III CSK 412/06
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:18-04-2014
Dodatkowe informacje:
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt III CSK 412/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 kwietnia 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marian Kocon (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Krzysztof Pietrzykowski (sprawozdawca)
Protokolant Bożena Kowalska
w sprawie z powództwa E. L.-P. i in., przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej P. w K.
o uchylenie uchwał,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 12 kwietnia 2007 r.,
skargi kasacyjnej powódki E. L.-P.
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 6 grudnia 2005 r.,
1. uchyla zaskarżony wyrok w pkt 1. i zmienia wyrok Sądu
Okręgowego w K. z dnia 24 maja 2005 r., w ten sposób, że uchyla
uchwałę nr 9 Zebrania Przedstawicieli Członków w pkt 3) lit. c), a
w pozostałym zakresie powództwo oddala;
2. oddala skargę kasacyjną w pozostałej części;
3. znosi wzajemnie między stronami koszty postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 24 maja 2005 r. Sąd Okręgowy w K., po rozpoznaniu
sprawy z powództwa E. L.-P. i siedmiu innych osób przeciwko Spółdzielni
2
Mieszkaniowej P. o uchylenie uchwał: (I) uchylił uchwałę nr 9 Zebrania
Przedstawicieli Członków pozwanej Spółdzielni z dnia 3 czerwca 2004 r. w sprawie
pokrycia strat w bilansie Spółdzielni na dzień 31 grudnia 2003 r. w zakresie, w jakim
uchwała ta przewiduje pokrycie strat z funduszu remontowego, (II) uchylił uchwałę
nr 10 Zebrania Przedstawicieli Członków pozwanej Spółdzielni z dnia 3 czerwca
2004 r. w sprawie utworzenia funduszu remontowego odtworzeniowego, (III) oddalił
powództwo w pozostałym zakresie oraz (IV) zasądził od strony pozwanej na rzecz
powodów kwotę 192 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.
Sąd Okręgowy ustalił, że na podstawie uchwały nr 9 podjętej w dniu
3 czerwca 2003 r. przez Zebranie Przedstawicieli Członków pozwanej Spółdzielni
w sprawie sposobu pokrycia strat w bilansie tej Spółdzielni na dzień 31 grudnia
2003 r. zdecydowano o pokryciu pasywów w kwocie 2.266.587,22 zł w ten sposób,
że: 1) z funduszu zasobowego przeznaczono na ten cel kwotę 123.169,60 zł,
2) z funduszu udziałowego kwotę 109.372,09 zł, 3) z funduszu remontowego kwotę
2.034.045,54 zł, w tym (a) z funduszu remontowego centralnego, utworzonego
w 2004 r., według stanu na dzień 30 kwietnia 2004 r. w kwocie 1.085.747,54 zł, (b)
z funduszu remontowego nieruchomości według stanu na dzień 31 grudnia 2003 r.
w kwocie 722.965,78 zł oraz (c) z funduszu remontowego centralnego, powstałego
po dniu 1 maja 2004 r., do wysokości 225.332,22 zł, „tworzonego z naliczeń – wpłat
członków posiadających lokale mieszkalne w wysokości 0,08 zł/m2
/m-c
z możliwością spłaty w okresie do 60 miesięcy”. Wobec pokrycia straty bilansowej
Spółdzielni z funduszu remontowego, w dniu 3 czerwca 2003 r. podjęto uchwałę nr
10, na mocy której postanowiono odtworzyć fundusz remontowy w zakresie,
w jakim zgromadzone na nim środki zostały przeznaczone na pokrycie pasywów
Spółdzielni; jednocześnie zobowiązano Radę Nadzorczą do utworzenia funduszu
remontowego odtworzeniowego oraz opracowania jego regulaminu.
W ocenie Sądu Okręgowego, uchwała nr 9 pozostaje w sprzeczności
z przepisami Prawa spółdzielczego w brzmieniu obowiązującym w dniu podjęcia tej
uchwały. Według art. 90 § 1 ustawy z dnia 16 września 1982 r. - Prawo
spółdzielcze (jedn. tekst: Dz. U. z 2003 r. Nr 188, poz. 1848 ze zm.; dalej: pr.
spółdz.), środki na pokrycie straty bilansowej spółdzielni mogą pochodzić-wyłącznie
z tzw. funduszy własnych spółdzielni. Fundusz remontowy nie należy do kategorii
funduszy własnych, lecz stanowi wyodrębnioną i specyficzną część majątku
3
spółdzielni, tzw. fundusz celowy, przeznaczony na remonty zasobów
mieszkaniowych (art. 6 ust. 3 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach
mieszkaniowych, jedn. tekst: Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116 ze zm.; dalej:
u.s.m.). Wyodrębnienie w ramach majątku spółdzielni funduszy własnych oraz
funduszy celowych jako kategorii wzajemnie rozłącznych znajduje - zdaniem Sądu
Okręgowego - uzasadnienie w wykładni historycznej, odwołującej się do art. 209 pr.
spółdz. (w brzmieniu przed nowelizacją z 15 grudnia 2000 r.) oraz art. 56 § 1
ustawy z dnia 17 lutego 1961 r. o spółdzielniach i ich związkach (Dz. U. Nr 12, poz.
61 ze zm.). Rozróżnienie funduszy spółdzielni na fundusze własne i celowe
zachowuje również statut pozwanej Spółdzielni (§ 91 i 92 w związku z § 94),
a potwierdzeniem tego rozróżnienia jest regulamin tworzenia i wykorzystania
funduszu remontowego. Wbrew dyspozycji art. 90 § 1 pr. spółdz., w § 98 ust. 2
statutu pozwanej Spółdzielni dopuszczono możliwość pokrycia straty bilansowej
przez wykorzystanie środków zgromadzonych na funduszu remontowym. To
rozwiązanie statutowe, jako sprzeczne z przepisem bezwzględnie obowiązującym,
należy uznać za dotknięte sankcją nieważności, art. 58 § 1 k.c. znajduje bowiem
zastosowanie do postanowień statutu spółdzielni. Sąd Okręgowy uchylił również
uchwałę nr 10, gdyż zawarte w niej postanowienia są ściśle związane z treścią
uchwały nr 9 w zakresie, w którym przewiduje ona pokrycie strat bilansowych
Spółdzielni z funduszu celowego. Skoro środki zgromadzone na funduszu
remontowym nie mogą zostać wykorzystane na inny cel niż finansowanie prac
remontowych, to należy przyjąć, że zabiegi zmierzające do odtworzenia funduszu
remontowego i określenia zasad jego finansowania przez członków pozwanej
Spółdzielni są całkowicie nieuzasadnione i nie znajdują podstawy w przepisach
prawa. Ponadto Sąd Okręgowy wskazał, że obciążenie obowiązkiem pokrywania
straty bilansowej jedynie tych członków, którym przysługują spółdzielcze prawa do
lokali, i to w zakresie znacznie przekraczającym wysokość ich udziałów, jest
niezgodne z postanowieniami statutu pozwanej Spółdzielni, które wydatki związane
z eksploatacją i utrzymaniem lokali i nieruchomości, w tym wpłaty na fundusz
remontowy, rozkładają między wszystkich członków Spółdzielni (§ 101 i § 103),
przy zachowaniu zasady odpowiedzialności każdego z nich do wysokości
zadeklarowanych udziałów (§ 98 ust. 3).
