Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CZ 10/07
POSTANOWIENIE
Dnia 21 marca 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący)
SSN Maria Grzelka (sprawozdawca)
SSN Tadeusz Żyznowski
w sprawie z powództwa W. Spółki z o.o.
przeciwko Miastu W.
o ustalenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 21 marca 2007 r.,
zażalenia strony powodowej
na postanowienie Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 20 listopada 2006 r., sygn. akt […],
uchyla zaskarżone postanowienie.
2
Uzasadnienie
Powodowa Spółka z o.o. W. jest użytkownikiem wieczystym gruntu o
powierzchni 629 m2
położonego w W. przy ul. Z. róg ul. P. Obowiązująca powódkę
opłata roczna wynosiła 30.601,46 złotych. W grudniu 2001 r. pozwana Gmina
wypowiedziała dotychczasową wysokość opłaty i zaproponowała od dnia 1 stycznia
2002 r. nową wysokość w kwocie 148.922,04 złotych. Reakcją powódki było
złożenie do Samorządowego Kolegium Odwoławczego wniosku o ustalenie, że
aktualizacja opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego jest uzasadniona w
mniejszej wysokości. Kolegium wydało orzeczenie o ustaleniu od dnia 1 stycznia
2002 r. wysokości opłaty rocznej w kwocie 113.898,85 złotych. Powódka wniosła
sprzeciw w następstwie czego doszło do przekazania sprawy Sądowi Okręgowemu
w W. Sąd wezwał powódkę do oznaczenia wartości przedmiotu sporu wskazując,
że wartość tę powinna wyrażać różnica pomiędzy opłatą proponowaną a opłatą
dotychczasową. Powódka wskazała jako wartość przedmiotu sporu kwotę
70.046,37 złotych stanowiącą różnicę pomiędzy wysokością opłaty proponowaną
przez pozwaną a kwotą 78.875,- złotych uznawaną przez powódkę za
wyznaczającą wysokość aktualnie należnej opłaty. Wyrokiem zaocznym z dnia
4 czerwca 2003 r. Sąd Okręgowy w W .ustalił, że od dnia 1 stycznia 2002 r.
powódka jest obowiązana wnosić opłatę roczną z tytułu użytkowania wieczystego
gruntu będącego przedmiotem aktualizacji w kwocie 78.875,67 złotych. W wyniku
uwzględnienia sprzeciwu pozwanej Gminy Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z dnia 16
grudnia 2005 r. uchylił wyrok zaoczny w całości i ustalił od dnia 1 stycznia 2002 r.
wysokość opłaty rocznej na kwotę 112.785,99 złotych. Powódka zaskarżyła
powyższy wyrok w całości wskazując w apelacji jako wartość zaskarżenia kwotę
70.046,37 złotych. Wyrokiem z dnia 6 lipca 2006 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację.
W skardze kasacyjnej powódka zaskarżyła powyższy wyrok w całości; wartość
przedmiotu zaskarżenia oznaczyła na kwotę 70.046,37 złotych.
Zaskarżonym postanowieniem Sąd Apelacyjny odrzucił skargę kasacyjną
jako niedopuszczalną w świetle art. 3982
§ 1 k.p.c. ze względu na wartość
przedmiotu zaskarżenia niższą niż 50.000,- zł. Zdaniem Sądu, skoro powódka
wniosła ostatecznie o ustalenie opłaty z tytułu użytkowania wieczystego
3
w wysokości 78.875,67 złotych, a Sąd Okręgowy ustalił wysokość opłaty na kwotę
112.785,99 złotych, to zarówno w apelacji jak i w skardze kasacyjnej wartością
przedmiotu zaskarżenia była różnica pomiędzy kwotą 112.785,99 zł a kwotą
78.875,67 złotych, a więc kwota 33.910,32 złotych. Ponadto, Sąd Apelacyjny
stwierdził, że zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego wartość przedmiotu
zaskarżenia kasacyjnego nie może przekraczać wartości przedmiotu sporu ani
wartości przedmiotu zaskarżenia w postępowaniu apelacyjnym chyba, że
podwyższenie wartości przedmiotu zaskarżenia w apelacji było wynikiem
rozszerzenia żądania pozwu lub orzeczenia ponad żądanie.
