III UK 38/07
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:14-11-2012
Dodatkowe informacje:
Pełny tekst orzeczenia
Wyrok z dnia 19 września 2007 r.
III UK 38/07
1. Wymaganie wykonywania zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu
pracy obowiązującym na stanowisku pracy w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze ma umocowanie ustawowe w art. 32 ust. 4 ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Spo-
łecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.).
2. Okresy zatrudnienia pracownika, który nie wykonywał w pełnym wy-
miarze czasu pracy obowiązków operatora elektronicznych monitorów ekrano-
wych, nie są okresami pracy w szczególnych warunkach dla potrzeb nabycia
prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym.
Przewodniczący SSN Jerzy Kwaśniewski, Sędziowie SN: Zbigniew Myszka
(sprawozdawca), Romualda Spyt.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 19 wrześ-
nia 2007 r. sprawy z odwołania Zbigniewa O. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziału w J. o emeryturę, na skutek skargi kasacyjnej ubezpieczonego od
wyroku Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 15 lutego 2007 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie wyro-
kiem z dnia 15 lutego 2007 r., uwzględniając apelację Zakładu Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziału wJ., zmienił wyrok Sądu Okręgowego w Krośnie z dnia 27 lipca
2006 r. i oddalił odwołanie ubezpieczonego Zbigniewa O. od decyzji organu rento-
wego z dnia 31 stycznia 2006 r. odmawiającej przyznania mu prawa do emerytury w
obniżonym wieku emerytalnym. W sprawie tej ustalono, że ubezpieczony (urodzony
22 stycznia 1946 r.) był zatrudniony w okresie od 15 listopada 1967 r. do 3 lutego
1973 r. w Rejonie Eksploatacji Dróg Publicznych w S. (obecnie Przedsiębiorstwo Ro-
2
bót Drogowych i Mostowych Spółka z o.o. w S.) na stanowiskach: bitumiarza i przy
produkcji asfaltobetonu oraz laboranta w procesie ekstrakcji nawierzchni bitumicz-
nych. Świadectwo pracy wystawione za ten okres stwierdza, że wykonywał on stale i
w pełnym wymiarze czasu pracy prace określone w dziale IX pkt 5 Wykazu A - „prace
w szczególnych warunkach, których wykonywanie uprawnia do niższego wieku eme-
rytalnego" (powoływanego dalej jako wykaz A), stanowiącego załącznik do rozporzą-
dzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pra-
cowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze
(Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm., powoływanego dalej jako rozporządzenie z 7 lutego
1983 r.). Natomiast w okresie od 5 lutego 1973 r. do 30 listopada 2000 r. ubezpie-
czony pracował w „A." SA w S. Począwszy od 1 grudnia 1988 r. do 30 listopada 2000
r. wykonywał pracę kolejno na stanowiskach: ekonomisty, zaopatrzeniowca i star-
szego zaopatrzeniowca. Do jego zadań należało wprowadzanie do komputera no-
wych cen na materiały, prowadzenie wszystkich indeksów przyjętych towarów z fak-
tury wraz z ich cenami, wprowadzanie limitów cenowych opracowanych przez dział
produkcji, sprawdzanie stanu rzeczywistego w magazynie, co zajmowało mu około
15 - 30 minut średnio dwa razy w tygodniu. Ubezpieczony kontaktował się także te-
lefonicznie z dostawcami w sprawie płatności za dostarczone towary i kontrolował te
dane w komputerze. Komputeryzacja stanowisk zajmowanych przez ubezpieczonego
została wprowadzona od dnia 1 grudnia 1988 r. Zgodnie z treścią świadectwa pracy
w okresie od 1 grudnia 1988 r. do 30 listopada 2000 r. ubezpieczony wykonywał
stale i w pełnym zakresie pracę operatora elektronicznych monitorów ekranowych, tj.
pracę na stanowisku zakwalifikowanym jako praca w warunkach szkodliwych według
ówczesnych przepisów resortowych, tj. wykazu A, dział XIV, poz. 5 pkt 5, stanowią-
cego załącznik do zarządzenia Nr 3 Ministra Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego z
dnia 30 sierpnia 1983 r. w sprawie stanowisk pracy, na których wykonywane są
prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy
resortu hutnictwa i przemysłu maszynowego (Dz.Urz. MHiPM z 1985 r. Nr 1, poz. 1,
powoływanego dalej jako zarządzenie MHiPM), jak również wykazu A działu XIV poz.
5 rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. Od dnia 2 grudnia 2000 r. ubezpieczony pobiera
zasiłek przedemerytalny.
Decyzją z dnia 31 stycznia 2006 r. organ rentowy odmówił przyznania ubez-
pieczonemu emerytury w obniżonym wieku emerytalnym na podstawie art. 32 ustawy
z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecz-
3
nych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm., powoływanej dalej jako
ustawa o emeryturach i rentach) ze względu na niewykazanie przez niego wymaga-
nego okresu co najmniej 15-tu lat pracy w szczególnych warunkach. Organ rentowy
nie uznał bowiem zatrudnienia ubezpieczonego w okresie od 1 grudnia 1988 r. do 30
listopada 2000 r. za pracę w warunkach szczególnych.