Strona pozwana wniosła apelację od wyroku Sądu Okręgowego, domagając
4
się jego zmiany przez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie kosztów
postępowania lub uchylenia tego wyroku i przekazania sprawy Sądowi I instancji do
ponownego rozpoznania. Strona apelująca zarzuciła naruszenie art. 42 § 2, art. 78,
art. 90 § 1 i 2 pr. spółdz., postanowień § 91, 92 i 98 statutu pozwanej Spółdzielni
oraz art. 58 k.c. Ponadto strona pozwana podniosła, że Sąd Okręgowy nie
przekazał Sądowi Apelacyjnemu zażalenia na postanowienie w sprawie
zabezpieczenia powództwa.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 6 grudnia 2005 r.: (1) zmienił punkt I
zaskarżonego wyroku w ten sposób, że powództwo o uchylenie uchwały nr 9
Zebrania Przedstawicieli Członków pozwanej Spółdzielni z dnia 3 czerwca 2004 r.
oddalił, (2) zmienił punkt IV zaskarżonego wyroku w ten sposób, że zniósł
wzajemnie między stronami koszty procesu, (3) w pozostałym zakresie apelację
oddalił, (4) umorzył postępowanie zażaleniowe w zakresie zabezpieczenia
powództwa o uchylenie uchwały nr 9 Zebrania Przedstawicieli Członków pozwanej
Spółdzielni, a w pozostałej części zażalenie oddalił oraz (5) zniósł wzajemnie
między stronami koszty postępowania odwoławczego.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego, trafny jest zarzut apelacji co do wykładni
przez Sąd Okręgowy przepisów art. 78 i 90 pr. spółdz. Wbrew odmiennemu
stanowisku Sądu Okręgowego, nie ma normatywnych podstaw ocena, wedle
której fundusz remontowy nie jest funduszem własnym spółdzielni. Zgodnie z art.
78 pr. spółdz., funduszami własnymi tworzonymi w spółdzielni są: fundusz
udziałowy, fundusz zasobowy i inne fundusze własne przewidziane w odrębnych
przepisach oraz jej statucie. Stosownie zaś do art. 90 § 1 zdanie pierwsze pr.
spółdz., straty bilansowe spółdzielni pokrywa się z funduszu zasobowego,
a w części przekraczającej ten fundusz z funduszu udziałowego i innych funduszy
własnych spółdzielni w kolejności ustalonej przez statut. Przepis art. 6 ust. 3
u.s.m. przewiduje utworzenie funduszu na remonty zasobów mieszkaniowych. Na
gruncie tych przepisów nie ma uzasadnienia pogląd postulujący wyłączenie
spośród funduszy własnych spółdzielni funduszu utworzonego na remonty
zasobów mieszkaniowych. Wszystkie fundusze utworzone w spółdzielni zgodnie
z przepisami prawa i postanowieniami jej statutu są jej funduszami własnymi.
Chybione jest odwołanie się w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku do wykładni
historycznej i powołanie dla wsparcia przyjętego przez Sąd Okręgowy stanowiska
5
przepisów art. 209 pr. spółdz. (w brzmieniu przez nowelizacja z dnia 15 grudnia
2000 r.) i art. 56 § 1 ustawy z dnia 17 lutego 1961 r. o spółdzielniach i ich
związkach. Odwołanie to przedstawiono bez wskazania przesłanek postulowanej
wykładni. Nie ma jednak podstaw, aby treść powołanych przepisów mogła
uzasadniać wyłączenie funduszu remontowego spośród funduszy własnych
spółdzielni. Według tych przepisów, spółdzielnia może tworzyć fundusz na
remonty zasobów mieszkaniowych i odpisy na ten fundusz obciążają koszty
gospodarki zasobami mieszkaniowymi. Z tej regulacji nie można zasadnie
wywieść konkluzji, iż fundusz remontowy nie jest funduszem własnym spółdzielni.
W konsekwencji nie zachodzą - wbrew odmiennej ocenie Sądu Okręgowego -
przesłanki do uchylenia zaskarżonej uchwały nr 9 jako sprzecznej z prawem.
Nie jest, zdaniem Sądu Apelacyjnego, zasadny zarzut apelacji co do
uchylenia zaskarżonej uchwały nr 10. Wprawdzie racja jej uchylenia nie łączy się -
jak przyjął Sąd Okręgowy - z wadliwością uchwały nr 9, ale sprowadza się do
naruszenia zasad ustawowych i statutowych dotyczących wpłat na fundusz
remontowy. W uchwale nr 10 zobowiązano Radę Nadzorczą pozwanej Spółdzielni
do „utworzenia funduszu remontowego odtworzeniowego i przyjęcie regulaminu
tego funduszu tak, aby mieszkający członkowie Spółdzielni wnosili opłaty
proporcjonalnie do powierzchni mieszkań w jednakowej stawce jednostkowej”.
Ograniczenie obowiązku ponoszenia wpłat na fundusz remontowy tylko do
„mieszkających członków Spółdzielni” pozostaje w niezgodzie zarówno
z postanowieniami § 101 i 103 statutu pozwanej Spółdzielni, jak i z przepisami art.
4 ust. 1, 11
, 2 i 4 u.s.m. Stosownie do wskazanych regulacji statutowych
i ustawowych, obowiązek ponoszenia wydatków na fundusz remontowy dotyczy
nie tylko członków spółdzielni, którym przysługują spółdzielcze prawa do lokali, ale
także osób niebędących członkami spółdzielni, którym przysługują spółdzielcze
własnościowe prawa do lokali, członków spółdzielni, którzy są właścicielami lokali
oraz właścicieli lokali niebędących członkami spółdzielni. Uchwała nr 10 narusza
zasadę równego traktowania tych podmiotów, odnosząc obowiązek ponoszenia
wpłat na fundusz remontowy wyłącznie do „mieszkających członków Spółdzielni”.
Sąd Apelacyjny podkreślił, że wobec prawomocnego oddalenia powództwa
o uchylenie uchwały nr 9 upadło w tym zakresie dokonane przez Sąd Okręgowy
postanowieniem z dnia 3 lutego 2005 r. zabezpieczenie powództwa przez
6
wstrzymanie wykonania uchwał nr 9 i nr 10. Natomiast w części dotyczącej
uchwały nr 10 zażalenie podlegało oddaleniu, wbrew bowiem odmiennemu
przekonaniu strony pozwanej nie była to jedynie uchwała intencyjna, ale określała
ona zasady ponoszenia wpłat na fundusz remontowy.
Powódka E. L.-P. w skardze kasacyjnej, zarzucając naruszenie art. 59 § 2
pkt 3, art. 78 § 1 i 2 oraz art. 90 § 1 pr. spółdz. i art. 4 ust. 11
i 4 u.s.m., wniosła o
uchylenie zaskarżonego wyroku w części dotyczącej pkt 1 i orzeczenie co do
istoty sprawy przez uwzględnienie powództwa w przedmiocie uchylenia uchwały
nr 9 Zebrania Przedstawicieli Członków pozwanej Spółdzielni z dnia 3 czerwca
2004 r. w tej części, która odnosi się do pokrycia strat bilansowych spółdzielni z
funduszu remontowego nieruchomości według stanu na dzień 31 grudnia 2003 r.
w kwocie 722.965,78 zł, z funduszu remontowego centralnego według stanu na
dzień 30 kwietnia 2004 r. w kwocie 1.085.747,54 zł oraz z funduszu remontowego
centralnego powstałego po dniu 1 maja 2004 r., utworzonego z naliczeń wpłat
członków do kwoty 225.322,22 zł, a ponadto o orzeczenie o przywróceniu stanu
poprzedniego, tj. sprzed podjęcia uchwały nr 9, przez reaktywowanie
zlikwidowanych na mocy zaskarżonej uchwały funduszy remontowych:
nieruchomości według stanu na dzień 31 grudnia 2003 r. i centralnego według
stanu na dzień 30 kwietnia 2004 r., oraz przez zwrot kwoty 225.332,22 zł, objętej
tzw. funduszem remontowym centralnym powstałym po dniu 1 maja 2004 r. - na
rzecz członków Spółdzielni posiadających lokale mieszkalne, których zobowiązano
do wpłat na ten fundusz.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut naruszenia art. 78 § 1 i 2 oraz art. 90 § 1 pr. spółdz. jest nietrafny.
Skarżąca nie wyjaśniła, jakie argumenty przemawiają za uznaniem, że fundusz
remontowy nie jest funduszem własnym w rozumieniu art. 90 § 1 pr. spółdz.
Z przytoczonych przepisów należy zaś wywieść wnioski odmienne od tych, które,
zdaniem skarżącej, powinny decydować o nietrafności wyroku Sądu Apelacyjnego.