Rozpoznając zażalenie powódki Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Uszło uwagi Sądu Apelacyjnego, że powódka wskazała kwotę 70.046,37
złotych jako wartość przedmiotu sporu w pozwie, a następnie jako wartość
przedmiotu zaskarżenia w apelacji i w skardze kasacyjnej. Zatem, nie doszło
w ogóle do sytuacji, w której istniałaby potrzeba porównania każdej z w/w wartości
pod kątem oceny, czy wartość przedmiotu zaskarżenia w skardze kasacyjnej nie
została zawyżona w celu osiągnięcia pułapu gwarantującego dopuszczalność
skargi kasacyjnej. Wszakże, jeśli jako wartość przedmiotu sporu wskazana została
kwota 70.046,37 złotych i ta wartość nie została zweryfikowana na podstawie art.
25 § 1 i 2 k.p.c., to zgodnie z art. 26 k.p.c. nie podlegała ona ponownemu badaniu.
W szczególności, nieuzasadnione było ustalanie różnicy pomiędzy kwotą,
o której orzekły Sądy pierwszej i drugiej instancji a kwotą, którą powódka
wskazywała jako należną od niej aktualną opłatą z tytułu użytkowania wieczystego.
Żądanie powódki nie dotyczyło zasądzenia określonej kwoty ani wyroki sądów nie
zawierały rozstrzygnięć o częściowym nieuwzględnieniu żądania powódki tak, jak
by to miało miejsce w razie orzekania z powództwa o zasądzenie kwoty pieniężnej.
W rozpoznawanej sprawie przyjęcie, że wartością przedmiotu zaskarżenia
w apelacji była wymieniona wyżej różnica pomiędzy orzeczoną przez sąd a kwotą
uznawaną przez powódkę oznaczałoby, że w pozostałej części, tj. odnośnie do
kwoty 78.875,67 złotych, wyrok Sądu Okręgowego uprawomocnił się. Tymczasem
nie istnieje wyrok Sądu Okręgowego orzekający o ustaleniu opłaty rocznej
w wysokości 78.875,67 złotych, ani powódka nie miała obowiązku sprecyzowania
4
swojego żądania w części dotyczącej wskazania jaką wysokość opłaty, jej zdaniem,
powinien ustalić sąd. Przepisy ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce
nieruchomościami, (jedn. tekst Dz.U. z 2004 r., nr 261, poz. 2603 ze zm.), w trybie
której Sądy orzekały, nie zobowiązują do wskazania jaką inną kwotę użytkownik
wieczysty uznaje za aktualną, ani sąd, któremu Kolegium przekazało akta, nie jest
związany wnioskami stron w tym zakresie.
Z przestawionych względów zaskarżone postanowienie nie mogło się ostać
już tylko w świetle założenia przyjętego przez Sąd Apelacyjny odnośnie do
niemożności zwyżkowania wartości przedmiotu zaskarżenia w stosunku do
wartości przedmiotu sporu. W rozpoznawanej sprawie tego rodzaju zwyżkowanie
nie miało miejsca w związku z czym wartość przedmiotu sporu podana w pozwie
wyznaczała wartość przedmiotu zaskarżenia w apelacji i przesądzała
o dopuszczalności skargi kasacyjnej. Takie stanowisko prezentowała powódka
w zażaleniu. W zakresie w jakim zarzuty skarżącej przystawały do jej sytuacji
procesowej w świetle koncepcji Sądu Apelacyjnego o niemożności podwyższania
wartości przedmiotu zaskarżenia w stosunku do wartości przedmiotu sporu
należało powódce przyznać rację.
Jednakże w istocie wniosek o dopuszczalności skargi kasacyjnej
w rozpoznawanej sprawie wynika z innych przesłanek i na nich Sąd Najwyższy
oparł niniejsze orzeczenie.
