Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 133/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 29 czerwca 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Tadeusz Żyznowski (przewodniczący)
SSN Józef Frąckowiak
del. SSA Marta Romańska (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa M. S.A.
przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Prezydenta Miasta W.
o ustalenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 29 czerwca 2007 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 24 października 2006 r., sygn. akt [...],
oddala skargę kasacyjną i zasądza od pozwanego Skarbu
Państwa na rzecz powodowej M. S.A. kwotę 3.600 zł tytułem
kosztów postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
„M.” S.A. - najpierw na drodze administracyjnej, a następnie w postępowaniu
sądowym - domagała się stwierdzenia, że podstawa określenia stawki opłaty
rocznej za użytkowanie wieczyste działek gruntu nr 106 i 110/2 od 1 stycznia 2003
r. winna wynosić 0,3% ceny oraz zastosowania 50% zniżki w opłacie z tytułu
wpisania do rejestru zabytków nieruchomości pozostającej w jej użytkowaniu
wieczystym.
Decyzjami z 24 marca 1993 r., nr 151/93 i z 24 czerwca 1993 r., nr [...]/93
Wojewoda stwierdził, że „M.” S.A. nabyła użytkowanie wieczyste nieruchomości
położonej w W. w rejonie ulic P., Ż. i W. oraz ustalił opłatę roczną za użytkowanie
wieczyste z zastosowaniem stawki 3%. Czternastego grudnia 2001 r. Starosta
Powiatu W. wypowiedział „M.” S.A. ze skutkiem od 1 stycznia 2002 r. wysokość
stawki opłaty rocznej za użytkowanie wieczyste nieruchomości i nową wysokość
opłaty oznaczył na kwotę 1.184.796,92 zł. Na skutek odwołania „M.” S.A. od tego
oświadczenia Samorządowe Kolegium Odwoławcze w W. orzeczeniem z 5 czerwca
2002 r. ustaliło opłatę za użytkowanie wieczyste gruntu, pozostającego w
użytkowaniu wieczystym „M.”, na kwotę 815.441 zł.
Dwunastego grudnia 2002 r. „M.” S.A. wniosła o zmianę stawki procentowej
opłaty rocznej za użytkowanie wieczyste działek nr 106, 110/2 obr. [...] z 3% ceny
do 0,3% ceny względnie 1% ceny oraz o obniżenie opłaty rocznej za użytkowanie
wieczyste działki nr 110/2 o 50% z racji wpisania tej nieruchomości do rejestru
zabytków. Oświadczeniem z 27 stycznia 2003 r. Prezydent Miasta W. odmówił
uwzględnienia tego wniosku.
Dwudziestego pierwszego lutego 2003 r. „M.” S.A. wystąpiła do
Samorządowego Kolegium Odwoławczego w W. o określenie stawki opłaty rocznej
za użytkowanie wieczyste nieruchomości na poziomie wskazanym we wniosku z 12
grudnia 2002 r.
Samorządowe Kolegium Odwoławcze w W. orzeczeniem z 30 września 2003
r. ustaliło, że od 1 stycznia 2003 r. stawka należnej od „M.” opłaty rocznej za
użytkowanie wieczyste nieruchomości gruntowej w W. przy ul. P. 21 – Ż. nr 56
3
(działki nr 106 i 110/2 obr. [..]) wynosi 0,3% ceny, a to wobec uznania, że „M.” S.A.
użytkuje nieruchomość niezbędną na cele obronności państwa i jego
bezpieczeństwa oraz zastosowało od 1 stycznia 2003 r. w stosunku do powierzchni
3.568m2
działki nr 110/2 zniżkę 50% w opłacie rocznej z racji wpisania tej
nieruchomości do rejestru zabytków. Od tego orzeczenia sprzeciw złożył Skarb
Państwa – Prezydent Miasta W., a złożenie sprzeciwu dało podstawę do
przekazania sprawy sądowi.
W wyroku z 14 grudnia 2005 r. Sąd Okręgowy w W. stwierdził, że od 1
stycznia 2003 r. stawka opłaty rocznej za użytkowanie wieczyste gruntu
położonego w W. przy ul. P. 21 – Ż., stanowiącego działki nr 106, 110/2 z obr. [...]
wynosi 0,3% ceny; zastosował od 1 stycznia 2003 r. w stosunku do powierzchni
3.568m2
(część działki nr ew. 110/2, obecnie 110/3, 110/4, 110/5) zniżkę 50% w
opłacie rocznej z tytułu użytkowania wieczystego z racji wpisania tej nieruchomości
do rejestru zabytków, w pozostałym zakresie postępowanie umorzył oraz zasądził
od Prezydenta Miasta W. na rzecz powoda 3.600 zł tytułem zwrotu kosztów
zastępstwa prawnego.