„Inne fundusze własne”, o których mowa w art. 78 § 2 pr. spółdz., są takimi
funduszami, których utworzenie zostało przewidziane w odrębnych przepisach lub
w statucie spółdzielni. Takim odrębnym przepisem jest art. 6 ust. 3 u.s.m., który
w brzmieniu obowiązującym dniu podjęcia zaskarżonej uchwały (3 czerwca 2004 r.)
stanowił, że spółdzielnia tworzy fundusz na remonty zasobów mieszkaniowych. Był
7
to wtedy i jest również obecnie fundusz obligatoryjny. Wobec braku normatywnej
podstawy wyłączenia tego funduszu z ogólnego pojęcia funduszy własnych
spółdzielni nie można zasadnie podnosić, że fundusz remontowy nie jest
funduszem własnym spółdzielni. Oznacza to z kolei, że środki zgromadzone na tym
funduszu, jako „innym funduszu spółdzielni” w rozumieniu art. 78 § 1 i 2 art. 90 § 1
pr. spółdz., mogły służyć do pokrycia strat bilansowych spółdzielni.
Twierdzenie skarżącej, że fundusz remontowy jest funduszem celowym, nie
podważa tezy, że jest on jednocześnie funduszem własnym spółdzielni. Artykuł 6
u.s.m. nie określa zresztą rozważanego funduszu jako „funduszu celowego”, zaś
przypisanie przez doktrynę tej cechy funduszowi remontowemu wynika z tego, że
zgromadzone na nim środki służą określonemu celowi. Okoliczność ta nie prowadzi
jednak do wyłączenia tego funduszu ze sfery regulacji art. 90 § 1 pr. spółdz. Należy
zresztą podkreślić, że każdy z tworzonych w spółdzielni funduszy jest „celowy”
w tym znaczeniu, że gromadzi środki związane z jakimś celem (udziały, wkłady,
wpisowe itd.). Skoro art. 90 § 1 pr. spółdz. żadnego z funduszy własnych nie
wyłącza z zakresu pokrywania straty bilansowej, w braku szczególnej podstawy
prawnej nie jest z niego także wyłączony fundusz remontowy. Gdyby środki tego
funduszu miały podlegać szczególnej chronione, w statucie można byłoby określić,
że pokrycie straty z funduszu remontowego następuje w ostatniej kolejności (art. 90
§ 1 pr. spółdz.).
Zarzut naruszenia art. 4 ust. 11
u.s.m. jest nietrafny, ponieważ przepis ten
nie obowiązywał w dniu podjęcia uchwały nr 9 (3 czerwca 2004 r.), lecz wszedł
w życie dopiero w dniu 22 lipca 2005 r., tj. po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia
ustawy z dnia 3 czerwca 2005 r. o zmianie ustawy o spółdzielniach
mieszkaniowych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 122, poz. 1024).
Zasadny jest natomiast zarzut naruszenia art. 4 ust. 4 u.s.m. w brzmieniu
obowiązującym w dniu podjęcia uchwały nr 9 (3 czerwca 2004 r.). Przepis ten
zobowiązywał właścicieli lokali niebędących członkami spółdzielni do
uczestniczenia w wydatkach związanych z eksploatacją i utrzymaniem ich lokali,
eksploatacją i utrzymaniem nieruchomości wspólnych oraz w innych kosztach
zarządu tymi nieruchomościami na takich samych zasadach, jak członków
spółdzielni, z zastrzeżeniem art. 5 u.s.m., oraz do uczestniczenia w wydatkach
związanych z eksploatacją i utrzymaniem nieruchomości stanowiących mienie
8
spółdzielni, które są przeznaczone do wspólnego korzystania przez osoby
zamieszkujące w określonych budynkach lub osiedlu, a w związku z art. 6 § 3
u.s.m. – do spełniania świadczeń na fundusz remontowy. Wbrew dyspozycji art. 4
ust. 4 u.s.m., uchwała nr 9 Zebrania Przedstawicieli Członków pozwanej Spółdzielni
w pkt. 3) lit. c) przewidywała pokrycie strat bilansowych tylko z tej części funduszu
remontowego, która powstała jedynie z wpłat członków Spółdzielni „posiadających
lokale mieszkalne”, pomijając natomiast część funduszu remontowego powstałą
z wpłat właścicieli lokali niebędących członkami Spółdzielni. W uchwale tej
pominięto także część funduszu remontowego powstałą z wpłat osób niebędących
członkami, którym przysługiwały spółdzielcze własnościowe prawa do lokali
mieszkalnych. Wprawdzie, jak wspomniano, dotyczący takich osób art. 4 ust. 11
u.s.m. nie obowiązywał w dniu podjęcia uchwały nr 9, w doktrynie jednak
podkreślano, że znajdował do nich zastosowanie w drodze analogii art. 4 ust. 4
u.s.m. Wreszcie w uchwale nr 9 pkt 3) lit. c) pominięto ponadto część funduszu
remontowego powstałą z wpłat członków i osób niebędących członkami, którym
przysługiwały prawa odrębnej własności albo spółdzielcze własnościowe prawa do
lokali o innym przeznaczeniu. Z tych powodów należy uznać, że uchwała nr 9
w części dotyczącej pkt 3 lit. c) podlegała uchyleniu jako sprzeczna z bezwzględnie
obowiązującym art. 4 ust. 4 u.s.m. Należy w związku z tym podkreślić, że, zgodnie
ze stanowiskiem zajętym przez Sąd Apelacyjny w odniesieniu do oceny uchwały nr
10, „ograniczenie obowiązku ponoszenia wpłat na fundusz remontowy tylko do
pozostaje w niezgodzie zarówno
z postanowieniami § 101 i 103 statutu pozwanej Spółdzielni, jak i z przepisami art.
4 ust. 1, 11
, 2 i 4 u.s.m.”. Stanowisko Sądu Apelacyjnego jest więc
niekonsekwentne, skoro tej samej argumentacji Sąd ten nie odniósł do oceny
zgodności z prawem uchwały nr 9 w części dotyczącej pkt 3 lit. c).
Zarzut naruszenia art. 59 § 2 pkt 3 pr. spółdz. został sformułowany w taki
sposób, że trzeba się domyślać, co jest jego przedmiotem. Wprawdzie w skardze
kasacyjnej jest mowa o naruszeniu prawa materialnego przez błędną wykładnię,
jednak sedno tej błędnej wykładni zostało określone w sposób nieprecyzyjny.
Skarżąca stwierdziła bowiem, że Sąd „zignorował ustawowy wymóg, w myśl
którego podjęcie uchwały przez Zebranie Przedstawicieli Członków, zastępujące
w pozwanej spółdzielni walne zgromadzenie, winno być poprzedzone
9
rozpatrzeniem sprawy mającej być przedmiotem obrad ZPCz”. Skarżąca w ogóle
nie określiła natomiast, jak to pominięcie powinno wpłynąć na ocenę ważności
zaskarżonych uchwał (np. czy z uwagi na nieobjęcie przedmiotem obrad ZPCz
sprawy sposobu pokrycia straty bilansowej z funduszu remontowego uchwała była
nieważna itd.). Należy także zauważyć, że skarżąca w ogóle nie wskazała na
niewłaściwe zastosowanie tego przepisu (a raczej - na jego niewłaściwe
niezastosowanie), ograniczając się do zarzutu błędnej wykładni.
Niezależnie od zastrzeżeń dotyczących sprecyzowania, na czym polega
błędna wykładnia art. 59 § 2 pkt 3 pr. spółdz., należy podkreślić, że zarzut jest
nietrafny. W przepisie tym wspomina się jedynie o uprawnieniu zebrań grup
członkowskich do „rozpatrywania spraw, które mają być przedmiotem obrad
najbliższego zebrania przedstawicieli i zgłaszaniu swoich wniosków w tych
sprawach”. Skoro nie ma tu wskazanego obowiązku omówienia na zebraniu grup
członkowskich spraw omawianych następnie na ZPCz i skoro nie powiązano braku
takiego omówienia z jakimś konkretnym wpływem na ważność uchwały, należy
uznać, że nieomówienie kwestii przez grupę członkowską nie decyduje
o podstawach uchylenia uchwały. W zarzucie tym pośrednio zostało wprowadzone
niedopuszczalne w skardze kasacyjnej kwestionowanie (a w zasadzie –
uzupełnianie) ustaleń faktycznych sprawy. W uzasadnieniu Sądu Apelacyjnego
w ogóle nie wspomniano o zebraniach grup członkowskich (o odbyciu się tych
zebrań, o przedmiocie obrad itd.), natomiast ustalenia takie, niejako uzupełniająco,
znajdują się w treści omawianego zarzutu i stanowią podstawę jego uzasadnienia.
