Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 25 czerwca 2007 r.
II UK 236/06
Okres 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze, o którym
mowa w art. 88 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (jed-
nolity tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 ze zm.), to okres wykonywania pracy
przez nauczyciela pozostającego w tym czasie ze szkołą w stosunku pracy na
podstawie umowy o pracę lub mianowania.
Przewodniczący SSN Andrzej Wróbel (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Krystyna Bednarczyk, Jerzy Kwaśniewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 25 czerwca
2007 r. sprawy z wniosku Eugeniusza J. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi w W. o emeryturę nauczycielską, na skutek skargi kasacyjnej wnio-
skodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 12 kwietnia 2006 r.
[...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w W. (organ rentowy) decyzją z
dnia 4 lutego 2005 r. odmówił przyznania Eugeniuszowi J. (wnioskodawca) prawa do
tzw. emerytury nauczycielskiej, uznając, że wnioskodawca nie ma wymaganego art.
88 Karty Nauczyciela dwudziestoletniego zatrudnienia w charakterze nauczyciela.
Sąd Okręgowy w Jeleniej Górze wyrokiem z dnia 24 czerwca 2005 r. oddalił
odwołanie wnioskodawcy od powyższej decyzji organu rentowego. Sąd ustalił, że
wnioskodawca jako alumn, a później jako duchowny Kościoła Katolickiego, nauczał
w pełnym wymiarze godzin w parafialnych punktach katechetycznych w okresie do
31 sierpnia 1990 r., a w okresie od 1 września 1990 r. do 31 sierpnia 1997 r. w
szkołach i przedszkolach publicznych. We wszystkich tych okresach wnioskodawca
nauczał religii nieodpłatnie i nie zawierał z kierownikami tych placówek oświatowych
2
umów o pracę. Na podstawie umowy o pracę zawartej ze szkołą podstawową w J.W.
wnioskodawca był zatrudniony jako nauczyciel religii w wymiarze nie niższym niż ½
etatu, od 1 września 1997 r. do 31 stycznia 2005 r., a w okresie od 1 stycznia 2000 r.
do 15 stycznia 2005 r. pozostawał w stosunku pracy z przedszkolem publicznym.
Oba stosunki pracy uległy rozwiązaniu w związku z zamiarem przejścia wnioskodaw-
cy na emeryturę.
Sąd uznał, że wnioskodawca nauczając religii w pełnym wymiarze tygodnio-
wego czasu pracy w parafiach, w ramach wiążącego go z tymi parafiami stosunku
prawnego wykonywał pracę nauczycielską przez co wykazał okres dziesięciu lat
pracy w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela.
Zdaniem Sądu, brak jest natomiast podstaw do uznania nauczania przez wniosko-
dawcę religii w szkołach i przedszkolach publicznych w okresie od 1 września 1990 r.
do 31 sierpnia 1997 r. za prace w szczególnym charakterze, ponieważ wnioskodaw-
ca nie pozostawał w tym okresie w stosunku pracy z placówkami oświatowymi. W
tym okresie wyłączną podstawą ubezpieczenia społecznego było ubezpieczenie
społeczne duchownych. Wnioskodawca wykazał jedynie 17 lat 2 miesiące i 28 dni
pracy w szczególnym charakterze, a zatem nie spełnił wymagań z art. 88 ust. 1 Karty
Nauczyciela.
