Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 8 maja 2007 r.
II UK 208/06
Zwaloryzowana podstawa wymiaru renty nie jest obliczana na podstawie
art. 21 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz.
353 ze zm.) przez porównanie wskaźnika wysokości podstawy wymiaru do
kwoty bazowej obowiązującej w dacie zgłoszenia wniosku o emeryturę, lecz
jest ustalana przez waloryzowanie podstawy wymiaru renty ustawowej przy jej
przyznaniu na zasadach określonych w przepisach obowiązujących kolejno do
daty zgłoszenia wniosku o emeryturę.
Przewodniczący SSN Krystyna Bednarczyk (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Zbigniew Korzeniowski, Małgorzata Wrębiakowska-Marzec.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 8 maja
2007 r. sprawy z wniosku Wojciecha P. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi w P. o wysokość świadczenia, na skutek skargi kasacyjnej wnio-
skodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 17 maja 2006 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 31 grudnia 2004 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział
w P. dokonał przeliczenia podstawy wymiaru emerytury wnioskodawcy Wojciecha P.
ustalając wskaźnik jej wysokości na 237% w oparciu podstawę wymiaru składek z lat
1980 - 1982 jako korzystniejszy od dotychczasowego, obliczonego od podstawy wy-
miaru składek z lat 1981 - 1983 wynoszącego 233,02% i przemnażając przez ten
wskaźnik kwotę bazową obowiązującą w dniu 31 sierpnia 1996 r. (666 zł), a następ-
nie przez kolejne wskaźniki waloryzacyjne.
2
Od tej decyzji wniósł odwołanie wnioskodawca żądając obliczenia świadczenia
przy zastosowaniu kwoty bazowej obowiązującej w dacie złożenia wniosku o emery-
turę.
Wyrokiem z dnia 20 lipca 2005 r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Poznaniu oddalił odwołanie. Sąd ustalił, że wnioskodawca nabył
prawo do emerytury z dniem 1 września 2001 r., a poprzednio miał ustalone prawo
do renty z tytułu niezdolności do pracy, którą pobierał od 1991 r. W decyzji z dnia 28
września 2001 r., przyznającej prawo do emerytury, za podstawę wymiaru emerytury
przyjęto podstawę wymiaru renty ustaloną na podstawie dochodów z trzech wybra-
nych lat kalendarzowych. Przy przeliczeniu emerytury do ustalenia podstawy wymia-
ru przyjęto dochody z trzech innych lat kalendarzowych. Składnik socjalny wynoszą-
cy 24% kwoty bazowej obliczono od kwoty bazowej obowiązującej w dacie zgłosze-
nia wniosku o emeryturę zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 29 paździer-
nika 2002 r., III UZP 7/02 (OSNAPiUS 2003 nr 2, poz. 42). Natomiast kwota bazowa
z daty zgłoszenia wniosku o emeryturę nie ma zastosowania przy ustalaniu podstawy
wymiaru emerytury, jeżeli na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity
tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) zgłoszono żądanie przyjęcia - jako tej
podstawy - podstawy wymiaru renty. Organ rentowy wyliczył emeryturę wnioskodaw-
cy zgodnie z art. 53 ust. 1 tej ustawy przyjmując prawidłowo za podstawę wymiaru
tego świadczenia zwaloryzowaną podstawę wymiaru renty.
Apelacja wnioskodawcy od tego wyroku została oddalona wyrokiem Sądu
Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu z dnia 17 maja
2006 r.[...]. Sąd Apelacyjny uznał za prawidłowe ustalenia faktyczne Sądu pierwszej
instancji i podzielił jego pogląd prawny.
Od tego wyroku wnioskodawca wniósł skargę kasacyjną i opierając ją na pod-
stawie naruszenia prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 21 ust. 1 pkt 1
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do po-
nownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu w Poznaniu, ewentualnie o uchylenie
także wyroku Sądu pierwszej instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpo-
znania Sądowi Okręgowemu w Poznaniu. W uzasadnieniu skargi podniósł, że pod-
stawa wymiaru emerytury jest jednym, obok długości okresów składkowych i nie-
składkowych oraz części socjalnej (24% kwoty bazowej), z elementów wpływających
3
na ostateczną wysokość świadczenia emerytalnego. Do obliczenia tych elementów
emerytury trzeba zastosować prawidłową wartość kwoty bazowej, która w myśl art.
