opisu i oszacowania
nieruchomości, jednakże licytacja przeprowadzona bez zachowania terminu
określonego w art. 952 k.p.c. była ważna. Ponadto skarga na opis i oszacowanie
została oddalona, zgodnie zaś z poglądem wyrażonym przez Sąd Najwyższy,
oddalenie skargi na czynność komornika powoduje, że szkody nie można wiązać z
działaniem komornika, lecz z orzeczeniem sądu. Wyłączało to również
odpowiedzialność solidarną Skarbu Państwa związaną z działaniem komornika. (...)
Sąd Apelacyjny w Lublinie po rozpoznaniu apelacji powodów uchylił
zaskarżony wyrok w części, w której oddalono powództwo w stosunku do
pozwanego Andrzeja G. i w tym zakresie przekazał sprawę do ponownego
rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Radomiu, a dalej idącą apelację oddalił. Sąd
drugiej instancji podzielił ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego oraz ocenę prawną
roszczenia wobec komornika oraz Skarbu Państwa, podkreślając, że przy ocenie
zasadności powództwa wobec Skarbu Państwa należało uwzględnić, iż sąd w
procesie o zasądzenie odszkodowania jest związany prawomocnym orzeczeniem
wydanym w postępowaniu stanowiącym według powodów źródło szkody. (...)
Skarga kasacyjna powodów wniesiona od części wyroku, którym oddalono ich
apelację, została oparta na obydwu podstawach określonych w art. 3983
§ 1 k.p.c.
Powołując się na zarzuty naruszenia art. 77 ust.1 Konstytucji, art. 23 u.k.s.e., art.
415 k.c., a także art. 769, 385, art. 386 § 4, art. 382, art. 391 § 1 w związku z art.
177 § 1 pkt 4, art. 222, 233 § 1, art. 316 § 1 i art. 328 § 2 k.p.c. oraz nieważność
postępowania spowodowaną pozbawieniem powodów możliwości obrony ich praw,
skarżący wnieśli o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego go
wyroku Sądu Okręgowego w Radomiu i przekazanie sprawy temu Sadowi do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje: (...)
O ile Sąd Apelacyjny zasadnie przyjął, że podstawę odpowiedzialności
komornika stanowił art. 23 u.k.s.e. w brzmieniu obowiązującym w czasie
prowadzenia przez komornika czynności egzekucyjnych, tj. przed zmianą dokonana
ustawą z dnia 24 września 2004 r. o zmianie ustawy komornikach sądowych i
egzekucji oraz o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 236,
poz. 2356), o tyle błędna była ocena, że na skutek wyroku Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 20 stycznia 2004 r., SK 26/03 (OTK-A Zb.Urz. 2004, nr 1,
poz. 3) został ograniczony zakres odpowiedzialności odszkodowawczej
komorników. W skardze kasacyjnej trafnie podniesiono, że to orzeczenie Trybunału
Konstytucyjnego miało inny skutek; odpowiedzialność odszkodowawcza
komorników została dostosowana do zasad odpowiedzialności za szkody
spowodowane działaniem władzy publicznej. W konsekwencji odpowiedzialność
odszkodowawcza komorników oparta na podstawie art. 23 u.k.s.e. zachodzi w
wypadkach wyrządzenia przez nich szkody działaniami sprzecznymi z prawem,
niezależnie od winy wymaganej na zasadach ogólnych (art. 415 k.c.).
W skardze kasacyjnej podniesiono również trafnie, że Sąd drugiej instancji,
przyjmując, iż w związku z oddaleniem skargi na opis i oszacowanie nieruchomości
szkoda nie może być wiązana z działaniem komornika, lecz z orzeczeniem sądu,
nie rozważył należycie źródła szkody. W pierwszym rzędzie nie można podzielić
zaaprobowanej przez ten Sąd oceny, że przeprowadzenie licytacji z naruszeniem
art. 952 k.p.c., tj. przed uprawomocnieniem się opisu i oszacowania i upływem
terminu określonego w tym przepisie, stanowiło jedynie „ pewne uchybienie” ze
strony komornika. Było to działanie bezprawne, co wymagało dokonania oceny, czy
szkoda powodów pierwotnie pozostaje w związku przyczynowym z tym wadliwym
działaniem komornika. Sąd Apelacyjny pominął również, że oddalenie skargi na
opis i oszacowanie nieruchomości nastąpiło już po przeprowadzeniu licytacji przez
komornika. Stan faktyczny był zatem odmienny niż w sprawie, w której zapadł
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 lipca 1999 r., II CKN 423/98; działanie
komornika, z którego wynikała szkoda, miało miejsce po oddaleniu skargi na
czynność komornika.
Ponadto należy przyjąć, że pogląd traktujący jako zasadę wyłączenie
odpowiedzialności komornika w wypadku czynności zaskarżonych skargą i
zdziałanych po jej oddaleniu przez sąd, prezentowany przez Sąd Najwyższy także
w wyrokach z dnia 7 października 1977 r. (I CR 362/77, OSNCP 1978, nr 8, poz.
142) i z dnia 20 stycznia 2005 r., III CK 169/04 (nie publ.), utracił aktualność w
stanie prawnym, w którym odpowiedzialność odszkodowawcza komorników opiera
się na art. 23 u.k.s.e. Powołane orzeczenia zapadły na gruncie art. 769 k.p.c., który
przewidywał m.in., że przesłanką odpowiedzialności komornika za szkodę
wyrządzoną przy prowadzeniu czynności egzekucyjnych jest niemożność
zapobieżenia szkodzie za pomocą środków przewidzianych w kodeksie
postępowania cywilnego. Przepis ten uzależniał więc odpowiedzialność komornika
za jego wadliwe działania w postępowaniu egzekucyjnym od zakwestionowania ich
za pomocą środków przewidzianych w kodeksie postępowania cywilnego (np.
skargi na czynności komornika, powództwa przeciwegzekucyjnego, wniosku o
umorzenie postępowania egzekucyjnego), a wykorzystanie takiego trybu
postępowania stanowiło niezbędną przesłankę ich odpowiedzialności za szkodę.
Jeżeli zatem poszkodowany skorzystał z właściwego środka dla zapobieżenia
szkodzie, np. skargi na czynności komornika, która została błędnie oddalona przez
sąd, to przesłanka w postaci niemożliwości zapobieżenia szkodzie istotnie nie była
związana z wadliwym działaniem komornika. W tym wypadku niemożliwość
zapobieżenia szkodzie była wynikiem błędnego orzeczenia sadu, a nie stanu, w
którym poszkodowany nie mógł podjąć odpowiednich środków, by zapobiec
szkodzie spowodowanej wadliwym działaniem komornika.
W obecnym stanie prawnym, w którym zaskarżenie wadliwych czynności
komornika nie jest warunkiem jego odpowiedzialności za szkodę, brak podstaw do
jej wyłączenia w każdym przypadku błędnego oddalenia przez sąd skargi na
dokonanie czynności, która spowodowała szkodę. Zmieniony stan prawny wymaga
dokonywania oceny istnienia związku przyczynowego pomiędzy bezprawnym
działaniem komornika a wystąpieniem szkody na zasadach ogólnych. Jeżeli istnieje
związek przyczynowy między wadliwą czynnością komornika a szkodą, to zasada
odpowiedzialności wynikająca z art. 23 u.k.s.e. przemawia za przyjęciem
odpowiedzialności odszkodowawczej komornika. (...)
Uwzględniając, że skarga kasacyjna była w części uzasadniona, Sąd
Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok i przekazał
sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu w Lublinie.