Nie może być wątpliwości, że żądanie powódki dotyczyło sprawy
majątkowej. Nie obejmowało ono jednak roszczenia o zasądzenie kwoty pieniężnej
w związku z czym istniała kwestia jaką kwotą powódka powinna była oznaczyć
wartość przedmiotu sporu (art. 19 § 2 k.p.c.) przy uwzględnieniu, że kwota ta
powinna wyrażać wartość roszczenia, prawa lub stosunku prawnego będącego
przedmiotem powództwa. W pierwszym rzędzie należało więc rozstrzygnąć,
czy żądanie powódki dotyczyło realizacji przysługującego jej roszczenia,
czy stwierdzenia istnienia prawa czy też ukształtowania nowej treści stosunku
prawnego pomiędzy stronami.
W uchwale z dnia 23 czerwca 2005 r. III CZP37/05 (OSN 2006, nr 5,
poz. 82) Sąd Najwyższy uznał, że orzeczenie o ustaleniu wysokości
5
zaktualizowanej opłaty rocznej ma charakter konstytutywny. Sąd Najwyższy
w składzie orzekającym w niniejszej sprawie podziela ten pogląd. Samo
wypowiedzenie dotychczasowej wysokości opłaty rocznej nie skutkuje powstaniem
nowej treści umowy o użytkowanie wieczyste; stanowi jedynie ofertę zmiany
umowy, którą użytkownik wieczysty może przyjąć lub nie przyjąć. Jeśli nie
przyjmuje, to w wysokości aktualnej opłaty rocznej rozstrzyga sąd, który bada,
czy i w jakim zakresie zmienia się wartość gruntu będącego przedmiotem
użytkowania wieczystego i w granicach wyznaczonych propozycją właściciela nie
jest związany innymi przesłankami jak tylko obiektywnymi, wpływającymi na ocenę
tej wartości. Przedmiotem sporu w sprawie z powództwem użytkownika
wieczystego o ustalenie, że aktualizacja jest uzasadniona w mniejszej wysokości
niż proponowana przez właściciela gruntu nie jest kwestia istnienia lub nieistnienia
pomiędzy wymienionymi podmiotami stosunku prawnego o treści obejmującej
określoną wysokość opłaty z tytułu użytkowania wieczystego lecz kwestia jak
powinien zostać ukształtowany w tej części w/w stosunek prawny. Wartością
przedmiotu, o który strony wiodą spór jest więc wartość, którą ustali sąd orzekający
i obejmuje ona całą nową wysokość opłaty rocznej. W praktyce sprowadza się to do
różnicy pomiędzy wysokością opłaty dotychczasowej, względnie podwyższonej lecz
akceptowanej przez użytkownika wieczystego a wysokością ustaloną przez sąd, ale
nie zmienia to oceny, że przedmiotem ukształtowania przez sąd jest nowa
wysokość opłaty jako taka, a nie różnica wynikająca z jej zastosowania.
W rozpoznawanej sprawie Sąd Okręgowy w wyroku z dnia 16 grudnia
2005 r. ustalił wysokość opłaty rocznej od dnia 1 stycznia 2002 r. na kwotę
112.785,99 złotych. Ta kwota stanowiła więc wartość przedmiotu zaskarżenia
w apelacji powódki, a następnie w skardze kasacyjnej i przesądzała
o dopuszczalności skargi kasacyjnej. Mając to na względzie Sąd Najwyższy orzekł
jak w sentencji – art. 386 w zw. z art. 3941
§ 3 i art. 39821
k.c.
Wydaje się, że – wbrew stanowisku wyrażonemu w zaskarżonym
postanowieniu – Sąd Apelacyjny, uwzględniając stanowisko powódki wyrażone
w sprzeciwie od orzeczenia Kolegium, co do prawotwórczego charakteru
orzeczenia mającego być wydanym przez Sąd, przyjął, że wartością przedmiotu
zaskarżenia w apelacji była kwota 112.785,99 złotych. Wezwał bowiem powódkę
6
do uiszczenia wpisu stosunkowego w kwocie 7.602,30 złotych (poprawnie
rachunkowo powinno być 7.239,30 zł) podczas gdy wpis stosunkowy od wartości
przedmiotu zaskarżenia 70.046,37 zł wskazanej w apelacji wynosił 4.802,78
złotych. Tym bardziej powinien był Sąd Apelacyjny kwotę 112.785,99 zł uznać za
wartość przedmiotu zaskarżenia w skardze kasacyjnej.