19 powołanej ustawy wynosi 100% przeciętnego wynagrodzenia pomniejszonego o
potrącone od ubezpieczonych składki na ubezpieczenie społeczne. Definicja kwoty
bazowej zawarta w tym przepisie ma charakter uniwersalny w zakresie obliczania
wysokości świadczeń z wykorzystaniem pojęcia kwoty bazowej i tym samym nad-
rzędny wobec norm prawnych zawartych w powołanej ustawie, nawet - jak się wy-
daje - wobec art. 53. Jak trafnie wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z
dnia 29 października 2002 r., III UZP 7/02, definicja kwoty bazowej ma zastosowanie
zarówno do obliczania podstawy wymiaru świadczeń na zasadach określonych w art.
15 powołanej ustawy, jak i przy ustalaniu jednego ze składników emerytury oblicza-
nej na podstawie art. 53 ust. 1. Zdaniem skarżącego Sąd Apelacyjny winien zweryfi-
kować obliczenia przyjęte przez organ rentowy i zaakceptowane przez Sąd pierwszej
instancji poprzez uwzględnienie postulatu wnioskodawcy, aby kwota bazowa z daty
zgłoszenia wniosku o emeryturę stanowiła podstawę nie tylko składnika socjalnego
emerytury, ale także przy obliczaniu podstawy wymiaru emerytury na zasadach okre-
ślonych w art. 21 ust 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje;
Definicja kwoty bazowej zawarta jest w art. 19 ustawy z dnia 17 grudnia 1998
r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, który stanowi, że
kwota bazowa wynosi 100% przeciętnego wynagrodzenia pomniejszonego o potrą-
cone od ubezpieczonych składki na ubezpieczenie społeczne, określone w przepi-
sach o systemie ubezpieczeń społecznych w roku kalendarzowym poprzedzającym
termin waloryzacji. Ilekroć poszczególne przepisy ustawy operują pojęciem „kwota
bazowa”, do jej ustalenia stosuje się powyższą definicję. W określającym zasady
ustalania wysokości emerytury przepisie art. 53 ust. 1 pojęcie kwoty bazowej użyte
jest tylko w odniesieniu do jednego ze składników emerytury - części wynoszącej 24
% kwoty bazowej, jednakowej dla wszystkich świadczeniobiorców (pkt 1). Pozostałe
składniki emerytury to po 1/3% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów składko-
wych (pkt 2) i po 0,7% za każdy rok okresów nieskładkowych (pkt 3). W zakresie
ustalenia dwóch ostatnich elementów nie ma odniesienia do pojęcia „kwota bazowa”,
jest natomiast odesłanie do zasad ustalania podstawy wymiaru zawartych w art. 15
4
oraz zasad ustalania okresów składkowych i nieskładkowych zawartych w art. 6 i 7.
Sposób obliczania podstawy wymiaru emerytury i renty określony jest w art. 15 ust.
4, zgodnie z którym wskaźnik wysokości podstawy wymiaru, stanowiący stosunek
indywidualnej podstawy wymiaru składek z wybranego przez zainteresowanego
okresu do przeciętnego rocznego wynagrodzenia z tego samego okresu, mnoży się
przez kwotę bazową. W tym przypadku przez kwotę bazową rozumie się zgodnie z
art. 19 przeciętne wynagrodzenie z okresu poprzedzającego ostatnią waloryzację
przed nabyciem prawa do emerytury lub renty. W przypadku wnioskodawcy kwota
bazowa obowiązująca w dacie zgłoszenia wniosku o emeryturę miałaby zastosowa-
nie, gdyby podstawa wymiaru jego emerytury była ustalana na zasadach określonych
w art. 15.
