Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 17 maja 2007 r.
I UK 368/06
W okresie od dnia 1 stycznia 1999 r. do dnia 29 grudnia 1999 r. funkcjo-
nariusze straży pożarnej zatrudnieni przed dniem 1 stycznia 1999 r. nie podle-
gali ubezpieczeniu społecznemu z tytułu równoczesnego prowadzenia działal-
ności gospodarczej.
Przewodniczący SSN Zbigniew Hajn, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk,
Beata Gudowska (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 17 maja
2007 r. sprawy z odwołania Haliny S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi w B. o ustalenie podlegania ubezpieczeniom społecznym, na skutek
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z
dnia 20 września 2006 r. [...]
1. o d d a l i ł skargę kasacyjną,
2. zasądził od Oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku na
rzecz Haliny S. kwotę 120 zł (sto dwadzieścia) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa
procesowego w postępowaniu kasacyjnym.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku wyro-
kiem z dnia 24 kwietnia 2006 r. zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w
B. z dnia 25 stycznia 2006 r. stwierdzającą podleganie przez Halinę S. obowiązko-
wym ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej i
orzekł, że nie podlega ona tym ubezpieczeniom w okresie od 1 stycznia 1999 r. do
29 grudnia 1999 r. Po ustaleniu, że Halina S. jako funkcjonariusz Straży Pożarnej
podlegała w spornym okresie przepisom ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Pań-
stwowej Straży Pożarnej i ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytal-
nym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wy-
2
wiadu, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej straży Pożarnej i
Służby Więziennej oraz ich rodzin, Sąd pierwszej instancji zastosował art. 9 ust. 1
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych przewidujący zwolnienie z ubezpiecze-
nia z innych tytułów w przypadku jednoczesnego podlegania ubezpieczeniu branżo-
wemu.
Wyrokiem z dnia 20 września 2006 r. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Białymstoku oddalił apelację organu rentowego, aprobując sta-
nowisko prawne Sądu pierwszej instancji. Stwierdził, że obowiązkowym ubezpiecze-
niom społecznym z mocy art. 6 ust. 3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych
podlegali funkcjonariusze Państwowej Straży Pożarnej, którzy nie pozostawali w
służbie w dniu 1 stycznia 1999 r., podczas gdy Halina S. była funkcjonariuszem Pań-
stwowej Straży Pożarnej od dnia 1 listopada 1984 r. do dnia 31 stycznia 2000 r. Od
dnia 30 grudnia 1999 r., na mocy art. 9 ust. 8 ustawy o systemie ubezpieczeń spo-
łecznych dodanego przez ustawę z dnia 23 grudnia 1999 r. o zmianie ustawy o sys-
temie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 110, poz. 1256), osoby takie uzyskały
prawo do objęcia dobrowolnym ubezpieczeniem z tytułu prowadzonej działalności
gospodarczej. Zgodnie natomiast z art. 9 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń spo-
łecznych w brzmieniu obowiązującym w 1999 r., osoby, o których mowa w art. 6 ust.
1 pkt 1, 3, 10, 12-18, spełniające jednocześnie warunki do objęcia obowiązkowo
ubezpieczeniem emerytalnym i rentowym z innych tytułów, są obejmowane ubezpie-
czeniem tylko z tytułu stosunku pracy, członkostwa w spółdzielni lub służby.
Skarga kasacyjna organu rentowego, z wnioskiem o uchylenie i zmianę w ca-
łości wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku oraz poprzedzającego go wyroku
Sądu Okręgowego w Białymstoku i oddalenie odwołania, została oparta na podsta-
wie naruszenia prawa materialnego - art. 6 ust. 1 pkt 17 i ust. 3 w związku z art. 9
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych w
brzmieniu obowiązującym przed dniem 29 grudnia 1999 r. - przez przyjęcie, że ubez-
pieczona, pozostająca w służbie w dniu 1 stycznia 1999 r. i prowadząca jednocze-
śnie działalność gospodarczą, nie podlegała obowiązkowym ubezpieczeniom spo-
łecznym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności w spornym okresie. W oce-
nie skarżącego, art. 9 ust. 1 ustawy systemowej miał zastosowanie do osób, które
nie pozostawały w służbie w dniu wejścia w życie ustawy, i one właśnie zostały ob-
jęte obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym z tytułów wymienionych w art. 6
ust. 1 pkt 3-18 w związku z art. 6 ust. 3. Halina S. nie należała do kręgu tych osób;
3
była funkcjonariuszem, który na podstawie art. 60 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o
Państwowej Straży Pożarnej mógł skorzystać z zaopatrzenia emerytalnego funkcjo-
nariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Straży
Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej
oraz ich rodzin, czego nie można jednak utożsamiać z „pozostawaniem w ubezpie-
czeniu”. W spornym okresie nie zachodził więc zbieg ubezpieczeń, lecz obowiązek
ubezpieczenia z jednego tytułu - prowadzenia działalności gospodarczej, przekształ-
cony po dniu 29 grudnia 1999 r. w dobrowolny tytuł ubezpieczenia. Wcześniej ubez-
pieczona podlegała obowiązkowi ubezpieczenia społecznego tylko z jednego tytułu,
właśnie prowadzenia działalności pozarolniczej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W stanie prawnym obowiązującym przed dniem 1 stycznia 1999 r., stosownie
do art. 60 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (Dz.U. Nr
88, poz. 400), według zasad i na warunkach przewidzianych w przepisach o zaopa-
trzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Straży Gra-
nicznej, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin, czyli zgod-
nie z art. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. (Dz.U. Nr 53, poz. 214), przysługiwało im
z budżetu państwa, na zasadach określonych w ustawie, zaopatrzenie emerytalne z
tytułu wysługi lat lub w razie całkowitej niezdolności do służby, a członkom ich rodzin
- w razie śmierci żywiciela. Osoby te nie były objęte powszechnym ubezpieczeniem
społecznym, a jedynie okresy służby funkcjonariuszy, którzy nie nabywali prawa do
zaopatrzenia emerytalnego na podstawie ustawy, uważane były za okres składkowy
w myśl przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin. Ich sytuacja
prawna nie zmieniła się w związku z wejściem w życie ustawy z dnia 13 października
1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.), gdyż
art. 6 ust. 3 stanowił o objęciu obowiązkiem ubezpieczenia społecznego na podsta-
wie tej ustawy tylko tych funkcjonariuszy, którzy rozpoczęli służbę po dniu 1 stycznia
1999 r. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 maja 2005 r., II UK 247/04, OSNP
2005 nr 22, poz. 362).