Sąd Apelacyjny we Wrocławiu wyrokiem z dnia 12 kwietnia 2006 r. [...] oddalił
apelację wnioskodawcy od powyższego wyroku Sądu pierwszej instancji. Sąd uznał,
że jest niesporne, iż wnioskodawca w spornym okresie prowadził nieodpłatnie lekcje
nauczania religii w placówkach oświatowych gminy J.W. oraz że wnioskodawcy nie
łączył z tymi placówkami stosunek pracy ani też umowa cywilnoprawna, a wykonywał
swe obowiązki na zasadzie porozumienia pomiędzy tymi placówkami a Kościołem
Katolickim. W tym okresie podlegał ubezpieczeniu społecznemu duchownych i opła-
cał składki z tego tytułu. W ocenie Sądu nie ma wątpliwości, że wnioskodawcy nie
łączyła z placówkami, w których nauczał religii, umowa o pracę ani też stosunek
mianowania. Sprawą drugorzędną jest w tym kontekście pobieranie przez wniosko-
dawcę wynagrodzenia za świadczoną pracę. Nie jest trafny zarzut naruszenia prze-
pisu § 5 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 kwietnia 1992 r. w
sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszko-
lach i szkołach (Dz.U. Nr 36, poz. 155 ze zm.), ponieważ zgodnie z rozporządzeniem
nauczycieli religii zatrudnia się zgodnie z Karta Nauczyciela, a zatem na podstawie
umowy o pracę lub mianowania; Karta Nauczyciela nie przewiduje zatrudniania nau-
3
czycieli w szkołach w formach cywilnoprawnych. Z kolei art. 10 ust. 5 ustawy z dnia
18 lutego 2000 r. o zmianie ustawy Karta Nauczyciela oraz niektórych innych ustaw
(Dz.U. Nr 19, poz. 239) ma charakter wyjątkowy, dotyczy bowiem wyłącznie warun-
ków uzyskania stopnia nauczyciela mianowanego i nie jest dopuszczalne wywodze-
nie z niego uprawnień w sferze ubezpieczenia społecznego księży i diakonów pro-
wadzących nieodpłatnie lekcje religii w szkołach.
Wnioskodawca zaskarżył powyższy wyrok w całości skargą kasacyjną, w któ-
rej zarzucił naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 88 ust. 1 Karty Nauczy-
ciela oraz § 5 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14
kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w pu-
blicznych przedszkolach i szkołach, poprzez błędną wykładnię polegającą na przyję-
ciu, iż pojęcie „zatrudnienie” obejmuje jedynie odpłatne świadczenie pracy. Wskazu-
jąc na powyższe podstawy wniósł o „uchylenie zaskarżonego wyroku poprzez
zmianę decyzji” organu rentowego i przyznanie wnioskodawcy uprawnienia do eme-
rytury nauczycielskiej „oraz ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekaza-
nie sprawy Sądowi Apelacyjnemu we Wrocławiu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw. Nie jest trafny zarzut
naruszenia zaskarżonym wyrokiem przepisu art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela, zgod-
nie z którym „nauczyciele mający trzydziestoletni okres zatrudnienia, w tym 20 lat
wykonywania pracy w szczególnym charakterze, zaś nauczyciele szkół, placówek,
zakładów specjalnych oraz zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich - dwu-
dziestopięcioletni okres zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w szczegól-
nym charakterze w szkolnictwie specjalnym, mogą - po rozwiązaniu na swój wniosek
stosunku pracy - przejść na emeryturę.” W rozpoznawanej sprawie jest sporne, czy
duchowny Kościoła Katolickiego, który w okresie od 1 września 1990 r. do 31 sierp-
nia 1997 r. nauczał religii w przedszkolu i szkole publicznej na podstawie porozumień
między kierownikami tych publicznych placówek oświatowych i Kościołem Katolickim
oraz na polecenie swoich kościelnych przełożonych i nie łączył go z tymi placówkami
stosunek pracy na podstawie umowy o pracę lub mianowania, wykonywał pracę w
szczególnym charakterze w rozumieniu art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela.
