Sygn. akt II CSK 81/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 27 czerwca 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Stanisław Dąbrowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Jan Górowski
w sprawie z powództwa W. D. i A. D.
przeciwko P. L. spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w Ł.
obecnie P. L. spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 27 czerwca 2007 r.,
skargi kasacyjnej powodów od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 22 września 2006 r.,
oddala skargę kasacyjną oraz wniosek pozwanego o zasądzenie
kosztów postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Powodowie […] – wspólnicy spółki cywilnej „F.” po sprecyzowaniu żądań
pozwu wnosili o zasądzenie od pozwanej „P.” L. Spółki z o.o. solidarnie na swoją
rzecz kwoty 147.746,18 zł z odsetkami od dnia 30 listopada 2005 r. oraz ustalenie,
że nie mają obowiązku uiszczenia na rzecz pozwanej, niespłaconych dotąd rat
leasingowych wynikających z umowy stron z dnia 29 czerwca 1998 r.
Na dochodzoną kwotę 147.746,18 zł składa się:
1) 22.479,30 zł – tytułem szkody w wyniku nieosiągnięcia celu, jakiemu służyć
miała umowa. Powodowie po jej zakończeniu mieli zamiar wykupić maszyny,
a w wyniku nienależytego wykonania umowy, do wykupu maszyn nie doszło.
Wskazana kwota to przekazane pozwanej w 10 ratach kwoty tytułem ceny
maszyn;
2) 59.000,00 zł – wartość maszyn, które powodowie zmuszeni byli nabyć
wobec niemożności korzystania z maszyn stanowiących przedmiot leasingu
z powodu ich wad;
3) 10.800,00 zł – koszt składowania maszyn, wynikający z przymusu
pozostawienia ich u powodów, szkoda spowodowana poprzez pozbawienie
możliwości wykorzystania do celów gospodarczych pełnej powierzchni lokalu
użytkowego;
4) 5.931,00 zł – część wartości zakupionej folii i zniszczonej w wyniku
wadliwego działania bobiniarki;
5) 49.535,46 zł – tytułem skapitalizowanych odsetek od roszczeń wskazanych
w punktach 1-4 za czas ich wymagalności do dnia 29 listopada 2005 r.
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 20 grudnia 2005 r. oddalił powództwo. Sąd
ten poczynił następujące ustalenia faktyczne:
3
W dniu 22 kwietnia 1998 r. powód A. D. zawarł z Z. M., prowadzącym Zakład
„Z.” w Łodzi umowę o wykonanie zgrzewarki wartości 26.500 zł bobiniarki o
wartości 21.500 zł.
W dniu 29 czerwca 1998 r. między pozwaną jako leasingodawcą,
a powodami jako leasingobiorcami zawarta została umowa leasingu operacyjnego,
obejmująca zgrzewarkę i bobiniarkę. Wartość umowy ustalona na kwotę
48.000,00 zł. W ogólnych warunkach umowy leasingu strony przewidziały, że
leasingodawca przelewa na leasingobiorców swoje uprawnienia z tytułu gwarancji
i rękojmi za wady przedmiotu leasingu z wyjątkiem prawa odstąpienia od umowy
sprzedaży i roszczeń związanych z odstąpieniem. Leasingodawca może również
rozwiązać umowę leasingu z zachowaniem 7-dniowego okresu wypowiedzenia,
jeżeli leasingobiorca zalega z zapłatą opłat leasingowych, bądź innymi płatnościami
na rzecz leasingodawcy więcej niż 14 dni. Przedmiot umowy, leasingu wydany
został powodowi bez zastrzeżeń w dniu 20 lipca 1998 r.
W okresie gwarancji leasingobiorcy zgłaszali usterki obu maszyn, które były
usunięte:
- 31sierpnia 1998 r. – w bobiniarce brak odpowiedniego ustawienia i regulacji.