W stosunku do pozostałych, zgodnie ze stanem dotychczasowym, nie były
opłacane składki na ubezpieczenie, a w przypadku prowadzenia działalności gospo-
darczej nie podlegali oni (podobnie jak pracownicy) ubezpieczeniu społecznemu z
4
tytułu prowadzenia tej działalności (por. art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 grudnia
1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą i
ich rodzin, Dz.U. Nr 40, poz. 235 ze zm.). Funkcjonariusze Straży podejmujący
służbę po dniu 1 stycznia 1999 r., wymienieni w art. 6 ust. 1 pkt 17 ustawy systemo-
wej, spełniający jednocześnie warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami
emerytalnym i rentowym z innych tytułów, byli obejmowani ubezpieczeniami tylko z
tytułu służby. Na swój wniosek mogli dobrowolnie być objęci również ubezpiecze-
niem społecznym z innych tytułów. Dostrzegając nierówność statusu ubezpieczenio-
wego strażaków wynikającą wyłącznie z czasu pełnienia służby, ustawodawca
wprowadził dobrowolne ubezpieczenie społeczne także wobec funkcjonariuszy, któ-
rzy służbę rozpoczęli przed dniem 1 stycznia 1999 r. i którzy dodatkowo spełniali wa-
runki do objęcia ubezpieczeniem społecznym między innymi z tytułu prowadzenia
pozarolniczej działalności. Wyraził to w ustawie z dnia 23 grudnia 1999 r. o zmianie
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr
110, poz.1256), wprowadzając art. 9 ust. 8 ustawy o systemie ubezpieczeń społecz-
nych z mocą od dnia 30 grudnia 1999 r.
Regulacja ta nie miała na celu wyłączenia osób pełniących służbę przed
dniem 1 stycznia 1999 r. z obowiązkowego ubezpieczenia z tytułu jednocześnie pro-
wadzonej działalności pozarolniczej, której - tak samo jak strażacy podejmujący
służbę po tym dniu, choć z innych przesłanek, nie podlegali - lecz tylko umożliwienie
dobrowolnego przystąpienia do ubezpieczenia z tytułu tej działalności. W konse-
kwencji, ze sformułowania art. 9 ust. 8 ustawy nie można wyprowadzać sugerowane-
go w skardze kasacyjnej wniosku, że przez jego uchwalenie zastępuje się dotych-
czas obowiązkowe ubezpieczenie ubezpieczeniem społecznym dobrowolnym. Obok
przytoczonych argumentów, przeciwko takiemu ujęciu omawianego przepisu prze-
mawia także to, że nie przewidziano w nim uchylenia obowiązku ubezpieczenia, a
taka redakcja byłaby konieczna, gdyby uprzednio obowiązek taki istniał. Omówiona
regulacja obowiązywała do dnia 1 października 2003 r., to jest do wejścia w życie
ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecz-
nych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 166, poz. 1609), którą wyłączono funk-
cjonariuszy z ubezpieczenia społecznego. Między innymi uchylono art. 6 ust. 1 pkt
13-18, a art. 9 ust. 8 nadano brzmienie, zgodnie z którym osoby pozostające w sto-
sunku służby, spełniające jednocześnie warunki do podlegania ubezpieczeniom
emerytalnemu i rentowym z tytułów, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 2, 4-6 i 10,
5
mogą być dobrowolnie objęte tymi ubezpieczeniami na swój wniosek. Nie ma zatem
obowiązku ubezpieczenia - z tytułów wymienionych w tym przepisie - osób pozosta-
jących w stosunku służby.
Pozostawanie w stosunku pracy lub służby zawsze wyłącza obowiązek ubez-
pieczenia z tytułu innego rodzaju działalności, w związku z czym nie można twier-
dzić, że obowiązek ubezpieczenia z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności
istniał w okresie od dnia 1 stycznia 1999 r. do dnia 29 grudnia 1999 r. w stosunku do
jednej grupy osób pełniących służbę - tych, którzy rozpoczęli służbę wcześniej niż 1
stycznia 1999 r. Taka interpretacja jest sprzeczna z zasadą równego traktowania w
zakresie ubezpieczenia (art. 2a ustawy) i narusza wyrażoną w art. 32 Konstytucji RP
zasadę równości wobec prawa osób charakteryzujących się takimi samymi cechami
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 października 2006 r., II UK 57/06, dotych-
czas niepublikowany).
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. oddalił skargę
kasacyjną.
========================================