Podnosi się w nim bowiem, że w trakcie zebrań nie była omawiana sprawa pokrycia
straty, co z kolei miało mieć jakiś (skarżąca nie określiła, jaki konkretnie) wpływ na
wadliwość zaskarżonej uchwały.
W kwestii zgłoszonego w skardze kasacyjnej żądania przywrócenia stanu
poprzedniego należy podkreślić, że taką możliwość przewiduje art. 39816
zd. 2
k.p.c., który rozstrzyga o odpowiednim stosowaniu art. 415 k.p.c. w sytuacji
uregulowanej w art. 39816
zd. 1 k.p.c. Powołany ostatnio przepis stanowi, że jeżeli
podstawa naruszenia prawa materialnego jest oczywiście uzasadniona, a skargi
kasacyjnej nie oparto także na podstawie naruszenia przepisów postępowania lub
podstawa ta okazała się nieuzasadniona, Sąd Najwyższy może na wniosek
skarżącego uchylić zaskarżony wyrok i orzec co do istoty sprawy. Artykuł 415 k.p.c.
10
stanowi natomiast, że sąd, uchylając lub zmieniając wyrok, na wniosek skarżącego
w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie, orzeka o zwrocie spełnionego
lub wyegzekwowanego świadczenia lub o przywróceniu stanu poprzedniego. Nie
wyłącza to możliwości dochodzenia w osobnym procesie, także od Skarbu
Państwa, naprawienia szkody poniesionej wskutek wydania lub wykonania wyroku.
Ogólna formuła art. 415 k.p.c., stanowiącego o orzeczeniu „o przywróceniu
stanu poprzedniego”, nie zwalnia strony z odpowiedniego skonkretyzowania
i sprecyzowania, w jaki sposób, a więc przez dokonanie jakich czynności ma
nastąpić przywrócenie stanu poprzedniego. Dopiero wtedy dostatecznie
skonkretyzowane może być rozstrzygnięcie Sądu w przedmiocie uwzględnienia
wniosku o przywrócenie stanu poprzedniego. Doprowadzenie do przewidywanej
w art. 415 k.p.c. swoistej „restytucji” wymaga wskazania, przez dokonanie jakich
działań ma być osiągnięte „przywrócenie stanu poprzedniego”. Z uwagi na możliwą
różnorodność sytuacji nie jest trafne przyjęcie, że do takiego stanu prowadzi
zawsze zanegowanie treści rozstrzygnięcia, które uległo zmianie w związku
z uwzględnieniem skargi kasacyjnej.
Formułując wniosek o „orzeczenie przywrócenia stanu poprzedniego, tj.
sprzed podjęcia uchwały nr 9”, powódka wskazała, że ma to nastąpić „przez
reaktywowanie zlikwidowanych na mocy zaskarżonej uchwały funduszy
remontowych: nieruchomości wg stanu na dzień 31.12.2003 r. i centralnego wg
stanu na dzień 30.04.2004 r. oraz poprzez zwrot kwoty 225.332, 22 zł, objętej tzw.
funduszem remontowym centralnym powstałym po dniu 1.05.2004 r. – na rzecz
członków SMPN posiadających lokale mieszkalne, których zobowiązano do wpłat
na ten fundusz według stawki 0,08 zł/m2
/m-c”.
Z uwagi na zakres uwzględnienia przez Sąd Najwyższy skargi kasacyjnej
powódki, ograniczony do jednego punktu (3c) uchwały numer 9, w dalszych
rozważaniach znaczenie ma ten fragment wniosku, w którym mowa o przywróceniu
stanu poprzedniego „poprzez zwrot kwoty 225.332,22 zł, objętej tzw. funduszem
remontowym centralnym powstałym po dniu 1.05.2004 r. – na rzecz członków
SMPN posiadających lokale mieszkalne, których zobowiązano do wpłat na ten
fundusz według stawki 0,08 zł/m2
/m-c”. Takie sformułowanie wniosku nie było
wystarczające, przez co wniosek nie mógł być uwzględniony. Fundusz remontowy
centralny, o którym mowa w punkcie 3c uchwały numer 9, był – jak wynika z treści
11
tej uchwały – „tworzony z naliczeń – wpłat członków posiadających lokale
mieszkalne (...)”, przy czym „w przypadku posiadania wpływów – środków z innych
tytułów na funduszu remontowym – centralnym niż wpłaty z naliczeń wobec
członków Spółdzielni (...) – naliczenia w wysokości 0,08 zł (...) zostaną
zaniechane”. Wobec takiego sformułowania uchwały nie jest wiadome, czy obecnie
w funduszu centralnym zgromadzono kwotę 225.332,22 złotych, o zwrot której
wystąpiła powódka, skoro fundusz ten powstał dopiero po dniu 1 maja 2005 r. i miał
gromadzić kwoty obliczane według zasad określonych w uchylonym obecnie
punkcie 3c uchwały numer 9. W konsekwencji zaś – wbrew wnioskowi powódki -
nie było możliwe uwzględnienie żądania zwrotu wskazanej wyżej kwoty. Ponadto
powódka wystąpiła o orzeczenie zwrotu „na rzecz członków SMPN posiadających
lokale mieszkalne, których zobowiązano do wpłat na ten fundusz według stawki
0,08 zł/m2
/m-c”. Nie budzi wątpliwości, że takie orzeczenie mogłoby co najwyżej
nastąpić na rzecz tych członków Spółdzielni, którzy rzeczywiście uiścili kwoty
gromadzone w funduszu centralnym, a nie na rzecz tych członków, których
„zobowiązano do wpłat na ten fundusz”. Członkowie spółdzielni zobowiązani do
wpłat mogli bowiem – wbrew treści uchwały – nie dokonywać żadnych wpłat, co
z kolei wykluczałoby dokonanie na ich rzecz zwrotu jakichkolwiek kwot.
Nie można ponadto pominąć, że w końcowej części uchwały numer 9
wskazano na zamiar zaniechania „naliczeń w wysokości 0,08 zł/m2
/m-c”
w przypadku posiadania wpływów środków z innych tytułów na funduszu
remontowym centralnym niż wpłaty z naliczeń wobec członków Spółdzielni (...)”.
W zależności od uzyskania lub nieuzyskania tych innych dochodów różnie
kształtować się zatem mogła sytuacja funduszu centralnego. Obecnie może być
bowiem tak, że na funduszu tym nie znajdują się żadne środki pochodzące z wpłat
spółdzielców, a to z powodu uzyskania odpowiednich dochodów w innych źródeł.
W braku informacji o tym, czy takie środki „z innych tytułów” rzeczywiście zostały
pozyskane, a w konsekwencji – z braku pewności, czy orzeczony zwrot kwoty
225.332,22 zł nie nastąpiłby mimo niepochodzenia tej kwoty z wpłat, wniosek
powódki nie mógł być uwzględniony.
W konkluzji należy zatem stwierdzić, że wnioskowi powódki o zwrot
konkretnej kwoty z funduszu remontowego centralnego nie towarzyszyło
wskazanie, czy w funduszu tym rzeczywiście zgromadzono powyższą kwotę i czy
12
pochodziła ona z wpłat członków dokonywanych zgodnie z treścią punktu 3c
uchwały numer 9. Brak także informacji, jakie kwoty i kto uiścił (a w konsekwencji –
jakie kwoty i komu mają być zwrócone) w związku z uchyleniem punktu uchwały
dotyczącego funduszu centralnego.
Wobec zatem braku dostatecznych informacji o tym, czy i jakie kwoty oraz
przez kogo wpłacane, znalazły się w funduszu celowym, uwzględnienie wniosku
o przywrócenie stanu poprzedniego nie było możliwe. Uwaga ta dotyczy także
sytuacji prawnej powódki, ponieważ również w Jej przypadku Sąd Najwyższy nie
dysponował danymi, które pozwalałyby skonkretyzować, w jaki konkretnie sposób
powinno nastąpić przywrócenie stanu poprzedniego (czy powódka wpłacała jakieś
kwoty i jaka kwota powinna jej być zwrócona).
