Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 20 WRZEŚNIA 2007 R.
I KZP 24/07
W postępowaniu uproszczonym nie stosuje się przepisu art. 377 § 3
k.p.k. w sytuacji, gdy oskarżony nie stawił się bez usprawiedliwienia na
rozprawę, o terminie której został osobiście zawiadomiony, a zaistniały po-
zostałe przesłanki warunkujące wydanie wyroku zaocznego w trybie art.
479 § 1 k.p.k.
Przewodniczący: sędzia SN W. Kozielewicz.
Sędziowie SN: R. Malarski (sprawozdawca), R. Sądej.
Prokurator Prokuratury Krajowej: A. Herzog.
Sąd Najwyższy w sprawie Marka M., po rozpoznaniu, przekazanego
na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przez Sąd Okręgowy w T., postanowieniem
z dnia 4 kwietnia 2007 r., zagadnienia prawnego wymagającego zasadni-
czej wykładni ustawy:
„Jaka jest wzajemna relacja przepisów art. 377 § 3 k.p.k. (w zw. z § 6 tego
artykułu) i art. 479 § 1 k.p.k. w sytuacji, gdy oskarżony, w postępowaniu
uproszczonym, będąc zawiadomiony o rozprawie osobiście, nie stawi się
na nią?”
p o s t a n o w i ł odmówić podjęcia uchwały.
2
U Z A S A D N I E N I E
Przedstawione na wstępie zagadnienie prawne sformułowane zostało
na tle następującej sytuacji procesowej.
W akcie oskarżenia, zarzucającym Sławomirowi S. i Markowi M. po-
pełnienie przestępstw określonych w art. 284 § 1 k.k., zaznaczono, że
sprawa podlega rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym. Pierwszy
termin rozprawy głównej miał miejsce w dniu 30 grudnia 2005 r., na którą
stawili się oskarżeni. Nie doszło wówczas do otwarcia przewodu sądowego
i Sąd Rejonowy w T., po dopuszczeniu dowodu z opinii biegłych lekarzy
psychiatrów w celu zbadania stanu zdrowia psychicznego Sławomira S.,
odroczył rozprawę. Na kolejną rozprawę w dniu 3 kwietnia 2006 r. zjawił się
tylko Marek M. i Sąd po raz wtóry, tym razem z powodu niedoręczenia dru-
giemu oskarżonemu wezwania, odroczył rozprawę na dzień 10 maja 2006
r., uznając obecnego oskarżonego za powiadomionego. Na rozprawę w
dniu 10 maja 2006 r. przybył tylko Sławomir S., natomiast Marek M. nie
stawił się, nie usprawiedliwiając swojej nieobecności. Na podstawie art.
479 § 1 k.p.k. postanowiono prowadzić postępowanie bez udziału Marka
M., otwarto przewód sądowy, w ramach którego m.in. odczytano w myśl
art. 479 § 2 k.p.k. wcześniejsze wyjaśnienia nieobecnego oskarżonego, a
następnie odroczono wydanie wyroku na dwa dni. Ogłoszenie wyroku, któ-
ry w stosunku do Marka M. miał charakter zaoczny, nastąpiło w dniu 12
maja 2006 r. Oskarżony wniósł sprzeciw, w którym oświadczył, że w razie
jego nieuwzględnienia żąda sporządzenia uzasadnienia wyroku.
Upoważniony sędzia Sądu pierwszej instancji, zarządzeniem z dnia
14 listopada 2006 r., z jednej strony, na podstawie art. 422 § 3 k.p.k., od-
mówił przyjęcia wniosku o sporządzenie uzasadnienia jako złożonego po
terminie, a z drugiej, na podstawie art. 482 § 1 k.p.k. w zw. z art. 479 § 1
k.p.k. a contrario, odmówił przyjęcia sprzeciwu jako niedopuszczalnego z
3
mocy ustawy. W uzasadnieniu zarządzenia podkreślił, że wyrok w odnie-
sieniu do Marka M. nie miał charakteru zaocznego, gdyż powinna mieć w
tym wypadku zastosowanie regulacja przewidziana w art. 377 § 3 k.p.k., a
zatem nie przysługiwał od tego wyroku sprzeciw. Wskazał też, że wniosek
o sporządzenie uzasadnienia złożony został wprawdzie po upływie termi-
nu, ale ze względu na skierowane do oskarżonego mylne pouczenie istnie-
je możliwość skorzystania z określonej w art. 126 § 1 k.p.k. instytucji przy-
wrócenia terminu.