Po rozpoznaniu odwołania, Sąd Okręgowy zmienił decyzję organu rentowego i
przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury od dnia 22 stycznia 2006 r., uznając,
że prace wykonywane w spornym okresie były zatrudnieniem na stanowisku operato-
ra elektronicznych monitorów ekranowych, o którym mowa w wykazie A działu XIV
poz. 5 pkt 5 zarządzenia MHiPM oraz w wykazie A działu XIV poz. 5 rozporządzenia
z 7 lutego 1983 r., a więc pracą w warunkach szczególnych. Sąd wskazał, że wpraw-
dzie zajmowane przez ubezpieczonego stanowiska: ekonomisty, zaopatrzeniowca i
starszego zaopatrzeniowca nie figurują w wykazie A zarządzenia MHiPM, to jednak
należy przyjąć, że nie nazwa tych stanowisk, lecz rodzaj wykonywanych prac miał
kwalifikować sporny okres zatrudnienia jako pracę w warunkach szczególnych. Skoro
praca na tych stanowiskach polegała na stałej obsłudze komputera, to należało ją
zakwalifikować jako pracę przy obsłudze monitorów ekranowych wymienioną wśród
prac wykonywanych w warunkach szczególnych.
Uwzględniając apelację organu rentowego, Sąd Apelacyjny uznał, iż ocena
materiału dowodowego przez Sąd Okręgowy co do spornego okresu nie znajduje
odbicia w dokumentacji przebiegu zatrudnienia ubezpieczonego ani w dopuszczonej
przez ten Sąd opinii biegłego. Zdaniem Sądu drugiej instancji, ubezpieczony w spor-
nym okresie nie był - jak to określił jego pracodawca w świadectwie pracy - „operato-
rem elektronicznych monitorów ekranowych", lecz ekonomistą, zaopatrzeniowcem,
który na swoim stanowisku pracy miał również do dyspozycji przy wykonywaniu
czynności zawodowych komputer osobisty. Nie kwalifikowało to jednak jego zatrud-
nienia do stanowisk, na których praca wykonywana jest stale i w pełnym wymiarze
czasu pracy w warunkach szczególnych, wymienionych w dziale XIV pkt 5 wykazu A
rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. Wadliwa praktyka „A." SA w S. polegająca na wy-
dawaniu świadectw pracy w warunkach szczególnych dla pracowników umysłowych
czy administracyjnych, którzy wykonywali czynności zawodowe posługując się kom-
puterem osobistym, nie może mieć wpływu na właściwą ocenę prawną spornej kwe-
stii. Ponadto powołany w sprawie biegły stwierdził, że w spornym okresie zatrudnie-
nia wykonywanie przez ubezpieczonego czynności przy użyciu komputera nie prze-
4
kraczało 6 godzin dziennie, co z całą pewnością nie dawało podstaw do zakwalifiko-
wania pracy ubezpieczonego jako wykonywanej w szczególnych warunkach, tj. pracy
szczególnie obciążającej wzrok przy obsłudze elektronicznych monitorów ekrano-
wych. W spornym okresie ubezpieczony nie był operatorem elektronicznych monito-
rów ekranowych, lecz ekonomistą, zaopatrzeniowcem, który przy wykonywaniu pracy
korzystał z komputera osobistego. Nie kwalifikowało to jego pracy jako wykonywanej
stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w warunkach szczególnych.
W skardze kasacyjnej pełnomocnik ubezpieczonego zarzucił naruszenie
prawa materialnego, w szczególności: 1) pkt 5 działu XIV wykazu A stanowiącego
załącznik do rozporządzenia z 7 lutego 1983 r., przez jego błędną wykładnię polegają-
cą na uznaniu, że praca na stanowisku ekonomisty i zaopatrzeniowca nie może być
zakwalifikowana do prac szczególnie obciążających wzrok przy obsłudze elektro-
nicznych monitorów ekranowych, 2) § 2 ust. 1 tego rozporządzenia, przez jego niewła-
ściwe zastosowanie i uznanie, że warunkiem zaliczenia okresu wykonywania pracy w
szczególnych warunkach jest to, by praca ta była wykonywana w pełnym wymiarze
czasu pracy obowiązującym na stanowisku objętym wykazem. Jako okoliczność uzasad-
niającą przyjęcie skargi do rozpoznania skarżący wskazał zagadnienie prawne wyrażają-
ce się w pytaniu „czy warunek wykonywania pracy w warunkach szczególnych w pełnym
wymiarze czasu pracy, sformułowany w § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów, czyli
w podustawowym akcie prawnym, może być składnikiem obowiązującego porządku
prawnego w świetle zasady sformułowanej w art. 67 ust. 1 zdanie drugie Konstytucji RP,
że zakres i formy zabezpieczenia społecznego określa ustawa”.