Sąd Okręgowy w W. przyjął, że oznaczenie stawki opłaty za użytkowanie
wieczyste gruntu na poziomie 0,3% znajduje uzasadnienie w decyzji Wojewody nr
[...] z 5 maja 2000 r. o umieszczeniu „M.” S.A. w wykazie obiektów i urządzeń
podlegających obowiązkowej ochronie oraz w umowie z 10 grudnia 1997 r.,
zawartej pomiędzy „M.” S.A. a ARM w W., na podstawie której „M.” podjęła się
przechowywania [...] surowców stanowiących własność Skarbu Państwa (art. 72
ust. 3 pkt 1 ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami. Dz. U.
2004, nr 261, poz. 2603 ze zm., dalej - u.g.n.). W stosunku do powierzchni 3.568m2
uzasadniona jest obniżka o 50% opłaty rocznej za użytkowanie wieczyste z racji
wpisania decyzją z 28 lutego 1994 r. obiektów stanowiących pozostałość zespołu
fabrycznego z XIX wieku posadowionego na nieruchomości przy ul. W. i P. do
rejestru zabytków (art. 72 ust. 4 u.g.n.).
Sąd Okręgowy wskazał, że zgodnie z § 1 pkt 1 lit. i rozporządzenia Rady
Ministrów z 13 stycznia 1998 r. w sprawie określenia rodzajów nieruchomości
uznawanych za niezbędne na cele obronności i bezpieczeństwa (Dz. U. 1998, nr 9,
4
poz. 31) i § 2 pkt 7 lit. b oraz § 3 rozporządzenia Rady Ministrów z 24 czerwca 2003
r. w sprawie obiektów szczególnie ważnych dla bezpieczeństwa i obronności
państwa oraz ich szczególnej ochrony (Dz. U. 2003, nr 116, poz. 1090), „M.” S.A.
jest obiektem szczególnie ważnym dla bezpieczeństwa i obronności państwa.
Skoro określone budowle zostały wpisane do rejestru zabytków, stanowią one
element nieruchomości i powodują, że nieruchomość należy traktować jako
wpisaną do rejestru zabytków.
Sąd Okręgowy ustalił, że nieruchomości stanowiące działki o numerach 6951
i 6911 włączone zostały do nieruchomości, dla której prowadzone są księgi
wieczyste KW nr [...] i KW nr [...]. Nieruchomości te wchodzą w skład działek o nr
ewidencyjnych nr 110/3, nr 110/4, nr 110/5, obj. KW nr [...] oraz w skład działki nr
110/1, obj. KW nr [...] i pozostającej w użytkowaniu wieczystym „M.” Sp. z o.o.
Działka nr 6951 ma powierzchnię 2.031m2
i obecnie wchodzi w skład działki nr
110/3. Działka nr 6911, w części o powierzchni 716m2
weszła w skład działki nr
110/1, w części o powierzchni 1.231 m2
- weszła w skład działki nr 110/4, w części
o powierzchni 88m2
- weszła w skład działki nr 110/5, w części o powierzchni
218m2
- weszła w skład działki nr 110/3. Decyzja Konserwatora Zabytków dotyczy
natomiast powierzchni 3.568m2
i dla tej powierzchni usprawiedliwione jest
zastosowanie bonifikaty.
Wyrokiem z 24 października 2006 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację Skarbu
Państwa – Prezydenta Miasta W. od wyroku z 14 grudnia 2005 r. i zasądził od
pozwanego na rzecz powoda 2.700 zł tytułem kosztów postępowania.
