Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 20 marca 2007 r.
II PK 221/06
Towarzysząca zapowiedzianym zwolnieniom z pracy atmosfera napięcia
psychicznego wśród załogi zakładu pracy nie oznacza stosowania przez praco-
dawcę mobbingu. Dla oceny, czy doszło do uporczywego i długotrwałego nęka-
nia lub zastraszania pracownika w celu wyeliminowania go z zespołu pracowni-
ków (art. 943
§ 2 k.p.) mają znaczenie takie okoliczności, jak akcja informująca
pracodawcy o zamierzonych zwolnieniach, o możliwościach przejścia na wcze-
śniejszą emeryturę lub uzyskania świadczenia przedemerytalnego i wprowa-
dzenie specjalnych świadczeń dla pracowników, którzy w określonym terminie
zdecydują się na odejście z pracy.
Przewodniczący SSN Zbigniew Hajn, Sędziowie SN: Roman Kuczyński,
Herbert Szurgacz (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 20 marca
2007 r. sprawy z powództwa Marii S. przeciwko O.L. Spółki z o.o. w P. o odszkodo-
wanie i zadośćuczynienie z tytułu mobbingu, na skutek skargi kasacyjnej powódki od
wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Płocku z dnia
29 grudnia 2005 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 6 kwietnia 2005 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Płocku oddalił powództwo Marii S. przeciwko O.L. Spółce z o.o. w P.
o odszkodowanie i zadośćuczynienie z tytułu mobbingu. Sąd ustalił, iż powódka Ma-
ria S. była zatrudniona w PKN O. SA do dnia 31 grudnia 2002 r., a od dnia 1 stycznia
2003 r. stała się na mocy art. 231
k.p. pracownikiem O.L. Spółki z o.o., spółki zależ-
nej od PKN O. SA. Powódka świadczyła pracę na stanowisku laboranta w Laborato-
rium Wodno - Ściekowym. Na początku 2004 r. uległa pogorszeniu sytuacja finan-
2
sowo - ekonomiczna pozwanej. Zarząd pozwanej Spółki dokonał weryfikacji zatrud-
nienia w Spółce, ustalono potrzebę zmniejszenia liczby etatów i rozpoczęto proces
restrukturyzacji zatrudnienia poprzez sukcesywne zwalnianie pracowników z przy-
czyn ekonomicznych leżących po stronie zakładu pracy.
W dniu 2 lipca 2004 r. zostało zawarte porozumienie pozwanej Spółki ze
związkami zawodowymi w sprawie odpraw kompensacyjnych, na mocy którego
strony postanowiły zgodnie wdrożyć Program Dobrowolnych Odejść Pracowników. W
ramach tego programu miało nastąpić zmniejszenie zatrudnienia poprzez przejście
uprawnionych pracowników na świadczenia przedemerytalne w okresie od dnia 30
czerwca 2004 r. do dnia 29 lipca 2004 r. W dniu 8 lipca 2004 r. powódka zwróciła się
do prezesa zarządu Spółki z wnioskiem o rozwiązanie umowy o pracę za porozumie-
niem stron z powodu likwidacji stanowiska pracy z dniem 28 lipca 2004 r. Na mocy
porozumienia z dnia 8 lipca 2004 r. strony rozwiązały umowę o pracę z powodu li-
kwidacji stanowiska pracy wskutek trwałego zmniejszenia liczby analiz laboratoryj-
nych. Powódka złożyła oświadczenie woli w sposób samodzielny, świadomy i celo-
wy, bez jakiegokolwiek wpływu na jej decyzję pracodawcy bądź osób trzecich.
Otrzymała od pozwanego pracodawcy: - odprawę pieniężną w wysokości 11.892,69
zł, przewidzianą w ustawie z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach roz-
wiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowni-
ków; odszkodowanie w wysokości 15.856,92 zł na podstawie Porozumienia z dnia 23
grudnia 2002 r. w sprawie uregulowania sytuacji pracowników w przypadku prowa-
dzenia działań restrukturyzacyjnych w PKN O. SA oraz udziału organizacji związko-
wych w restrukturyzacji PKN O. SA i odprawę kompensacyjną w wysokości 17.000 zł
na podstawie porozumienia z dnia 2 lipca 2004 r. w sprawie odpraw kompensacyj-
nych. Łącznie powódka otrzymała kwotę 44.749,61 zł brutto.