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39816
k.p.c.
orzekł jak w sentencji.
jc
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 kwietnia 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marian Kocon (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Krzysztof Pietrzykowski (sprawozdawca)
Protokolant Bożena Kowalska
w sprawie z powództwa E. L.-P. i in., przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej P. w K.
o uchylenie uchwał,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 12 kwietnia 2007 r.,
skargi kasacyjnej powódki E. L.-P.
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 6 grudnia 2005 r.,
1. uchyla zaskarżony wyrok w pkt 1. i zmienia wyrok Sądu
Okręgowego w K. z dnia 24 maja 2005 r., w ten sposób, że uchyla
uchwałę nr 9 Zebrania Przedstawicieli Członków w pkt 3) lit. c), a
w pozostałym zakresie powództwo oddala;
2. oddala skargę kasacyjną w pozostałej części;
3. znosi wzajemnie między stronami koszty postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 24 maja 2005 r. Sąd Okręgowy w K., po rozpoznaniu
sprawy z powództwa E. L.-P. i siedmiu innych osób przeciwko Spółdzielni
2
Mieszkaniowej P. o uchylenie uchwał: (I) uchylił uchwałę nr 9 Zebrania
Przedstawicieli Członków pozwanej Spółdzielni z dnia 3 czerwca 2004 r. w sprawie
pokrycia strat w bilansie Spółdzielni na dzień 31 grudnia 2003 r. w zakresie, w jakim
uchwała ta przewiduje pokrycie strat z funduszu remontowego, (II) uchylił uchwałę
nr 10 Zebrania Przedstawicieli Członków pozwanej Spółdzielni z dnia 3 czerwca
2004 r. w sprawie utworzenia funduszu remontowego odtworzeniowego, (III) oddalił
powództwo w pozostałym zakresie oraz (IV) zasądził od strony pozwanej na rzecz
powodów kwotę 192 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.
Sąd Okręgowy ustalił, że na podstawie uchwały nr 9 podjętej w dniu
3 czerwca 2003 r. przez Zebranie Przedstawicieli Członków pozwanej Spółdzielni
w sprawie sposobu pokrycia strat w bilansie tej Spółdzielni na dzień 31 grudnia
2003 r. zdecydowano o pokryciu pasywów w kwocie 2.266.587,22 zł w ten sposób,
że: 1) z funduszu zasobowego przeznaczono na ten cel kwotę 123.169,60 zł,
2) z funduszu udziałowego kwotę 109.372,09 zł, 3) z funduszu remontowego kwotę
2.034.045,54 zł, w tym (a) z funduszu remontowego centralnego, utworzonego
w 2004 r., według stanu na dzień 30 kwietnia 2004 r. w kwocie 1.085.747,54 zł, (b)
z funduszu remontowego nieruchomości według stanu na dzień 31 grudnia 2003 r.
w kwocie 722.965,78 zł oraz (c) z funduszu remontowego centralnego, powstałego
po dniu 1 maja 2004 r., do wysokości 225.332,22 zł, „tworzonego z naliczeń – wpłat
członków posiadających lokale mieszkalne w wysokości 0,08 zł/m2
/m-c
z możliwością spłaty w okresie do 60 miesięcy”. Wobec pokrycia straty bilansowej
Spółdzielni z funduszu remontowego, w dniu 3 czerwca 2003 r. podjęto uchwałę nr
10, na mocy której postanowiono odtworzyć fundusz remontowy w zakresie,
w jakim zgromadzone na nim środki zostały przeznaczone na pokrycie pasywów
Spółdzielni; jednocześnie zobowiązano Radę Nadzorczą do utworzenia funduszu
remontowego odtworzeniowego oraz opracowania jego regulaminu.
W ocenie Sądu Okręgowego, uchwała nr 9 pozostaje w sprzeczności
z przepisami Prawa spółdzielczego w brzmieniu obowiązującym w dniu podjęcia tej
uchwały. Według art. 90 § 1 ustawy z dnia 16 września 1982 r. - Prawo
spółdzielcze (jedn. tekst: Dz. U. z 2003 r. Nr 188, poz. 1848 ze zm.; dalej: pr.
spółdz.), środki na pokrycie straty bilansowej spółdzielni mogą pochodzić-wyłącznie
z tzw. funduszy własnych spółdzielni. Fundusz remontowy nie należy do kategorii
funduszy własnych, lecz stanowi wyodrębnioną i specyficzną część majątku
3
spółdzielni, tzw. fundusz celowy, przeznaczony na remonty zasobów
mieszkaniowych (art. 6 ust. 3 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach
mieszkaniowych, jedn. tekst: Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116 ze zm.; dalej:
u.s.m.). Wyodrębnienie w ramach majątku spółdzielni funduszy własnych oraz
funduszy celowych jako kategorii wzajemnie rozłącznych znajduje - zdaniem Sądu
Okręgowego - uzasadnienie w wykładni historycznej, odwołującej się do art. 209 pr.
spółdz. (w brzmieniu przed nowelizacją z 15 grudnia 2000 r.) oraz art. 56 § 1
ustawy z dnia 17 lutego 1961 r. o spółdzielniach i ich związkach (Dz. U. Nr 12, poz.
61 ze zm.). Rozróżnienie funduszy spółdzielni na fundusze własne i celowe
zachowuje również statut pozwanej Spółdzielni (§ 91 i 92 w związku z § 94),
a potwierdzeniem tego rozróżnienia jest regulamin tworzenia i wykorzystania
funduszu remontowego. Wbrew dyspozycji art. 90 § 1 pr. spółdz., w § 98 ust. 2
statutu pozwanej Spółdzielni dopuszczono możliwość pokrycia straty bilansowej
przez wykorzystanie środków zgromadzonych na funduszu remontowym. To
rozwiązanie statutowe, jako sprzeczne z przepisem bezwzględnie obowiązującym,
należy uznać za dotknięte sankcją nieważności, art. 58 § 1 k.c. znajduje bowiem
zastosowanie do postanowień statutu spółdzielni. Sąd Okręgowy uchylił również
uchwałę nr 10, gdyż zawarte w niej postanowienia są ściśle związane z treścią
uchwały nr 9 w zakresie, w którym przewiduje ona pokrycie strat bilansowych
Spółdzielni z funduszu celowego. Skoro środki zgromadzone na funduszu
remontowym nie mogą zostać wykorzystane na inny cel niż finansowanie prac
remontowych, to należy przyjąć, że zabiegi zmierzające do odtworzenia funduszu
remontowego i określenia zasad jego finansowania przez członków pozwanej
Spółdzielni są całkowicie nieuzasadnione i nie znajdują podstawy w przepisach
prawa. Ponadto Sąd Okręgowy wskazał, że obciążenie obowiązkiem pokrywania
straty bilansowej jedynie tych członków, którym przysługują spółdzielcze prawa do
lokali, i to w zakresie znacznie przekraczającym wysokość ich udziałów, jest
niezgodne z postanowieniami statutu pozwanej Spółdzielni, które wydatki związane
z eksploatacją i utrzymaniem lokali i nieruchomości, w tym wpłaty na fundusz
remontowy, rozkładają między wszystkich członków Spółdzielni (§ 101 i § 103),
przy zachowaniu zasady odpowiedzialności każdego z nich do wysokości
zadeklarowanych udziałów (§ 98 ust. 3).
