Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 52/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 24 maja 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Helena Ciepła (przewodniczący)
SSN Stanisław Dąbrowski
SSN Tadeusz Żyznowski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa BankuP Spółki Akcyjnej
przeciwko BankowiZ Spółce Akcyjnej
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 24 maja 2007 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 13 września 2006 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżony wyrok w zakresie oddalającym powództwo
(pkt I - 2) oraz apelację (pkt II) oraz rozstrzygającym o kosztach
postępowania za obie instancje (pkt I - 3a - b i III) i w tej części
przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania, a także rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
za instancję kasacyjną.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w wyroku oddalającym powództwo ustalił, że powodowy
BankP. S.A., jako następca prawny BankuR., stał się podmiotem praw i
obowiązków wynikających z zawartej przez poprzednika umowy przewłaszczenia
trzech ciągników siodłowych marki Volvo na zabezpieczenie spłaty kredytu
inwestycyjnego udzielonego P.M. W trakcie postępowania egzekucyjnego
prowadzonego przeciwko dłużnikowi P.M. przez BankK S.A., którego następcą jest
pozwany, ciągniki te zostały zajęte w dniu 15 kwietnia 1993 r. przez komornika i
przekazane pod dozór BankowiK. SA. Do sprzedaży zajętych przez komornika
ciągników jednak nie doszło, gdyż w dniu 16 listopada 1993 r. BankR. wytoczył
powództwo przeciwegzekucyjne, w którym jako właściciel ciągników z umowy
przewłaszczenia domagał się ich zwolnienia od egzekucji. Prawomocnym wyrokiem
z dnia 8 października 1998 r. b. Sąd Wojewódzki w Ł. w sprawie sygn. akt [...]97,
zwolnił wymienione ciągniki od egzekucji, które jednak wcześniej, jeszcze w toku
procesu przeciwegzekucyjnego, zostały oddane przez BankK. S.A. na podstawie
umowy z dnia 16 czerwca 1994 r. w leasing P.R. Po zakończeniu umowy leasingu,
BankK. S.A. sprzedał w dniu 18 listopada 1998 r. ciągniki R.P. za łączną kwotę
9.150 zł.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy stwierdził, że powód stał
się właścicielem spornych ciągników na mocy umowy przewłaszczenia
z 14 października 1991 r. Sąd ten uznał, że dochodzone przez powoda roszczenie
o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym przywłaszczenia sobie
przez BankK. S.A. ciągników należących do powoda uległo przedawnieniu (art. 442
§ 2 k.c.).
W uwzględnieniu apelacji powodowego BankuP. S.A. Sąd Apelacyjny
zmienił wyrok S.A. pierwszej instancji i uwzględnił powództwo do wysokości 9.150
zł z odsetkami oraz rozstrzygnął o kosztach procesu. Sąd drugiej instancji
stwierdził, że niezgodne z prawdą oświadczenie, złożone w umowie leasingu z
dnia 16 czerwca 1994 r., jakoby oddane leasingobiorcy na okres 42 miesięcy
ciągniki siodłowe Volvo pozostawały własnością BankuK. S.A. samo przez się nie
dowodziło zamiaru wyzucia poprzednika prawnego powoda z własności
3
przewłaszczonych ciągników. Natomiast zamiar bezpośredniego pozbawienia
właściciela ze stosunku przewłaszczenia własności ciągników BankK. powziął
sprzedając je 18 listopada 1998 r. osobie trzeciej za łączną kwotę 9.150 zł, co
odpowiadało ich ówczesnej wartości rynkowej. Zatem skoro występku
przywłaszczenia, zdaniem Sądu Apelacyjnego – BankK. S.A. dopuścił się 18
listopada 1998 r., sprzedając je osobie trzeciej za łączną kwotę 9.150 zł, co
odpowiadało ich ówczesnej wartości rynkowej, to dziesięcioletni termin
przedawnienia roszczenia o naprawienie szkody z art. 442 § 2 k.c., do chwili
wytoczenia powództwa tj. 16 czerwca 2004 r. jeszcze nie upłynął. Wysokość
należnego stronie powodowej odszkodowania powinna – zdaniem Sadu drugiej
instancji – odpowiadać wartości spornych pojazdów według ich stanu z chwili
wyrządzenia szkody występkiem przywłaszczenia. Powodowy Bank nie wykazał, że
wartość ciągników wykraczała poza sumę sprzedaży pojazdów przez BankK.
wynoszącą 9.150 zł.
Skargę kasacyjną złożył powodowy BankP. S.A. Z powołaniem się na obie
podstawy przewidziane w art. 3983
§ 1 pkt 1 i 2 k.p.c. storna powodowa
zaskarżonemu wyrokowi zarzuciła:
1. naruszenie przepisów postępowania t.j. art. 378 k.p.c., które to uchybienie
mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy, poprzez wydanie wyroku
reformatoryjnego pomimo wniosku apelacji o uchylenie wyroku zgodnie z art.