Sąd Apelacyjny wskazał, że z ustaleń Sądu Okręgowego w sposób nie
budzący wątpliwości wynika, iż w sprawie zachodzą okoliczności pozwalające na
zastosowanie w stosunku do powoda od 1 stycznia 2003 r. stawki opłaty za
użytkowanie wieczyste gruntu położonego w W. przy ul. P. nr 21 – Ż. nr 56 w
wysokości 0,3% (art. 72 ust. 3 pkt 1 u.g.n.) oraz obniżenie do 50% opłaty rocznej w
odniesieniu do powierzchni 3.568m2
(art. 72 ust. 4 u.g.n.). „M.” S.A. jest obiektem
szczególnie ważnym dla bezpieczeństwa i obronności państwa, a wpisanie do
rejestru zabytków budowli posadowionych na nieruchomości oddanej jej w
5
użytkowanie wieczyste powoduje, że nieruchomość gruntową, na której
posadowiona jest budowla należy traktować jak wpisaną do rejestru.
Pozwany zaskarżył wyrok Sądu Apelacyjnego z 24 października 2006 r.
w części, to jest w pkt 1 w zakresie, w jakim Sąd oddalił apelację Skarbu Państwa
kwestionującą obniżenie od 1 stycznia 2003 r. wysokości stawki procentowej opłaty
rocznej z 3% do 0,3% z tytułu użytkowania wieczystego gruntu położonego w W.
przy ul. P. 21 – Ż. nr 56 (działki nr 106, 110/2 obr. [...]) oraz w zakresie, w jakim nie
uwzględnione zostało żądanie zasądzenia na rzecz Skarbu Państwa kwoty 3.600 zł
tytułem kosztów postępowania przed Sądem pierwszej instancji, a nadto w pkt 2, w
zakresie, w jakim doszło do zasądzenia od pozwanego na rzecz powoda kwoty
2.700 zł tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.
W skardze opartej na pierwszej podstawie kasacyjnej pozwany zarzucił, ze
zaskarżony wyrok wydany został z naruszeniem art. 73 ust. 2 u.g.n. poprzez błędną
wykładnię, § 2 pkt 7 lit. b oraz § 3 rozporządzenia Rady Ministrów z 24 czerwca
2003 r. w sprawie obiektów szczególnie ważnych dla bezpieczeństwa i obronności
państwa oraz ich szczególnej ochrony (Dz. U. 2003, nr 116, poz. 1090) poprzez ich
niewłaściwe zastosowanie oraz art. 73 ust. 1 u.g.n. poprzez niewłaściwe
zastosowanie. Pozwany utrzymywał, że usprawiedliwiająca obniżenie stawki opłaty
za użytkowanie wieczyste zmiana celu, na który nieruchomość została oddana
w użytkowanie wieczyste wymaga zmiany treści umowy o ustanowienie tego
prawa, natomiast nie może wynikać z faktycznej zmiany sposobu korzystania
z nieruchomości. W warunkach, gdy treść stosunku prawnego łączącego strony
ustalona została według stanu na 1 stycznia 2003 r. Sąd Apelacyjny nie mógł
zastosować przepisów rozporządzenia z 24 czerwca 2003 r., które weszło w życie
19 lipca 2003 r. Rozporządzenie to dotyczyło zresztą jedynie obiektów
wymagających szczególnej ochrony i zostało wydane na podstawie ustawy
o powszechnym obowiązku obrony RP, gdy tymczasem na podstawie art. 91 u.g.n.
wydane zostało rozporządzenie, które samodzielnie definiowało rodzaje
nieruchomości uznawane za niezbędne na cele obronności i bezpieczeństwa
państwa w rozumieniu art. 73 ust. 1 pkt 3 u.g.n. Sąd Apelacyjny nie ustalił, w jakim
zakresie nieruchomość pozostająca w użytkowaniu wieczystym powoda jest
wykorzystywana na te cele.
6
Pozwany wniósł o uchylenie wyroku Sądu Apelacyjnego w zaskarżonej
części i oddalenie żądania powoda zmierzającego do uzyskania obniżenia stawki
opłaty rocznej z 3% do 0,3% za użytkowanie wieczyste gruntu położonego w W.
przy ul. P. 21 – Ż. nr 56 (działki nr 106, 110/2 obr. [...]).
Powód wniósł o oddalenie skargi kasacyjnej przy zasądzeniu na jego rzecz
kosztów postępowania wywołanego skargą.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Skoro pozwany nie kwestionuje podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, to
zarzut naruszenia prawa materialnego musi być rozważony w nawiązaniu do
ustaleń poczynionych w sprawie przez Sąd pierwszej instancji, zaakceptowanych
przez Sąd Apelacyjny.