Strona pozwana wniosła apelację od wyroku Sądu Okręgowego, domagając
4
się jego zmiany przez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie kosztów
postępowania lub uchylenia tego wyroku i przekazania sprawy Sądowi I instancji do
ponownego rozpoznania. Strona apelująca zarzuciła naruszenie art. 42 § 2, art. 78,
art. 90 § 1 i 2 pr. spółdz., postanowień § 91, 92 i 98 statutu pozwanej Spółdzielni
oraz art. 58 k.c. Ponadto strona pozwana podniosła, że Sąd Okręgowy nie
przekazał Sądowi Apelacyjnemu zażalenia na postanowienie w sprawie
zabezpieczenia powództwa.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 6 grudnia 2005 r.: (1) zmienił punkt I
zaskarżonego wyroku w ten sposób, że powództwo o uchylenie uchwały nr 9
Zebrania Przedstawicieli Członków pozwanej Spółdzielni z dnia 3 czerwca 2004 r.
oddalił, (2) zmienił punkt IV zaskarżonego wyroku w ten sposób, że zniósł
wzajemnie między stronami koszty procesu, (3) w pozostałym zakresie apelację
oddalił, (4) umorzył postępowanie zażaleniowe w zakresie zabezpieczenia
powództwa o uchylenie uchwały nr 9 Zebrania Przedstawicieli Członków pozwanej
Spółdzielni, a w pozostałej części zażalenie oddalił oraz (5) zniósł wzajemnie
między stronami koszty postępowania odwoławczego.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego, trafny jest zarzut apelacji co do wykładni
przez Sąd Okręgowy przepisów art. 78 i 90 pr. spółdz. Wbrew odmiennemu
stanowisku Sądu Okręgowego, nie ma normatywnych podstaw ocena, wedle
której fundusz remontowy nie jest funduszem własnym spółdzielni. Zgodnie z art.
78 pr. spółdz., funduszami własnymi tworzonymi w spółdzielni są: fundusz
udziałowy, fundusz zasobowy i inne fundusze własne przewidziane w odrębnych
przepisach oraz jej statucie. Stosownie zaś do art. 90 § 1 zdanie pierwsze pr.
spółdz., straty bilansowe spółdzielni pokrywa się z funduszu zasobowego,
a w części przekraczającej ten fundusz z funduszu udziałowego i innych funduszy
własnych spółdzielni w kolejności ustalonej przez statut. Przepis art. 6 ust. 3
u.s.m. przewiduje utworzenie funduszu na remonty zasobów mieszkaniowych. Na
gruncie tych przepisów nie ma uzasadnienia pogląd postulujący wyłączenie
spośród funduszy własnych spółdzielni funduszu utworzonego na remonty
zasobów mieszkaniowych. Wszystkie fundusze utworzone w spółdzielni zgodnie
z przepisami prawa i postanowieniami jej statutu są jej funduszami własnymi.
Chybione jest odwołanie się w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku do wykładni
historycznej i powołanie dla wsparcia przyjętego przez Sąd Okręgowy stanowiska
5
przepisów art. 209 pr. spółdz. (w brzmieniu przez nowelizacja z dnia 15 grudnia
2000 r.) i art. 56 § 1 ustawy z dnia 17 lutego 1961 r. o spółdzielniach i ich
związkach. Odwołanie to przedstawiono bez wskazania przesłanek postulowanej
wykładni. Nie ma jednak podstaw, aby treść powołanych przepisów mogła
uzasadniać wyłączenie funduszu remontowego spośród funduszy własnych
spółdzielni. Według tych przepisów, spółdzielnia może tworzyć fundusz na
remonty zasobów mieszkaniowych i odpisy na ten fundusz obciążają koszty
gospodarki zasobami mieszkaniowymi. Z tej regulacji nie można zasadnie
wywieść konkluzji, iż fundusz remontowy nie jest funduszem własnym spółdzielni.
W konsekwencji nie zachodzą - wbrew odmiennej ocenie Sądu Okręgowego -
przesłanki do uchylenia zaskarżonej uchwały nr 9 jako sprzecznej z prawem.
Nie jest, zdaniem Sądu Apelacyjnego, zasadny zarzut apelacji co do
uchylenia zaskarżonej uchwały nr 10. Wprawdzie racja jej uchylenia nie łączy się -
jak przyjął Sąd Okręgowy - z wadliwością uchwały nr 9, ale sprowadza się do
naruszenia zasad ustawowych i statutowych dotyczących wpłat na fundusz
remontowy. W uchwale nr 10 zobowiązano Radę Nadzorczą pozwanej Spółdzielni
do „utworzenia funduszu remontowego odtworzeniowego i przyjęcie regulaminu
tego funduszu tak, aby mieszkający członkowie Spółdzielni wnosili opłaty
proporcjonalnie do powierzchni mieszkań w jednakowej stawce jednostkowej”.
Ograniczenie obowiązku ponoszenia wpłat na fundusz remontowy tylko do
„mieszkających członków Spółdzielni” pozostaje w niezgodzie zarówno
z postanowieniami § 101 i 103 statutu pozwanej Spółdzielni, jak i z przepisami art.
4 ust. 1, 11
, 2 i 4 u.s.m. Stosownie do wskazanych regulacji statutowych
i ustawowych, obowiązek ponoszenia wydatków na fundusz remontowy dotyczy
nie tylko członków spółdzielni, którym przysługują spółdzielcze prawa do lokali, ale
także osób niebędących członkami spółdzielni, którym przysługują spółdzielcze
własnościowe prawa do lokali, członków spółdzielni, którzy są właścicielami lokali
oraz właścicieli lokali niebędących członkami spółdzielni. Uchwała nr 10 narusza
zasadę równego traktowania tych podmiotów, odnosząc obowiązek ponoszenia
wpłat na fundusz remontowy wyłącznie do „mieszkających członków Spółdzielni”.
Sąd Apelacyjny podkreślił, że wobec prawomocnego oddalenia powództwa
o uchylenie uchwały nr 9 upadło w tym zakresie dokonane przez Sąd Okręgowy
postanowieniem z dnia 3 lutego 2005 r. zabezpieczenie powództwa przez
6
wstrzymanie wykonania uchwał nr 9 i nr 10. Natomiast w części dotyczącej
uchwały nr 10 zażalenie podlegało oddaleniu, wbrew bowiem odmiennemu
przekonaniu strony pozwanej nie była to jedynie uchwała intencyjna, ale określała
ona zasady ponoszenia wpłat na fundusz remontowy.
Powódka E. L.-P. w skardze kasacyjnej, zarzucając naruszenie art. 59 § 2
pkt 3, art. 78 § 1 i 2 oraz art. 90 § 1 pr. spółdz. i art. 4 ust. 11
i 4 u.s.m., wniosła o
uchylenie zaskarżonego wyroku w części dotyczącej pkt 1 i orzeczenie co do
istoty sprawy przez uwzględnienie powództwa w przedmiocie uchylenia uchwały
nr 9 Zebrania Przedstawicieli Członków pozwanej Spółdzielni z dnia 3 czerwca
2004 r. w tej części, która odnosi się do pokrycia strat bilansowych spółdzielni z
funduszu remontowego nieruchomości według stanu na dzień 31 grudnia 2003 r.
w kwocie 722.965,78 zł, z funduszu remontowego centralnego według stanu na
dzień 30 kwietnia 2004 r. w kwocie 1.085.747,54 zł oraz z funduszu remontowego
centralnego powstałego po dniu 1 maja 2004 r., utworzonego z naliczeń wpłat
członków do kwoty 225.322,22 zł, a ponadto o orzeczenie o przywróceniu stanu
poprzedniego, tj. sprzed podjęcia uchwały nr 9, przez reaktywowanie
zlikwidowanych na mocy zaskarżonej uchwały funduszy remontowych:
nieruchomości według stanu na dzień 31 grudnia 2003 r. i centralnego według
stanu na dzień 30 kwietnia 2004 r., oraz przez zwrot kwoty 225.332,22 zł, objętej
tzw. funduszem remontowym centralnym powstałym po dniu 1 maja 2004 r. - na
rzecz członków Spółdzielni posiadających lokale mieszkalne, których zobowiązano
do wpłat na ten fundusz.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut naruszenia art. 78 § 1 i 2 oraz art. 90 § 1 pr. spółdz. jest nietrafny.
Skarżąca nie wyjaśniła, jakie argumenty przemawiają za uznaniem, że fundusz
remontowy nie jest funduszem własnym w rozumieniu art. 90 § 1 pr. spółdz.
Z przytoczonych przepisów należy zaś wywieść wnioski odmienne od tych, które,
zdaniem skarżącej, powinny decydować o nietrafności wyroku Sądu Apelacyjnego.