Zdaniem skarżącego, istnienie wykazów stanowisk pracy nie może być czyn-
nikiem przesądzającym o tym, czy praca na danym tam stanowisku jest pracą w wa-
runkach szczególnych. Decyduje o tym wyłącznie spełnienie warunku ustawowego,
którym jest praca o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu
uciążliwości lub wymagająca wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na
bezpieczeństwo własne lub otoczenia (art. 32 ustawy o emeryturach i rentach). Na-
tomiast kryterium z § 1 ust. 2 i 3 rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. jest pozbawione
znaczenia prawnego. Pracą w warunkach szczególnych jest w świetle ustawy każda
praca, której wykonywanie łączy się z obsługą monitora, a nie wyłącznie prace wyko-
nywane przez technika, serwisanta obsługującego lub obserwującego monitor kom-
putera lub innego urządzenia, jak twierdzi Sąd Apelacyjny. Brzmienie pkt 5 działu
XIV wykazu A rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. nie sprzeciwia się takiej wykładni, a
5
wręcz jej sprzyja. Przepisy rozporządzenia pochodzą z 1983 r., kiedy obsługą urzą-
dzeń wyposażonych w monitory zajmowali się pracownicy wysokokwalifikowani.
Obecnie powszechność występowania komputerów, a zatem zwiększona liczba pra-
cowników zatrudnionych w szczególnych warunkach oraz większa liczba „wcześniej-
szych" emerytów nie może przemawiać za odmienną wykładnią. Skarżący podniósł
też, że uznanie przez Sąd Apelacyjny za pracę w warunkach szkodliwych wyłącznie
pracy wykonywanej w tych warunkach „w pełnym wymiarze czasu pracy” stanowi poza-
ustawową przesłankę nabycia prawa do wcześniejszej emerytury, która jako taka nie
może być brana pod uwagę przy ustalaniu tego prawa. Przepis art. 32 ust. 4 ustawy o
emeryturach i rentach w kwestii dodatkowych warunków uzyskania wcześniejszej eme-
rytury takich jak wiek i rodzaje prac, odsyła do „przepisów dotychczasowych", którymi
według skarżącego są przepisy ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emery-
talnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm., powoływanej jako z.e.p. z
1982 r.). Przepis art. 53 ust. 2 tej ustawy przewidywał dodatkowy warunek nabycia prawa
do wcześniejszej emerytury, którym było „stałe” wykonywanie pracy w warunkach szcze-
gólnych. Żaden jednak przepis rangi ustawowej nie uzależnia nabycia tego prawa od
wykonywania pracy w warunkach szczególnych „w pełnym wymiarze czasu pracy obo-
wiązującym na danym stanowisku". Odniesienie do wymiaru czasu pracy pojawia się
wprawdzie w przepisach obu ustaw, jednak odnośnie do nabycia prawa do wcześniejszej
emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach takiego ustawowego warunku nie
wprowadzono. Z tego względu zastosowanie przez Sąd § 2 ust. 1 rozporządzenia z 7
lutego 1983 r. w części kreującej taki warunek prowadzi, w ocenie skarżącego, do
sprzeczności z warunkami ustawowymi nabycia prawa do emerytury i narusza obowią-
zujący porządek prawny. W konsekwencji skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wy-
roku i oddalenie apelacji organu rentowego, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi drugiej instancji, a w każdym przypadku o
zasądzenie od organu rentowego na rzecz skarżącego kosztów postępowania, w tym
zastępstwa procesowego według sześciokrotnej stawki minimalnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Ocena nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym następuje w
oparciu o przepisy prawa obowiązujące w dacie ubiegania się o to świadczenie. Ubez-
pieczony ubiegał się o nabycie prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym na
6
podstawie art. 32 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach, który umożliwia nabywanie
przez ubezpieczonych urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949 r., będących pracowni-
kami zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, prawa
do emerytury w niższym wieku emerytalnym. Zastosowanie tej regulacji szczególnej jest
obwarowane dalszymi wymaganiami, które nie poddają się wykładni rozszerzającej. W
pierwszej kolejności, dla celów ustalenia tych szczególnych uprawnień, za pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy
pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub
wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo
własne lub otoczenia i tylko w podmiotach, w których obowiązują wykazy stanowisk pracy
ustalone na podstawie dotychczasowych przepisów (art. 32 ust. 3 tej ustawy). W tym za-
kresie w skardze kasacyjnej odwołano się do pozycji 5 Działu XIX wykazu A rozporzą-
dzenia z 7 lutego 1983 r., który uznaje za takie zatrudnienie prace szczególnie obcią-
żające wzrok i wymagające precyzyjnego widzenia - przy obsłudze elektronicznych
monitorów ekranowych. W tym zakresie trzeba zważyć, że w spornym okresie ubez-
pieczony wykonywał zatrudnienie na stanowiskach zaopatrzeniowca, ekonomisty i
starszego zaopatrzeniowca, a zatem już nomenklaturowo zajmował odmienne sta-
nowiska pracy od tych, które związane są zawodowo ze szkodliwą lub uciążliwą ob-
sługą elektronicznych monitorów ekranowych. To, że ubezpieczony korzystał z kom-
putera osobistego przy wykonywaniu pracy na zajmowanych stanowiskach nie jest
zdarzeniem szczególnym lub nadzwyczajnym, zwłaszcza w dobie niemal powszech-
nej komputeryzacji rozmaitych stanowisk pracy. Praca z użyciem komputera nie
może być jednak niejako a priori uznawana jako wykonywana w szczególnych wa-
runkach, gdyż mogłoby to prowadzić do nieuprawnionego twierdzenia, że każdy pra-
cownik korzystający w pracy z komputera jest zatrudniony w szczególnych warun-
kach, co mogłyby być zaliczane do zatrudnienia w szczególnych warunkach dla ce-
lów emerytalnych. Tymczasem podstawowym ustawowym założeniem i zarazem za-
sadniczym kryterium ustalania uprawnień z tytułu zatrudnienia w szczególnych wa-
runkach pracy mogą być tylko okresy zatrudnienia przy pracach o znacznej szkodli-
wości dla zdrowia lub znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej
sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia, a
ponadto zatrudnienie takie powinno być wykonywane wyłącznie w podmiotach, w których
obowiązują wykazy stanowisk pracy ustalone na podstawie „dotychczasowych przepi-
sów”. We wcześniej ustalonych i dalej obowiązujących wykazach nie ma pozycji, która
7
kwalifikowałaby pracę z użyciem komputera na stanowisku zaopatrzeniowca, ekonomisty
lub starszego zaopatrzeniowca jako zatrudnienie w szczególnych warunkach, ponieważ
takiej kwalifikacji podlega wyłącznie szkodliwa praca przy obsłudze elektronicznych mo-
nitorów ekranowych, która jako szczególnie obciążająca wzrok pracownika została wy-
mieniona w wykazie tego rodzaju prac ustalonym na podstawie przepisów dotychczaso-
wych.