4
Na wstępie należy stwierdzić, że w niniejszej sprawie nie ma zastosowania
przepis art. 10 ust. 5 ustawy z dnia 18 lutego 2000 r. o zmianie ustawy Karta Nau-
czyciela oraz niektórych innych ustaw, który stanowi, że „Księża i diakoni zatrudnieni
w dniu wejścia w życie ustawy na stanowiskach nauczycieli religii, posiadający wy-
magane kwalifikacje oraz co najmniej 3-letni nieprzerwany okres pracy pedagogicz-
nej w pełnym wymiarze zajęć zgodnie z wymaganymi kwalifikacjami odpowiednio w
przedszkolu, szkole, z tym dniem uzyskują z mocy prawa stopień nauczyciela mia-
nowanego. Do 3-letniego nieprzerwanego okresu pracy pedagogicznej zalicza się
okres prowadzenia przez księży i diakonów, nieodpłatnie, nauki religii w szkołach
przed dniem 1 września 1997 r.” Przepis ten bowiem określa jedynie przesłanki na-
bycia przez księży i diakonów z mocy prawa stopnia nauczyciela mianowanego. W
związku z tym zaliczenie okresu nieodpłatnego prowadzenia przez księży i diakonów
nauki religii w szkołach przed dniem 1 września 1997 r. do wymaganego tym przepi-
sem 3-letniego nieprzerwanego okresu pracy pedagogicznej wywołuje skutki jedynie
w zakresie uzyskania przez księży i diakonów, zatrudnionych w dniu wejścia w życie
ustawy zmieniającej na stanowiskach nauczycieli religii, stopnia nauczyciela miano-
wanego. Przepis ten nie stanowi natomiast podstawy do zaliczenia okresu nieodpłat-
nego prowadzenia przez księży i diakonów nauki religii w szkołach przed dniem 1
września 1997 r. do wymaganych przez art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela 20 lat wyko-
nywania pracy w szczególnym charakterze. Celem tego przepisu nie jest określenie
przesłanek nabywania przez księży i diakonów uprawnień emerytalnych, lecz wy-
łącznie ułatwienie nabycia przez nich stopnia nauczyciela mianowanego, między in-
nymi poprzez zaliczenie do okresu pracy pedagogicznej nieodpłatnego prowadzenia
nauki religii w szkołach przed dniem 1 września 1997 r.
Należy przyjąć, że okres 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakte-
rze, o którym mowa w art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela, to okres wykonywania pracy
przez nauczyciela pozostającego w tym okresie w stosunku pracy ze szkołą na pod-
stawie umowy o pracę lub mianowania. Za takim rozumieniem powyższego przepisu
przemawiają zarówno dyrektywy językowe, jak i systemowe oraz funkcjonalne. W
przepisie art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela jest bowiem mowa o wykonywaniu pracy i
zatrudnieniu w szkole w charakterze nauczyciela, co nakazuje przyjąć, że chodzi tu
wyłącznie o stosunek pracy nawiązany na podstawie umowy lub mianowania ( art. 10
ust. 1 Karty Nauczyciela), tym bardziej że przepis ten - jako przewidujący korzystniej-
sze niż przewidziane w powszechnym systemie emerytalnym przesłanki nabycia
5
prawa do emerytury - wymaga ścisłej wykładni. Nie jest trafny zarzut naruszenia za-
skarżonym wyrokiem przepisu § 5 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Edukacji Na-
rodowej z dnia 14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania
nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach stanowiącego, że „przedszkole
lub szkoła zatrudnia nauczyciela religii, katechetę przedszkolnego lub szkolnego,
zwanego dalej «nauczycielem religii», wyłącznie na podstawie imiennego pisemnego
skierowania do danego przedszkola lub szkoły, wydanego przez: 1) w przypadku
Kościoła Katolickiego - właściwego biskupa diecezjalnego.” Przepis ten stanowi je-
dynie fragment regulacji prawnej określającej przesłanki i warunki zatrudniania na-
uczycieli religii. Zgodnie bowiem z ust. 5 tego przepisu nauczycieli religii zatrudnia
się zgodnie z Kartą Nauczyciela, a to oznacza między innymi, że z nauczycielem
religii, w tym duchownym Kościoła Katolickiego, nawiązuje się stosunek pracy na
podstawie umowy o pracę lub mianowania ( art. 10 ust. 1 Karty Nauczyciela). W roz-
poznawanej sprawie jest natomiast niesporne, że szkoła i przedszkole, w których
wnioskodawca nauczał religii w spornym okresie, nie zatrudniły wnioskodawcy na
podstawie umowy o pracę lub mianowania.