Naprawę wykonano poprzez regulację ustawienia noży oraz wymianę
i regulację sprzęgieł poślizgowych;
- 30 września 1998 r. – w bobiniarce wymieniono wałki łamiące na gumowe
i dokonano regulacji skoków mimośrodu;
- 04 stycznia 1999 r. – zablokowanie bobiniarki. Naprawę wykonano poprzez
wymianę listwy zębatej i łożysk dociskowych;
- 02 listopada 1998 r. – w zgrzewarce brak zgrzewu, wybijanie nadmiaru.
Naprawę wykonano poprzez strojenie generatora i naprawę filtra
anodowego; - 04 stycznia 1999 r. – w zgrzewarce brak wstępnego
podgrzewania elektrody. Naprawę wykonano poprzez wymianę kostki
przyłączeniowej i oczyszczenie styków stycznika.
W dniu 15 lutego 1999 r. powodowie zgłosili producentowi kolejną awarię
zgrzewarki w postaci zaniku prądu siatkowego i niedogrzania elektrody. Producent
4
nie dokonał naprawy i od 15 lutego 1999 r. powodowie nie korzystają z tego
urządzenia. Producent odmawiając naprawy wskazał, że nie wykona jej jeśli
powodowie nie zapłacą kosztów przyjazdu ekipy serwisowej. Wykonywane do tej
pory naprawy nie są bowiem objęte gwarancją są to czynności związane
z konserwacją i prawidłową eksploatacją zakupionych maszyn, które nabywca
winien wykonywać we własnym zakresie.
Powodowie nie wystąpili do producenta w ramach realizacji uprawnień
z tytułu gwarancji o wymianę bobiniarki i zgrzewarki na wolne od wad, ani też nie
zgłosili, że korzystają z uprawnień z tytułu rękojmi. Pismem z dnia 3 marca 1999 r.
powodowie zwrócili się natomiast do pozwanej, aby wystąpiła do producenta
z żądaniem wymiany zgrzewarki na nową wskazując, że urządzenie to w krótkim
czasie było kilkakrotnie naprawiane. Wcześniej z podobnym żądaniem wymiany na
nową, a także przedłużenia gwarancji lub zwrotu pieniędzy na zakup, powodowie
zwrócili się do pozwanej, co do bobiniarki.
Z chwilą przyjęcia wiadomości o problemach z maszynami pracownicy
pozwanej podejmowali działania na rzecz doprowadzenia do spotkania stron
z producentem maszyn celem wyjaśnienia problemów technicznych, których nie
znali. Powodowie bowiem składali pisma bez załączników, nie przedstawili książek
gwarancyjnych. Mimo odbycia trzech spotkań z producentem maszyn, o których
terminie powodowie byli powiadomieni – w żadnym z nich nie uczestniczyli.
Producent informował pozwaną, że naprawy spowodowane były błędną i wadliwą
regulacją maszyn, a nie ich wadami konstrukcyjnymi. Podjął się dalszego
naprawiania maszyn, ale odpłatnie.
Na przełomie kwietnia i maja powodowie zaprzestali płacenia rat
leasingowych i nie wyrazili zgody na dalszą naprawę maszyn, żądając odstąpienia
od umowy sprzedaży. W dniu 11 maja 1999 r. powodowie zwrócili się
do pozwanej o rozwiązanie umowy z producentem maszyn, a kolejnymi pismami
z 15 i 23 czerwca 1999 r. ponaglali o przyspieszenie rozwiązania tej umowy.
Od 15 lutego 1999 r. – daty zgłoszenia uszkodzenia zgrzewarki, powodowie
nie używali obu maszyn i prowadzili korespondencję z pozwaną. W marcu 1999 r.
powodowie zakupili inne maszyny tego samego rodzaju.
5
Pismem z dnia 15 lipca 1999 r. pozwana wypowiedziała powodom umowę
leasingu z dniem 29 lipca1999 r. na podstawie § 5 pkt 4 lit. a umowy wobec
zaprzestania płacenia rat i wezwała do zapłaty zaległych rat w wysokości 53.987,84
zł wraz z odsetkami oraz do zwrotu przedmiotu leasingu. Powodowie natomiast
w piśmie z dnia 27 lipca 1999 r. złożyli oświadczenie o odstąpieniu od umowy
leasingu wobec bezskutecznego upływu terminu do złożenia przez pozwanego
oświadczenia o odstąpieniu od umowy sprzedaży maszyn w związku z ich wadami
oraz wezwali do zwrotu kwoty 29.834,00 zł z ustawowymi odsetkami jak również
oświadczyli o skorzystaniu z prawa zatrzymania maszyn i urządzeń objętych
umową leasingu.