Na podstawie powyższych ustaleń Sąd Rejonowy orzekł, iż roszczenie po-
wódki jest bezzasadne. Powódka dochodziła swoich roszczeń na podstawie art. 943
§ 3 i § 4 k.p., art. 445 k.c. w związku z art. 300 k.p., art. 111
k.p. i art. 113
k.p. Sąd
pierwszej instancji doszedł do przekonania, iż wobec powódki nie był stosowany
mobbing i nie był on przyczyną rozwiązania przez powódkę umowy o pracę, bowiem
umowa została rozwiązana na mocy porozumienia stron. Sąd Rejonowy zauważył
również, że nie została spełniona przesłanka z art. 943
§ 5 k.p., ponieważ oświad-
czenie pracownika o rozwiązaniu umowy o pracę powinno nastąpić na piśmie i po-
dawać stosowanie mobbingu jako przyczynę rozwiązania umowy. W związku z tym
3
powódka nie mogła domagać się odszkodowania na podstawie art. 943
§ 4 k.p. Za
nieuzasadnione Sąd Rejonowy uznał również żądanie powódki zapłaty zadośćuczy-
nienia przewidzianego w art. 943
§ 3 k.p. ponieważ przeprowadzone postępowanie
dowodowe wykazało, iż powódka nie była ofiarą mobbingu. Żądanie zadośćuczynie-
nia na podstawie art. 445 k.c. w związku z art. 300 k.p. Sąd Rejonowy uznał za bez-
podstawne. W ocenie Sądu kwestia zadośćuczynienia za rozstrój zdrowia spowodo-
wanego mobbingiem została kompleksowo uregulowana w przepisie art. 943
§ 3 k.p.
i wobec powyższego nie można w tym zakresie odwoływać się do uregulowań Ko-
deksu cywilnego. W odniesieniu do naruszenia przepisu art. 113
k.p. Sąd Rejonowy
ustalił, iż powódka wywodzi swoje roszczenia z przekonania, iż była dyskryminowana
ze względu na wiek i płeć. Jednakże w ocenie Sądu pierwszej instancji pracodawca
stojący przed koniecznością zmniejszenia zatrudnienia przyjął humanitarne, słuszne i
społecznie akceptowalne kryterium wyboru pracowników do rozwiązania stosunku
pracy, nie pozbawiając pracy i środków utrzymania tych, którzy nie nabyli prawa do
stałych świadczeń bądź mieliby krótkotrwałe zabezpieczenie w postaci zasiłków dla
bezrobotnych. Stosunek pracy z powódką został rozwiązany na zasadzie porozumie-
nia stron a nie na skutek wypowiedzenia przez pracodawcę z powodu osiągnięcia
przez powódkę określonego wieku. Z powyższych względów, zdaniem Sądu Rejo-
nowego, nieuzasadnione jest podnoszone przez powódkę naruszenie przez pozwa-
nego art. 113
k.p, jak również art. 111
k.p., zgodnie z którym pracodawca obowiąza-
ny jest szanować godność i inne dobra osobiste pracownika. W ocenie Sądu Rejo-
nowego nie można uznać działań powoda w stosunku do powódki za bezprawne.
Wyrokiem z dnia 29 grudnia 2005 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Płocku oddalił apelację powódki. Sąd drugiej instancji w pełni podzie-
lił i przyjął za własne zarówno ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd pierwszej
instancji jak i ich ocenę prawną. Sąd podkreślił, iż nie można uznać działań praco-
dawcy polegających na uświadomieniu pracownikom pozwanej Spółki sytuacji eko-
nomiczno - finansowej w jakiej znalazła się pozwana i wynikających z tego konse-
kwencji w sferze zatrudnienia za przejaw przemocy psychicznej. Celem pracodawcy
było spowodowanie rozważenia przez pracowników w określonym przedziale wieko-
wym możliwości przejścia na wcześniejszą emeryturę bądź świadczenie przedeme-
rytalne. Sąd podkreślił, iż w wyniku zawartego w dniu 2 lipca 2004 r. porozumienia ze
związkami zawodowymi pracownikom odchodzącym z pracy były wypłacane spe-
cjalne odprawy kompensacyjne.
4
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku pełnomocnik powódki zarzuciła
naruszenie art. 943
§ 3 k.p., poprzez nieprzyznanie powódce odpowiedniej sumy ty-
tułem zadośćuczynienia pieniężnego z powodu mobbingu, co doprowadziło do roz-
wiązania umowy o pracę przez powódkę; art. 943
§ 2 k.p., poprzez nieuznanie, że w
przedmiotowej sprawie doszło do mobbingu, pomimo wystąpienia jego ustawowych
znamion. Zarzuciła także naruszenie przepisów postępowania - art. 328 § 2 k.p.c.,
poprzez niewskazane w uzasadnieniu wyroku Sądu pierwszej instancji dlaczego Sąd
odmówił wiarygodności zeznaniom świadka Zofii J.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nie jest usprawiedliwiony zarzut skargi kasacyjnej naruszenia art. 328 § 2
k.p.c., przez niewskazanie w uzasadnieniu Sądu pierwszej instancji, dlaczego Sąd
ten odmówił wiarygodności zeznaniom świadka Zofii J. Skarga kasacyjna przysługuje
od wyroku Sądu drugiej instancji, stąd zarzut dotyczący wskazanego mankamentu
uzasadnienia Sądu Rejonowego nie może stanowić usprawiedliwionej podstawy
skargi kasacyjnej. Niezależnie od tego można zauważyć, że do zarzutu tego, podnie-
sionego również w apelacji, Sąd Okręgowy odniósł się w uzasadnieniu wyroku.