Także wiek emerytalny, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podsta-
wie których pracownikom przysługuje prawo do emerytury w niższym wieku emery-
talnym, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych (art. 32 ust. 4 ustawy o
emeryturach i rentach). W ocenie Sądu Najwyższego, to dwukrotne ( w § 2 i 4 art. 32
ustawy o emeryturach i rentach) odwołanie się do przepisów dotychczasowych ozna-
cza potrzebę uwzględnienia nie tylko regulacji normatywnych zawartych w tych prze-
pisach, ale także ugruntowanej ich wykładni. Ustalanie prawa do emerytury w niż-
szym wieku emerytalnym ze względu na wykonywanie w pełnym wymiarze czasu
pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy, w przypadkach wskazanych w
obowiązujących wykazach prac w szczególnych warunkach lub w szczególnym cha-
rakterze (§ 2 ust. 1 rozporządzenia z 7 lutego 1983 r.), nie budziło nigdy kontrowersji.
Przeciwnie, wymaganie świadczenia takich prac stale i w pełnym wymiarze czasu
pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy nie wykraczało poza ustawowe
upoważnienie do sprecyzowania w akcie wykonawczym (w rozporządzeniu z 7 lute-
go 1983 r.) tego rodzaju warunków, po których spełnieniu pracownikom przysługuje
prawo do emerytury w niższym wieku emerytalnym. W tym uprawnionym układzie
normatywnym, tylko okresy wykonywania zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu
pracy kreują i wypełniają weryfikowalne kryterium uznania pracy o cechach znacznej
szkodliwości dla zdrowia lub znacznego stopnia uciążliwości, lub wymagającej wyso-
kiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otocze-
nia. Taki sam warunek odnosi się do wymagania stałego wykonywania takich prac,
co oznacza, że krótsze dobowo (nie w pełnym wymiarze obowiązującego czasu
pracy na danym stanowisku) lub periodyczne, a nie stałe świadczenie pracy wyklu-
cza dopuszczalność uznania pracy za świadczoną w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze wskutek niespełnienia warunku stałej znacznej szkodliwo-
ści dla zdrowia lub stałego znacznego stopnia uciążliwości wykonywanego zatrud-
nienia.
8
Powyższe rozważania doprowadziły Sąd Najwyższy do przyjęcia stanowiska,
że warunek wykonywania zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązują-
cym na stanowisku pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakte-
rze, wymagany dla nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym na
podstawie art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Fundu-
szu Ubezpieczeń Społecznych ma umocowanie ustawowe w przepisach dotychcza-
sowych (art. 32 ust. 4 tej ustawy). Oznaczało to, że Sąd Apelacyjny był uprawniony
do oceny, że okresy zatrudnienia pracownika na stanowiskach ekonomisty lub za-
opatrzeniowca, który nie wykonywał w pełnym wymiarze czasu pracy zatrudnienia
operatora elektronicznych monitorów ekranowych, nie są okresami pracy w szcze-
gólnych warunkach dla potrzeb nabycia prawa do emerytury w niższym wieku eme-
rytalnym także dlatego, że w skardze kasacyjnej zabrakło jakichkolwiek zarzutów
naruszenia przepisów prawa procesowego, które mogłyby podważyć tak dokonaną
ocenę zebranego w sprawie materiału dowodowego, co oznaczało, że w postępowa-
niu kasacyjnym Sąd Najwyższy był związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi
podstawę zaskarżonego orzeczenia (art. 39813
§ 2 k.p.c.). Wykluczone było zatem
zaakceptowanie koncepcji skarżącego, że jakiekolwiek posługiwanie się w pracy
komputerem zaopatrzonym w monitor ekranowy, bez względu na czas korzystania z
tego urządzenia elektronicznego, wystarczy do zaliczenia „pracy z komputerem” jako
kwalifikowanego zatrudnienia o znacznej szkodliwości dla zdrowia lub o znacznym
stopniu uciążliwości, uwzględnianego przy ustalaniu prawa do emerytury w niższym
wieku emerytalnym.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną na podsta-
wie art. 39814
k.p.c.