Zgodnie z art. 21 ust. 1 osoba, która przed uzyskaniem prawa do emerytury
miała ustalone prawo do renty, ma prawo wyboru zasad, na jakich ma być ustalona
podstawa wymiaru emerytury. Może to być podstawa wymiaru renty - w wysokości
uwzględniającej rewaloryzację oraz wszystkie kolejne waloryzacje przypadające w
okresie następującym po ustaleniu prawa do renty (pkt 1) albo podstawa wymiaru
ustalona na nowo w myśl art. 15 (pkt 2). W przypadku wybrania tej drugiej możliwo-
ści wskaźnik wysokości podstawy wymiaru z wybranego okresu byłby porównywany
do kwoty bazowej obowiązującej w dacie zgłoszenia wniosku o emeryturę. Jednak w
takim przypadku wskaźnik wysokości podstawy wymiaru byłby ustalany na zasadach
określonych w art. 15 ust. 1, czyli na podstawie przeciętnej podstawy wymiaru skła-
dek z okresu kolejnych 10 lat kalendarzowych wybranych z ostatnich 20 lat poprze-
dzających rok, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę. Ten sposób obliczania
podstawy wymiaru byłby niekorzystny dla osób, które mając ustalone prawo do renty
przez znaczną część dwudziestoletniego okresu nie osiągały dochodów stanowią-
cych podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne. W przypadających w
wybranych kolejnych dziesięciu latach okresach bez dochodów stosunek podstawy
wymiaru składek do przeciętnego wynagrodzenia wynosiłby 0%, co obniżałoby
znacznie wskaźnik wysokości podstawy wymiaru w stosunku do wskaźnika ustalone-
go przy obliczaniu podstawy wymiaru renty na zasadach obowiązujących przed wej-
ściem w życie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecz-
nych. Zgodnie z art. 7 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewalory-
zacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych
ustaw (Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze zm.) podstawę wymiaru emerytury lub renty dla
5
osoby, która wniosek o to świadczenie złożyła przed dniem 31 grudnia 1992 r. sta-
nowiła przeciętna zwaloryzowana kwota wynagrodzenia lub dochodu z kolejnych 3
lat kalendarzowych wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 12 lat przed
zgłoszeniem wniosku. Osoba, która przed uzyskaniem prawa do emerytury miała
ustalone prawo do renty, może pod rządem ustawy o emeryturach i rentach zacho-
wać dotychczasowe zasady ustalania podstawy wymiaru świadczeń, jeżeli nie żąda
obliczenia podstawy wymiaru na nowo w myśl art. 15 tej ostatniej ustawy lecz za
podstawę wymiaru emerytury wybiera podstawę wymiaru renty.
W przypadku wnioskodawcy żądanie dotyczyło przyjęcia za podstawę wymia-
ru emerytury podstawy wymiaru renty. Ma więc zastosowanie przepis art. 21 ust. 1
pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach, na podstawie którego nominalne wynagrodze-
nie lub dochód z okresu wybranego przez zainteresowanego jest waloryzowane na
zasadach określonych w przepisach regulujących waloryzację świadczeń w okresach
przypadających od daty przyznania prawa do renty do daty zgłoszenia wniosku o
emeryturę. Podstawa wymiaru renty przyznanej pod rządem ustawy z dnia 17 paź-
dziernika 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent (a także przed jej wejściem w życie)
była początkowo waloryzowana na zasadach określonych w art. 17 tej ustawy. Walo-
ryzacja polegała na porównaniu ustalonego początkowo wskaźnika wysokości pod-
stawy wymiaru (stosunku nominalnego dochodu lub wynagrodzenia do przeciętnego
wynagrodzenia z tego samego okresu) do kwoty bazowej z roku poprzedzającego
rok waloryzacji. Do czasu zmiany zasad waloryzacji dokonanych ustawą z dnia 29
września 1995 r. o zmianie ustawy o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach usta-
lania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 138, poz. 681), a na-
stępnie ustawą z dnia 25 października 1996 r. o waloryzacji emerytur i rent oraz o
zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 136, poz. 636) podstawą wymiaru emerytury i
renty w każdym dniu, w którym była dokonywana waloryzacja, był stosunek wskaź-
nika podstawy wymiaru do kwoty bazowej. Przykładowo, jeżeli wynagrodzenie osoby
ubiegającej się o prawo do emerytury lub renty było równe przeciętnemu wynagro-
dzeniu (100%), podstawa wymiaru świadczenia w każdym terminie waloryzacji była
równa kwocie bazowej. W dacie zmiany zasad waloryzacji kwota bazowa wynosiła
666 zł. Gdyby przy waloryzowaniu podstawy wymiaru do tej daty każdorazowo prze-
liczano pierwotną kwotę na zasadach określonych w art. 17 ustawy rewaloryzacyjnej,
na dzień 1 września 1996 r. wynik byłby taki sam, jaki byłby osiągnięty po pomnoże-
niu wskaźnika wysokości podstawy wymiaru przez kwotę bazową obowiązującą w tej
6
dacie. Stąd przy waloryzowaniu podstawy wymiaru od dnia 1 września 1996 r. zasto-
sowano uproszczenie matematyczne przyjmując kwotę bazową 666 zł. Wprowadzo-
ne powołanymi ustawami zasady waloryzacji polegały ogólnie rzecz biorąc na prze-
mnożeniu kwoty świadczenia (ustalonej dotychczasowo kwoty emerytury lub renty)
przez wskaźnik waloryzacyjny ustalany corocznie w ustawie budżetowej na podsta-
wie prognozowanego wskaźnika wzrostu cen towarów i usług. W oparciu o ustaloną
w ten sposób kwotę świadczenia odtwarzano następnie podstawę jego wymiaru.