„Inne fundusze własne”, o których mowa w art. 78 § 2 pr. spółdz., są takimi
funduszami, których utworzenie zostało przewidziane w odrębnych przepisach lub
w statucie spółdzielni. Takim odrębnym przepisem jest art. 6 ust. 3 u.s.m., który
w brzmieniu obowiązującym dniu podjęcia zaskarżonej uchwały (3 czerwca 2004 r.)
stanowił, że spółdzielnia tworzy fundusz na remonty zasobów mieszkaniowych. Był
7
to wtedy i jest również obecnie fundusz obligatoryjny. Wobec braku normatywnej
podstawy wyłączenia tego funduszu z ogólnego pojęcia funduszy własnych
spółdzielni nie można zasadnie podnosić, że fundusz remontowy nie jest
funduszem własnym spółdzielni. Oznacza to z kolei, że środki zgromadzone na tym
funduszu, jako „innym funduszu spółdzielni” w rozumieniu art. 78 § 1 i 2 art. 90 § 1
pr. spółdz., mogły służyć do pokrycia strat bilansowych spółdzielni.
Twierdzenie skarżącej, że fundusz remontowy jest funduszem celowym, nie
podważa tezy, że jest on jednocześnie funduszem własnym spółdzielni. Artykuł 6
u.s.m. nie określa zresztą rozważanego funduszu jako „funduszu celowego”, zaś
przypisanie przez doktrynę tej cechy funduszowi remontowemu wynika z tego, że
zgromadzone na nim środki służą określonemu celowi. Okoliczność ta nie prowadzi
jednak do wyłączenia tego funduszu ze sfery regulacji art. 90 § 1 pr. spółdz. Należy
zresztą podkreślić, że każdy z tworzonych w spółdzielni funduszy jest „celowy”
w tym znaczeniu, że gromadzi środki związane z jakimś celem (udziały, wkłady,
wpisowe itd.). Skoro art. 90 § 1 pr. spółdz. żadnego z funduszy własnych nie
wyłącza z zakresu pokrywania straty bilansowej, w braku szczególnej podstawy
prawnej nie jest z niego także wyłączony fundusz remontowy. Gdyby środki tego
funduszu miały podlegać szczególnej chronione, w statucie można byłoby określić,
że pokrycie straty z funduszu remontowego następuje w ostatniej kolejności (art. 90
§ 1 pr. spółdz.).
Zarzut naruszenia art. 4 ust. 11
u.s.m. jest nietrafny, ponieważ przepis ten
nie obowiązywał w dniu podjęcia uchwały nr 9 (3 czerwca 2004 r.), lecz wszedł
w życie dopiero w dniu 22 lipca 2005 r., tj. po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia
ustawy z dnia 3 czerwca 2005 r. o zmianie ustawy o spółdzielniach
mieszkaniowych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 122, poz. 1024).
Zasadny jest natomiast zarzut naruszenia art. 4 ust. 4 u.s.m. w brzmieniu
obowiązującym w dniu podjęcia uchwały nr 9 (3 czerwca 2004 r.). Przepis ten
zobowiązywał właścicieli lokali niebędących członkami spółdzielni do
uczestniczenia w wydatkach związanych z eksploatacją i utrzymaniem ich lokali,
eksploatacją i utrzymaniem nieruchomości wspólnych oraz w innych kosztach
zarządu tymi nieruchomościami na takich samych zasadach, jak członków
spółdzielni, z zastrzeżeniem art. 5 u.s.m., oraz do uczestniczenia w wydatkach
związanych z eksploatacją i utrzymaniem nieruchomości stanowiących mienie
8
spółdzielni, które są przeznaczone do wspólnego korzystania przez osoby
zamieszkujące w określonych budynkach lub osiedlu, a w związku z art. 6 § 3
u.s.m. – do spełniania świadczeń na fundusz remontowy. Wbrew dyspozycji art. 4
ust. 4 u.s.m., uchwała nr 9 Zebrania Przedstawicieli Członków pozwanej Spółdzielni
w pkt. 3) lit. c) przewidywała pokrycie strat bilansowych tylko z tej części funduszu
remontowego, która powstała jedynie z wpłat członków Spółdzielni „posiadających
lokale mieszkalne”, pomijając natomiast część funduszu remontowego powstałą
z wpłat właścicieli lokali niebędących członkami Spółdzielni. W uchwale tej
pominięto także część funduszu remontowego powstałą z wpłat osób niebędących
członkami, którym przysługiwały spółdzielcze własnościowe prawa do lokali
mieszkalnych. Wprawdzie, jak wspomniano, dotyczący takich osób art. 4 ust. 11
u.s.m. nie obowiązywał w dniu podjęcia uchwały nr 9, w doktrynie jednak
podkreślano, że znajdował do nich zastosowanie w drodze analogii art. 4 ust. 4
u.s.m. Wreszcie w uchwale nr 9 pkt 3) lit. c) pominięto ponadto część funduszu
remontowego powstałą z wpłat członków i osób niebędących członkami, którym
przysługiwały prawa odrębnej własności albo spółdzielcze własnościowe prawa do
lokali o innym przeznaczeniu. Z tych powodów należy uznać, że uchwała nr 9
w części dotyczącej pkt 3 lit. c) podlegała uchyleniu jako sprzeczna z bezwzględnie
obowiązującym art. 4 ust. 4 u.s.m. Należy w związku z tym podkreślić, że, zgodnie
ze stanowiskiem zajętym przez Sąd Apelacyjny w odniesieniu do oceny uchwały nr
10, „ograniczenie obowiązku ponoszenia wpłat na fundusz remontowy tylko do
z postanowieniami § 101 i 103 statutu pozwanej Spółdzielni, jak i z przepisami art.
4 ust. 1, 11
, 2 i 4 u.s.m.”. Stanowisko Sądu Apelacyjnego jest więc
niekonsekwentne, skoro tej samej argumentacji Sąd ten nie odniósł do oceny
zgodności z prawem uchwały nr 9 w części dotyczącej pkt 3 lit. c).
Zarzut naruszenia art. 59 § 2 pkt 3 pr. spółdz. został sformułowany w taki
sposób, że trzeba się domyślać, co jest jego przedmiotem. Wprawdzie w skardze
kasacyjnej jest mowa o naruszeniu prawa materialnego przez błędną wykładnię,
jednak sedno tej błędnej wykładni zostało określone w sposób nieprecyzyjny.
Skarżąca stwierdziła bowiem, że Sąd „zignorował ustawowy wymóg, w myśl
którego podjęcie uchwały przez Zebranie Przedstawicieli Członków, zastępujące
w pozwanej spółdzielni walne zgromadzenie, winno być poprzedzone
9
rozpatrzeniem sprawy mającej być przedmiotem obrad ZPCz”. Skarżąca w ogóle
nie określiła natomiast, jak to pominięcie powinno wpłynąć na ocenę ważności
zaskarżonych uchwał (np. czy z uwagi na nieobjęcie przedmiotem obrad ZPCz
sprawy sposobu pokrycia straty bilansowej z funduszu remontowego uchwała była
nieważna itd.). Należy także zauważyć, że skarżąca w ogóle nie wskazała na
niewłaściwe zastosowanie tego przepisu (a raczej - na jego niewłaściwe
niezastosowanie), ograniczając się do zarzutu błędnej wykładni.
Niezależnie od zastrzeżeń dotyczących sprecyzowania, na czym polega
błędna wykładnia art. 59 § 2 pkt 3 pr. spółdz., należy podkreślić, że zarzut jest
nietrafny. W przepisie tym wspomina się jedynie o uprawnieniu zebrań grup
członkowskich do „rozpatrywania spraw, które mają być przedmiotem obrad
najbliższego zebrania przedstawicieli i zgłaszaniu swoich wniosków w tych
sprawach”. Skoro nie ma tu wskazanego obowiązku omówienia na zebraniu grup
członkowskich spraw omawianych następnie na ZPCz i skoro nie powiązano braku
takiego omówienia z jakimś konkretnym wpływem na ważność uchwały, należy
uznać, że nieomówienie kwestii przez grupę członkowską nie decyduje
o podstawach uchylenia uchwały. W zarzucie tym pośrednio zostało wprowadzone
niedopuszczalne w skardze kasacyjnej kwestionowanie (a w zasadzie –
uzupełnianie) ustaleń faktycznych sprawy. W uzasadnieniu Sądu Apelacyjnego
w ogóle nie wspomniano o zebraniach grup członkowskich (o odbyciu się tych
zebrań, o przedmiocie obrad itd.), natomiast ustalenia takie, niejako uzupełniająco,
znajdują się w treści omawianego zarzutu i stanowią podstawę jego uzasadnienia.