W sierpniu 2004 r. oceny stanu technicznego bobiniarki i zgrzewarki dokonali
rzeczoznawcy T. T. i K. D.. Stwierdzili, że zgrzewarka przez 6 miesięcy eksploatacji
użytkowana była bardzo intensywnie, po 16 godzin na dobę i uszkodzenia wynikają
z intensywnej eksploatacji. Jeśli chodzi o bobiniarkę, to wszystkie mechanizmy na
biegu jałowym pracują prawidłowo, a więc jest ona sprawna technicznie, natomiast
nie jest przystosowana do konfekcjonowania ciężkiej folii o grubości 0,15 mm, co
jest do usunięcia poprzez wymianę lub modernizację urządzenia do odwijania folii.
Sąd Okręgowy uznał, że skoro powodowie przestali regulować opłaty
leasingowe w kwietniu 1999 r., to pozwana zasadnie wypowiedziała umowę na
podstawie § 5 pkt 4a ogólnych warunków umów. Oceniając skuteczność
wypowiedzenia umowy przez powodów, Sąd Okręgowy wskazał, że zawarta przez
strony umowa nie przewidziała prawa leasingobiorcy do jej wypowiedzenia. Prawo
to przysługuje leasingobiorcy tylko w przypadku wskazanym w art. 491 k.c. tj.
wówczas gdy zaistnieje zwłoka leasingodawcy w spełnieniu jego świadczenia
w postaci sfinalizowania zakupu rzeczy i wydania ich leasingobiorcy do korzystania,
co w rozpoznawanej sprawie nie miało miejsca. Wypowiedzenie zatem dokonane
przez leasingobiorców w dniu 27 lipca 1999 r. jest nieskuteczne i nie wywołuje
żadnych skutków prawnych.
Umowa mogła zostać zakończona przed terminem w zakresie leasingu
bobiniarki i zgrzewarki, o ile leasingodawca skorzystałby z prawa odstąpienia od
umowy sprzedaży tych urządzeń zawartej z producentem. Brak wszczęcia przez
6
leasingodawcę procedur odstąpienia od umowy może być traktowany jako
nienależyte wykonanie umowy (art. 471 k.c.).
Leasingodawca przekazał na rzecz powodów prawa przysługujące mu
z tytułu gwarancji i rękojmi z wyłączeniem praw odstąpienia od umowy.
Konsekwencją tego jest, że akty strannosći pozwalające na skorzystanie
z uprawnień z tytułu rękojmi obciążały powodów. W ocenie Sądu Okręgowego
powodowie nie dochowali aktów staranności pozwalających pozwanemu na
skorzystanie z prawa odstąpienia od umowy sprzedaży.
Powodowie odebrali maszyny bez zastrzeżeń. Producent – sprzedawca
odmówił usunięcia kolejnej awarii bobiniarki zgłoszonej po dniu 15 lutego 1999 r.
w ramach gwarancji uznając, że jest to uszkodzenie eksploatacyjne podobnie jak
poprzednie, a nie wynikające z wady tkwiącej w rzeczy i obciążające producenta.
Deklarował dalszą naprawę maszyny w ramach swojego serwisu, ale odpłatnie.
Podobnie producent odniósł się do awarii zgrzewarki.
Powodowie nie podjęli działań w celu wskazania, że wady tkwiły w rzeczy
sprzedanej ani też nie wystąpili do sprzedawcy o wymianę obu urządzeń na
wolne od wad. Wymiany mogli żądać zarówno w ramach gwarancji jak i w ramach
jak i w ramach rękojmi, gdyż obie maszyny są rzeczami oznaczonymi co do
gatunku (art. 531 § 1 k.c.). Zwrócili się do pozwanej, aby wystąpiła do sprzedawcy
o przedłużenie gwarancji lub wymianę rzeczy na wolne od wad. Pozwana
czynności tych nie mogła wykonać za powodów, gdyż skutecznie przekazała je na
ich rzecz.