368 § 1 pkt. 5 k.p.c. i o przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego
rozpoznania.
2. naruszenie przepisów postępowania tj. art. 386 § 4 k.p.c. w związku z art.
227 § 1 k.p.c. i 224 k.p.c., które to uchybienie mogło mieć istotny wpływ na
wynik sprawy, poprzez wydanie wyroku reformatoryjnego opartego na
ustaleniach Sądu I instancji, pomimo iż ustalenia Sądu I instancji nie były
wystarczające dla Sądu II instancji do wydania takiego wyroku, ze względu
na fakt, iż Sąd I instancji nie rozpatrzył istoty sprawy, czyli wysokości
poniesionej przez powoda szkody.
3. naruszenie przepisów postępowania tj. art. 386 § 4 k.p.c. w związku z art.
227 § 1 k.p.c. i 224 k.p.c., które to uchybienie mogło mieć istotny wpływ na
4
wynik sprawy, poprzez wydanie wyroku reformatoryjnego bez rozpoznania
przez Sąd II istoty sprawy, tj. ustalenia wysokości poniesionej przez powoda
szkody pomimo, iż po zanegowaniu przez Sąd II instancji stanowiska Sądu
I instancji w przedmiocie przedawnienia, pojawiła się konieczność
przeprowadzenia tej części postępowania, która nie została przeprowadzona
przez Sąd I instancji z powodu uwzględnienia zarzutu przedawnienia.
W konsekwencji tego naruszenia Sąd II instancji – zdaniem strony
powodowej – naruszył prawo materialne:
a) poprzez niewłaściwe zastosowanie art. 363 § 2 k.c. w zw. z art. 415 k.c.
i 361 § 2 k.c., polegające na przyjęciu przez Sąd II instancji, że wysokość
szkody powoda odpowiada wartości na jaką pozwany wystawił w dniu 18
listopada 1998r. 3 faktury, a nie rzeczywistej wartości rynkowej pojazdów.
b) poprzez niewłaściwe zastosowanie art. 3 63 § 2 k. c. oraz błędną wykładnię
art. 65 ust. l i ust. 2 k.c., polegające na przyjęciu przez Sąd II instancji, że nie
było wolą stron umów leasingu przeniesienie własności trzech ciągników
siodłowych pomimo zebranego w sprawie materiału dowodowego, a w
szczególności treści umowy z dnia 16 czerwca 1994 r. z aneksami, oraz
protokołu zdawczo - odbiorczego z dnia 17 listopada 1998 r., na mocy
którego przedmiotowe ciągniki zostały przekazane P.R., co skutkowało tym,
iż Sąd II instancji nie przyjął, iż wartość szkody poniesionej przez powoda
jest równowartością sumy wszystkich rat leasingowych wraz z kwotą
wynikającą z 3 faktur wystawionych przez pozwanego dnia 18 listopada
1998 r.
c) naruszenie dalszych przepisów postępowania tj. art. 233 k.p.c. i 244 k.p.c.
w zw. z art. 382 k.p.c. i 391 § 1 k.p.c. oraz nie zastosowanie art. 856 § 1
k.p.c., które to uchybienie mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy,
nastąpiło poprzez przyjęcie przez Sąd II instancji, że pozwany mógł legalnie
dysponować ciągnikami oddanymi mu w dozór do daty Wyroku Sądu
Okręgowego w Ł. z dnia 8 października 1998 r., co w konsekwencji
doprowadziło do tego, iż Sąd II instancji uznał, iż utrata wartości
przedmiotowych ciągników, ze względu na ich użytkowanie w ramach
5
umowy leasingu, obciąża powoda pomimo, iż ta utrata wartości była
konsekwencją bezprawnego działania pozwanego i nie doszłoby do niej,
gdyby pozwany, zgodnie z przepisami, sprawował tylko dozór nad
przedmiotowymi ciągnikami, następnie wydałby je zgodnie z nałożonym na
niego obowiązkiem powodowi,
d) naruszenie przepisów postępowania tj. art. 233 k.p.c. i 245 k.p.c. w zw. z art.
382 k.p.c. i 391 § l k.p.c., które to uchybienie mogło mieć istotny wpływ na
wynik sprawy, poprzez przyjęcie przez Sąd II instancji, że przedłożone przez
pozwanego 3 faktury z dnia 18 listopada1998 r. stanowią dowód sprzedaży
przez pozwanego 3 ciągników siodłowych, a wykazana tam cena w wys.