Podnosi się w nim bowiem, że w trakcie zebrań nie była omawiana sprawa pokrycia
straty, co z kolei miało mieć jakiś (skarżąca nie określiła, jaki konkretnie) wpływ na
wadliwość zaskarżonej uchwały.
W kwestii zgłoszonego w skardze kasacyjnej żądania przywrócenia stanu
poprzedniego należy podkreślić, że taką możliwość przewiduje art. 39816
zd. 2
k.p.c., który rozstrzyga o odpowiednim stosowaniu art. 415 k.p.c. w sytuacji
uregulowanej w art. 39816
zd. 1 k.p.c. Powołany ostatnio przepis stanowi, że jeżeli
podstawa naruszenia prawa materialnego jest oczywiście uzasadniona, a skargi
kasacyjnej nie oparto także na podstawie naruszenia przepisów postępowania lub
podstawa ta okazała się nieuzasadniona, Sąd Najwyższy może na wniosek
skarżącego uchylić zaskarżony wyrok i orzec co do istoty sprawy. Artykuł 415 k.p.c.
10
stanowi natomiast, że sąd, uchylając lub zmieniając wyrok, na wniosek skarżącego
w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie, orzeka o zwrocie spełnionego
lub wyegzekwowanego świadczenia lub o przywróceniu stanu poprzedniego. Nie
wyłącza to możliwości dochodzenia w osobnym procesie, także od Skarbu
Państwa, naprawienia szkody poniesionej wskutek wydania lub wykonania wyroku.
Ogólna formuła art. 415 k.p.c., stanowiącego o orzeczeniu „o przywróceniu
stanu poprzedniego”, nie zwalnia strony z odpowiedniego skonkretyzowania
i sprecyzowania, w jaki sposób, a więc przez dokonanie jakich czynności ma
nastąpić przywrócenie stanu poprzedniego. Dopiero wtedy dostatecznie
skonkretyzowane może być rozstrzygnięcie Sądu w przedmiocie uwzględnienia
wniosku o przywrócenie stanu poprzedniego. Doprowadzenie do przewidywanej
w art. 415 k.p.c. swoistej „restytucji” wymaga wskazania, przez dokonanie jakich
działań ma być osiągnięte „przywrócenie stanu poprzedniego”. Z uwagi na możliwą
różnorodność sytuacji nie jest trafne przyjęcie, że do takiego stanu prowadzi
zawsze zanegowanie treści rozstrzygnięcia, które uległo zmianie w związku
z uwzględnieniem skargi kasacyjnej.
Formułując wniosek o „orzeczenie przywrócenia stanu poprzedniego, tj.
sprzed podjęcia uchwały nr 9”, powódka wskazała, że ma to nastąpić „przez
reaktywowanie zlikwidowanych na mocy zaskarżonej uchwały funduszy
remontowych: nieruchomości wg stanu na dzień 31.12.2003 r. i centralnego wg
stanu na dzień 30.04.2004 r. oraz poprzez zwrot kwoty 225.332, 22 zł, objętej tzw.
funduszem remontowym centralnym powstałym po dniu 1.05.2004 r. – na rzecz
członków SMPN posiadających lokale mieszkalne, których zobowiązano do wpłat
na ten fundusz według stawki 0,08 zł/m2
/m-c”.
Z uwagi na zakres uwzględnienia przez Sąd Najwyższy skargi kasacyjnej
powódki, ograniczony do jednego punktu (3c) uchwały numer 9, w dalszych
rozważaniach znaczenie ma ten fragment wniosku, w którym mowa o przywróceniu
stanu poprzedniego „poprzez zwrot kwoty 225.332,22 zł, objętej tzw. funduszem
remontowym centralnym powstałym po dniu 1.05.2004 r. – na rzecz członków
SMPN posiadających lokale mieszkalne, których zobowiązano do wpłat na ten
fundusz według stawki 0,08 zł/m2
/m-c”. Takie sformułowanie wniosku nie było
wystarczające, przez co wniosek nie mógł być uwzględniony. Fundusz remontowy
centralny, o którym mowa w punkcie 3c uchwały numer 9, był – jak wynika z treści
11
tej uchwały – „tworzony z naliczeń – wpłat członków posiadających lokale
mieszkalne (...)”, przy czym „w przypadku posiadania wpływów – środków z innych
tytułów na funduszu remontowym – centralnym niż wpłaty z naliczeń wobec
członków Spółdzielni (...) – naliczenia w wysokości 0,08 zł (...) zostaną
zaniechane”. Wobec takiego sformułowania uchwały nie jest wiadome, czy obecnie
w funduszu centralnym zgromadzono kwotę 225.332,22 złotych, o zwrot której
wystąpiła powódka, skoro fundusz ten powstał dopiero po dniu 1 maja 2005 r. i miał
gromadzić kwoty obliczane według zasad określonych w uchylonym obecnie
punkcie 3c uchwały numer 9. W konsekwencji zaś – wbrew wnioskowi powódki -
nie było możliwe uwzględnienie żądania zwrotu wskazanej wyżej kwoty. Ponadto
powódka wystąpiła o orzeczenie zwrotu „na rzecz członków SMPN posiadających
lokale mieszkalne, których zobowiązano do wpłat na ten fundusz według stawki
0,08 zł/m2
/m-c”. Nie budzi wątpliwości, że takie orzeczenie mogłoby co najwyżej
nastąpić na rzecz tych członków Spółdzielni, którzy rzeczywiście uiścili kwoty
gromadzone w funduszu centralnym, a nie na rzecz tych członków, których
„zobowiązano do wpłat na ten fundusz”. Członkowie spółdzielni zobowiązani do
wpłat mogli bowiem – wbrew treści uchwały – nie dokonywać żadnych wpłat, co
z kolei wykluczałoby dokonanie na ich rzecz zwrotu jakichkolwiek kwot.
Nie można ponadto pominąć, że w końcowej części uchwały numer 9
wskazano na zamiar zaniechania „naliczeń w wysokości 0,08 zł/m2
/m-c”
w przypadku posiadania wpływów środków z innych tytułów na funduszu
remontowym centralnym niż wpłaty z naliczeń wobec członków Spółdzielni (...)”.
W zależności od uzyskania lub nieuzyskania tych innych dochodów różnie
kształtować się zatem mogła sytuacja funduszu centralnego. Obecnie może być
bowiem tak, że na funduszu tym nie znajdują się żadne środki pochodzące z wpłat
spółdzielców, a to z powodu uzyskania odpowiednich dochodów w innych źródeł.
W braku informacji o tym, czy takie środki „z innych tytułów” rzeczywiście zostały
pozyskane, a w konsekwencji – z braku pewności, czy orzeczony zwrot kwoty
225.332,22 zł nie nastąpiłby mimo niepochodzenia tej kwoty z wpłat, wniosek
powódki nie mógł być uwzględniony.
W konkluzji należy zatem stwierdzić, że wnioskowi powódki o zwrot
konkretnej kwoty z funduszu remontowego centralnego nie towarzyszyło
wskazanie, czy w funduszu tym rzeczywiście zgromadzono powyższą kwotę i czy
12
pochodziła ona z wpłat członków dokonywanych zgodnie z treścią punktu 3c
uchwały numer 9. Brak także informacji, jakie kwoty i kto uiścił (a w konsekwencji –
jakie kwoty i komu mają być zwrócone) w związku z uchyleniem punktu uchwały
dotyczącego funduszu centralnego.
Wobec zatem braku dostatecznych informacji o tym, czy i jakie kwoty oraz
przez kogo wpłacane, znalazły się w funduszu celowym, uwzględnienie wniosku
o przywrócenie stanu poprzedniego nie było możliwe. Uwaga ta dotyczy także
sytuacji prawnej powódki, ponieważ również w Jej przypadku Sąd Najwyższy nie
dysponował danymi, które pozwalałyby skonkretyzować, w jaki konkretnie sposób
powinno nastąpić przywrócenie stanu poprzedniego (czy powódka wpłacała jakieś
kwoty i jaka kwota powinna jej być zwrócona).
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39816
k.p.c.
orzekł jak w sentencji.
jc