Rozpoznając złożone na zarządzenie upoważnionego sędziego zaża-
lenie oskarżonego Marka M., Sąd Okręgowy w T. uznał, że w sprawie wy-
łoniła się wskazana wyżej kwestia prawna wymagająca zasadniczej wy-
kładni ustawy, i wystąpił do Sądu Najwyższego w trybie art. 441 § 1 k.p.k. o
jej rozstrzygnięcie.
Prokurator Prokuratury Krajowej zgłosił wniosek o odmowę udzielenia
odpowiedzi na pytanie prawne postawione przez sąd odwoławczy, podno-
sząc, że z uwagi na treść art. 484 § 2 k.p.k. sprawa nie mogła być rozpo-
znana w trybie uproszczonym i tym samym nie mógł zapaść wyrok zaoczny
oraz że wątpliwości wyrażone przez sąd ad quem są wynikiem niewłaści-
wego rozumienia wzajemnych relacji art. 377 § 3 k.p.k. i art. 479 § 1 k.p.k.
w kontekście art. 468 k.p.k.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Stanowisko prokuratora Prokuratury Krajowej okazało się trafne. Po-
mijając kwestię zasadności (lub niezasadności) prokuratorskiej tezy o nie-
możności procedowania przez sąd pierwszej instancji w trybie uproszczo-
nym z powodu przekroczenia 21dniowego terminu, o którym mowa w art.
484 § 1 i 2 k.p.k., należy dobitnie stwierdzić, że unormowania zawarte w
art. 377 § 3 k.p.k. i art. 479 § 1 k.p.k. – oczywiście w aspekcie, w jakim
zredagowane zostało pytanie prawne – są jasne i nie nastręczają trudności
interpretacyjnych, a zatem nie zachodziła konieczność dokonania przez
4
najwyższą instancję sądową zasadniczej wykładni w rozumieniu art. 441 §
1 k.p.k.
Mimo braku warunków do udzielenia odpowiedzi na przedstawione
przez instancję odwoławczą zagadnienie prawne, Sąd Najwyższy dostrzegł
jednak celowość wypowiedzenia się na temat sformułowanego w pytaniu
prawnym problemu.
Rozważania wypada rozpocząć od przypomnienia zasady wyrażonej
w art. 468 k.p.k. Przepis ten, mający istotne znaczenie dla wyjaśnienia
podniesionego przez Sąd Okręgowy w T. zagadnienia, wskazuje, że po-
stępowanie uproszczone jest trybem szczególnym pierwszego stopnia,
czyli takim, w którym normuje się pewne kwestie procesowe, odsyłając w
pozostałym zakresie do postępowania zwyczajnego, zasadniczego. Innymi
słowy, w sprawach podlegających trybowi uproszczonemu, o którym mo-
żemy w gruncie rzeczy mówić tylko w odniesieniu do postępowania jurys-
dykcyjnego, zastosowanie mają przepisy zawarte w Rozdziale 51 Kodeksu
postępowania karnego, a jedynie w kwestiach nie unormowanych stosuje
się przepisy o postępowaniu zwyczajnym.
Analiza treści art. 377 § 3 k.p.k. (chodzi o tę część, która uprawnia
sąd do prowadzenia rozprawy w razie nieusprawiedliwionego niestawien-
nictwa oskarżonego, mimo że został o niej osobiście zawiadomiony) i art.