========================================
III UK 38/07
1. Wymaganie wykonywania zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu
pracy obowiązującym na stanowisku pracy w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze ma umocowanie ustawowe w art. 32 ust. 4 ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Spo-
łecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.).
2. Okresy zatrudnienia pracownika, który nie wykonywał w pełnym wy-
miarze czasu pracy obowiązków operatora elektronicznych monitorów ekrano-
wych, nie są okresami pracy w szczególnych warunkach dla potrzeb nabycia
prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym.
Przewodniczący SSN Jerzy Kwaśniewski, Sędziowie SN: Zbigniew Myszka
(sprawozdawca), Romualda Spyt.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 19 wrześ-
nia 2007 r. sprawy z odwołania Zbigniewa O. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziału w J. o emeryturę, na skutek skargi kasacyjnej ubezpieczonego od
wyroku Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 15 lutego 2007 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie wyro-
kiem z dnia 15 lutego 2007 r., uwzględniając apelację Zakładu Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziału wJ., zmienił wyrok Sądu Okręgowego w Krośnie z dnia 27 lipca
2006 r. i oddalił odwołanie ubezpieczonego Zbigniewa O. od decyzji organu rento-
wego z dnia 31 stycznia 2006 r. odmawiającej przyznania mu prawa do emerytury w
obniżonym wieku emerytalnym. W sprawie tej ustalono, że ubezpieczony (urodzony
22 stycznia 1946 r.) był zatrudniony w okresie od 15 listopada 1967 r. do 3 lutego
1973 r. w Rejonie Eksploatacji Dróg Publicznych w S. (obecnie Przedsiębiorstwo Ro-
2
bót Drogowych i Mostowych Spółka z o.o. w S.) na stanowiskach: bitumiarza i przy
produkcji asfaltobetonu oraz laboranta w procesie ekstrakcji nawierzchni bitumicz-
nych. Świadectwo pracy wystawione za ten okres stwierdza, że wykonywał on stale i
w pełnym wymiarze czasu pracy prace określone w dziale IX pkt 5 Wykazu A - „prace
w szczególnych warunkach, których wykonywanie uprawnia do niższego wieku eme-
rytalnego" (powoływanego dalej jako wykaz A), stanowiącego załącznik do rozporzą-
dzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pra-
cowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze
(Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm., powoływanego dalej jako rozporządzenie z 7 lutego
1983 r.). Natomiast w okresie od 5 lutego 1973 r. do 30 listopada 2000 r. ubezpie-
czony pracował w „A." SA w S. Począwszy od 1 grudnia 1988 r. do 30 listopada 2000
r. wykonywał pracę kolejno na stanowiskach: ekonomisty, zaopatrzeniowca i star-
szego zaopatrzeniowca. Do jego zadań należało wprowadzanie do komputera no-
wych cen na materiały, prowadzenie wszystkich indeksów przyjętych towarów z fak-
tury wraz z ich cenami, wprowadzanie limitów cenowych opracowanych przez dział
produkcji, sprawdzanie stanu rzeczywistego w magazynie, co zajmowało mu około
15 - 30 minut średnio dwa razy w tygodniu. Ubezpieczony kontaktował się także te-
lefonicznie z dostawcami w sprawie płatności za dostarczone towary i kontrolował te
dane w komputerze. Komputeryzacja stanowisk zajmowanych przez ubezpieczonego
została wprowadzona od dnia 1 grudnia 1988 r. Zgodnie z treścią świadectwa pracy
w okresie od 1 grudnia 1988 r. do 30 listopada 2000 r. ubezpieczony wykonywał
stale i w pełnym zakresie pracę operatora elektronicznych monitorów ekranowych, tj.
pracę na stanowisku zakwalifikowanym jako praca w warunkach szkodliwych według
ówczesnych przepisów resortowych, tj. wykazu A, dział XIV, poz. 5 pkt 5, stanowią-
cego załącznik do zarządzenia Nr 3 Ministra Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego z
dnia 30 sierpnia 1983 r. w sprawie stanowisk pracy, na których wykonywane są
prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy
resortu hutnictwa i przemysłu maszynowego (Dz.Urz. MHiPM z 1985 r. Nr 1, poz. 1,
powoływanego dalej jako zarządzenie MHiPM), jak również wykazu A działu XIV poz.
5 rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. Od dnia 2 grudnia 2000 r. ubezpieczony pobiera
zasiłek przedemerytalny.
Decyzją z dnia 31 stycznia 2006 r. organ rentowy odmówił przyznania ubez-
pieczonemu emerytury w obniżonym wieku emerytalnym na podstawie art. 32 ustawy
z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecz-
3
nych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm., powoływanej dalej jako
ustawa o emeryturach i rentach) ze względu na niewykazanie przez niego wymaga-
nego okresu co najmniej 15-tu lat pracy w szczególnych warunkach. Organ rentowy
nie uznał bowiem zatrudnienia ubezpieczonego w okresie od 1 grudnia 1988 r. do 30
listopada 2000 r. za pracę w warunkach szczególnych.