9.150,00 PLN stanowi cenę rynkową tych ciągników w sytuacji, gdy faktura
nie stanowi źródła stosunku cywilnoprawnego.
e) naruszenie przepisów postępowania tj. art. 233 k.p.c. i 245 k.p.c. w zw.
z art. 382 k.p.c. i 391 § 1 k.p.c., które to uchybienie mogło mieć istotny
wpływ na wynik sprawy, poprzez przyjęcie, iż przedmiotowe ciągniki zostały
sprzedane innej osobie niż ta, z którą pozwany zawarł dnia 16 czerwca 1994
r. umowę leasingu, pomimo zebranego w sprawie materiału dowodowego,
w szczególności protokołu zdawczo - odbiorczego z dnia 17 listopada
1998 r.
Wskazując na powyższe powodowy BankP S.A wnosił o uchylenie w całości
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
jej rozpoznania oraz a zasądzenia kosztów postępowania.
W złożonej odpowiedzi na skargę kasacyjną pozwany BankZ. S.A wnosił o
oddalenie skargi z zasądzeniem kosztów postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Liczne zarzuty skargi kasacyjnej i powołane przepisy, mające wypełnić obie
podstawy przewidziane w art. 3983
§ 1 pkt 1 i 2 k.p.c., dotyczą samej istoty
postępowania apelacyjnego w odniesieniu do realizacji postanowienia
stwierdzającego, że w razie uwzględnienia apelacji sąd drugiej instancji zmienia
zaskarżony wyrok i orzeka co do istoty sprawy (art. 386 § 1 k.p.c. i uchwała składu
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 1999 r., III CZP 59/98 –
6
OSNC 1999, nr 7-8, poz. 124, mająca moc zasady prawnej). Powołany przepis,
a także przytoczony w skardze kasacyjnej art. 382 k.p.c. – w zespole innych
licznych przepisów k.p.c. – zmierzają do zapewnienia realizacji nakazu sprawności
postępowania rangi konstytucyjnej (art. 45 ust. 1). Instancyjność postępowania
oznacza podział postępowania między sądami różnych instancji i powierzenie
sądowi pierwszoinstancyjnemu rozpoznania oraz rozstrzygnięcia sprawy cywilnej, a
sądowi drugiej instancji dokonania kontroli prawidłowości przeprowadzonego
postępowania oraz wydanego w jego wyniku orzeczenia. Przeprowadzony podział
nie wyklucza, jak to obszernie dowodzi skarga kasacyjna, przeprowadzenia przez
wyższą instancję postępowania dowodowego w zakresie, w jakim jest to niezbędne
do sprawdzenia zasadności oraz legalności kontrolowanego orzeczenia.
Merytoryczny charakter postępowania apelacyjnego został potwierdzony w
powołanej uchwale Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 1999 r. i obszernej
literaturze przedmiotu. Zmierza on do naprawienia błędów popełnionych przez sąd
pierwszej instancji i w tym znaczeniu postępowanie apelacyjne jest przedłużeniem
postępowania przed sądem pierwszej instancji. Przedmiotem badania powinien być
cały materiał dowodowy, który pozwolił Sądowi pierwszoinstancyjnemu na
zakwestionowanie stanowiska strony pozwanej co do wartości ciągników i
wysokości szkody poniesionej przez powodowy Bank (k –303).
Nie wymaga dowodzenia, że odszkodowanie ze swej natury ma przywrócić
równowagę w majątku poszkodowanego. W myśl przeważającego zapatrywania
w doktrynie i orzecznictwie szkodę stanowi różnica między stanem majątku
poszkodowanego, jaki zaistniał po zdarzeniu wywołującym szkodę, a stanem tego
majątku, jaki istniałby gdyby to zdarzenie nie nastąpiło.
W treści art. 363 § 2 k.c. zostało przyjęte, że wysokość odszkodowania
należy ustalać w chwili orzekania o odszkodowaniu. Stanowi bowiem, że wysokość
odszkodowania powinna być ustalona według cen z daty ustalenia odszkodowania.
Zasada ta nie wyłącza ustalenia w konkretnym wypadku odszkodowania według
cen z wcześniejszej daty, w której powinno być ono spełnione w możliwej już
wówczas do ustalenia wysokości, oraz zasądzenia go z odsetkami od tej daty.
Artykuł 363 § 2 k.c. pozwala brać pod uwagę ceny bądź to z daty wyrządzenia
szkody, albo też późniejszej. Odstępstwo to uzależnione jest od wystąpienia
7
szczególnych okoliczności, co wyraża dążenie, by zasądzone odszkodowanie
zrekompensowało poszkodowanemu stratę, ale i jednocześnie nie prowadziło do
jego nieuzasadnionego wzbogacenia.
Uzasadnienie kwestionowanego – w tym zakresie rozstrzygnięcia ma
charakter przesądzający, bez motywacji pozwalającej na odparcie zarzutów skargi
kasacyjnej, istotą których jest wykazanie, że zasądzona – zaskarżonym
orzeczeniem – kwota nie spełnia funkcji roszczenia odszkodowawczego. Skoro
powołane w skardze kasacyjnej podstawy okazały się uzasadnionymi, skarga
kasacyjna podlega uwzględnieniu (art. 39815
k.p.c.).