479 § 1 k.p.k. prowadzi do oczywistego wniosku, że oba przepisy w sposób
odmienny określają konsekwencje prawne takiego samego zdarzenia pro-
cesowego, to znaczy nieusprawiedliwionej absencji oskarżonego na roz-
prawie głównej w postępowaniu zwyczajnym i w postępowaniu uproszczo-
nym. Art. 377 § 3 k.p.k. umożliwia w takiej sytuacji – o ile zawiadomienie
dotarło osobiście do oskarżonego, a więc gdy to on podpisał poświadcze-
nie odbioru wezwania (zob. T. Grzegorczyk: Kodeks postępowania karne-
go. Komentarz, Kraków 2005, s. 925) – wydanie wyroku, który – co jasno
wynika z § 6 tego przepisu – nie jest uważany za zaoczny (zob. M. Urba-
5
niak: Prowadzenie rozprawy pod nieobecność oskarżonego – art. 377
k.p.k., Prok. i Pr. 2002, nr 3, s. 58); z tego powodu nie jest doręczany z
urzędu oskarżonemu, a termin do złożenia wniosku o jego uzasadnienie
biegnie od daty jego ogłoszenia (zob. T. Grzegorczyk: op. cit., s. 928). Art.
479 § 1 k.p.k. natomiast umożliwia sądowi w postępowaniu uproszczonym
pod nieobecność oskarżonego – o ile wystąpiły inne przesłanki, w tym m.in.
doręczono mu wezwanie zgodnie z przepisami zawartymi w Rozdziale 15
Kodeksu postępowania karnego (art. 128142 k.p.k.), a zatem w sposób
bezpośredni, pośredni i zastępczy, przy zachowaniu reguły określonej w
art. 353 § 1 k.p.k. – wydanie wyroku zaocznego (zob.: wyrok SN z dnia 19
września 2000 r., V KKN 358/00, LEX nr 50993; A. Ziębiński: Wyrok za-
oczny w postępowaniu karnym, Pal. 2005, nr 56, s. 60).
Sens językowy komentowanych przepisów w zakresie objętym pyta-
niem prawnym sądu odwoławczego jest jasny i stąd przepisy te nie wyma-
gają wykładni o charakterze zasadniczym. Respektując ich znaczenie lite-
ralne, wolno powiedzieć, że przedmiotem regulacji art. 377 § 3 k.p.k. i art.
479 § 1 k.p.k. są następstwa nieusprawiedliwionej nieobecności oskarżo-
nego na rozprawie głównej. Skoro tak, to – zgodnie z wyraźną dyrektywą
zawartą w art. 468 k.p.k. – w postępowaniu uproszczonym zastosowanie
ma norma wyrażona w art. 479 § 1 k.p.k. Jest oczywiste, że możliwość wy-
dania w takiej sytuacji wyroku zaocznego wchodzi w rachubę w wypadku
doręczenia oskarżonemu wezwania w każdy przewidziany w Rozdziale 15
sposób, a więc również bezpośredni, kiedy osobiście kwituje odbiór we-
zwania na rozprawę, a także gdy pojawiły się pozostałe warunki (np. nie
stawił się również właściwie zawiadomiony obrońca). Ujmując w art. 479 §
1 k.p.k. tak szeroko sposoby doręczania oskarżonemu wezwań, ustawo-
dawca nie wprowadził żadnych zastrzeżeń. Gdyby chciał ów katalog spo-
sobów zawęzić (np. do pośrednich i zastępczych), wyraźnie musiałby to
stwierdzić. Jeśli tego nie uczynił, to w myśl reguły lege non distinguente,
6
nec nostrum est distinguere („tam gdzie rozróżnień nie wprowadza sam
prawodawca, tam nie jest wolno ich wprowadzać interpretatorowi”) uznać
należy, że brak jest podstaw do takiego rozumienia art. 479 § 1 k.p.k., by
chodziło w nim tylko o doręczenie pośrednie i zastępcze. Przyjęcie wykład-
ni, według której w postępowaniu uproszczonym możliwość wydania wyro-
ku zaocznego byłaby wykluczona w razie osobistego potwierdzenia przez
oskarżonego odbioru wezwania na rozprawę, kolidowałoby z zasadą racjo-
nalności ustawodawcy i zakazem wykładni per non est („nie wolno jest in-
terpretować przepisów prawnych tak, by pewne ich fragmenty okazały się
zbędne”). Chodzi o to, że przy takim rozumieniu znaczenia art. 479 § 1
k.p.k. należałoby w konsekwencji przyjąć, iż tak szerokie ujęcie w tym
przepisie sposobów doręczenia wezwań oskarżonemu niewiele znaczy i
uczynione zostało w gruncie rzeczy bez celu.