Powodowie chcąc, aby pozwana skorzystała z prawa odstąpienia od umowy
sprzedaży, winni zbadać rzeczy w chwili stwierdzenia ich wad i niezwłocznie
zawiadomić o tym sprzedawcę. Powodowie nie zbadali rzeczy po stwierdzeniu
pierwszych wad, ani też po dniu 15 lutego 1999 r. kiedy sprzedawca odmówił
naprawy w ramach gwarancji. Nie zawiadomili również sprzedawcy o tym, że
stwierdzone wady zgłaszają w ramach uprawnień z tytułu rękojmi. Zgłaszając do
pozwanej żądanie odstąpienia od umowy sprzedaży nie przedstawili żadnych
dowodów pozwalających jej na skuteczne podjęcie tej czynności. Nie odpowiedzieli
również na starania podejmowane przez pozwaną, w celu ustalenia przyczyn
7
wadliwości maszyn dających podstawę do odstąpienia od umowy sprzedaży. Mimo
bowiem trzykrotnie umówionych przez pracowników pozwanej spotkań
z producentem – sprzedawcą i powodami, nie zgłosili się na te spotkania.
Pozwana zatem z przyczyn obciążających powodów, nie dysponowała aktami
staranności pozwalającymi na rozwiązanie umowy sprzedaży bobiniarki
i zgrzewarki.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy uznał, że powodowie nie
wykazali nienależytego wykonania umowy przez pozwaną poprzez brak
odstąpienia od umowy sprzedaży. Jeżeli powodowie nie wydali przedmiotu leasingu
pozwanej czynili, to na własne ryzyko i nie mogą obecnie domagać się zapłaty za
jego składowanie.
Sąd Okręgowy uznał również za niezasadne powództwo o ustalenie, że
powodowie nie są zobowiązani do zapłaty pozostałych rat leasingowych wobec
braku interesu prawnego w jego wytoczeniu (art. 189 k.p.c.). Między stronami toczy
się sprawa o zapłatę zaległych rat leasingowych. Powodowie uważając, że nie są
zobowiązani do uiszczenia tych rat mogą zarzut ten zgłosić w toczącym się już
procesie i dowodzić jego zasadność.
Apelację powodów od powyższego wyroku Sąd Apelacyjny oddalił wyrokiem
z dnia 22 września 2006 r. Sąd Apelacyjny podzielił ustalenia faktyczne i ocenę
prawną Sądu pierwszej instancji.
W skardze kasacyjnej od wyroku Sądu Apelacyjnego powodowie zrzucili
naruszenie prawa materialnego art. 38 k.c., art. 61 k.c., art. 65 k.c., art. 3531
k.c.,
art. 189 k.p.c., art. 355 § 2 k.c., art. 379 § 2 k.c., 395 § 2 k.c., art. 471 k.c., art. 488
k.c., art. 491 k.c., art. 560 k.c., art. 561 k.c., art. 577 k.c., art. 579 k.c., art. 580 k.c.,
art. 6 k.c. i art. 195 k.h. Zarzucili także naruszenie przepisów postępowania,
co miało wpływ na wynik sprawy – art. 233 k.p.c., art. 227 –233 k.p.c. w zw. z art.
391 k.p.c., art. 278 k.p.c., art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. i w zw. z art.
379 k.p.c., art. 386 § 4 i § 6 k.p.c. w zw. z art. 39821
k.p.c., art. 386 § 6 k.p.c.
8
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Po ostatecznym sprecyzowaniu żądania powodów obejmowały roszczenie
o naprawienie szkody z tytułu nienależytego wykonania umowy leasingu przez
pozwaną i roszczenie o ustalenie stosunku prawnego. Zatem powodowie powinni
przede wszystkim wykazać nienależyte wykonanie zobowiązania przez pozwaną
i szkodę tym spowodowaną (art. 471 k.c.) oraz interes prawny w ustaleniu (art. 189
k.p.c.).