Wnioskodawca zarzuca, że wykładnia powyższych przepisów dokonana przez
Sądy obu instancji prowadzi do różnego traktowania duchownych nauczających reli-
gii w punktach katechetycznych w porównaniu z duchownymi nauczającymi religii w
szkołach i przedszkolach. Zarzut ten nie jest uzasadniony, bowiem po pierwsze - nie
wskazano przepisu, który został naruszony, po drugie - zasada równości (równego
traktowania) nie ma w niniejszej sprawie zastosowania. Zgodnie bowiem z utrwalo-
nym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego zasada równości wobec prawa pole-
ga na tym, że wszystkie podmioty prawa (adresaci norm prawnych) charakteryzujące
się daną cechą istotną (relewantną) w równym stopniu, mają być traktowani równo, a
więc bez żadnych zróżnicowań zarówno dyskryminujących, jak i faworyzujących (por.
orzeczenie z 9 marca 1988 r., U. 7/87, OTK 1988, poz. 1, s. 14). W ocenie Sądu
Najwyższego duchowni Kościoła Katolickiego nauczający religii w punktach kate-
chetycznych i duchowni Kościoła Katolickiego nauczający religii w szkołach (przed-
szkolach) nie charakteryzują się istotną cechą wspólną, która uzasadniałaby ich
równe traktowanie, ponieważ chodzi tu o dwie różne grupy podmiotów, które różnią
się istotnie w tym sensie, że skoro istotną cechą wspólną adresatów przepisu art. 88
ust. 1 Karty Nauczyciela jest „bycie nauczycielem”, czyli pozostawanie w stosunku
pracy ze szkołą na podstawie umowy o pracę lub mianowania, to niewątpliwie du-
6
chowni Kościoła Katolickiego nauczający religii w punktach katechetycznych nie cha-
rakteryzują się tą właśnie cechą. W związku z tym stanowisko zajęte w uchwale
Sądu Najwyższego z 13 czerwca 2001 r., III ZP 32/00 (OSNAPiUS 2002 nr 7, poz.
165), że „okres nauczania religii w katechizacji parafialnej w ramach stosunku pracy,
przed dniem 25 października 1990 r. jest okresem pracy nauczycielskiej w rozumie-
niu art. 88 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (jednolity
tekst: Dz.U. z 1997 r. Nr 56, poz. 357 ze zm.)” nie ma zastosowania do nauczania
religii w szkołach. Hipotetyczny zarzut dyskryminacyjnego traktowania byłby nato-
miast uzasadniony, gdyby duchowni nauczający religii w szkole na podstawie umowy
o pracę lub mianowania - w zakresie zaliczania okresu pracy w tym charakterze i na
takich podstawach do okresu wykonywania pracy w szczególnym charakterze w ro-
zumieniu art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela - byli gorzej traktowani niż pozostali nau-
czyciele. Tymczasem, co wynika z treści powołanego przepisu art. 10 ust. 5 ustawy
zmieniającej, zarzut taki jest oczywiście nieusprawiedliwiony. Należy ponadto dodać,
że w sprawie, która dotyczy żądania nabycia uprawnień emerytalnych przez du-
chownego Kościoła Katolickiego na podstawie art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela, żą-
danie spełnienia wymagania 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze
w ramach stosunku pracy w szkole (przedszkolu) na podstawie umowy o pracę lub
mianowania nie narusza zasady równego traktowania.
Biorąc powyższe pod rozwagę Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================