Wyniki wykładni językowej znajdują wsparcie w rezultatach zarówno
wykładni systemowej (umiejscowienie przepisów w takich, a nie innych
rozdziałach ustawy karnoprocesowej – argumentum a rubrica), jak i wy-
kładni funkcjonalnej. W tym ostatnim wypadku trzeba odwołać się do ar-
gumentu konsekwencjonalistycznego oraz celu regulacji prawnej (ratio le-
gis). Zdaniem Sądu Najwyższego, rozwiązanie z art. 377 § 3 k.p.k., pozwa-
lające w razie nieusprawiedliwionej absencji osobiście zawiadomionego o
terminie rozprawy oskarżonego wydać „zwykły” wyrok, stanowi następstwo
obligatoryjnego – co do zasady – udziału oskarżonego w rozprawie (art.
374 § 1 k.p.k.). Wyrok zaoczny natomiast, który może zapaść w trybie art.
479 § 1 k.p.k., stwarza dla oskarżonego dodatkowe zabezpieczenia (cho-
dzi głównie o instytucję sprzeciwu), co wiąże się z brakiem obowiązku
udziału oskarżonego w rozprawie prowadzonej w trybie uproszczonym,
mniej sformalizowanym.
W dotychczasowym piśmiennictwie prawniczym można odnaleźć wy-
powiedzi już to krytykujące dopuszczalność stosowania art. 377 § 3 k.p.k.
7
w postępowaniu uproszczonym (zob. A. Ważny w: K. Boratyńska, A. Gór-
ski, A. Sakowicz, A. Ważny: Kodeks postępowania karnego. Komentarz,
Warszawa 2007, s. 998; P. Hofmański red.: Kodeks postępowania karne-
go. Komentarz, Warszawa 2007, tom III, s. 2425), już to aprobujące taką
dopuszczalność (zob. P. Piszczek: Postępowanie uproszczone w polskim
prawie karnym, Olsztyn 2004, s. 246), tyle że poglądy te zostały sformuło-
wane nader lakonicznie, w sposób nieuwzględniający całej złożoności kon-
strukcji owego przepisu. Tymczasem art. 377 § 3 k.p.k., po wejściu w życie
noweli z dnia 10 stycznia 2003 r. (Dz. U. Nr 17, poz. 155), obejmuje aż trzy
sytuacje, w których możliwe jest prowadzenie rozprawy bez udziału oskar-
żonego: a) gdy powiadomiony o niej oświadcza, że nie weźmie w niej
udziału, b) gdy uniemożliwia doprowadzenie go na rozprawę, c) gdy osobi-
ście zawiadomiony o terminie rozprawy nie stawia się na nią bez usprawie-
dliwienia. Ze względu na dość wąsko zakreślone granice pytania prawnego
oraz konkretny układ procesowy poza zakresem zainteresowania Sądu
Najwyższego pozostawało zagadnienie dopuszczalności stosowania w po-
stępowaniu uproszczonym dwóch pierwszych sytuacji z art. 377 § 3 k.p.k.
oraz trzeciej, gdy wprawdzie miała miejsce nieusprawiedliwiona absencja
wezwanego osobiście oskarżonego, ale wskutek pojawienia się na rozpra-
wie obrońcy wydanie wyroku zaocznego stało się niemożliwe.
Podsumowując powyższe rozważania, należy stwierdzić: że nie jest
dopuszczalne stosowanie w postępowaniu uproszczonym rozwiązania
przewidzianego w art. 377 § 3 k.p.k. w sytuacji, gdy oskarżony nie stawił
się bez usprawiedliwienia na rozprawę, o terminie której został osobiście
zawiadomiony, a zaistniały pozostałe przesłanki warunkujące wydanie wy-
roku zaocznego w trybie art. 479 § 1 k.p.k.
Dlatego orzeczono jak w dyspozytywnej części postanowienia.