Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 199/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 września 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Gerard Bieniek (przewodniczący)
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian
SSN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa B. R.
przeciwko Skarbowi Państwa - Wojewodzie M.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 12 września 2007 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 28 listopada 2006 r.,
oddala skargę kasacyjną i nie obciąża powoda kosztami
postępowania kasacyjnego na rzecz strony pozwanej.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z dnia 28 listopada 2006 r. oddalił powództwo
B. R. wniesione przeciwko Skarbowi Państwa - Wojewodzie M., w którym po jego
rozszerzeniu powód domagał się zasądzenia łącznie kwoty 38 309 000 zł.,
obejmującej odszkodowanie i zadośćuczynienie dochodzone w związku z
wadliwym (długotrwałym) prowadzeniem postępowania administracyjnego w
przedmiocie wydania pozwolenia na budowę. Sąd ten ustalił, że powód w lipcu
1988 r. złożył wniosek o wydanie decyzji lokalizacyjnej dla budynku mieszczącego
pracownię projektowania wzorniczego z częścią mieszkalną, suszarnią do drewna i
innymi pomieszczeniami gospodarczymi. W dniu 7 maja 1990 r., po stwierdzeniu
przez Naczelnego Architekta miasta […] przewlekłości postępowania, została
wydana decyzja o odmowie lokalizacji inwestycji. W postępowaniu zainicjowanym
odwołaniem powoda decyzja ta została utrzymana w mocy, a następnie po
wniesieniu przez powoda skargi do Naczelnego Sądu Administracyjnego wskazane
wyżej decyzje zostały uchylone przez Wiceprezydenta miasta decyzją z dnia 25
marca 1991 r. W wyniku ponownego rozpoznania sprawy Burmistrz Dzielnicy […]
zatwierdził plan realizacyjny inwestycji, po dokonaniu przez powoda zmian w
projekcie dostosowujących projektowaną inwestycję do wymogów planu
miejscowego. Decyzję tę uchylił Wojewoda rozpoznając odwołanie części
mieszkańców osiedla […]. Organ pierwszej instancji decyzją z dnia 21 listopada
1991 r. ponownie zatwierdził plan realizacyjny inwestycji i zezwolił na budowę
budynku. Została ona uchylona przez Wojewodę […], który decyzją z dnia 12 lutego
1992 r. umorzył również postępowanie. W wyniku skargi powoda Wojewoda uchylił
własną decyzję i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania. W dniu 9 stycznia
1993 r. Minister Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa stwierdził nieważność tej
decyzji. Po ponownym rozpoznaniu sprawy Wojewoda […] wydał w dniu
22 kwietnia 1993 r. decyzję utrzymującą zaskarżoną decyzję zatwierdzającą plan
realizacyjny i zezwalającą na budowę budynku. Powyższa decyzja została
zaskarżona do Naczelnego Sądu Administracyjnego, który uchylił ją wyrokiem
z dnia 11 czerwca 1996 r. Wojewoda w dniu 13 sierpnia 1998 r. uchylił decyzję
3
zatwierdzającą plan realizacyjny i zezwalającą na budowę i przekazał sprawę do
ponownego rozpoznania organowi pierwszej instancji. Skarga powoda na tę
decyzję została oddalona przez Naczelny Sąd Administracyjny wyrokiem z dnia 8
grudnia 2000 r. W dniach 19 listopada 2001 r. i 7 marca 2002 r. Burmistrz Gminy
[…] wydał decyzje o ustaleniu warunków zabudowy i zagospodarowania terenu, a
w dniu 3 lutego 2004 r. Prezydent miasta wydał decyzję zatwierdzającą projekt
budowlany i decyzję o pozwoleniu na budowę budynku. Decyzja z dnia 3 lutego
2004 r. została uchylona przez Wojewodę, który przekazał sprawę do ponownego
rozpoznania organowi pierwszej instancji. Decyzja Wojewody została następnie
uchylona przez Wojewódzki Sąd Administracyjny wyrokiem z dnia 7 października
2005 r.
Sąd Okręgowy uznał, że powód nie udowodnił, aby doznał szkody na skutek
decyzji Wojewody […], której nieważność stwierdził Minister Gospodarki
Przestrzennej i Budownictwa. Nadto powództwo było bezzasadne zarówno na
gruncie art. 160 k.p.a., jak i art. 417 k.c. Powód nie wyczerpał drogi postępowania
administracyjnego koniecznej do dochodzenia odszkodowania na podstawie art.
160 k.p.a. i nie wykazał przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu
Państwa określonych w art. 417 k.c.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 28 listopada 2006 r. oddalił apelację
powoda, podzielając ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji, ocenę
zasadności wniosków dowodowych powoda w zakresie wysokości doznanej przez
niego szkody, które zostały oddalone przez Sąd Okręgowy i stwierdził, że
zaskarżony wyrok odpowiada prawu, pomimo błędnego uzasadnienia w części
obejmującej rozważania prawne. Sąd drugiej instancji wskazał, że
odpowiedzialność strony pozwanej za część wydanych decyzji powinna być
oceniona na gruncie art. 418 k.c. Przyjął również, że nie był trafny zarzut
nieważności postępowania uzasadniany przez powoda naruszeniem jego praw do
obrony. Sąd Apelacyjny podkreślił, że powód występując początkowo przed sądem
samodzielnie prawidłowo formułował swoje wnioski i żądania, a następnie ustanowił
fachowego pełnomocnika, który reprezentował go przez znaczną część
postępowania. Pełnomocnik powoda nie skorygował stanowiska powoda, co
wskazuje, że uznał je za prawidłowe. Po wypowiedzeniu pełnomocnictwa powód
4
kilkakrotnie zwracał się o ustanowienie pełnomocnika z urzędu. Wnioski te były
merytorycznie rozpoznawane przez Sąd pierwszej i drugiej instancji i zostały
uznane za niezasadne. W tych okolicznościach należało przyjąć, że brak
pełnomocnika z urzędu nie pozbawił powoda możliwości obrony jego praw.