2. Z art. 71 ust. 1 i 4 u.g.n. wynika, że za oddanie nieruchomości gruntowej
w użytkowanie wieczyste pobiera się pierwszą opłatę i opłaty roczne. Opłaty roczne
wnosi się przez cały okres użytkowania wieczystego, w terminie do 31 marca
każdego roku, z góry za dany rok. Co do zasady, opłaty z tytułu użytkowania
wieczystego ustalane są według stawki procentowej od ceny nieruchomości
gruntowej (art. 72 ust. 1 u.g.n.). Wysokość stawek procentowych opłat rocznych
jest uzależniona od określonego w umowie celu, na jaki nieruchomość gruntowa
została oddana, i wynoszą one, za nieruchomości gruntowe oddane na cele
obronności i bezpieczeństwa państwa, w tym ochrony przeciwpożarowej - 0,3 %
ceny, a za pozostałe nieruchomości gruntowe - 3 % ceny. (art. 72 ust. 3 pkt 1 i 5
u.g.n.)
Artykuł 29 ust. 1 u.g.n. stanowi, że w umowie o oddanie nieruchomości
gruntowej w użytkowanie wieczyste ustala się okres użytkowania wieczystego
zależnie od celu, na który nieruchomość gruntowa zostaje oddana w użytkowanie
wieczyste, oraz określa się sposób korzystania z nieruchomości, stosownie do art.
236 i art. 239 Kodeksu cywilnego. Przepis ten wprowadza rozróżnienie pojęć „celu”,
na jaki nieruchomość ma być wykorzystywana oraz „sposobu korzystania
z nieruchomości”. Z braku definicji ustawowej znaczenie tych pojęć należy
odtwarzać na podstawie ich znaczenia językowego. W tym ujęciu, cel jest to
planowy wynik każdego racjonalnego działania; to, do czego się dąży i o co się
7
zabiega, a sposób, to konkretna, określona metoda, forma lub tryb wykonania,
ujęcia czegoś.
Nie ma racji skarżący, o ile sugeruje, że pojęcia te nie pozostają ze sobą
w związku. Sposób korzystania z nieruchomości musi, co do zasady, stwarzać
możliwość realizacji celu oddania nieruchomości w użytkowanie wieczyste. Cel
oddania nieruchomości w użytkowanie wieczyste ma znaczenie dla określenia
czasu, na który to prawo zostało ustanowione. Przepisy wymagają jednak, żeby
w księdze wieczystej ujawniony został sposób korzystania z nieruchomości, ale nie
wymagają ujawnienia celu, na który nieruchomość została oddana w użytkowanie
wieczyste. Zmiana sposobu korzystania z nieruchomości mogąca prowadzić do
zmiany celu ustanowienia tego prawa może być przyczyną rozwiązania umowy (art.
33 ust. 3 u.g.n. i art. 240 k.c.). Stawki opłaty rocznej za użytkowanie wieczyste są
natomiast określone na podstawie celu, na jaki nieruchomość została oddana
w użytkowanie wieczyste, ale nie oznacza to, że bez uwzględnienia sposobu
korzystania z niej. Trwała zmiana sposobu korzystania z nieruchomości po jej
oddaniu w użytkowanie wieczyste, powodująca zmianę celu, na który nieruchomość
została oddana, uzasadnia zmianę stawki procentowej opłaty rocznej stosownie do
tego celu (art. 73 ust. 2 u.g.n.).