Odtworzona podstawa wymiaru nie była już równa stosunkowi indywidualnej podsta-
wy wymiaru do kwoty przeciętnego wynagrodzenia w sytuacji, gdy wzrost przecięt-
nych wynagrodzeń był wyższy niż wzrost cen towarów i usług. W ustawie o emerytu-
rach i rentach wprowadzono podobne zasady waloryzacji przy pomocy wskaźnika
ustalanego corocznie na podstawie wzrostu cen towarów i usług (art. 89). Przy po-
mocy tego wskaźnika waloryzowane jest zarówno świadczenie jak i podstawa jego
wymiaru (art. 88). Opisane tu zasady stosuje się do ustalenie podstawy wymiaru
emerytury osoby, która miała uprzednio ustalone prawo do renty i żąda ustalenia tej
podstawy w oparciu o przepis art. 21 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach.
Zwaloryzowana podstawa wymiaru renty, która na podstawie tego przepisu
stanowi podstawę wymiaru emerytury, nie jest obliczana przez porównanie wskaźni-
ka wysokości podstawy wymiaru renty do kwoty bazowej obowiązującej w dacie
zgłoszenia wniosku o emeryturę, jak tego żąda wnioskodawca, lecz ustalana przez
waloryzowanie podstawy wymiaru renty ustalonej przy jej przyznaniu na zasadach
określonych w przepisach obowiązujących kolejno do daty zgłoszenia wniosku o
emeryturę. W tym zakresie treść przepisu jest jednoznaczna i nie było wątpliwości co
do jego wykładni. Wątpliwości co do sposobu obliczania wysokości emerytury osoby,
która uprzednio miała ustalone prawo do renty, dotyczyły składnika, o którym mowa
w art. 53 ust. 1 pkt 1 - części socjalnej wynoszącej 24% kwoty bazowej. Do czasu
zmiany wprowadzonej ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o emery-
turach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw
(Dz.U. Nr 121, poz. 1264), polegającej na dodaniu art. 53 ust. 3 określającego w sto-
sunku do osób żądających ustalenia podstawy wymiaru emerytury w oparciu o prze-
pis art. 21 ust. 1 pkt 1 odmienne od ogólnych zasady obliczania części socjalnej (od
kwoty bazowej, którą ostatnio przyjęto do ustalenia podstawy wymiaru), było wątpli-
we, czy w stosunku do tych osób część socjalną oblicza się na zasadach określo-
nych w art. 21 ust.1 pkt 1 czy też przy zastosowaniu kwoty bazowej zdefiniowanej w
7
art. 19. Te wątpliwości rozstrzygała podjęta w poprzednim stanie prawnym uchwała
Sądu Najwyższego z dnia 29 października 2002 r., III UZP 7/02, w której stwierdza
się, że zasady określone w art. 21 ust. 1 pkt 1 mają zastosowanie tylko do podstawy
wymiaru emerytury, co wynika jednoznacznie z treści tego przepisu. Inne elementy
przyjmowane do obliczenia wysokości emerytury były ustalane na zasadach ogól-
nych, takich samych jak w stosunku do osób ubiegających się o emeryturę, które
uprzednio nie miały ustalonego prawa do innego świadczenia. Nie można natomiast
zasad ustalenia składnika emerytury stanowiącego 24% kwoty bazowej, obowiązują-
cych w dacie złożenia przez wnioskodawcę wniosku o emeryturę, stosować do usta-
lenia podstawy wymiaru emerytury, jeżeli tą podstawą ma być podstawa wymiaru
renty. W tym zakresie należy stosować zasady określone w art. 21 ust. 1 pkt 1
ustawy o emeryturach i rentach. Sąd Apelacyjny dokonał prawidłowej wykładni tego
przepisu, a podniesiony w skardze kasacyjnej zarzut jego naruszenia okazał się nie-
uzasadniony.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. oddalił skargę
kasacyjną.
========================================