Skarga kasacyjna powoda została oparta o podstawę naruszenia przepisów
postępowania (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.). Skarżący zarzucił naruszenie art. 386 § 2
k.p.c. w zw. z art. 379 pkt 5 k.p.c. w wyniku nieuwzględnienia przez Sąd Apelacyjny
nieważności postępowania przed sądem pierwszej instancji oraz art. 117 § 4 k.p.c.
w zw. z art. 379 pkt 5 k.p.c. poprzez odrzucenie wniosku powoda o ustanowienie
dla niego pełnomocnika z urzędu w postępowaniu apelacyjnym, co pozbawiło go
prawa do obrony w tym postępowaniu. W oparciu o te zarzuty skarżący wniósł
o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego go wyroku Sądu
Okręgowego i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej
instancji, ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z brzmieniem art. 39813
§ 1 k.p.c. Sąd Najwyższy rozpoznaje
sprawę w granicach zaskarżenia. Z tego względu rozważeniu podlegały wyłącznie
zarzuty, które koncentrowały się na wytknięciu nieważności postępowania przed
Sądami obu instancji, w wyniku nieuwzględnienia wniosków powoda
o ustanowienie pełnomocnika z urzędu. W ocenie skarżącego spowodowało to
pozbawienie powoda prawa do obrony jego praw (art. 379 pkt 5 k.p.c.).
Stanowisko skarżącego w tym zakresie pozbawione jest racji.
W uzasadnieniu wyroku z dnia 10 maja 1974 r. (II CR 155/74) Sąd Najwyższy
wyraził pogląd, że pozbawienie strony możności obrony swoich praw ma miejsce
wówczas, gdy na skutek wadliwości procesowych sądu lub strony przeciwnej nie
mogła ona brać udziału w postępowaniu lub jego istotnej części, jeżeli skutki tych
wadliwości nie zostały usunięte na następnych rozprawach. Sąd Najwyższy przyjął
również, że stwierdzenie nieważności postępowania w wyniku pozbawienia strony
możności obrony swych praw uzależnione jest od ustalenia, iż strona znalazła się
w takiej sytuacji, która uniemożliwia jej popieranie przed sądem dochodzonych
5
roszczeń lub obronę przed żądaniem strony przeciwnej (orzeczenie Sądu
Najwyższego z dnia 21 czerwca 1961 r., 3 CR 953/60). Uwzględniając to
stanowisko nie sposób przyjąć, aby sama odmowa ustanowienia przez sąd
pełnomocnika z urzędu stanowiła czynnik pozbawiający stronę możności obrony jej
praw. Wskazywał na to wielokrotnie Sąd Najwyższy (por. wyroki z dnia 5 lipca
2000 r., I CKN 787/00, LEX nr 146174, 16 lutego 1999 r., II UKN 418/98, OSNP
2000 nr 9, poz. 359, 16 grudnia 1997 r., II UKN 404/97, OSNP 1998 nr 21,
poz. 641). Należy podkreślić, że strona ma co do zasady uprawnienie i możliwość
podejmowania osobiście różnych działań w postępowaniu przed sądem
zmierzających do ochrony własnych praw. Wniosek o ustanowienie pełnomocnika
z urzędu podlega zaś zawsze indywidualnej ocenie ze strony sądu, który
uwzględnia go tylko wówczas, gdy udział pełnomocnika uzna za potrzebny.
W rozpoznawanej sprawie Sąd pierwszej instancji nie uwzględnił wniosków powoda
w tym zakresie, a jego stanowisko zostało poddane kontroli instancyjnej.
Ostatecznie sądy obu instancji przyjęły, że powód jest w stanie samodzielnie
reprezentować swoje interesy w toczącym się postępowaniu. Brak jest
jednocześnie podstaw do kwestionowania tej oceny w świetle argumentów
przytoczonych w skardze kasacyjnej. Sprowadzają się one do wskazania faktycznie
podejmowanych przez powoda czynności procesowych, które były częściowo
zbędne, lub wadliwe. Nie świadczy to jednak jednoznacznie o braku możliwości
poprawnego działania powoda przy dołożeniu przez niego należytej staranności
w tym zakresie. Sąd Apelacyjny zasadnie zaś podkreślił, że powód nie tylko
samodzielnie wniósł skutecznie pozew, sformułował należycie dochodzone
roszczenia i dokonywał samodzielnie szeregu czynności, które wskazywały na
możliwość realizacji jego uprawnień procesowych, ale jeszcze przez znaczny okres
toczącego się postępowania korzystał z pomocy kwalifikowanego pełnomocnika,
i miał wówczas możliwość ewentualnego skorygowania swojego stanowiska
w procesie, co jednak nie miało miejsca.
Z przyczyn wyżej wskazanych skarga kasacyjna była pozbawiona
uzasadnionych podstaw i podlegała oddaleniu na podstawie art. 39814
k.p.c.
6
kg