Reasumując, w sprawie z powództwa użytkownika wieczystego o ustalenie,
że aktualizacja opłaty rocznej jest uzasadniona w wysokości mniejszej niż
proponowana przez właściciela gruntu, wartością przedmiotu zaskarżenia
w apelacji i w skardze kasacyjnej jest wysokość opłaty ustalona w orzeczeniu Sądu
pierwszej instancji.
Nieuchronnie nasuwa się w tej sytuacji pytanie o wartość przedmiotu sporu,
jaką powinien powód wskazać w pozwie. Konsekwentnie należałoby przyjąć, że
w chwili wniesienia pozwu wartości tej nie da się ustalić, w związku z czym powód
jest zwolniony z obowiązku jej podania, natomiast wpis od pozwu powinien być
określony jako wpis tymczasowy (art. 15 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach
sądowych w sprawach cywilnych – Dz. U. nr 167, poz. 1398 ze zm., poprzednio –
art. 31 ustawy z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych - jedn. tekst Dz.U. z 2002 r. nr 9, poz. 88). Można by jednak również
bronić stanowiska, że powód jest w stanie określić w pozwie wartość przedmiotu
sporu, ponieważ wartość tę może wyznaczać kwota oznaczająca wysokość
aktualnej opłaty rocznej, którą powód akceptuje (w rozpoznawanej sprawie byłaby
to kwota 78.875,67 złotych), lub różnica pomiędzy wysokością opłaty aktualnie
żądanej przez właściciela a wysokością akceptowaną przez użytkownika
wieczystego (w niniejszej sprawie byłaby to kwota 70.046,37 złotych), względnie
różnica pomiędzy wysokością opłaty żądanej a dotychczasową jej wysokością
(o tak wyliczoną wartość przedmiotu sporu wezwał powoda Sąd Okręgowy
w niniejszej sprawie i byłaby to kwota 118.320,58 złotych). Na przyjmowanie opłaty
stosunkowej od pozwu wskazywałaby też uchwała Sądu Najwyższego z dnia
21 grudnia 2006 r. III CZP 133/06 (dotychczas nie publ.), zgodnie z którą po
przekazaniu sądowi akt sprawy na podstawie art. 80 ust. 2 ustawy z dnia
21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami przewodniczący wzywa do
opłacenia pozwu także wówczas, gdy sprzeciw został wniesiony przez adwokata
7
lub radcę prawnego. Powyższa uchwała została podjęta w sprawie, w której powód
wskazał wartość przedmiotu sporu, ale nie uiścił opłaty stosunkowej przy
wnoszeniu pisma zawierającego sprzeciw od orzeczenia Kolegium. Sąd Najwyższy
w uzasadnieniu uchwały nie zakwestionował, że wymagane było oznaczenie
wartości przedmiotu sporu oraz uiszczenie opłaty stosunkowej.
Dla rozstrzygnięcia rozpoznawanej sprawy nie jest konieczne zajęcie
jednoznacznego stanowiska odnośnie do tego, czy daje się ustalić wartość
przedmiotu sporu i jaki rodzaj opłaty od pozwu powinien być wymagany w sprawie
przekazanej sądowi na podstawie art. 80 ust. 2 ustawy o gospodarce
nieruchomościami. Tym niemniej, wyrażając pogląd o konstytutywnym charakterze
orzeczenia sądu w w/w sprawie oraz o przedmiocie, którym jest nowa treść
stosunku prawnego pomiędzy stronami umowy użytkowania wieczystego, a której
strony nie mogą przewidzieć, Sąd Najwyższy opowiada się za koncepcją
pobierania od pozwu wpisu tymczasowego. Wydaje się, że również praktyczne
względy (uniknięcie ewentualności przyjmowania różnego kryterium mającego
wyznaczać wartość przedmiotu sporu) oraz jasność w przestrzeganiu, utrwalonej
w orzecznictwie Sądu Najwyższego, reguły niezwyżkowania wartości przedmiotu
sporu w apelacji, przemawiają na korzyść tej koncepcji.