Pozwany utrzymuje, że dla uzyskania zmiany stawki opłaty rocznej za
użytkowanie wieczyste (art. 73 ust. 2 u.g.n.) musi zmienić się cel ustanowienia tego
prawa, a to z kolei wymaga zmiany umowy o ustanowienie użytkowania
wieczystego. Nie bierze jednak pod uwagę skarżący, że źródłem powstania
użytkowania wieczystego w konkretnych okolicznościach mogła być nie tylko
umowa. W ustaleniach Sądów obu instancji nie ma mowy o tym, na jakiej
podstawie powstało użytkowanie wieczyste nieruchomości, których dotyczy
postępowanie, czy była to umowa i czy określono w niej cel ustanowienia tego
prawa. Pozwany nie zakwestionował przy tym ustaleń faktycznych przyjętych za
podstawę rozstrzygnięcia, ani także – w ramach drugiej podstawy kasacyjnej –
przebiegu i wyników postępowania dowodowego. Ujawniona w księdze wieczystej
podstawa wpisu prawa powoda, a mianowicie decyzja administracyjna Wojewody z
31 sierpnia 1993 r., sugeruje, że powód nabył użytkowanie wieczyste z mocy
prawa, na podstawie art. 2 ustawy z 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o
8
gospodarce gruntami i wywłaszczeniu nieruchomości (Dz. U. nr 70, poz. 464, ze
zm.). Z art. 221 ust. 3 u.g.n. wyraźnie wynika, że jeżeli przy oddaniu nieruchomości
gruntowej w użytkowanie wieczyste nie został określony cel, na który nieruchomość
była oddana w użytkowanie wieczyste, to stawkę procentową opłaty rocznej
przyjmuje się stosownie do celu wynikającego ze sposobu korzystania z
nieruchomości. W takim przypadku sposób korzystania z nieruchomości ma
znaczenie determinujące oznaczenie celu ustanowienia prawa i w efekcie także –
stawkę opłaty za użytkowanie wieczyste.
3. Ma wprawdzie rację skarżący, że jeśli treść stosunku prawnego łączącego
strony ustalona została według stanu na 1 stycznia 2003 r., to Sąd Apelacyjny nie
powinien był oceniać charakteru korzystania z nieruchomości oddanej powodowi
w użytkowanie wieczyste według przepisów rozporządzenia z 24 czerwca 2003 r.
w sprawie obiektów szczególnie ważnych dla bezpieczeństwa i obronności państwa
oraz ich szczególnej ochrony (Dz. U. 2003, nr 116, poz. 1090). W rozporządzeniu
tym w istocie „M.” S.A. została wymieniona w wyliczeniu obiektów szczególnie
ważnych dla bezpieczeństwa i obronności państwa (§ 2 pkt 7 lit b) z tym, że
rozporządzenie wydane zostało na podstawie art. 6 ust. 2 pkt 4 ustawy z 21
listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.
U. z 2002 r. Nr 21, poz. 205, ze zm.).
Dla uzasadnienia stanowiska, że nieruchomość oddana powodowi w użytkowanie
wieczyste spełnia, przy określonym sposobie korzystania z niej, kryteria
pozwalające uznać ją za nieruchomość niezbędną na cele obronności
i bezpieczeństwa państwa także w rozumieniu ustawy o gospodarce
nieruchomościami, Sąd powołał się nadto na rozporządzenie Rady Ministrów
z 13 stycznia 1998 r. w sprawie określenia rodzajów nieruchomości uznawanych za
niezbędne na cele obronności i bezpieczeństwa państwa (Dz. U. 1998, nr 9, poz.
31), w którym do kategorii nieruchomości uznawanych za niezbędne na cele
obronności i bezpieczeństwa państwa zaliczane także były nieruchomości
„wykorzystywane pod obiekty przeznaczone na magazyny państwowych rezerw
gospodarczych i mobilizacyjnych”. Z przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia
i niekwestionowanych przez pozwanego ustaleń wynika, że taki status
nieruchomości wykorzystywanej przez powoda wynikał z tego, ze powód
9
10 grudnia 1997 r. zawarł z ARM umowę, na podstawie której „M.” podjęła się
przechowywania [...] państwowych surowców, stanowiących własność Skarbu
Państwa. W taki sam sposób pojęcie nieruchomości niezbędnej na cele obronności
i bezpieczeństwa państwa zdefiniowane jest w rozporządzeniu Rady Ministrów z 24
sierpnia 2004 r. w sprawie określenia rodzajów nieruchomości uznawanych za
niezbędne na cele obronności i bezpieczeństwa państwa (Dz. U. 2004, nr 207, poz.
2107). To rozporządzenie wydane zostało na podstawie art. 91 u.g.n. i bez
wątpienia określa ono rodzaje nieruchomości uznanych za niezbędne na cele
obronności i bezpieczeństwa państwa w rozumieniu art. 73 ust. 1 pkt 3 u.g.n., a
weszło w życie 22 września 2004 r.
Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 39814
k.p.c. Sąd Najwyższy
oddalił skargę kasacyjną pozwanego, a na podstawie art. 108 § 1 k.p.c. i 98 k.p.c.
zasądził od pozwanego na rzecz powoda koszty postępowania w wysokości
taryfowej.