Nienależytego wykonania zobowiązania przez pozwaną powodowie
upatrywali w tym, że pozwana mimo ich żądania nie wystąpiła z roszczeniem
z tytułu rękojmi wobec sprzedawcy maszyn objętych leasingiem.
Zgodnie z art. 39813
§ 2 k.p.c. w postępowaniu kasacyjnym Sąd Najwyższy
jest związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego
orzeczenia. Sąd Apelacyjny przyjął jako podstawę faktyczną swojego wyroku, że
przedmiot umowy leasingu został wydany powodom bez ich zastrzeżeń.
Powodowie nie zgłaszali ani sprzedawcy ani pozwanej wad wyleasingowanych
maszyn. Nie występowali wobec sprzedawcy z roszczeniami z tytułu rękojmi, które
im przysługiwały, w szczególności o dostarczenie zamiast rzeczy wadliwych rzeczy
wolnych od wad. W dniu 11 maja 1999 r. powodowie zwrócili się do pozwanej
o rozwiązanie umowy z producentem maszyn, ale nie wskazali wad w rozumieniu
art. 556 § 1 k.c. zaś na umówione spotkania z przedstawicielami sprzedawcy nie
stawiali się.
Przy powyższych ustaleniach faktycznych Sądu Apelacyjnego nie można
uznać za trafne zarzutów skargi kasacyjnej co do naruszenia art. 471 k.c. i art. 560
k.c. przez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie. Wszystkie uprawnienia
z rękojmi i gwarancji za wady przedmiotu leasingu, z wyjątkiem odstąpienia od
umowy sprzedaży pozwana przeniosła na powodów. Przeniesienie tych uprawnień
na powodów oznaczało zarazem, że mieli oni obowiązek – niezależnie od tego
z jakich uprawnień korzystali lub mieli zamiar korzystać – zawiadomić sprzedawcę
o wadzie (art. 563 § 1 k.c.). Zawiadomienie warunkowało korzystanie
z jakichkolwiek uprawnień. Bierność powodów, brak zawiadomienia uniemożliwiały
9
skuteczne odstąpienie przez pozwaną od umowy sprzedaży. W tym stanie Sąd
Apelacyjny trafnie uznał, że zaniechanie przez pozwaną złożenia oświadczenia woli
o odstąpieniu od umowy sprzedaży nie stanowi uchybienia w wykonywaniu jej
zobowiązania względem powodów.
Co do art. 491 k.c., to abstrahując od wątpliwości czy przepis ten w ogóle ma
zastosowanie do umowy leasingu, wyrażony w skardze kasacyjnej pogląd, że
nieodstąpienie leasingodawcy od umowy sprzedaży może być podstawą do
odstąpienia przez leasingobiorcę od umowy leasingu, wydaje się za daleko idący.
Niezależnie od tego, pozwanej – jak to już wyżej zostało powiedziane – nie można
przypisać obowiązku złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy ze względu
na brak aktów staranności przewidzianych w art. 563 § 1 k.c., ze strony powodów.
Jeżeli chodzi o zarzuty naruszenia art. 3531
k.c., art. 395 § 2 k.c., art. 488
k.c., art. 561 k.c., art. 577 k.c., art. 579 k.c. i art. 580 k.c. przez ich błędną
wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, to zarzuty te są chybione, gdyż Sąd
Apelacyjny ani nie dokonywał wykładni wymienionych przepisów, ani ich stosował.
Bezzasadny jest zarzut naruszenia art. 189 k.p.c. Trudno nie zgodzić się ze
stanowiskiem aprobowanym przez Sąd Apelacyjny, że brak interesu prawnego
powodów w żądaniu ustalenia nieistnienia obowiązku zapłaty rat leasingowych,
skoro o zasądzenie tych rat toczy się już inny proces, w którym mogą podnieść
zarzut, że nie mają obowiązku zapłaty.