Po rozpoznaniu odwołania, Sąd Okręgowy zmienił decyzję organu rentowego i
przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury od dnia 22 stycznia 2006 r., uznając,
że prace wykonywane w spornym okresie były zatrudnieniem na stanowisku operato-
ra elektronicznych monitorów ekranowych, o którym mowa w wykazie A działu XIV
poz. 5 pkt 5 zarządzenia MHiPM oraz w wykazie A działu XIV poz. 5 rozporządzenia
z 7 lutego 1983 r., a więc pracą w warunkach szczególnych. Sąd wskazał, że wpraw-
dzie zajmowane przez ubezpieczonego stanowiska: ekonomisty, zaopatrzeniowca i
starszego zaopatrzeniowca nie figurują w wykazie A zarządzenia MHiPM, to jednak
należy przyjąć, że nie nazwa tych stanowisk, lecz rodzaj wykonywanych prac miał
kwalifikować sporny okres zatrudnienia jako pracę w warunkach szczególnych. Skoro
praca na tych stanowiskach polegała na stałej obsłudze komputera, to należało ją
zakwalifikować jako pracę przy obsłudze monitorów ekranowych wymienioną wśród
prac wykonywanych w warunkach szczególnych.
Uwzględniając apelację organu rentowego, Sąd Apelacyjny uznał, iż ocena
materiału dowodowego przez Sąd Okręgowy co do spornego okresu nie znajduje
odbicia w dokumentacji przebiegu zatrudnienia ubezpieczonego ani w dopuszczonej
przez ten Sąd opinii biegłego. Zdaniem Sądu drugiej instancji, ubezpieczony w spor-
nym okresie nie był - jak to określił jego pracodawca w świadectwie pracy - „operato-
rem elektronicznych monitorów ekranowych", lecz ekonomistą, zaopatrzeniowcem,
który na swoim stanowisku pracy miał również do dyspozycji przy wykonywaniu
czynności zawodowych komputer osobisty. Nie kwalifikowało to jednak jego zatrud-
nienia do stanowisk, na których praca wykonywana jest stale i w pełnym wymiarze
czasu pracy w warunkach szczególnych, wymienionych w dziale XIV pkt 5 wykazu A
rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. Wadliwa praktyka „A." SA w S. polegająca na wy-
dawaniu świadectw pracy w warunkach szczególnych dla pracowników umysłowych
czy administracyjnych, którzy wykonywali czynności zawodowe posługując się kom-
puterem osobistym, nie może mieć wpływu na właściwą ocenę prawną spornej kwe-
stii. Ponadto powołany w sprawie biegły stwierdził, że w spornym okresie zatrudnie-
nia wykonywanie przez ubezpieczonego czynności przy użyciu komputera nie prze-
4
kraczało 6 godzin dziennie, co z całą pewnością nie dawało podstaw do zakwalifiko-
wania pracy ubezpieczonego jako wykonywanej w szczególnych warunkach, tj. pracy
szczególnie obciążającej wzrok przy obsłudze elektronicznych monitorów ekrano-
wych. W spornym okresie ubezpieczony nie był operatorem elektronicznych monito-
rów ekranowych, lecz ekonomistą, zaopatrzeniowcem, który przy wykonywaniu pracy
korzystał z komputera osobistego. Nie kwalifikowało to jego pracy jako wykonywanej
stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w warunkach szczególnych.
W skardze kasacyjnej pełnomocnik ubezpieczonego zarzucił naruszenie
prawa materialnego, w szczególności: 1) pkt 5 działu XIV wykazu A stanowiącego
załącznik do rozporządzenia z 7 lutego 1983 r., przez jego błędną wykładnię polegają-
cą na uznaniu, że praca na stanowisku ekonomisty i zaopatrzeniowca nie może być
zakwalifikowana do prac szczególnie obciążających wzrok przy obsłudze elektro-
nicznych monitorów ekranowych, 2) § 2 ust. 1 tego rozporządzenia, przez jego niewła-
ściwe zastosowanie i uznanie, że warunkiem zaliczenia okresu wykonywania pracy w
szczególnych warunkach jest to, by praca ta była wykonywana w pełnym wymiarze
czasu pracy obowiązującym na stanowisku objętym wykazem. Jako okoliczność uzasad-
niającą przyjęcie skargi do rozpoznania skarżący wskazał zagadnienie prawne wyrażają-
ce się w pytaniu „czy warunek wykonywania pracy w warunkach szczególnych w pełnym
wymiarze czasu pracy, sformułowany w § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów, czyli
w podustawowym akcie prawnym, może być składnikiem obowiązującego porządku
prawnego w świetle zasady sformułowanej w art. 67 ust. 1 zdanie drugie Konstytucji RP,
że zakres i formy zabezpieczenia społecznego określa ustawa”.