Skoro zarzut skargi kasacyjnej naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. okazał się nie-
usprawiedliwiony a skarga nie zawiera innych zarzutów naruszenia przepisów po-
stępowania, Sąd Najwyższy jest związany ustaleniami faktycznymi dokonanymi
przez Sąd Okręgowy. Ustalenia te są następujące: 1) w związku ze zmniejszeniem
liczby zleceń dla strony pozwanej zaistniała potrzeba dokonania restrukturyzacji za-
trudnienia, obejmującej również sukcesywne zwolnienia części pracowników z pracy,
2) pozwana Spółka w porozumieniu ze związkami zakładowi wdrożyła Program Do-
browolnych Odejść Pracowników, przewidujący rozwiązanie umów o pracę z pra-
cownikami spełniającymi przesłanki do uzyskania świadczeń przedemerytalnych z
równoczesnym przyznaniem specjalnej odprawy kompensacyjnej, niezależnie od
odprawy z ustawy o zwolnieniach grupowych oraz odszkodowania w związku z dzia-
łaniami restrukturyzacyjnymi; 3) pracodawca prowadził akcję informacyjną w formie
spotkań grupowych i indywidualnych dotyczących możliwości przejścia pracowników
na wcześniejszą emeryturę lub uzyskania świadczenia przedemerytalnego; 4) w
związku z planowanymi zwolnieniami z pracy w zakładzie pracy panowała napięta
atmosfera; 5) z inicjatywą rozwiązania umowy o pracę wystąpiła sama powódka,
5
proponując rozwiązanie umowy w drodze porozumienia stron; oferta powódki została
przyjęta przez pracodawcę.
Przy tak ustalonych okolicznościach faktycznych zarzut powódki naruszenia
art. 943
§ 2 i 3 k.p. jest bezzasadny. Stosownie do art. 943
§ 2 k.p. mobbing oznacza
działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracowni-
kowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracow-
nika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub
mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyelimino-
wanie z zespołu współpracowników. Powódka nie wykazała istnienia żadnego z ele-
mentów działań (zachowań) dyskryminujących, o których mowa w art. 943
§ 2 k.p.
Sąd Okręgowy trafnie przyjął, że działania pracodawcy, polegające na uświadomie-
niu wszystkim zatrudnionym pracownikom sytuacji ekonomicznej Spółki i wynikającej
z niej potrzeby dokonania restrukturyzacji zatrudnienia połączonej ze zwolnieniem z
pracy części pracowników, połączonych z akcją informacyjną i wprowadzeniem od-
praw dla pracowników, którzy w określonym terminie skorzystają z programu Dobro-
wolnych Odejść, nie stanowi zastraszania pracowników w rozumieniu art. 943
§ 2 k.p.
Również towarzysząca zapowiedzianym zwolnieniom z pracy atmosfera napięcia
psychicznego pośród członków załogi nie może zostać uznana za mobbing praco-
dawcy. Dla oceny, czy doszło do uporczywego i długotrwałego nękania lub zastra-
szania pracownika zmierzającego między innymi do wyeliminowania go z zespołu
współpracowników, o których mowa w art. 943
§ 2 k.p., mają znaczenie takie okolicz-
ności, jak akcja informująca pracodawcy o zamierzonych zwolnieniach, o możliwo-
ściach przejścia na wcześniejszą emeryturę lub uzyskania świadczenia przedeme-
rytalnego, wprowadzenie świadczeń dla pracowników, którzy w określonym terminie
zdecydują się na odejście z pracy w pierwszej kolejności. Wbrew stanowisku skarżą-
cej, Sądy orzekające trafnie uznały, iż wymienione okoliczności, łącznie ze sposo-
bem ustania stosunku pracy, mają znaczenie dla oceny, czy pracodawca dopuścił się
stosowania mobbingu.
Co się tyczy zarzutu skargi kasacyjnej naruszenia art. 943
§ 3 k.p., to zarzut
ten również okazał się bezpodstawny. Skoro bowiem w stosunku do powódki nie był
stosowany mobbing, nie jest celowe rozważanie zasadności roszczenia o zadość-
uczynienie pieniężne za rozstrój zdrowia spowodowany mobbingiem.
Z przytoczonych motywów, w oparciu o art. 39814
k.p.c. należało skargą kasa-
cyjną oddalić.
6
========================================