Stosownie do art. 3983
§ 3 k.p.c. podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być
zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów. Dlatego zarzutów skargi
kasacyjnej co do naruszenia art. 227 - 233 k.p.c. przez błędne ustalenia faktyczne
na skutek pominięcia niektórych dowodów nie można uznać za dopuszczalne,
podobnie jak zarzutu naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.
i w zw. z art. 379 k.p.c. poprzez niewskazanie w pisemnym uzasadnieniu wyroku
przyczyn dla których sąd pominął tę część opisu uzupełniającej biegłego T., w
której stwierdził on, że „bobiniarka była wadliwa, a wada tkwiła w niej od momentu
jej wyprodukowania.” Oceny dowodów dotyczy także zarzut naruszenia art. 278
k.p.c. w zw. z art. 391 k.p.c. poprzez ocenę sprawy bez wykorzystania wiadomości
specjalnych.
10
Zarzut naruszenia art. 386 § 6 k.p.c. przez przyjęcie wbrew ocenie prawnej
dokonanej przez Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu wyroku z dnia 22 grudnia 2003 r.,
którą tą oceną prawną Sąd jest związany, że powodowie nie skorzystali
z przysługujących im uprawnień z tytułu rękojmi i gwarancji, oparty jest na
nieporozumieniu. Sąd Apelacyjny, niepotrzebnie zresztą, używa własnych
niekodeksowych pojęć: pojęcia „wady wytwórcze” w znaczeniu wad, które istniały
już w momencie sprzedaży i pojęcia „wady eksploatacyjne” na oznaczenie wad
powstałych w wyniku eksploatacji rzeczy przez użytkownika. „Wady wytwórcze” –
wedle nazewnictwa Sądu Apelacyjnego – mieszczą się w pojęciu wad w rozumieniu
art. 556 § 1 k.c. Nie ma natomiast podstaw do przyjmowania odpowiedzialności
z tytułu rękojmi za wady powstałe w wyniku eksploatacji rzeczy, nawet jeżeli przez
pewien czas sprzedawca dokonywał w tym zakresie nieodpłatnych napraw.
Otóż w powoływanym w skardze kasacyjnej wyroku z dnia 22 grudnia 2003 r.
Sąd Apelacyjny wyraźnie powiedział, że powodowie nie wykazali czy wady miały
charakter wytwórczy czy eksploatacyjny. Także przy ponownym rozpoznaniu
sprawy powodowie nie wykazali, aby objęte leasingiem maszyny miały wady
określone w art. 556 § 1 k.c. Nie można zgodzić się z zarzutem skargi kasacyjnej,
że brak wykazania tej okoliczności przez powodów stanowi naruszenie przez Sąd
Apelacyjny art. 386 § 4 i § 6 k.p.c. w zw. z art. 39821
k.p.c.
Niezrozumiały jest zarzut naruszenia art. 65 k.c., 61 k.c., 38 k.c., 195 k.h.
oraz art. 355 § 2 k.c. i 6 k.c. Z uzasadnienia zarzutu wynika, że skarżący
kwestionują nie wykładnię oświadczenia woli pozwanej o odstąpieniu od umowy
leasingu, ale sam fakt, że zostało złożone oświadczenie. Ustalenie istnienia
ważnego oświadczenia woli jest kwestią faktu, a nie prawa. Zarzut jest więc
niedopuszczalny z mocy art. 3983
§ 3 k.p.c.
Za bezzasadny należy uznać zarzut naruszenia art. 386 § 4 k.p.c. w zw.
z art. 39821
k.p.c. poprzez nierozpoznanie istoty sprawy w zakresie zgłoszonego
w sprawie zarzutu niepodzielności wzajemnych świadczeń i wiążący się z tym
zarzut naruszenia prawa materialnego – art. 379 § 2 k.c. Biorąc pod uwagę treść
dochodzonych przez powodów roszczeń i poczynione przez Sądy meriti ustalenia
faktyczne, kwestia podzielności bądź niepodzielności świadczeń w ramach umowy
11
stron nie tylko nie stanowi istoty sprawy, ale nie ma znaczenia dla jej
rozstrzygnięcia.
Z powyższych względów na mocy art. 39814
k.p.c. Sąd Najwyższy orzekł jak
w sentencji wyroku.