Zdaniem skarżącego, istnienie wykazów stanowisk pracy nie może być czyn-
nikiem przesądzającym o tym, czy praca na danym tam stanowisku jest pracą w wa-
runkach szczególnych. Decyduje o tym wyłącznie spełnienie warunku ustawowego,
którym jest praca o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu
uciążliwości lub wymagająca wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na
bezpieczeństwo własne lub otoczenia (art. 32 ustawy o emeryturach i rentach). Na-
tomiast kryterium z § 1 ust. 2 i 3 rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. jest pozbawione
znaczenia prawnego. Pracą w warunkach szczególnych jest w świetle ustawy każda
praca, której wykonywanie łączy się z obsługą monitora, a nie wyłącznie prace wyko-
nywane przez technika, serwisanta obsługującego lub obserwującego monitor kom-
putera lub innego urządzenia, jak twierdzi Sąd Apelacyjny. Brzmienie pkt 5 działu
XIV wykazu A rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. nie sprzeciwia się takiej wykładni, a
5
wręcz jej sprzyja. Przepisy rozporządzenia pochodzą z 1983 r., kiedy obsługą urzą-
dzeń wyposażonych w monitory zajmowali się pracownicy wysokokwalifikowani.
Obecnie powszechność występowania komputerów, a zatem zwiększona liczba pra-
cowników zatrudnionych w szczególnych warunkach oraz większa liczba „wcześniej-
szych" emerytów nie może przemawiać za odmienną wykładnią. Skarżący podniósł
też, że uznanie przez Sąd Apelacyjny za pracę w warunkach szkodliwych wyłącznie
pracy wykonywanej w tych warunkach „w pełnym wymiarze czasu pracy” stanowi poza-
ustawową przesłankę nabycia prawa do wcześniejszej emerytury, która jako taka nie
może być brana pod uwagę przy ustalaniu tego prawa. Przepis art. 32 ust. 4 ustawy o
emeryturach i rentach w kwestii dodatkowych warunków uzyskania wcześniejszej eme-
rytury takich jak wiek i rodzaje prac, odsyła do „przepisów dotychczasowych", którymi
według skarżącego są przepisy ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emery-
talnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm., powoływanej jako z.e.p. z
1982 r.). Przepis art. 53 ust. 2 tej ustawy przewidywał dodatkowy warunek nabycia prawa
do wcześniejszej emerytury, którym było „stałe” wykonywanie pracy w warunkach szcze-
gólnych. Żaden jednak przepis rangi ustawowej nie uzależnia nabycia tego prawa od
wykonywania pracy w warunkach szczególnych „w pełnym wymiarze czasu pracy obo-
wiązującym na danym stanowisku". Odniesienie do wymiaru czasu pracy pojawia się
wprawdzie w przepisach obu ustaw, jednak odnośnie do nabycia prawa do wcześniejszej
emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach takiego ustawowego warunku nie
wprowadzono. Z tego względu zastosowanie przez Sąd § 2 ust. 1 rozporządzenia z 7
lutego 1983 r. w części kreującej taki warunek prowadzi, w ocenie skarżącego, do
sprzeczności z warunkami ustawowymi nabycia prawa do emerytury i narusza obowią-
zujący porządek prawny. W konsekwencji skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wy-
roku i oddalenie apelacji organu rentowego, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi drugiej instancji, a w każdym przypadku o
zasądzenie od organu rentowego na rzecz skarżącego kosztów postępowania, w tym
zastępstwa procesowego według sześciokrotnej stawki minimalnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Ocena nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym następuje w
oparciu o przepisy prawa obowiązujące w dacie ubiegania się o to świadczenie. Ubez-
pieczony ubiegał się o nabycie prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym na
6
podstawie art. 32 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach, który umożliwia nabywanie
przez ubezpieczonych urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949 r., będących pracowni-
kami zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, prawa
do emerytury w niższym wieku emerytalnym. Zastosowanie tej regulacji szczególnej jest
obwarowane dalszymi wymaganiami, które nie poddają się wykładni rozszerzającej. W
pierwszej kolejności, dla celów ustalenia tych szczególnych uprawnień, za pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy
pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub
wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo
własne lub otoczenia i tylko w podmiotach, w których obowiązują wykazy stanowisk pracy
ustalone na podstawie dotychczasowych przepisów (art. 32 ust. 3 tej ustawy). W tym za-
kresie w skardze kasacyjnej odwołano się do pozycji 5 Działu XIX wykazu A rozporzą-
dzenia z 7 lutego 1983 r., który uznaje za takie zatrudnienie prace szczególnie obcią-
żające wzrok i wymagające precyzyjnego widzenia - przy obsłudze elektronicznych
monitorów ekranowych. W tym zakresie trzeba zważyć, że w spornym okresie ubez-
pieczony wykonywał zatrudnienie na stanowiskach zaopatrzeniowca, ekonomisty i
starszego zaopatrzeniowca, a zatem już nomenklaturowo zajmował odmienne sta-
nowiska pracy od tych, które związane są zawodowo ze szkodliwą lub uciążliwą ob-
sługą elektronicznych monitorów ekranowych. To, że ubezpieczony korzystał z kom-
putera osobistego przy wykonywaniu pracy na zajmowanych stanowiskach nie jest
zdarzeniem szczególnym lub nadzwyczajnym, zwłaszcza w dobie niemal powszech-
nej komputeryzacji rozmaitych stanowisk pracy. Praca z użyciem komputera nie
może być jednak niejako a priori uznawana jako wykonywana w szczególnych wa-
runkach, gdyż mogłoby to prowadzić do nieuprawnionego twierdzenia, że każdy pra-
cownik korzystający w pracy z komputera jest zatrudniony w szczególnych warun-
kach, co mogłyby być zaliczane do zatrudnienia w szczególnych warunkach dla ce-
lów emerytalnych. Tymczasem podstawowym ustawowym założeniem i zarazem za-
sadniczym kryterium ustalania uprawnień z tytułu zatrudnienia w szczególnych wa-
runkach pracy mogą być tylko okresy zatrudnienia przy pracach o znacznej szkodli-
wości dla zdrowia lub znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej
sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia, a
ponadto zatrudnienie takie powinno być wykonywane wyłącznie w podmiotach, w których
obowiązują wykazy stanowisk pracy ustalone na podstawie „dotychczasowych przepi-
sów”. We wcześniej ustalonych i dalej obowiązujących wykazach nie ma pozycji, która
7
kwalifikowałaby pracę z użyciem komputera na stanowisku zaopatrzeniowca, ekonomisty
lub starszego zaopatrzeniowca jako zatrudnienie w szczególnych warunkach, ponieważ
takiej kwalifikacji podlega wyłącznie szkodliwa praca przy obsłudze elektronicznych mo-
nitorów ekranowych, która jako szczególnie obciążająca wzrok pracownika została wy-
mieniona w wykazie tego rodzaju prac ustalonym na podstawie przepisów dotychczaso-
wych.
Także wiek emerytalny, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podsta-
wie których pracownikom przysługuje prawo do emerytury w niższym wieku emery-
talnym, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych (art. 32 ust. 4 ustawy o
emeryturach i rentach). W ocenie Sądu Najwyższego, to dwukrotne ( w § 2 i 4 art. 32
ustawy o emeryturach i rentach) odwołanie się do przepisów dotychczasowych ozna-
cza potrzebę uwzględnienia nie tylko regulacji normatywnych zawartych w tych prze-
pisach, ale także ugruntowanej ich wykładni. Ustalanie prawa do emerytury w niż-
szym wieku emerytalnym ze względu na wykonywanie w pełnym wymiarze czasu
pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy, w przypadkach wskazanych w
obowiązujących wykazach prac w szczególnych warunkach lub w szczególnym cha-
rakterze (§ 2 ust. 1 rozporządzenia z 7 lutego 1983 r.), nie budziło nigdy kontrowersji.
Przeciwnie, wymaganie świadczenia takich prac stale i w pełnym wymiarze czasu
pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy nie wykraczało poza ustawowe
upoważnienie do sprecyzowania w akcie wykonawczym (w rozporządzeniu z 7 lute-
go 1983 r.) tego rodzaju warunków, po których spełnieniu pracownikom przysługuje
prawo do emerytury w niższym wieku emerytalnym. W tym uprawnionym układzie
normatywnym, tylko okresy wykonywania zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu
pracy kreują i wypełniają weryfikowalne kryterium uznania pracy o cechach znacznej
szkodliwości dla zdrowia lub znacznego stopnia uciążliwości, lub wymagającej wyso-
kiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otocze-
nia. Taki sam warunek odnosi się do wymagania stałego wykonywania takich prac,
co oznacza, że krótsze dobowo (nie w pełnym wymiarze obowiązującego czasu
pracy na danym stanowisku) lub periodyczne, a nie stałe świadczenie pracy wyklu-
cza dopuszczalność uznania pracy za świadczoną w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze wskutek niespełnienia warunku stałej znacznej szkodliwo-
ści dla zdrowia lub stałego znacznego stopnia uciążliwości wykonywanego zatrud-
nienia.
8
Powyższe rozważania doprowadziły Sąd Najwyższy do przyjęcia stanowiska,
że warunek wykonywania zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązują-
cym na stanowisku pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakte-
rze, wymagany dla nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym na
podstawie art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Fundu-
szu Ubezpieczeń Społecznych ma umocowanie ustawowe w przepisach dotychcza-
sowych (art. 32 ust. 4 tej ustawy). Oznaczało to, że Sąd Apelacyjny był uprawniony
do oceny, że okresy zatrudnienia pracownika na stanowiskach ekonomisty lub za-
opatrzeniowca, który nie wykonywał w pełnym wymiarze czasu pracy zatrudnienia
operatora elektronicznych monitorów ekranowych, nie są okresami pracy w szcze-
gólnych warunkach dla potrzeb nabycia prawa do emerytury w niższym wieku eme-
rytalnym także dlatego, że w skardze kasacyjnej zabrakło jakichkolwiek zarzutów
naruszenia przepisów prawa procesowego, które mogłyby podważyć tak dokonaną
ocenę zebranego w sprawie materiału dowodowego, co oznaczało, że w postępowa-
niu kasacyjnym Sąd Najwyższy był związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi
podstawę zaskarżonego orzeczenia (art. 39813
§ 2 k.p.c.). Wykluczone było zatem
zaakceptowanie koncepcji skarżącego, że jakiekolwiek posługiwanie się w pracy
komputerem zaopatrzonym w monitor ekranowy, bez względu na czas korzystania z
tego urządzenia elektronicznego, wystarczy do zaliczenia „pracy z komputerem” jako
kwalifikowanego zatrudnienia o znacznej szkodliwości dla zdrowia lub o znacznym
stopniu uciążliwości, uwzględnianego przy ustalaniu prawa do emerytury w niższym
wieku emerytalnym.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną na podsta-
wie art. 39814
k.p.c.
========================================